کلیدواژگان: فضای مجازی، تبلیغ، روحانیت، شبکه های اجتماعی، رهبر انقلاب.
مقدمه
ارتباطات، عنصر بسیار مهمی در زندگی انسان معاصر به شمار می رود. در گذشته، بیشتر ارتباطات از طریق انتقال مستقیم پیام میان پیام دهنده و پیام گیرنده و به صورت چهره به چهره صورت می گرفت؛ امّا امروزه این مسئله، از طریق وسایل ارتباط جمعی متنوّعی نظیر: رادیو، تلویزیون، اینترنت و شبکه های اجتماعی صورت می گیرد.
با ورود اینترنت در دهه 70 هجری شمسی به ایران و گسترش نفوذ آن در میان سطوح مختلف جامعه و نیز به دنبال آن، افزایش چراغ خاموش خطرات و مشکلات ناشی از استفاده نادرست از این فضای ارتباطی و تأثیرات مخرّب آن بر روح و روان و شخصیّت افراد، این مسئله به یکی از دغدغه های اصلی بزرگان و تصمیم سازان نظام تبدیل گردید.
این ابزار رسانه ای با توجه به ویژگی های فرازمانی و فرامکانی که دارد، تأثیرات شگرفی در عرصه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و امنیّتی بر جای گذاشته، زندگی روزمره افراد جامعه را تحت تأثیر خود قرار داده است.
به اعتقاد کارشناسان، این ابزار نوین ارتباطی و تبلیغاتی در کنار مزایایی که دارد، معضلات و معایبی مانند: انزواطلبی، دوری از گروه دوستان و خانواده، خودکشی اینترنتی، سرقت اینترتی، گرایش به فضاهای تخیلی به صورت افراطی، فاصله گرفتن از واقعیّت های جامعه، پرسه زدن در پایگاه های غیراخلاقی و ضدّ ارزشی را به دنبال داشته است.
اهمیّت فضای مجازی
رهبر معظم انقلاب به صورت گسترده در مقاطع زمانی مختلف، بر لزوم تمرکز بر فضای مجازی تأکید داشته اند. این مطلب، دلیل آشکاری بر اهمیت فراوان این عرصه و لزوم توجه به آن می باشد. ایشان اهمیت پرداختن به فضای مجازی را به مثابه اهمیت انقلاب اسلامی دانسته، این فضا را به رودخانه ای پُر از آب و خروشان تشبیه می کنند که پیوسته بر آب آن افزوده می شود و در صورت استفاده صحیح، می توان آن را به یک فرصت تبدیل کرد؛ و گرنه به تهدیدی ویرانگر منجر می شود.
حضرت آیت الله خامنه ای با ارائه تعبیری جالب در ارتباط با اینترنت، در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در 26 آذر 1381 می فرماید: «اینترنت، یکی از نعم بزرگ الهی است؛ امّا در عین حال، یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دَم و خطرناک... اینترنت، الآن مثل یک جریان افسارگسیخته است ... این، مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده اش کو؟ بگویند سفارش کرده ایم آهنگر قلاده را بسازد!» (خبرگزاری فارس، 1391)
رهبر معظم انقلاب، پدیده نوین فضای مجازی را از بزرگ ترین نمادهاى تحول جهانى در چند دهه اخیر و از امتیازات برجسته عصر حاضر معرفی می کنند و در دیدار طلاب حوزه های علمیه استان تهران در تاریخ 6 شهریور 1396، بر لزوم بهره گیری صحیح از این ابزار کارآمد تأکید می کنند: « یکی از خصوصیّات ممتاز دیگر امروز، آماده بودن وسایل رساندن پیام است؛ همین فضای مجازی که این برادرمان به تفصیل و خیلی خوب بیان کردند و تعبیر خوبی است که ایشان کرد و به ذهن بنده هم اتفاقاً همین تعبیر قبلاً رسیده بود که "اسمش فضای مجازی است؛ درحالی که واقعاً فضای حقیقی است"؛ یعنی این فضا درون زندگی بسیاری از مردم حضور دارد. خب، همین فضای مجازی، یک ابزار است؛ یک ابزار بسیار کارآمد؛ برای اینکه شما بتوانید پیامتان را به اقصی نقاط دنیا برسانید، به گوش همه برسانید. این [امکان،] دیروز نبود، امروز هست. یکی از امتیازات، این است.» (پایگاه اطلاعرسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی سیدعلی خامنه ای، 1396)
نظارت و کنترل بر فضای مجازی
در فضای مجازی، برخلاف سایر ابزارهای تبلیغاتی که در آن مخاطب کاملاً منفعل و متأثر است، بستر برای مخاطب باز و آزاد است و فرد در هر جایی که تمایل داشته باشد، می تواند حضور پیدا نماید و نقش فعّالی را ایفا کند. این ویژگی، باعث شده است که در سال های اخیر، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی جایگاه قابل توجهی در میان افراد جامعه، به ویژه نسل جوان، پیدا نمایند و تأثیر فراوانی بر زندگی فردی و اجتماعی و شکل دهی هویت آنها بر جای گذارند. بدیهی است که این مسئله، ضرورت کنترل و نظارت بر این فضا در جهت حفظ و حراست از ارزش های فرهنگی و اخلاقی جامعه را صد چندان می نماید.
در این میان، عدم توجه جدی به آسیب های فضای مجازی و غفلت متولیان امر، باعث شده است که مقام معظم رهبری در مقاطع زمانی مختلف، لزوم توجه ویژه به این مسئله و مقابله جدّی با معضلات فضای مجازی را از مسئولان اجرایی و فرهنگی نظام مطالبه کنند. در این خصوص، رهبر فرزانه انقلاب در سال 1380 وضعیت نابسامان اینترنت و پایگاه های اینترنتی را به مسئولان مربوطه یادآوری کردند و خواستار کنترل و پالایش پایگاه های مخرب و برخورد با تخلفات اینترنتی در رأس اولویت های فرهنگی شدند.
ایشان لزوم بهره گیری از فیلترهای مناسب برای کنترل محتواهای اینترنتی را امری طبیعی دانسته، در جلسه پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی در 22 اردیبهشت سال 82، در پاسخ به سؤال دانشجویی که می پرسد: «خواهشمندم توضیح دهید که چرا چینِ کمونیست، اینترنت را به شدت سانسور می کند؛ ولی در ایرانِ اسلامی این کار انجام نمی شود؟»، می فرمایند: «در همه جای دنیا ـ مخصوص چین نیست ـ وقتی جهاز عظیم و فراگیر اینترنت وارد می شود، معمولاً فیلترهایی هم وجود دارد که هر کشور به فراخور تمایلات و تفکرات و مصالحی که دارد، آن ها را کار می گذارد؛ این، یک امر طبیعی است. در اینجا هم در آغاز کار مقداری بی توجهی شد؛ لیکن بعد اقداماتی کردند و باید بکنند؛ این، درست است؛ البته که باید فیلترهای مناسب و لازم را بگذارند.»
حضرت آیت الله خامنه ای ضمن مخالفت با برخورد سلبی با فضای مجازی، در دیدار با معلمان و فرهنگیان در 13 اردیبهشت سال 1395، به گستردگی و سرعت روزافزون تحولات در این عرصه و ارتباط مستمر جوانان با فضای مجازی اشاره می کنند و به کنترل و مراقبت از فضای مجازی و لزوم نظارت بر آن هشدار می دهند: «این فضای مجازی، امروز از فضای حقیقی زندگی ما چند برابر بزرگ تر شده؛ بعضی ها اصلاً در فضای مجازی تنفس می کنند؛ اصلاً آنجا تنفس می کنند، زندگی شان در فضای مجازی است. جوانان هم سر و کار دارند با فضای مجازی، با انواع و اقسام چیزها و کارها، با برنامه های علمی اش، با اینترنتش، با شبکه های اجتماعی اش، با مبادلات و امثال اینها سر و کار دارند؛ خب، اینجا لغزشگاه است. هیچ کس نمی گوید آقا جاده نکش. اگر شما در یک منطقه ای جاده ای لازم دارید، خیلی خب، جاده بکش، جاده اتوبان هم بکش؛ اما مواظب باش! آنجایی که ریزش کوه محتمل است، آنجا محاسبه لازم را بکنید. ما به دستگاه های ارتباطی خودمان، به مجموعه وزارت ارتباطات و شورای عالی مجازی ـ که بنده از آن هم گله دارم ـ سفارشمان این است. ما نمی گوییم این راه را ببندید؛ نه، اینکه بی عقلی است. یک کسانی نشسته اند، فکر کرده اند، یک راهی باز کرده اند به عنوان این فضای مجازی و به قول خودشان سایبری؛ خیلی خب، از این استفاده کنید؛ منتها استفاده درست بکنید؛ دیگران دارند استفاده درست می کنند؛ بعضی از کشورها طبق فرهنگ خودشان این دستگاه ها را قبضه کرده اند. ما چرا نمی کنیم؟ چرا حواسمان نیست؟ چرا رها می کنیم این فضای غیرقابل کنترل و غیرمنضبط را؟ مسئول اند، یکی از مسئولین هم همین ها هستند؛ دستگاه وزارت ارتباطات است.»
ضرورت حضور روحانیون در فضای مجازی
امروزه، بیشتر افراد جامعه کوشش می کنند تا در جریان مسائل گوناگون قرار بگیرند تا از این طریق بتوانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم، نقش خاص خویش را در جامعه ایفا نمایند. در این میان، وسایل ارتباط جمعی جدید با هدف انتقال اطلاعات و مبادله افکار و عقاید، نقش بزرگی را در راه پیشرفت فرهنگ و تمدّن بشری بر عهده گرفته اند. از نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی، رسانه در عصر حاضر، مهم ترین ابزار جنگ بین قدرت ها به شمار می رود. ایشان در 28 اردیبهشت سال 1383 در بازدید از سازمان صدا و سیما با اشاره به این موضوع می فرماید: «امروز تأثیر رسانه ها و تلویزیون ها و هنرها و این شبکه های عظیم اطلاع رسانى اینترنتی... از سلاح و از موشک و از بمب اتم بیشتر است. امروز دنیا، یک چنین دنیایی است. روزبه روز هم دارند این میدان را گسترش می دهند.»
اما در بین رسانه های گوناگون، فراگیرشدن استفاده از فضای مجازی و فناوری های مرتبط با آن در تمامی حوزه های زندگی بشر، این فضا را به عرصه ای بسیار خطیر و مهم تبدیل کرده است. از این رو، حضور گسترده طلاب و روحانیون، به عنوان متولیان امور دینی و فرهنگی در این فضا، با هدف روشنگری و مقابله با برنامه های تخریبی دشمن و ترویج معارف و مفاهیم دینی، امری ضروری می باشد.
در این خصوص، رهبر معظم انقلاب از فضای مجازی به عنوان یکی از چالش های پیش روی نظام یاد می کند و نقش علماء و روحانیون را در برخورد با روش های تبلیغی دشمن، بسیار مهم و حیاتی دانسته و آنها را برای مقابله با روش های پیچیده و گسترده تبلیغی دشمن به صحنه فرا می خواندند.
مقام معظم رهبری، خطر تهاجم فرهنگی دشمن با استفاده از ابزارها و فناوری های جدید ارتباطی را بسیار جدّی دانسته، در دیدار با روحانیون استان سمنان در 17 آبان ماه سال 1385 فرموده: «صدها وسیله و راهروِ اطلاعات به سمت فکر جوان و نوجوان ما وجود دارد؛ از انواع شیوه های تلویزیونی و رادیویی و رایانه ای و امثال اینها دارند استفاده می کنند و همین طور به صورت انبوه، افکار و شبهه های گوناگون را در آنها می ریزند. باید در مقابل اینها ایستاد. امروز نمی شود به همان روش های قدیمی خودمان اکتفاء کنیم؛ البته که جوان نمی آید. جوان را باید بشناسید؛ فکر او را باید بشناسید؛ آنچه را که به او هجوم آورده، باید بشناسید. تا میکروب و بیماری را نشناسید که علاج نمی توان کرد.»
با شکل گیری فتنه در سال 88، مواضع رهبر معظم انقلاب در خصوص لزوم تمرکز بر فضای مجازی تعدد بیشتری پیدا می کند؛ به طوری که ایشان در چندین سخنرانی متفاوت به این موضوع اشاره می نماید. تأکیدهای گسترده رهبری در سال 88 بر مسئله فضای مجازی، نشان دهنده اهمیت بسیار این موضوع می باشد؛ درحالی که در این سال، کشور به لبه پرتگاه فتنه کشیده شده بود و مقابله و برخورد با فتنه، مسئله مهمی به شمار می رفت.
در سال های بعد از فتنه 88 نیز رهبر معظم انقلاب به صورت گسترده بر سرمایه گذاری وسیع دشمن برای ایجاد رسانه های گوناگون تبلیغاتی با هدف اثرگذاری بر عقاید و باورهای مردم و خارج کردن آن ها از حیطه نفوذ نظام اسلامی و ارزش های اسلامی و لزوم آمادگی و مقابله با آنها اشاره می کند. ایشان در دیدار با اعضای مجلس خبرگان رهبری در 13 شهریور سال 1393، ضمن اشاره به این موضوع می فرماید:
«دارند سرمایه های زیادی را صرف می کنند برای اینکه بر روی عقاید مردم و باورهای مردم اثر بگذارند و اینها را در واقع از دین خارج کنند؛ که البته پادزهر آن هم این است که ما بتوانیم در سطوح مختلف، نسبت به باورها طرح های تبیینی و اقناعی داشته باشیم؛ علمای ما، سازمان های فرهنگی ما، سازمان های تبلیغاتی ما، گویندگان ما، صدا و سیمای ما باید بتوانند این باورها را در ذهن مردم تثبیت کنند و تعمیق کنند.»
ایشان همچنین، در 14 اردیبهشت سال 1394 در دیدار با اعضاى ستاد کنگره بزرگداشت سه هزار شهید استان سمنان، جنگ فرهنگی را یکی از مهم ترین چالش های امروز کشور معرفی می کند و بر لزوم آمادگی کامل در برابر آن تأکید می نماید: «کشور امروز خوشبختانه درگیر جنگ نظامی نیست؛ اما درگیر جنگ سیاسی است، درگیر جنگ اقتصادی است، درگیر جنگ امنیّتی است و بالاتر از همه، درگیر جنگ فرهنگی است؛ یعنی یک جنگ است؛ یعنی این را اگر کسی نداند، آن وقت خواب خواهد ماند؛ اگر کسی نداند، خواب خواهد ماند. همین قدر که ندانید دشمن در صدد حمله است و این حمله از کجاست و چگونه است، باید مطمئن باشید شکست می خورید؛ باید بدانید که دشمن چه کار می کند.»
وظیفه روحانیّت در فضای مجازی
در ادامه، به بررسی مهم ترین وظایف روحانیّت در فضای مجازی می پردازیم:
1. ضرورت پیشرفت حوزه های علمیه هماهنگ با علم و فناوری
در عصر حاضر، با پیشرفت فناوری، تولید و انتشار محتوا به اندازه ای سرعت گرفته است که اطلاعات در زمانی غیرقابل تصور به اقصی نقاط جهان منتقل شده، در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد.
لزوم پیشرفت حوزه های علمیه متناسب با سرعت پیشرفت علم و فناوری، از جمله موضوعاتی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با طلاب و روحانیون همواره بر آن تأکید داشته اند. ایشان در 8 آذر سال 1386 در دیدار با جمعی از اساتید و فضلا و مبلّغان و پژوهشگران حوزه های علمیه کشور فرموده: «ما امروز باید به فکر حوزه قم یا اصفهان یا مشهد یا بقیه شهرها در بیست سال آینده باشیم؛ در سی سال آینده باشیم. سی سال آینده، یعنی چه؟ یعنی دنیایی که احتمالاً هیچ شباهتی با امروز ندارد؛ از لحاظ امکان اثرگذاری، امکان تسخیر دل ها، امکان تسخیر سرزمین ها. بیست سال قبل، این فناوری اطلاعات که این آقای عزیز به این خوبی آمدند اینجا شرح دادند، وجود نداشت؛ چیزکی بود، امروز ببینید چه خبر است!»
ایشان همچنین، در این دیدار روحانیت را مسئول دین داری مردم معرفی می کند و می فرماید:
«امروز در هر خانه ای، در هر مدرسه ای، در هر گوشه ای، به قول یکی از آقایان شاید در هر روستایی اگر برویم، از فناوری اطلاعات یک چیزی آنجا مشاهده می کنیم. حوزه علمیه می خواهد عقب بماند؟ سی سال آینده را به همین قیاس کنید؛ البته با یک شتاب بیشتری؛ یعنی شتاب علم در این بیست سالی که گذشت، یقیناً به مراتب کمتر خواهد بود از شتاب علم و پیشرفت علم و فناوری در بیست سالی که پیش روی ماست؛ در سی سالی که پیش روی ماست.
آن روز ای بسا صاحبان افکار گوناگون، مکاتب گوناگون، نحله های منحرف، صاحبان اغراض فاسده بتوانند خیلی آسان کلاس های درس دانشگاه های شما را، مدرسه های شما را، فرزندان شما را در خانه هایتان در مشت بگیرند، در تصرف بگیرند؛ شما هم هیچ کار نتوانید بکنید. فکر آن روز را حوزه علمیه باید بکند. مسئول، حوزه علمیه است. مسئول دین داری مردم، روحانیّت است. روحانیت هم مولود و ساخته دست حوزه علمیه است.»
2. استفاده از ظرفیّت گسترده فضای مجازی
در اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد، با گسترش نفوذ اینترنت در میان جامعه ایرانی، با وجود آنکه هنوز بحث معضلات فرهنگی ناشی از اینترنت و فضای مجازی به گستردگی حال نبود، درایت و پیش بینی رهبر معظم انقلاب اسلامی طوری بود که ایشان مکرّر به بیان معضلات و معایب این عرصه پرداخته، از آن به عنوان «بزرگ ترین تهدید» یا «بزرگ ترین فرصت» برای تبلیغ و نشر معارف انقلاب اسلامی یاد می کردند.
رهبر معظم انقلاب در 27 بهمن ماه 1379 در جلسه با اعضای مجلس خبرگان رهبری، ضمن هشدار در خصوص حمله دشمن از طریق اینترنت، اظهار می دارد: «این تبلیغات فرنگی و این تهاجم فرهنگی، چیز جدیدی نیست؛ آنچه که جدید بود ـ که ما در این چند سال بر روی آن تکیه کردیم ـ روش های نویی بود که در داخل کشور شروع شد و هنوز هم ادامه دارد. در دنیا تهاجم فرهنگی علیه انقلاب، از تهاجم سیاسی و اقتصادی سریع تر و همه گیرتر و همه جایی تر بود.»
ایشان در این دیدار، با اشاره به استفاده دشمن از همه روش های ارتباطی نوین با هدف تهاجم علیه تفکّّرات اسلامی، به خصوص تفکرات شیعی، بر لزوم استفاده حداکثری از تمام وسایل ارتباط جمعی برای مقابله با این تهاجم تأکید کرده و می فرماید:
«امروز دشمن از همه روش ها استفاده می کند. من دیروز در جمع جوان ها می گفتم که امروز صدها سایت اصلی و هزاران سایت فرعی در اینترنت وجود دارد که هدف عمده شان این است که تفکّرات اسلامی و به خصوص تفکّرات شیعی را مورد تهاجم قرار دهند. تهاجم هم تهاجم استدلالی نیست؛ از روش های تخریبی و از روش های روان شناسانه و غیره استفاده می کنند. همه اینها پاسخ دارد؛ پاسخ هایش هم مشکل نیست؛ بایستی از این وسایل استفاده کرد. باید از آنچه که در اختیار داریم، حداکثر استفاده را بکنیم. ما نه از صدا و سیمایمان، نه از مطبوعاتمان و نه از بسیاری از منابر عظیم عمومی مان، چنان که باید و شاید، استفاده نمی کنیم. این، ضعف های ماست؛ این ضعف ها را بایستی کم کنیم. باید روز به روز نقاط ضعف را کم، و نقاط قوّت را زیاد کرد و این، ممکن است.»
از نگاه رهبر معظم انقلاب فضای مجازی فرصتی استثنائی است که حوزه های علمیه می توانند آن را برای نشر معارف عظیم انقلاب اسلامی به خدمت بگیرند. ایشان در دیدار علماء و روحانیون خراسان شمالی در 19 مهر ماه سال 1391، با اشاره به مسئولیت خطیر روحانیّت در استفاده از این فرصت فوق العاده می فرماید:
«این فرصت تا امروز کِی برای روحانیّت وجود داشته؟ علاوه بر این، ابزارهای تسهیل کننده، مثل رایانه ها و ارتباطات اینترنتی و فضای مجازی و سایبری هم که الآن در اختیار شماست. اگر بتوانید اینها را یاد بگیرید، می توانید یک کلمه حرف درستِ خودتان را به هزاران مستمعی که شما آنها را نمی شناسید، برسانید. این فرصت، فوق العاده ای است؛ مبادا این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خدای متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد: از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما برای ترویج معارف اسلامی چه استفاده ای کردید؟ نظام اسلامی یک چنین خدمتی به ما معمّمین و روحانیون کرده. مگر می توانیم خودمان را کنار بگیریم؟»
3. لزوم آشنایی با فضای مجازی و ابزارهای مرتبط با آن
همان گونه که اشاره شد، ویژگی های منحصر به فرد فضای مجازی، بهترین امکان را برای ترویج و تبلیغ دین فراهم آورده است. از این رو، لازم است حوزه های علمیه در جهت مقابله با برنامه های تخریبی دشمن و تبیین معارف و مفاهیم دینی، با این فضا و شیوه استفاده صحیح از آن آشنا شوند.
این مهم همواره مورد تأکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است. ایشان در تاریخ 16 شهریور 1395 با اشاره به اهمیت این موضوع، در جلسه درس خارج فقه خود تأکید می کند: «حوزه های علمیه و روحانیّون باید با شناخت فضای مجازی و استفاده از فرصت های آن، معارف و مفاهیم اسلامی را تبیین کنند.»
حضرت آیت الله خامنه ای در این جلسه با اشاره به حضور گسترده و غیرقابل وصف دشمن در این عرصه، بر لزوم آمادگی حوزه های علمیه و دانایان مذهب برای مقابله با لشکر عظیم دشمن تأکید می نماید و با اظهار تأسف از عدم آشنایی برخی مبلّغان دینی با ابزارهای جدید رایانه ای و همچنین عدم درک درست از اهمیت مسئله فضای مجازی در برخی مسئولان، می فرماید: «ما باید خودمان را مجهز کنیم؛ خیلى از ماها مجهّز نیستیم، خیلى از ماها نمی دانیم، نه از جنبه هاى نرم افزارى، نه از جنبه هاى سخت افزارى. بعضى ها با این روشهاى جدید اصلاً آشنایى ندارند، با رایانه و مانند آن اصلاً آشنا نیستند، معنایش را نمی دانند، اهمّیّت این کار را درک نمی کنند.»
ایشان در خلال این صحبت ها، این فضا را داراى منافع و همچنین مضرّات بى شمار دانسته و می فرماید: «عرصه فضاى مجازى، این جورى است؛ می توان از آن حداکثر منافع را [کسب کرد]؛ همان کارى که آن دشمن می کند، شما [هم] می توانید بکنید، در جهت عکس؛ [یعنى] مفاهیم اسلامى و معارف اسلامى را پخش کنید؛ بدون هیچ مانع و رادعى.»
4. حضور فعّال و اثرگذار در فضای مجازی
حوزه علمیه در راستای آگاهی بخشی و بصیرت دهی به جامعه، دارای رسالت سنگینی می باشد. امروزه، استفاده وسیع مخاطبان از فضای مجازی، باعث غلبه این فضا بر فضای واقعی شده و آسیب های فرهنگی و اجتماعی بسیاری را در میان افراد جامعه به وجود آورده است. از این رو، روحانیّون به عنوان متکفّلان دین و اخلاق جامعه، باید از این فرصت ایجادشده، در جهت روشنگری جامعه و مقابله با آسیب های آن، حداکثر بهره را ببرند.
رهبر معظم انقلاب در این خصوص حوزه های علمیه و روحانیّون را به استفاده از فرصت های فضای مجازی و حضور فعّال و اثرگذار در آن، به منظور تبیین معارف و مفاهیم اسلامی توصیه می کند. ایشان در دیدار با جمعی از علماء و روحانیون استان کرمان در 11 اردیبهشت سال 1384، ضمن اشاره به تنوع ابزارهای تبلیغاتی در دنیا و تفاوت وظایف حوزه های علمیه در عصر حاضر نسبت به گذشته، به اهمیّت حضور گسترده روحانیّون در فضای مجازی و سایر فضای های تبلیغاتی تأکید کرده و می فرماید: «حوزه علمیه فقط برای اقامه جماعت نیست. منبر رفتن به صورت سنّتی هم اگر محتوای عالی و پُرمغزی نداشته باشد، کافی نیست. امروز شما ببینید وسایل تبلیغ در دنیا چقدر متنوع شده؛ این طرفِ دنیا یک نفر جوان پای یک دستگاه کوچک می نشیند و افکار، تصوّرات، تخیّلات، پیشنهادهای فکری و پیشنهادهای عملی را از سوی هر کسی ـ بلکه هر ناکسی ـ از آن طرفِ دنیا دریافت می کند. امروز، اینترنت و ماهواره و وسایل ارتباطىِ بسیار متنوع وجود دارد و حرف، آسان به همه جای دنیا می رسد. میدان افکار مردم و مؤمنین، عرصه کارزار تفکّرات گوناگون است. امروز، ما در یک میدان جنگ و کارزار حقیقىِ فکری قرار داریم. این کارزار فکری، به هیچ وجه به زیان ما نیست؛ به سود ماست. اگر وارد این میدان بشویم و آنچه را که نیاز ماست ـ از مهمّات تفکّر اسلامی و انبارهای معارف الهی و اسلامی ـ بیرون بکشیم و صرف کنیم، قطعاً بُرد با ماست؛ لیکن مسئله این است که ما باید این کار را بکنیم.»
ایشان همچنین، در مراسم بیست و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) در 14 خرداد سال 1393 بر تمایل دنیای امروز برای آشنایی با انقلاب اسلامی و معارف آن از طریق وسایل ارتباطی اشاره می کند: «نه تنها در کشور ما ـ که نسل سوم انقلاب، در آن در حال بالیدن است ـ بلکه در دنیاى اسلام، جوانان عصر ارتباطات و عصر اینترنت که با مسائلِ دور از محیط خود به راحتى می توانند ارتباط بگیرند، دنبال این هستند که درباره مسائل انقلاب اسلامى و جمهورى اسلامى و درباره معمار این بناى عظیم، مطالب بیشترى بدانند.»
5. بهره گیری از فضای مجازی و حقیقی در کنار یکدیگر
رهبر معظم انقلاب، حضور در فضای مجازی را از وظایف مهم روحانیّون به شمار می آورند؛ امّا این نکته را نیز عنوان می کنند که تمامی مباحث، در فضای مجازی خلاصه نمی شود و تأثیرگذاری ارتباط حقیقی به جای ارتباط مجازی، بدون شک، خیلی بیشتر است. بنابراین، نباید تمام سرمایه خود را در فضای مجازی صرف کرد.
در همین زمینه، رهبر فرزانه انقلاب در دیدار با روحانیان و مبلّغان در 5 بهمن سال 1384 بر استفاده توأمان حوزه های علمیه از ابزارهای نوین تبلیغاتی در کنار سایر شیوه های سنّتی تبلیغ تأکید نموده، می فرماید: «من به منبر خیلی عقیده دارم. امروز، اینترنت، ماهواره، تلویزیون و ابزارهای گوناگون ارتباطىِ فراوان هست؛ امّا هیچ کدام از اینها منبر نیست؛ منبر، یعنی رو به رو و نفس به نفس حرف زدن؛ این، یک تأثیر مشخص و ممتازی دارد که در هیچ کدام از شیوه های دیگر، این تأثیر وجود ندارد. این را باید نگه داشت؛ چیز با ارزشی است؛ منتها بایستی آن را هنرمندانه اداء کرد تا بتواند اثر ببخشد.»
از نگاه ایشان، دایره مخاطبانِ مجالس روضه خوانی، وعظ و خطابه، محدود است؛ ولی این عرصه ها، بسیار تأثیرگذارتر از فضای مجازی می باشند. ایشان در این خصوص طیّ دیدار با ائمه جماعات مساجد استان تهران در 31 مرداد 1395 فرموده: «این مجالس روضه خوانی، مجالس وعظ و خطابه، مجالس گوناگون، خیلی چیزهای مهمی است؛ این ها را دست کم نباید گرفت؛ هم از فضای مجازی مؤثرتر است، هم از صدا و سیما مؤثّرتر است؛ منتها خب دایره اش محدود است؛ چنانچه این سلسله عظیم، این تشکیلات عظیم خوب کار کند و در همه جا کار کند، تأثیراتش بر همه این ها فائق خواهد آمد و می توانید شما این جوان را، این مخاطب را، به معنای واقعی کلمه مصونیّت ببخشید و می توانید او را در مقابل این میکروب ها و این ویروس هایی که به طور دائم دارد سرازیر می شود به طرف این کشور و طرف این نظام، واکسینه کنید. بنابراین، [مسجد] هسته مقاومت است؛ منتها مقاومت بِاَنواعه؛ مقاومت فرهنگی، مقاومت سیاسی، و در جای خود هم مقاومت امنیتی و نظامی؛ کما اینکه در مساجد [این گونه بوده].»
رهبر معظم انقلاب اسلامی، استفاده از ابزارهای نوین ارتباطات جمعی برای تبلیغ دین را امری ضروری می دانند و بر لزوم استفاده صحیح و گسترده از آن تأکید می کنند؛ ولی در این حال، در دیدار با روحانیون استان سمنان در 17 آبان سال 1385، ارتباطات حضوری و چهره به چهره را امری بی بدیل می دانند که هیچ چیز قادر نیست جای آن را بگیرد:
«من بارها گفته ام که با همه این وسایل ارتباط جمعی ای که وجود دارد ـ البته روحانیّت باید از همه این وسایل ارتباط جمعی استفاده کند؛ از اینترنت و تکنولوژی های جدید ارتباطاتی باید همه روحانیّت برای دین استفاده کند؛ همچنانی که از رادیو و تلویزیون و بقیه چیزها استفاده می کند ـ در عین حال، مسجد، جلسه مذهبی، نشستن رو به روی مردم، دهان به دهان و نفس به نفس با مردم حرف زدن، یک نقش بی بدیل دارد و هیچ چیزی جای این را نمی گیرد و این هم، مال شماست.»
6. مقابله با شبهه پراکنی و پاسخ به شبهات
در عصر حاضر، کشورهای سلطه گر، با هدف ایجاد شبهات گوناگون فرهنگی، اعتقادی و سیاسی، و نیز تعضیف مبانی ایمانی و باورها و اعتقادات جامعه، سرمایه گذاری وسیعی بر روی ابزارهای نوین ارتباطی از جمله فضای مجازی انجام داده اند و در حال تزریق گسترده شبهات در میان جامعه هستند. رهبر معظم انقلاب، یکی از اهداف دشمن در به کارگیری ابزارهای نوین ارتباطی را گسترش شبهات فکری و تضعیف اعتقادات مردم معرفی می کند و در دیدار با روحانیون شیعه و اهل سنّت کرمانشاه در 20 مهر سال 1390 می فرماید:
«این شیطانی که حمله می کند، همیشه یک جور حمله نمی کند. شیطانِ امروز که از راه اینترنت و ماهواره و روش های ارتباطىِ مدرن و فوق مدرن سراغ شما می آید، حرف های مدرنی هم دارد؛ سخت افزارش را مدرن کرده، نرم افزار مدرن هم دارد. شبهه آفرینی دارد، اخلال در عقیده دارد، ایجاد تشویش در ذهن دارد، تزریق ناامیدی دارد، ایجاد اختلاف دارد.»
ایشان همچنین، با اشاره به نقشه دشمن برای گمراه کردن نسل جوان از طریق شبهه پراکنی در ذهن ها، در اوّلین جلسه درس خارج فقه خود در 16 شهریور 1395 فرموده است: «هر یک نفرى که بتواند با رایانه کار بکند، یک رسانه است. مى نشینند، پخش می کنند شبهات را، حرف ها را، جوان هاى مؤمن را، جوان هاى سالم را گمراه می کنند. این ها را باید شناخت. چه کسى بایستى بیاید وسط میدان و سینه سپر کند و مانع بشود از گمراهى جوانان؟ چه کسى باید مانع بشود از اقدام دشمن براى انحراف ذهن جوانان؟ به عهده چه کسى است این کار؟ جامعه علمى و مذهبی، یعنى روحانیّت، اوّلین وظیفه اش این است؛ مهم ترین وظیفه اش این است.»
هزینه های گزاف و برنامه ریزی های فراوان دشمن علیه ایمان و اعتقادات مردم در جهت دین زدایی و عفّت زدایی، از دیگر موضوعاتی است که رهبر معظم انقلاب در این دیدار به آن اشاره می کند و می فرماید: «پایگاه هاى اینترنتىِ فراوانى وجود دارد که هدفشان این است که عفّت جوان را، حیاى جوان مسلمان را ـ چه پسر، چه دختر ـ از بین ببرند؛ پرده حیاى او را بِدرند؛ اصلاً همّتشان این است و براى این برنامه ریزى می کنند. خب، بعضى از عناوین، عناوین مجرمانه است؛ دستگاه هاى گوناگون دولتى وظیفه دارند برخورد کنند و می کنند؛ لکن آن چیزى که مربوط به ذهن است، به مغز است، به دل است، با تحرّک و اقدام عنصر امنیّتى و عنصر اطلاعاتى و عنصر نظامى، حل نمی شود؛ این ابزارى مناسب با همان بلایى که در آن هست، لازم دارد؛ داروى آن بیمارى، همان چیزى است که در اختیار روحانیّون است، در اختیار اهل دین است، در اختیار دانایان مذهب است.»
رهنمودها و دغدغه های رهبر حکیم و معظم انقلاب در ارتباط با فضای مجازی و نقش طلاب به عنوان پیشتازان جبهه های فرهنگی در این فضا، نشان دهنده نقش خطیر و بی بدیل حوزه های علمیه در این عرصه می باشد. از این رو، بایسته است که حوزه های علمیه، ضمن شناخت و درک مناسب فرصت ها و تهدیدهای فضای مجازی، با وظیفه و رسالت خود در این باره بیشتر آشنا شده، به شکل مطلوب به وظایف خویش عمل کنند تا بهترین بهره از دانش روز عاید کشور عزیزمان گردد.
پی نوشت:
منابع:
