ره آورد نور

به همّت معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چهارمین نشست تخصصی مدیران و کارشناسان با عنوان «کتابخانه دیجیتال و نقش آن در تحقیقات علوم انسانی و علوم دینی» در روز پنجشنبه، پنجم آذر ماه، برگزار شد.

سخنران این نشست علمی، مهندس صنیعی بود که طی سخنانی به بیان ضرورت ایجاد کتابخانه دیجیتال پرداخت و گفت: «تاکنون مقالات بسیاری در مورد روان شناسی، جامعه شناسی و ادبیات در کشور داشته ایم؛ ولی در زمینه علوم مذهبی و ایدئولوژی، در طول بیست سال گذشته در نشریات ISI ، فقط یک مقاله به چاپ رساندیم و این واقعاً یک شوک است».

نغمه های دلنشین قرآن و آواهای مربوط به ماه مبارک رمضان در سبک و سیاق های مختلف، فضای نمایشگاه را عطرآگین کرده است و عرضه علوم و معارف قرآنی در قالب دستاوردهای نوین الکترونیکی، از دیدنی های ارزشمند نمایشگاه به شمار می رود. حضور کمیته محصولات چندرسانه ای دوازدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن در بخش شرکت های رایانه ای و مؤسسات صوتی تصویری از دیگر ویژگی های این نمایشگاه است.

در بخش محصولات چند رسانه ای، 32 شرکت رایانه ای همراه با بیست مؤسسه صوتی و تصویری حضور دارند. فضای مناسب و امکان دستیابی آسان و سریع محصولات عرضه شده، نسبت به سال گذشته تفاوت قابل ملاحظه ای نموده است. به گزارش روابط عمومی کمیته محصولات چند رسانه ای نمایشگاه، دو سمینار تخصصی درباره مشکلات و معضلات موجود در این حوزه با موضوعات «شیوه های نوین ارتباط با جوانان و نوجوانان در حوزه علوم اسلامی» و «کاربرد علوم رایانه ای در تحقیقات دینی» برگزار شده است. در این بخش از نمایشگاه، بیش از چهارصد عنوان نرم افزار ارائه شده که مورد استقبال مردم قرار گرفته است.

گزارش ذیل که برگرفته از نشریه شماره گلستان قرآن می باشد، به بررسی آثار قرآنی مؤسسات و مراکز جدید در این نمایشگاه پرداخته است.

مقدمه

در حالی که از ورود به قرن 21 میلادی چند سال بیشتر نمی گذرد، همواره شاهد جدیدترین اختراعات و اکتشافات در عرصه دانش و فنّاوری هستیم، یکی از مهم ترین فنّاوری هایی که در اواخر دهه های قرن بیستم به دنیا معرفی شد و با شروع قرن جدید نیز به اوج شکوفایی خود رسید، شبکه جهانی اینترنت بود. کشور ما نیز برای اینکه بتواند خود را در سطح بین المللی با پیشرفت ها و فنّاوری های نوین این پدیده جهانی منطبق سازد، تلاش خود را جهت دسترسی به ابزار استفاده از این فنّاوری آغاز نمود و این گونه، اینترنت وارد کشور شد. تا اینکه پس از بحث های کارشناسی به این نتیجه رسیدند که اینترنت را در سطح شهرها با خدماتی به نام «کافی نت» به مردم عرضه نمایند. «کافی نت»، مکانی است دارای تعدادی کاربر که از طرق مختلفی به خدمات دهنده های بزرگ اینترنتی متصل می شوند و بدون دغدغه دارا بودن رایانه یا اشتراک اینترنت، نیازهای خود را مرتفع می سازند. این امر، باعث آشنایی هر چه بیشتر مردم با فنّاوری شد؛ ولی هزینه های بالا و تجهیزات سنگین این کار تنها باعث گردید که تنها قشر تحصیل کرده و محققان حوزه و دانشگاه ها با کلمات و اصطلاحاتی از قبیل؛ اینترنت، کافی نت و ایمیل آشنا شوند و فرهنگ اینترنت و کافی نت برای عامه مردم همچنان ناآشنا بماند.

اشاره

عصر اطلاعات به تدریج تأثیر خود را در حوزه دین می گستراند و روش های نوینی را در تبلیغ ادیان و مذاهب نتیجه می بخشد و برای هر دین و مذهبی این امکان فراهم می آید که فراسوی مرزهای ملی اشاعه یابد. این شتاب سریع عصر ارتباطات، پدیده ای را به وجود آورده است که می توان آن را «جهانی شدن دینی» نامید. در این روند، اطلاعات دینی به طور فزاینده با روش هایی متفاوت جریان خواهد یافت و اشکال نوین نهادهای مذهبی شکل خواهد گرفت و محتوا و مضمون فعالیت ها و آموزه های آنها تغییرات پر آشوب و متلاطم تری را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد. در این مقاله با برخی از این تحولات آشنا می شویم.

این نوشتار، تخلیص مقاله «گشتارهای مذهبی در عصر اطلاعات» نوشته اینو نوباتاکا، ترجمه خانم فیروزه درشتی است که در پایگاه (bashgah.net) ارائه شده است.

اشاره

دانستن این نکته که دین و مسائل معنوی، در زمان ظهور فنّاوری مدرن مجازی و عصر اینترنت در جوامع غربی چه وضعیتی دارد و آیا جایگاه دین و معنویت در جامعه غربی نسبت به عصر صنعتی (دوره قبل از ظهور این فنّاوری) ضعیف گردیده یا تقویت شده، می تواند موضوعی جالب توجه و قابل تأمل باشد و دیدگاه جدیدی از جامعه غربی در عصر جدید به ما بنمایاند. از این رو، آشنایی با نحوه تعامل این دو با یکدیگر به خصوص از دیدگاه یک عالم و اندیشمند مسیحی، برای ما که علاقه مند به استفاده از فنّاوری مدرن اطلاعات و اینترنت جهت نشر معارف اهل بیت(ع) در دنیای تشنه معنویت امروز هستیم، خالی از لطف نخواهد بود.مقاله ذیل که بر گرفته از مجله Religion On است، به این موضوع می پردازد.

اشاره

در جهان حاضر، نقش و اهمیت اطلاعات و اطلاع رسانی پیوسته افزون می گردد و در این میان، شبکه جهانی اینترنت از مهم ترین ابزار اطلاع رسانی و غنی ترین گنجینه اطلاعات به حساب می آید که به سرعت به محتوای این منبع عظیم و گسترده افزوده می شود. با افزایش تولید اطلاعات اینترنتی، نشر به موقع و در دسترس بودن آن اهمیت زیادی پیدا می کند؛ چرا که طول عمر اخبار متفاوت بوده، از چند دقیقه تا چندین روز یا بیشتر متغیر است. امروزه پایگاه های اینترنتی، دسترسی به اخبار و اطلاعات جدید و همچنین تسهیل در استفاده از بایگانی اطلاعاتی را به مراتب تسهیل نموده اند و در کنار آن، تولید کتب و جزوات آموزشی الکترونیکی نقش و جایگاه تولیدات الکترونیکی را نشان می دهد.

اما تولید و عرضه محتوای الکترونیکی، یک روی سکه می باشد و روی دیگر آن مدیریت این اطلاعات رو به رشد است. و این دغدغه ای است که ذهن بسیاری از مدیران پایگاه های بزرگ را مشغول کرده است. نوشتار حاضر بر آن است تا رویکردی را که پایگاه های اسلامی می توانند به این سامانه داشته باشند، مورد بررسی قرار دهد. نخست به چیستی سامانه مدیریت محتوا و مزایا و معایب آن می پردازیم و سپس به نقش و جایگاه آن در پایگاه های اسلامی اشاره خواهیم کرد.

اشاره

دفتر تبلیغات اسلامی قم تا کنون اقدامات شایسته ای را در زمینه اطلاع رسانی علوم دینی به انجام رسانده است. از جمله، چندین پایگاه اطلاع رسانی را در شبکه جهانی اینترنت طراحی کرده که مهم ترین آن، شبکه بلاغ (www.balagh.net) می باشد.

در گفتگوئی که با حضور حجة الاسلام نظامی، معاونت اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیر شبکه بلاغ، داشتیم، ویژگی ها و کمبودهای این شبکه مورد بررسی قرار گرفت که تقدیم خوانندگان می شود.

اشاره

نرم افزار «پرسمان»(1) از سوی اداره مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگی مقام معظّم رهبری در دانشگاه ها فراهم آمده، تا با بهره مندی از مکتب غنی اسلام و معارف بلند آن، دل های عطشناک و جوینده دانش را سیراب کند و نهال سبز بصیرت را در گلدشت سینه ها بارور سازد. پرسمان، محفل انسی است که جوانان اندیشمند و پرسشگر را پذیراست و در آن فضایی فراهم آمده تا جوانان این مرز و بوم پرسش های خود را درباره موضوعات مختلف بیابند و پاسخ مناسب دریافت کنند. پرسمان، برگزیده ای از 50 هزار پرسش و پاسخ دانشجویی است که همراه با ویژگی ها و امکانات مفید با همکاری صمیمانه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تهیه و تولید شده و در اختیار علاقه مندان و مراکز علمی قرار گرفته است. در این نوشتار، با ویژگی ها و بایسته های این نرم افزار آشنا خواهید شد.

در طول تاریخ شیعه، محدثان و عالمان بزرگی در نقل حدیث و جمع آوری آن به ابتکاراتی دست زده اند که هم پاسخگوی نیاز جامعه خود بودند و هم حفظ و انتقال حدیث به آیندگان را نتیجه بخشیدند. این اقدام سترگ، از روزگار حضور ائمه(ع) آغاز شد و در زمان غیبت با تدوین نخستین جوامع حدیثی همچون: اصول کافی، من لایحضره الفقیه، الاستبصار و تهذیب الأحکام ادامه یافت. اما پراکنده بودن روایات در بیش از هفتصد جلد کتاب و عدم تبویب دقیق آنها موجب شد تا محدثان دیگری همچون علامه مجلسی جوامع ثانویه حدیثی مانند بحارالانوار را به وجود آورند که این حرکت با تهیه کتاب حدیثی «الوافی» که مشتمل بر روایات کتاب های چهارگانه حدیثی شیعه است، ادامه یافت و سرانجام در زمان معاصر به «جامع الاحادیث الشیعة» اثر گران قدر آیة الله العظمی بروجردی خاتمه یافت.

این موسوعه ها و معجم های حدیثی اگر چه با توجه به نیازهای روز دستآوردهای بسی ارزشمند را ارائه کرده اند، اما هر کدام علاوه بر ویژگی های کارآمد، کاستی هایی نیز دارند که باید در تهیه و تدوین مجموعه های کامل تر مورد توجه قرار گیرد.

اشاره

بحث کاستن تکرار در احادیث، از جمله مباحثی است که از دیرباز مورد توجه عالمان بزرگی چون مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار بوده و سعی نموده اند از انبوهی روایات مشابه بکاهند و پژوهشگر را از مشکل پراکندگی در امر تحقیق نجات دهند. از این رو، علماء فرهیخته پیشین به این مسئله اهتمام داشتند که تا حدّ امکان در مقوله احادیث به متن واحدی دست پیدا کنند و تکرارها را به حدّاقل برسانند. با این حال، هنوز در آثاری نظیر بحار الانوار و کتب اربعه شاهد روایت های تکراری هستیم. این موضوع نشان می دهد که بحث مقارنة الاحادیث از حساسیت خاصی برخوردار است و به راحتی نمی توان یک روایت را کنار گذاشت و فقط به شبیه آن بسنده کرد.

نظر به اهمیت و جایگاه احادیث مشابه در متون روایی و تأثیر آن در نوع برداشت های محقق، سلسله مباحثی در طی چند شماره از نشریه ره آورد نور به حضور خوانندگان محترم تقدیم می گردد که بخش نخست آن را در شماره قبل با عنوان «راهکارهای شناسایی احادیث مشابه» ملاحظه نمودید. در این شماره به حضور حجة الاسلام حسین سیف اللهی، مدیر اطلاع رسانی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان و همچنین مدیر پروژه موسوعه حدیثی زن و خانواده رسیدیم و در زمینه بحث مقارنة الاحادیث گفتگویی را با ایشان ترتیب دادیم که در ذیل می خوانیم.