ره آورد نور

محتوای برنامه

مهم ترین کتاب های رجالی و حدیثی شیعه که در این برنامه در اختیار کاربر قرار می گیرد عبارت اند از:

الف ) کتب رجالی

1. طبقات الرجال (رجال برقی)، احمد بن محمد بن خالد (متوفای قرن سوم)؛
2. اختیار معرفة الرجال (رجال کشی)، محمد بن عمر بن عبدالعزیز (متوفای قرن چهارم)؛
3. فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال نجاشی)، احمد بن علی بن احمد (متوفای قرن پنجم)؛
4. الأبواب (رجال شیخ طوسی)، ابو جعفر محمد بن حسن (متوفای قرن پنجم)؛
5. الفهرست (فهرست شیخ)، ابو جعفر محمد بن حسن (متوفای قرن پنجم)؛
6. کتاب الضعفاء (رجال ابن غضائری)، احمد بن حسین بن غضائری (متوفای قرن پنجم)؛
7. خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال (رجال علامه)، حسن بن یوسف حلّی (متوفای قرن هفتم)؛
8. رجال ابن داود، حسن بن علی بن داود حلّی (متوفای قرن هشتم)؛
9. معجم رجال الحدیث، 23 جلد، فقیه عالیقدر سید ابوالقاسم خوئی قدس سره.

ب) کتب حدیثی

1. الکافی (اصول، فروع و روضه) ، 8 جلد، شیخ محمد بن یعقوب کلینی (متوفای 329 ه . ق)؛
2. من لا یحضره الفقیه، 4 جلد، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (متوفای 381 ه . ق)؛
3. تهذیب الأحکام، 10 جلد، ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (متوفای 460 ه . ق)؛
4. الإستبصار، 4 جلد، ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (متوفای 460 ه . ق)؛
5. وسائل الشیعه، 29 جلد، محمد بن حسن مشهور به شیخ حر عاملی (متوفای 1104 ه . ق).

امکانات اختصاصی برنامه

برنامه درایة النور از سه بخش اصلی: کتب هشت گانه رجالی، اسناد و معجم رجال الحدیث تشکیل شده است و هریک، از امکانات ویژه ای برخوردارند.

الف) بخش کتب هشت گانه رجالی

امکانات اختصاصی بخش کتب هشت گانه رجالی عبارت است از:

1. شناسایی راویان

با استفاده از این برنامه می توان اطلاعات کاملی درباره هر راوی به دست آورد. این اطلاعات شامل توضیحات موجود در کتب رجالی در مورد جنبه های مختلف زندگی و شخصیت راوی، توصیف راوی از جهت توثیق و یا تضعیف و طریق راوی می باشد.

2. فهرست های متنوع

پژوهشگر با استفاده از این امکان می تواند اسامی راویان موجود در کتب هشت گانه رجالی را بر اساس عنوان معیار، عنوان اصلی یا عنوان ضمنی، فهرست نماید. افزون بر این امکان، تهیه فهرستی از راویان با توجه به مذهب یا وصف آنها نیز فراهم است .

3. تصحیح فهرست شیخ طوسی

کتاب فهرست شیخ طوسی یکی از مهم ترین منابع برای شناخت اعتبار راویان شیعه و از عمده ترین منابع علم رجال است. این کتاب بر اساس نسخه های معتبر و قدیمی به دقت تصحیح شده است و کاربر از طریق گزینه «تصحیحات» می تواند به متن تصحیح شده کتاب فهرست شیخ طوسی دست یابد.

4. مشاهده طریق روایی راویان

در سه کتاب رجال نجاشی، فهرست شیخ طوسی و رجال شیخ طوسی ،سند و کتبی که به استناد آنها روایات مربوط به یک راوی نقل شده، به ترتیب اسامی راویان ذکر گشته است. در برنامه درایة النور طریق هر راوی با کمک عنوان وی به سهولت قابل دسترسی است.

5. فهرست توصیف ها

به وسیله این قابلیت می توان به اسامی راویانی که از نظر مؤلفانِ کتب هشت گانه رجالی دارای ویژگی های مشترک هستند، پی برد؛ مثلاً چنانچه پژوهشگر در صدد تنظیم فهرستی از راویان ثقه که از افراد ضعیف روایت کرده اند باشد، کافی است تعبیر » ثقةٌ إلا أنه یروی عن الضعفاء « را انتخاب کند تا موارد استفاده از این تعبیر را در باره روات ملاحظه کند.

ب ) بخش معجم رجال الحدیث

در این بخش، امکانات گوناگون زیر قرار گرفته است:

1. ارائه فهرست الفبایی راویان

ارائه فهرست الفبایی از اسامی 15688 راوی و نیز فراهم نمودن امکان مطالعه مطالب مربوط به هر یک از روات در معجم رجال الحدیث، قابلیتی است که در این بخش گنجانده شده است.

2. فهرست اَعلام

علاوه بر فهرست راویان، فهرست کاملی از اَعلام شامل: اشخاص، اقوام، القاب، مکانها و نیز کتب موجود در معجم رجال الحدیث تهیه شده است.

3. فهرست سازی

در فهرست اَعلام و فهرست راویان، قابلیت فهرست سازی نیز در نظر گرفته شده است. با استفاده از این قابلیت کاربر می تواند فهرست های پویا و متنوعی از کلمات و أعلام راویان به شکل های مختلف تهیه نماید و یا با ترکیب فهرست ها، جستجوهای گوناگونی را در آنها انجام دهد. استفاده از علائم عمومی مانند «؟» و «*» نیز در این قسمت ممکن است.

ج ) بخش اسناد

تمام احادیث مهم ترین کتب روایی شیعه در این بخش بازسازی و ارزیابی شده است تا پژوهشگران به سرعت و سهولت، به میزان اعتبار سند هر حدیث پی ببرند. امکانات و قابلیت های اختصاصی بخش اسناد از قرار ذیل است:

1. بازسازی اسناد

یکی از خدمات ارزشمند و منحصربه فرد برنامه درایة النور، بازسازی کلیه اسناد کتب اربعه و وسائل الشیعه است. بسیاری از اسناد احادیث موجود در منابع روایی به دلایلی همچون : تعلیق، تحویل، عطف، ضمیر، تردید، اشاره و اشتباهاتی که نسخه برداران در هنگام استنساخ مرتکب شده اند، مخدوش یا نامفهوم هستند. در این برنامه ضمن توجه به همه موارد فوق، بازسازی اسناد با دقت تمام انجام شده است تا پژوهشگر بتواند وضعیت صحیح و واقعی سند را پیش از ارزیابی مشاهده کند.

2. ارزیابی سند

به محض آنکه علامت مکان نما روی یکی از اسناد قرار گرفت، سند از جهت اتصال و اعتبار ارزیابی می گردد. در بررسی میزان اعتبار سند، عناوینی مانند: صحیح، موثق، حسن، معتبر یا ضعیف بودن روایت مشخص می شود. از جهت اتصال نیز وضعیت سند از نظر مرفوع، مرسل یا موقوف بودن تعیین می گردد.

اسناد موجود در برنامه توسط پژوهشگران مرکز تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته و اطلاعات این قسمت از برنامه بر اساس این ارزیابی ارائه گردیده است. در صورتی که در مورد برخی از راویان، نظر کاربر با نظر محققان مرکز تفاوت داشته باشد، می تواند دیدگاه خود را در قسمت «راوی» ثبت نماید. در این حالت با ورود به صفحه سند و انتخاب گزینه «ارزیابی شخصی» ارزیابی اسناد برنامه بر اساس این اطلاعات صورت خواهد گرفت.

3. شناسایی سریع راوی

علاوه بر امکانات گسترده ای که برای شناسایی راویان در بخش کتب هشت گانه رجالی قرار داده شده است، در این قسمت نیز همراه با مطالعه اسناد می توان از نام کامل و توصیف آنها مطلع شد. برای این کار کافی است نشانه گر ماوس را روی عنوان بازسازی شده یک راوی نگاه داشته و چند لحظه بعد، اطلاعات رجالی مربوط به وی را در یک کادر کوچک مشاهده نمود.

4. سیستم مترادفات

یکی از مشکلاتی که در بسیاری از اسناد روایات به چشم می خورد، پراکندگی در تعبیر از یک راوی است. در بخش اسناد برنامه «درایة النور» این مشکل با در نظر گرفتن عنوان معیار و عنوان اصلی حل شده است. با تهیه فهرست کاملی از عناوین اصلی و ارجاع آنها به عنوان معیار، ضمن ایجاد ارتباط منطقی بین اسناد روایات و اطلاعات کتب رجالی، یکی از مشکلات اساسی پژوهش در مورد راویان و ارزیابی اعتبار اسناد حل شده است.

5. معرفی شاگردان و اساتید

آشنایی با شاگردان و مشایخ یک راوی، از طریق بخش اسناد برنامه میسر است. علاوه بر این، تعداد روایت هایی که وی از هر یک از اساتید خویش نقل کرده و یا شاگردان از او نقل کرده اند با تعیین درصد مشخص می گردد. همچنین، می توان فراوانی روایات نقل شده از شاگردان و مشایخ یک راوی را به صورت نمودار میله ای یا دایره ای مشاهده کرد.

6. تعیین طبقه راوی

با کمک این برنامه می توان از طبقه هر راوی مطلع شده و به فهرستی از معصومانی که اسناد راوی مورد نظر به آنها ختم می گردد، دست یافت. در برابر نام هر معصوم تعداد واسطه هایی که بین ایشان و راوی قرار دارد و نیز فراوانی روایات در هر مورد، قابل مشاهده است.

7. ترکیب راویان

کاربر با استفاده از این قابلیت می تواند به سندی که مشتمل بر نام دو یا چند راوی است دست یابد و با انتخاب گزینه آمار از تعداد موارد نقل هر یک از دو راوی نیز آگاه می شود.

8. مقایسه دو متن

به منظور انجام پژوهش های تطبیقی، امکان مطالعه همزمان دو متن از یک کتاب یا مطالب دو کتاب متفاوت، در برنامه پیش بینی شده است.

امکانات مشترک برنامه

1. نمایش متن کتب

متن کامل کتاب های موجود در لوح فشرده «درایة النور» در این بخش نمایش داده می شود. امکانات نمایشی همچون: استفاده از رنگ های متمایز برای متن، عنوان و سند، گسترده کردن صفحه متن و بزرگ نمایی نیز در برنامه فراهم آمده است. در کنار متن کتاب ها، فهرست کاملی از مطالب هر کتاب برای کاربر مهیا شده است. فهرست مطالب به گونه ای تنظیم گردیده که دسترسی به جزئی ترین عناوین نیز میسر باشد. همچنین، کاربر با استفاده از این قابلیت می تواند متن کامل احادیث و سند آنها را با اِعراب گذاری کامل مطالعه کند.

2. امکانات پژوهشی

«نمایه زنی» از جمله امکانات پژوهشی است که در آن پژوهشگر محتوای اصلی یک عبارت یا بند را در چند کلمه خلاصه می کند تا امکان دسته بندی و بازیابی سریع اطلاعات را فراهم آورد و در انتها با کنار هم گذاردن موارد مشابه، نکات جدیدی را استنباط کند. با استفاده از قابلیتِ «علامت گذاری» کاربر می تواند بخش های مهم را علامت گذاری کرده و در صورت نیاز به آنها مراجعه نماید.

در قسمت های مختلف برنامه می توان از طریق «رنگی کردنِ» سطور دلخواه، در هنگام رجوع مجدد به متن، سریع تر به مطالب مورد نظر دست یافت. ضمن اینکه دسته بندی سطرهای هم رنگ با سهولت بیشتری انجام می گیرد. گنجاندن قابلیتِ «حاشیه نویسی» موجب گردیده تا پژوهشگران ژرف نگر با دقت و تأمل در هر عبارت، نکته های مورد نظر خود را در بخش حاشیه وارد کنند.

در بخش معجم رجال الحدیث و کتب هشت گانه رجالی گزینه «پژوهش» فعّال نیز گنجانده شده است. با کمک این گزینه کاربر می تواند به معنای یک واژه یا موارد استعمال آن در دیگر بخش های کتاب دست یابد.

3. جستجو

از دیگر امکانات مشترک برنامه، امکان جستجوست. از طریق گزینه جستجو می توان در متن و فهرست کتب، جستجوی لفظی نمود و با کمک عملگرهای ترکیبی، عبارات مختلف را بازیابی کرد و در صورت نیاز از گروه های فهرست سازی برای ساختن فهرست های پویا و متنوع از کلمات با استفاده از کاراکترهای عمومی (* و ؟) به شکل های مختلف بهره برد و کلمات موجود در یک فهرست را یکجا یا در ترکیب با واژه ها و یا فهرست های دیگر جستجو نمود. قابلیت دستیابی به متون مورد نظر از طریق فهرست ابواب و شماره جلد و صفحه، یکی دیگر از امکانات مشترک در بخش جستجوست که دسترسی آسان به متن دلخواه را به سرعت فراهم می سازد.

4. لغت نامه

به منظور دستیابی به مفهوم واژه های دشوار در امر پژوهش، لغت نامه های معتبر ذیل در دسترس کاربر قرار دارد:

1. کتاب العین، 8 جلد، خلیل بن احمد فراهیدی (100 - 175 ه . ق)؛
2. لسان العرب، 15 جلد، از ابن منظور (630 - 711 ه . ق)؛
3. مجمع البحرین، 6 جلد، فخر الدین طریحی (979 - 1087 ه . ق).

5. سایر امکانات

گزینش مطالب مورد نظر و انتقال آنها به دفترچه یادداشت از جمله قابلیت هایی است که در قسمت های مختلف برنامه وجود دارد. «دفترچه یادداشت» با قابلیت ویرایش متون، چاپ و انتقال روی پرونده در قالب های مختلف همچون MS-Word و زرنگار، استفاده بهتر از امر پژوهش و ذخیره و نگهداری مطالب انتخابی را ممکن ساخته است. در کلیه بخش های برنامه، امکان «چاپ» متن دلخواه در اندازه های مختلف موجود است. به وسیله گزینه «راهنما» می توان اطلاعاتی مختصر و مفید در باره قسمت های گوناگون برنامه به دست آورد. با ورود در قسمت «کتاب شناسی» نام کتب موجود در برنامه قابل مشاهده بوده و امکان دسترسی به توضیحات کافی در مورد هر کتاب و مؤلف آن برای کاربر فراهم گردیده است.