انتخاب چهار عنوان نرم افزار به نام های: «جامع الأحادیث 3» و «جامع فقه اهل بیت(ع)2»، «تاریخ ایران اسلامی» و «مثنوی معنوی» در مراسم اختتامیه این نمایشگاه، نشان از وجود ویژگی های لازم و قابلیتهای فنی و محتوای غنی علمی در این برنامه ها دارد که البته همگی مرهون تلاشهای پژوهشگران و دستاندرکاران تهیه و تولید آنها در مرکز نور است.
کسب رتبه نخست در بخش بهترین مبلغ و مروج اسلام و معارف اسلامی (جامع الاحادیث 3) و بهترین اثر فرهنگنامهای، دانشنامهای و دائره المعارفی (جامع فقه اهل البیت2) و همچنین کسب رتبه دوم توسط لوحهای فشرده «تاریخ ایران اسلامی» در جهت اعتلای فرهنگ عمومی و ایرانشناسی و نیز «مثنوی معنوی» به منظور حضور پر تلاش در بخش اثر مبلغ و مروج زبان و ادب فارسی، افتخار دیگری است که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در این نمایشگاه بین المللی از خود به یادگار گذاشته و گواه روشنی بر جایگاه علمی و پژوهشی این مرکز و نقش آن در ترویج علوم و معارف اسلامی در گستره داخلی و خارجی است.
از این رو، در این نوشتار به اختصار به بررسی محتوای علمی و ویژگیهای فنی پژوهشی نرم افزارهای نور که در این جشنواره برگزیده شدهاند، میپردازیم.
جامع الأحادیث 3
این نرم افزار، پیشتر با عنوان «جامع الأحادیث 5/2» در معرض استفاده محققان قرار داشت. نسخه 3 این نرم افزار در جشنواره و نمایشگاه رسانه های دیجیتال شرکت داده شد و کسب رتبه نمود و هماکنون نیز نسخه 5/3 این برنامه تولید و در دسترس علاقهمندان قرار گرفته است.
آنچه باعث شد تا نرم افزار جامع الأحادیث 3 به عنوان بهترین مبلغ و مروج اسلام و معارف اسلامی به رتبه نخست نایل شود، وجود ویژگیهای علمی و فنی موجود در آن است که به اهتمام پژوهشگران و متخصصان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی فراهم آمده است. گفتنی است که به منظور آشنایی بیشتر با این برنامه میتوانید به مقاله «جامع الأحادیث 5/3، فرهنگ جامع روایات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع)» که در همین شماره به چاپ رسیده، مراجعه نمایید. در ذیل، به اجمال با قابلیتهای این کتابخانه روایی آشنا میشوید.
نسخه شرکت داده شده در جشنواره رسانه های دیجیتال، مشتمل بر متن کامل 393 عنوان کتاب در 963 جلد، شامل منابع روایی شیعه به همراه ترجمه و شرح در موضوع: ادعیه و زیارات، اخلاق، تاریخ، تفسیر، جوامع حدیثی، فقه، فضایل، کلام و رجال میباشد. مشاهده ترجمه ها و شروح در کنار متن کتاب اصلی، از امکاناتی است که قابلیت مقایسه و مشاهده همزمان متون را برای محقق فراهم میآورد. از دیگر قابلیتهای مهم این نرم افزار که البته در نسخه 5/3 عرضه شده و برای حدیثپژوهان کارآیی بسیاری دارد، توانایی دسترسی به روایات مشابه و مقایسه بین آنها به منظور فهم درصد تشابه روایات و درک معنای بهتر آنها است. افزون بر این، بازسازی سند احادیث کتب اربعه و وسائل الشیعه، مشتمل بر: تحویل، تعلیق، عطف، ضمیر و...، ارزش علمی و کارایی برنامه را دوچندان نموده است.
سادهسازی محیط جستجو (ارائه جستجوی همزمان ترکیبی، الگو و ریشه) به همراه جستجو از طریق ریشه کلمات، محیط کاوش در الفاظ و عبارات و هموار ساختن پژوهش را به شکل مطلوبی سامان داده است. همچنین ویژگی دسترسی به تفسیر آیات در دامنه احادیثِ عرضهشده، به کاربر کمک میکند تا ذیل آیات قرآن، تفسیر معصومین(ع) را مشاهده نماید. بدیهی است که این قابلیت، علاوه بر حدیثپژوهان، برای محققان علوم قرآنی نیز کارایی فراوانی دارد و آنان را با دیدگاه اهل بیت(ع) در خصوص تفسیر آیات قرآن و شیوه آن آشنا میسازد.
از جمله ویژگیهای جدیدی که مدتی است به برنامه های نور افزوده شده، امکان ذخیره دامنه های تعریفشده از سوی کاربر در محیطهای گوناگون برنامه است که در جامع الأحادیث 3، این قابلیت در محیط: نمایش، جستجو و آیات در کتب فراهم آمده است.
به نظر میرسد مجموع این توانمندیها و قابلیتهای فنی و پژوهشی، موجب گردید تا این برنامه که از تولیدات جدید نور نیز به شمار میرود، در جشنواره مهرماه سال 90 در بخش نرم افزارهای رسانهای به عنوان بهترین مبلغ و مروج اسلام و معارف اسلامی شناخته شود.
جامع فقه اهل البیت 2
یکی دیگر از برنامه هایی که در این جشنواره کسب رتبه نمود، «جامع فقه اهل البیت 2» است. آنچه باعث گردید تا این نرم افزار تخصصی فقه به عنوان بهترین اثر فرهنگنامهای، دانشنامهای و دائره المعارفی شناخته شود، وجود حجم عظیم اطلاعات فقهی و امکانات تحقیقاتی ذیل است که در نوع خود کمنظیر میباشد.
در این کتابخانه بزرگ، متن كامل 1251 عنوان كتاب و رساله فقهی در 3019 جلد از 413 مؤلف در دسترس فقهپژوهان و علاقهمندان قرار گرفته است. همچنین وجود 14 دوره لغتنامه در 116 جلد به همراه 9 دوره اصطلاحات فقهي و اصولي در 28 جلد، مسیر فهم واژگان و اصطلاحات خاص فقهی و اصولی را برای کاربران هموار ساخته است. ضمن اینکه امکان ارتباط 67 عنوان متن در 269 جلد با 371 عنوان شرح، حاشيه و ترجمهدر 1657 جلد، محقق را در استفاده هر چه بهتر از ترجمه ها، حاشیه ها و شروح متون مورد نظر و توسعه بیشتر فضای تحقیق یاری میرساند.
در این برنامه همچنین فهرست آيات الأحكام در هر يك از ابواب فقهي شامل 1191 آيه و پيوند آنها به متون فقهي ارائه شده و 143 قاعده فقهي با 31471 پيوند مرتبط با متن متصل گردیده و 62 باب فقهي با 16400 پيوند مرتبط با متن اتصال یافته است.
ايجاد ميزهاي پژوهشي مستقل با امكان دستهبندي دلخواه كتب و تحقيقات گسترده در آنها، از جمله قابلیتهای ارزشمندی است که به ساماندهی تحقیقات فقهی کمک شایانی میکند و کاربر میتواند پژوهشهای متنوعی را در متون برنامه دنبال نماید. انتخاب كتاب بر اساس: عنوان، نام مؤلف، موضوع، تاريخ،زبان و جلد، و نیز جستجوي ساده و پيشرفته در: متن، ابواب، احاديث، اشعار، مقدمه ها و پاورقيها، از دیگر ویژگیهای کارامد این نرم افزار به شمار میرود. یکی از اقدامات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، ارائه فیلم آموزشی جهت استفاده بهتر از برنامه تولیدی است که «جامع فقه اهل البیت 2» نیز در شمار این گونه برنامه ها قرار دارد.
در مجموع، محتوای غنی و قابلیتهای عدیده این نرم افزار تخصصی فقه اسلامی، موجب گردید تا در پنجمین نمایشگاه و جشنواره رسانه های دیجیتال، به عنوان بهترین اثر فرهنگنامهای، دانشنامهای و دائرة المعارفی انتخاب شود.
تاریخ ایران اسلامی
اگر مطالب ذیل را در خصوص محتوا و امکانات نرم افزار «تاریخ ایران اسلامی» بخوانید، دلیل کسب رتبه دوم این برنامه را در جشنواره امسال بهتر خواهید دانست.
نرمافزار تاريخ ايران اسلامى، مشتمل بر مهمترين كتابهاى كهن مربوط به تاريخ ايران است. مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى پيش از اين، گام هايى در ديجيتالى كردن كتابهاى تاريخى برداشته است كه همه در يك راستا و به منظور ارائه طرحى كلى از تاريخ اسلام و ايران مىباشد. توليد نور السيره 2، جغرافياى جهان اسلام، سيره معصومان و تراث، در جهت همين طرح كلى بوده است.
نور السيره 2، بيشتر به جنبه عمومى تاريخ جهان اسلام و سيره و انساب قبايل و موضوعاتى از اين دست توجه دارد و نوعى تاريخ عمومى مسلمانان است؛ اما نرم افزار تراث، منابع ادبى و تاريخ اجتماعى اسلام را پوشش مىدهد. همچنین نرم افزار «جغرافياى جهان اسلام» به جغرافياى عمومى اماكن و سرزمينهاى اسلامى و به اصطلاح جغرافياى تاريخى مىپردازد. در ادامه این روند، نیاز به تهيه نرم افزارى كه به تاريخ ايران اسلامى اختصاص داشته باشد، امری ضروری می نمود.
«تاریخ ایران اسلامی»، تلاشى است براى معرفى تاريخ، فرهنگ و تمدن بزرگ ايران اسلامى كه راه دستيابى به اطلاعات مربوط به تاريخ ايران را آسان نموده و ابزار پژوهش را براى همه فرهيختگان، تاريخدانان، مستشرقان و دانشپژوهان اين رشته در داخل و خارج از کشور فراهم می نمايد.
موضوع كتابهاى اين كتابخانه دائر مدار دولتهاى شكلگرفته در ايران مانند: طاهريان، سامانيان، صفاريان، غزنويان، سلجوقيان، خوارزمشاهيان، مغول، ايلخانان، صفويه، افشاريه، زنديه، قاجاريه و مشروطه است. از منظر ديگر، كتابهاى مندرج در اين برنامه، به لحاظ محتوايى در محورهاى زير دستهبندى ميشوند:
تاريخهاى عمومى، تاريخهاى سلسلهاى، تاريخهاى محلى، تاريخ دستهها و گروهها، سفرنامهها و خاطرات، تحقيقات و مطالعات جديد، ترجمه و تعريب كتاب هاى تاريخى.
به طور کلی، میتوان محتوا و قابلیتهای این نرم افزار را در موارد ذیل خلاصه کرد. گفتنی است وجود همین امکانات و منابع ارزشمند است که این نرم افزار را در جشنواره رسانه های دیجیتال، شایسته کسب رتبه دوم در جهت اعتلای فرهنگ عمومی و ایرانشناسی نمود:
متن كامل 276 عنوان كتاب در 472 جلد در زمينه تاريخ ايران دوره اسلامي، شامل: تاريخ عمومي، تاريخ محلي ايران، تاريخ دولتها و سلسله هاي ايران، سفرنامه ها و منابع پژوهشي جديد؛ دسترسي به بیش از 140 هزار باب و عنوان از طریق فهرست گزینشی با امكان محدود كردن دامنه فهرست؛ جستجو در متن و فهرست كتابهاي برنامه؛ ايجاد ارتباط بين كتابها و ترجمه هايآنها؛ متن قرآن كريم به همراه ترجمه و امكان جستجو در آيات؛ ارتباط متن كتابهاي برنامه با 10 دوره لغتنامه به همراه قابليت جستجو.
مثنوی معنوی
رازنامه بزرگ ادبی و عرفانی، یعنی مثنوی معنوی مولوی، از جمله آثار منحصر به فردی است که در سراسر جهان از جایگاه ویژهای میان ادب دوستان و شیفتگان عرفان اسلامی برخوردار است و دلهای بسیاری را در هر مرز و بومی معطوف خویش ساخته است. تولید نرم افزار «مثنوی معنوی» به همراه شروح و امکانات مفید پژوهشی از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برگ زرین دیگری است در کارنامه پرافتخار آن مرکز که تا کنون تحسین کاربران بسیاری را در داخل و خارج از کشور برانگیخته و در زمره پرفروشترین و پراستقبالترین محصولات نور به شمار میرود. به نظر میرسد مجموع ویژگیهای ذیل موجب شده تا «مثنوی معنوی» در جشنواره رسانه های دیجیتال امسال، به عنوان دومین اثر مبلغ و مروج زبان و ادب فارسی شناخته شود.
اين برنامه، نرم افزارى چند رسانه اى شامل متن کامل شش دفتر مثنوى معنوى با صوت كامل ابيات به همراه پنج شرح جامع مى باشد. کاربر در این نرم افزار به راحتی به تمامی دفاتر و ابيات مثنوى معنوى دسترسی دارد و میتواند از صوت کامل ابیات مثنوی نیز بهرهمند شود (دفتر اول و ششم با صداى جناب آقاى حسين آهى، و دفتر دوم تا پنجم با صداى جناب آقاى امير نورى). امکان نمایش مثنوی معنوی به خط زیبای نستعليق، از دیگر ویژگی های برنامه به شمار میرود.
در این کتابخانه، پنج شرح مسبوط بر ابیات مثنوی، شامل شروح آقایان: محمدتقی جعفری، بدیع الزمان فروزانفر، ملا هادی سبزواری، سید جعفر شهیدی و شرح موسی نثری (کلاله خاور) گنجانده شده است.
ارتباط آیات قرآن کریم و روایات با ابیات مثنوی و شروح آن، از قابلیتهایی است که دیدگاه های تفسیری و حدیثی مولوی را ارائه نموده و دستیابی به معارف قرآنی و روایی مثنوی را آسان کرده است.
امکان دسترسی به فهرست اَعلام: اشخاص، اماکن، قبائل و فرق در مثنوی معنوی نیز کاربردهای بسیاری برای کاربران و مثنویپژوهان دارد. کتابشناسی جامع و آرایه های بدیعی به همراه مقدمه های اساتید برجسته ادبیات ایران (میرجلالالدین کزازی، کریم زمانی و حسین آهی)، بر غنای علمی این کتابخانه الکترونیکی افزوده است.
از دیگر قابلیتهای فنی و علمی این نرم افزار میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
جستجوی ساده و پیشرفته در متن مثنوی و شرحها؛ اطلاعات جامعی از شخصیت مولانا و کتاب مثنوی معنوی؛ ارتباط ابیات مثنوی معنوی با بیش از 1000 حدیث از معصومین(ع) و گفتار بزرگان؛ امکان نمایش نستعلیق ابیات به همراه صوت متن؛ جستجوی پیشرفته با دامنه عنوانی و دامنه ردیف ـ قافیه ای.
سخن آخر
ضمن تقدیر و تشکر از همه مسئولان، محققان و دستاندرکاران فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که محصولات دیجیتالی ارزندهای را به جامعه علمی و دینی داخل و خارج از کشور تقدیم نمودهاند و در نمایشگاه ها و مجامع مختلف ملی و بینالمللی خوش درخشیدهاند، امیدواریم که هر روز بر غنای علمی و امکانات فنی و پژوهشی تولیدات نور افزوده شود و در آینده شاهد دستاوردهای نوینی در حوزه دینپژوهی و توسعه فرهنگ و معارف اسلامی در عرصه های گوناگون باشیم.
