ره آورد نور

اشاره

دبیرخانه شورای سیاست‌‌گذاری فقه معاصر وابسته به معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، در راستای گفتمان‌سازی درباره مباحث مربوط به فقه معاصر، آراء و دیدگاه‌های اساتید معظم و صاحب‌نظران این عرصه را جویا شده و در قالب کتابی با عنوان «فقه معاصر؛ چالش‌ها و راهکارها» در دست تدوین و انتشار دارد. مقاله حاضر که به این دبیرخانه ارائه شده، در چهار محور کلّی سامان یافته است: 1. ضرورت فقه معاصر؛ 2. بیان وضعیت مطلوب فقه و بررسی وضعیت موجود؛ 3. بررسی چالشهای پیش روی فقه معاصر؛ 4. ارائه راهکارهای مناسب جهت نیل به وضعیت مطلوب. امید است که مطالب این نوشتار، مورد استفاده فقه‌پژوهان و علاقه‌مندان به مباحث مربوط به فقه معاصر قرار گیرد.

به گزارش واحد خبر مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه، همایش امضاء تفاهمنامه همکاری پول مجازی ملی کشور (ققنوس) سه‌شنبه‌شب، ۹ بهمن‌ماه در محلّ اسپیناس پالاس تهران برگزار شد. در این همایش، آیت‌الله شهریاری، معاون قوّه قضائیه و رئیس مرکز آمار و فنّاوری اطّلاعات، به همراه مدیرعامل‌های بانکهای: ملّی، ملّت، پارسیان و پاسارگاد و نیز جمع بسیاری از متخصّصان و کارشناسان حوزه اقتصاد، فنّاوری و حقوق حضور داشتند.

چکیده

بنیان فعّالیّت‏ های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طیّ سی سال که از راه‌اندازی آن می‌گذرد، بر ارائه متون دیجیتالی و پژوهش و فراوری منابع و متون اسلامی، با محوریت قرآن کریم و احادیث پیامبر و ائمه معصومان (علیهم السلام) شکل گرفته است. این فعّالیت‌ها، همپای رشد فنّاوری اطّلاعات، در قالب دیجیتال و در سکوهای برخط و برون‏‌خط، به مخاطبان عرضه شده است. با توجّه به جایگاه و اهمّیّت حدیث در میان علوم اسلامی، بخش مهمی از فعّالیّت‌ها و در نتیجه محصولات این مرکز، در زمینه حدیث و خدمت به حدیث اهل‌بیت (علیهم السلام) بوده است. در این نوشتار، ضمن بیان سیر تکاملی فعّالیت‌های حدیثی مرکز نور، محصولات حدیثی آن معرّفی می‌گردد.

مقدمه

اِعراب‌گذارى اخبار و روایات، مبتنی بر اطّلاعاتى جامع و کامل از رجال، فقه الحدیث، اشتقاق، صرف، نحو، فنون بلاغت و سایر علوم حدیثى است و اِعراب کلمات، حامل اطّلاعات بسیار پُربهائى در زمینه‏‌هاى یادشده است. پُرواضح است آن‌گاه که در سند و متن حدیث، دقت لازم شود و اِعراب صحیح روی واژگان قرار گیرد و در موارد مشکل و مشتبه، اِعراب اَصحّ انتخاب گردد، متن از لحاظ اطلاعات، بالنده و بارور خواهد شد.

اگر ناقلان حدیث در هر طبقه بر ضبط صحیح نام‌هاى رجال و متون دریافتی از ائمه هدى (علیهم السلام)، تحفّظ می‌نمودند و آن را نه فقط در أمالى، بلکه در کتابت‌ها، مورد نظر قرار می دادند، گنجینه پُربهائى که امروز براى بازساخت آن، احتیاج به ساعت‌ها تحقیق و مطالعه می باشد، از دست نمى‌رفت. بى‌شک، اقدام و امر امیرمؤمنان (علیه السلام) را برای ضبط و اِعراب‌گذارى ثقل اکبر که موجب تحفّظ قرآن گردید، باید از وجوه اعجاز و دلایل جاودانگى قرآن دانست.

در این راستا، به منظور بازساخت و احیاء انبوه اطلاعات در زمینه‏ هاى فقه الروایه و حدیث‌شناسى، «مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى» اقدام به اِعراب‌گذارى متون روایى کرده است. این اقدام خجسته، علاوه بر فایده‏ هاى علمى و تحقیقى، باعث جلوه‏‌گرى متون نورانى ائمه دین(ع) به صورت زیبا و دل‏‌انگیز نیز می‌شود. ناگفته نماند بسیارى از تحقیقات و زمینه‏‌هاى استفاده از رایانه نیز با وجود اِعراب، کامل می‌گردد و این دلیلى دیگر براى اهمّیّت این هدف متعالى بوده است.

چکیده

متن ویرایش‌شده، علاوه بر زیبایی ظاهری، به ‌سرعتِ درک مطلب خواهد افزود و در محتوای رقومی، انتقال انواع اطّلاعات میان فرازهای مختلف را آسان‌تر نموده، مانع فعّالیّت‌‌های موازی در متون مشابه خواهد شد. حرکت به سوی ویرایشگری هوشمند و دقیق متون با استفاده از قواعد و یادگیری ماشین، هدف ارزشمندی است که از جمله می‌توان سخن پیشوایان دین(ع) را به عنوان ابتداء این مسیر برگزید.

ویرایش صحیح روایات، نقش اثرگذار خود را در پژوهش‌های حدیث‌محوری چون: «احادیث متّحد»، «روایات مشابه»، «ترجمه و شرح روایات»، «پژوهش‌های موضوعی» و «فرازهای کاربردی» نشان خواهد داد و راهی را برای فعّالیّت در دیگر متون اسلامی خواهد گشود.

چکیده

مفهوم «مراکز حدیثی» در علوم حدیث، مصادیق گوناگونی دارد. یکی از مصادیق آن، حوزه‌های جغرافیایی رخدادهای حدیثی و مصداق دیگر آن، مؤسسه‌ها و سازمان‌هایی است که در زمینه حدیث فعّالیّت می‌کنند. در این نوشتار، معنای دوم قصد شده است. از این رو، مراکز و مؤسسه‌های حدیثی به‌اجمال معرفی شده، فعّالیّت‌هایشان به‌اختصار بیان خواهد گردید. سپس، به بررسی زمینه‌های استفاده از فنّاوری‌های نوین اطّلاعاتی در علم حدیث می‌پردازیم و توصیه‌هایی برای بهره‌مندی مؤثّر از این فنون در زمینه مباحث گوناگون دانش حدیث عرضه خواهد شد.

چکیده

همگانی‌شدن استفاده از پیام‌رسان‌های موبایلی، با وجود ایجاد آسان‌سازی در ابعاد زندگی انسان، چالش‌هایی را نیز متوجّه زندگی وی ساخته است. انتشار شایعه و عدم دقت افراد در بازنشر مطالب ناصحیح و جعلی‌بودن برخی محتواها، از جمله این چالش‌هاست. علاوه بر این روش، اعتبارسنجی این محتوا نیز برای عموم کاربران روشن نیست. نقل احادیث، یکی از مصادیق محتواهای منتشرشده در پیام‌رسان‌هاست که با مشکل‌ انتشار احادیث جعلی، ناقص و یا با برداشت ناصحیح مواجه بوده و اعتبارسنجی نیز در آن با معضلاتی همچون تخصّصی‌بودن اعتبارسنجی و در دسترس‌نبودن منابع برخط روبه‌روست. به نظر می‌رسد که استفاده از راهکارهای فنّی نظیر ارائه منابع جامع برخط حدیثی به همراه راهکارهای آموزش عمومی و سواد رسانه‌ای، و همچنین، بسیج رسانه‌ها در اصلاح فرهنگ مواجهه با حدیث، در بین عموم مخاطبان پیام‌رسان‌ها می‌تواند برطرف کننده چالش‌های ذکر شده باشد.

چکیده

صرف‌نظر از ملاک‌های مقبولیت حدیث نزد هر یک از فریقین، انتساب روایات به پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز در نزد اهل‌سنّت، مرویات صحابه و تابعان، ضروری می‌نماید. این مکتوبات پُرارزش، با تمامی مشترکات و تفاوت‌های ساختاری و محتوایی، باید در کنار یکدیگر و در بستری واحد قرار گیرند تا پژوهشگران حدیثی بتوانند مطالعات گسترده تحقیقی و تطبیقی خویش را به‌راحتی انجام دهند. این نوشتار، به بررسی ضرورت‌ها، فایده‌ها و راهکارهای گردآوری احادیث فریقین در بستر دیجیتال و نیز پاسخگویی به شبهات و دیدگاه‌های مخالف پرداخته است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از جمله مراکز مهم و پیشرو در حوزه تولید محصولات دیجیتالیِ مربوط به علوم و معارف اسلامی است و بحمدالله، برای پژوهشگران و صاحب‌نظران، نامی آشناست. از جمله محور‌هایی که این مرکز در آن به تهیه و عرضه تولیداتی فاخر و کاربردی توفیق یافته، حوزه حدیث، معارف روایی، رجال و درایه است که بیشتر در قالب ویندوزی و وبی عرضه شده است. در این مقاله، کوشیده‌ایم به‌اختصار به معرّفی نرم‌افزارها و وبگاه‌های مرتبط با متون، علوم و معارف حدیثی بپردازیم که مستقیماً از سوی مرکز نور ارائه شده‌اند و از تولیدات اختصاصی آن به شمار می‌روند.

سخن نخست

در بیست‌ودوم آذرماه سال جاری، نشستی علمی با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) و انجمن علمی حدیث حوزه علمیه قم، در سالن اجتماعات نور برگزار گردید. در این نشست، محتوای علمی و قابلیت‌های فنّی نرم‌افزار درایة‌‍‌النور از سوی ناقدان و ارائه‌کنندگان، به نقد و بررسی گذاشته شد که در این گزارش، خلاصه‌ای از آن ارائه می‌گردد.