مباحث حدیثی در پایگاه های شیعی
- متن کامل کتاب های اصلی حدیثی شیعه از قبیل: اصول کافی، استبصار، تهذیب الاحکام و من لا یحضره الفقیه؛
- متن کامل سایر کتاب های حدیثی مانند: بحار الانوار، تحف العقول، میزان الحکمة، وسائل الشیعة، الخصال، امالی شیخ صدوق و امالی مفید؛
- متن کامل کتاب هایی که در مورد علوم حدیث نوشته شده اند؛
- ترجمه برخی از منابع اصلی حدیث مانند: اصول کافی، نهج البلاغه، امالی مفید، چهل حدیث امام خمینی، حدیث توحید مفضل، احادیث قدسی به انگلیسی و همچنین ترجمه برخی منابع دیگر همچون میزان الحکمة و نهج البلاغه به زبان فارسی؛
- ارائه مجموعه زیادی از مقالات درباره حدیث، علوم حدیث و درایه و رجال به زبان های فارسی، عربی و انگلیسی؛
- ارائه مباحث علوم حدیث به صورت طبقه بندی و ساختار درختی؛
- معرفی و ارائه متن کامل مجلات علوم حدیث به زبان های فارسی و عربی؛
- فهرست احادیث به صورت طبقه بندی موضوعی یا بر اساس نام معصومین علیهم السلام ؛
- پرسش و پاسخ های حدیثی؛
- ارائه مطالب چند رسانه ای نظیر صوت خطبه ها و احادیث نهج البلاغه، حدیث کساء، سخنرانی به زبان انگلیسی و تابلوهای نفیس مزین به احادیث ائمه اطهارعلیهم السلام ؛
- معرفی مؤسسات و مراکز حدیثی؛
- معرفی راویان حدیث و مؤلفان و پژوهشگران علوم حدیث؛
- کتاب شناسی ومعرفی کتاب های حدیث و علوم حدیث.
عناوین مباحث حدیثی در پایگاه های اهل سنت
- ارائه متن کتاب های حدیثی نه گانه؛ صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ترمذی، سنن ابی داود، سنن نسائی، سنن ابن ماجه، مسند احمد، موطأ مالک و سنن دارمی که مهم ترین منابع اهل سنت به شمار می روند؛
- ارائه شرح و تفسیر کتاب های اصلی حدیثی؛
- کتاب های حدیثی غیر مشهور؛
- ترجمه برخی از منابع اصلی حدیث به زبان انگلیسی؛
- امکان جستجو با قابلیت های مختلف در کتاب های مشهور حدیثی و شروح و ترجمه ها؛
- عرضه کتاب صحیح بخاری قرائت متن با زبان عربی؛
- طبقه بندی موضوعی مباحث کتاب های حدیثی نه گانه؛
- نمایش متن احادیث و کتاب ها به صورت کاربردی همراه امکانات متنوع و اِعراب؛
- عرضه مقالات درباره علوم حدیث به زبان های عربی و انگلیسی؛
- کتاب شناسی حدیثی؛
- کتاب فروشی به صورت online در اینترنت.
مقایسه پایگاه های حدیثی شیعه و سنی
از مقایسه پایگاه های حدیثی شیعه و سنی چند نکته مهم به دست می آید:
1. پایگاه های اسلامی اهل سنّت توجه بیشتری به حدیث داشته و علاوه بر اختصاص برخی پایگاه ها به حدیث به صورت مستقل، مانند پایگاه جامع الحدیث النبوی (www.sonnh.com)، بقیه پایگاه های بزرگ و مهمّ اسلامی نیز برای این موضوع جایگاهی قرار داده و گزینه ای را به آن اختصاص داده اند. که این مسئله در پایگاه های شیعی بدین وسعت یافت نمی شود. در میان پایگاه های شیعی فقط پایگاه مرکز تحقیقات دارالحدیث (www.hadith.net) به این امر اختصاص دارد که این هم در واقع پایگاه مربوط به یک مرکز تحقیقی و پژوهشی است نه خاص موضوع حدیث و علوم حدیث.
2. اهل سنت به ارائه متون اصلی حدیثی خویش توجه بیشتری کرده اند و در پایگاه های مختلف خود به آن پرداخته اند. اگر چه آنها از کتاب های حدیثی همدیگر استفاده کرده و به یکدیگر پیوند داده اند، اما همین امر نیز در حدّ خودش قابل توجه است و این در حالی است که منابع حدیثی شیعه فقط در پایگاه های معدودی آمده است.
3. پایگاه های اهل سنت علاوه بر ارائه متون اصلی، شرح ها و دیگر متون حدیثی، معمولاً در نحوه نمایش و فراهم کردن زمینه دسترسی راحت و آسان کاربران بهتر فعالیت نموده و احادیث کتاب های مذکور را به صورت باب بندی شده نمایش داده اند؛ به عنوان نمونه، یکی از کارهای جالب آنها در ارائه متون حدیثی، دسته بندی کتاب ها براساس ابواب حدیثی و نمایش متون به همراه اِعراب و امکان حذف اِعراب از کلیه متون و امکان جستجو در متون از طریق واژه یا عبارت است که این قابلیت در روند عرضه کتاب های شیعی دیده نمی شود.
4. پایگاه های اهل سنت به ارائه ترجمه منابع اصلی و غیر اصلی حدیثِ خود به زبان انگلیسی اهتمام بیشتری داشته اند، به نحوی که بیشتر منابع اصلی حدیثی آنها به زبان انگلیسی ترجمه شده و در پایگاه های مختلف قرار دارد و جستجو در آنها نیز امکان پذیر است. این در حالی است که در بین کتاب های شیعه تنها اصول کافی از منابع چهارگانه اصلی و برخی از کتاب های دیگر مانند نهج البلاغه و میزان الحکمة، به زبان انگلیسی یا فارسی ترجمه شده است.
5. در پایگاه های شیعی توجه به علوم حدیث و ارائه مقالات در این زمینه و مباحث مربوط به سند احادیث و رجال و درایه، بیش از پایگاه های اهل سنت است. در این باره حجم وسیعی از مقالات عرضه شده در پایگاه های شیعی خاصّه به زبان های فارسی و عربی، به این امر اختصاص دارد. اما مباحث مربوط به علوم حدیث و ارائه مقالات، در پایگاه های اهل سنت کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
6. طبقه بندی موضوعی احادیث و مباحث مربوط به علوم حدیث از جمله بحث های مهم و کاربردی برای کاربران به شمار می آید و پایگاه های شیعه در این مورد فعالیت خوبی داشته اند. از این رو، زمینه دسترسی آسان کاربران را به مباحث ارائه شده فراهم آورده اند. از جمله این پایگاه ها، پایگاه حوزه نت (www.hawzah.net)می باشد.
این پایگاه یکی از پایگاه های برجسته شیعی است که در بخش فارسی آن قسمت قابل توجهی به حدیث اختصاص داده شده است. این پایگاه جامع ترین پایگاه شیعی در زمینه دسته بندی و طبقه بندی مربوط به حدیث و علوم حدیث است.
تصویر ذیل قسمتی از نمودار درختی مباحث مطرح در این پایگاه می باشد که نحوه قرار گرفتن مطالب را نمایش می دهد.
پایگاه دیگری که در زمینه طبقه بندی مباحث حدیثی نسبتاً خوب عمل کرده است، پایگاه حدیث نت (www.hadith.net) می باشد.
موضوعاتی چون: تعریف حدیث، جایگاه حدیث، علوم حدیث، نقد حدیث و منابع حدیث از جمله سرفصل های اصلی مطرح شده در بخش فارسی این پایگاه هستند که هر کدام زیر مجموعه هایی را دربردارند. همچنین در بخش عربی مباحث دیگری تحت عنوان: رجال، درایه، فقه الحدیث، تاریخ الحدیث، البیلوغرافیا و الاجازات گنجانده شده است که هر کدام نیز خود دارای مجموعه ای از مقالات هستند.
7. با توجه به اعتقاد شیعه به ائمه و سخنان آن بزرگواران و در نتیجه تأسیس پایگاه های جداگانه ای برای هر یک از چهارده معصوم علیهم السلام، آثار و منابعی که به نحو طبقه بندی موضوعی ارائه شده اند، در پایگاه های شیعه بیشتر از اهل سنت است؛ به عنوان مثال، در پایگاه غدیر (www.ghadeer.org) مجموعه زیادی از کتاب های چهل حدیث از سیره هر یک از ائمه معصومین علیهم السلام و یا مجموعه های چهل حدیث و چهل داستان از چهارده معصوم وجود دارد.
همچنین در پایگاه حوزه (www.hawzah.net) در کنار ارائه زندگی و سیره هر یک از معصومین علیهم السلام مجموعه ای از سخنان هر یک از آنان نیز عرضه شده است. علاوه بر اینکه در پایگاه های خاصّ هر یک از ائمه بخشی هم به احادیث آنان به صورت موضوعی اختصاص داده شده است.
8. در مجموع، ارائه کتاب های مختلف در پایگاه های شیعی چه از قبیل منابع اصلی و فرعی حدیث و چه شروح و ترجمه ها و چه آثاری که درباره حدیث و علوم حدیث نگاشته شده است، بسیار زیادتر از پایگاه های اهل سنت بوده و بیشتر مد نظر بوده است؛ مثلاً در جستجوگر پایگاه های شیعی 1488 جلد کتاب عربی معرفی شده است که به طور معمول در موضوعات حدیث و سیره اهل بیت می باشند.
9. توجه به مطالب چند رسانه ای به صورت متنوع و جذاب در هیچ یک از پایگاه های اسلامی دو طرف به صورت جدی مطرح نشده است. با توجه به اینکه معمولاً این گونه مطالب جذاب بوده و نقش قابل توجهی در جلب نظر کاربران دارند، شایسته است که پایگاه های اسلامی آن را مدّ نظر قرار داده و به ارائه زوایای مختلف آن بپردازند.
در این خصوص، در پایگاه های اهل سنّت فقط مجموعه ای از حادیث صحیح بخاری ارائه شده است که متن آن همراه صوت به زبان عربی عرضه می شود. البته این امر در پایگاه های شیعی از تنوع بیشتری برخوردار است؛ به عنوان نمونه، قرائت برخی از خطبه ها و نامه های مهمّ نهج البلاغه در پایگاه امام علی (www.imamalinet.net) و قرائت متن حدیث کساء و چند سخنرانی در مورد نقش حدیث در پژوهش در پایگاه الاسلام (www.al-islam.org) و نمایش نسخه های خطی و تابلوهای نفیس مزین به احادیث اهل بیت علیهم السلام در پایگاه های امام علی (www.imamalinet.net) و حدیث نت (www.hadith.net) از این قبیل به شمار می آیند.
10. معرفی راویان حدیث، نویسندگان کتاب های علوم حدیث و معرفی پژوهشگران و محققان این حوزه از جمله ویژگی های خاصّ پایگاه های شیعی است که در پایگاه های اهل سنّت به آن توجه خاصی نشده است؛ مثلاً زندگی نامه جمع زیادی از مؤلفان کتاب های مهمّ حدیثی شیعه نظیر: شیخ طوسی، شیخ کلینی، شیخ صدوق، شیخ حرّ عاملی، علامه مجلسی، علی ابن ابراهیم قمی، طبرسی و همچنین زندگی نامه جمع زیادی از راویان مشهور احادیث اهل بیت علیهم السلام و متن مصاحبه با تعدادی از پژوهشگران حدیث و مؤلفان جدید علوم حدیث، در پایگاه حدیث به چشم می خورد.
علاوه بر این، در پایگاه حوزه هم گزینه های خاصی به معرفی رجال حدیث شیعه اختصاص یافته است.
سخن آخر
آنچه بیان شد، مقایسه ای اجمالی بین عمده مطالب حدیثی ارائه شده در پایگاه های شیعه و سنی بود. اکنون به نظر می رسد که پایگاه های شیعی با توجه به حجم عظیم اطلاعاتی که در شبکه جهانی اینترنت ارائه کرده اند و برای این امر از بیشتر ابزارهای اطلاع رسانی مانند: کتاب، مجله، مقاله، معرفی آثار، پرسش و پاسخ و ابزارهای چند رسانه ای بهره جسته اند، چنانچه قدری به کیفیت و نحوه ارائه و نمایش بهتر مطالب بیندیشند و برای عرضه راحت و آسان مطالب، بستر مناسبی را فراهم آوردند، کاری بس بزرگ و کاربردی را انجام داده اند.
بنابراین، انجام فعالیت های زیر ضروری می نماید:
- الف) فراهم کردن امکان نمایش بهتر و کاربردی نسبت به متون و کتاب ها، مانند: طبقه بندی منطقی و موضوعی کلیه فهرست ها، نمایش متن ها همراه با اعراب و ارائه متن و ترجمه متون اصلی در کنار همدیگر.
- ب) فراهم کردن زمینه جستجو در کلیه متون عرضه شده همراه قابلیت ها و امکانات جانبی برای تحقیق و پژوهش مطلوب تر.
- ج) ترجمه و ارائه متون اصلی و مهم به زبان های دیگر، به ویژه زبان انگلیسی.
- د) طبقه بندی موضوعی تمامی احادیث معتبر اهل بیت علیهم السلام برای استفاده عموم و محققان.
- ه) استفاده از ابزارهای چند رسانه ای نظیر: صوت، فیلم، تصاویر متحرک و عکس برای ارائه و نشر فرهنگ، سیره و کلام اهل بیت علیهم السلام.
امید است که در پرتو توجه و عنایت اهل بیت علیهم السلام توفیق درک و نشر کلمات نورانی و انسان ساز آن بزرگواران حاصل گردد و همه تشنگان معارف زلال از چشمه های جوشان کلام آنان سیراب گردند.
