اشاره

انباشت حجم عظیمی از داده‌های گوناگون در فضای اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و سِرورهای شرکت‌های بزرگی مثل: گوگل، فیس‌بوک و توئیتر موجب شد که تمام دانش بشری به طور یکپارچه برای همگان دسترس‌پذیر باشد. جمع‌آوری داده‌های کلان و پیاده‌سازی الگوریتم‌های مشخّص روی آنها، درعمل، به استخراج دانش بشری توسط ابزارهای خاصّ، مانند چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) انجامیده و نتایجی با کمترین خطاها به دست آمده است.

گاهی آنچه امروزه در باره هوش مصنوعی (Artificial intelligence) گفته می‌شود، بیشتر نگاهی افراطی و تهدیدآمیز است و واقعیت عینی ندارد. گفتنی است که هوش مصنوعی ابداعات جدیدی را شکل داده، دامنه فعّالیت، توانمندی و رفاه انسان‌ها را توسعه می‌بخشد و از مشکلات جامعه امروزی می‌کاهد؛ ولی این‌طور نیست که این فنّاوری نوین، جایگزین انسان یا مشاغل مربوط به او شود؛ بلکه سخن درست، این است که بگوییم هوش مصنوعی، فرصت‌های تازه‌ای را پدید می‌آورد و شکل مشاغل و کارها را به گونه‌ای شگفت تغییر می‌دهد. بنابراین، هرگز نباید تصوّر کرد که هوش مصنوعی، نابودکننده بشر و مشاغل مرتبط با آدمی است؛ بلکه تغییردهنده شکل و روش اجراء آنهاست و درواقع، به‌نوعی روند دستیابی به نتایج را آسان‌تر نموده و حتّی با حضور خودش، مشاغل جدیدی را ایجاد کرده و توانایی انسان را در عرصه‌های مختلف وسعت داده است.

از این دست مباحث که بگذریم، یکی از دغدغه‌ها و توصیه‌های همیشگی رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، مقوله هوش مصنوعی است. توجّه جدی و قانونمند به فضای مجازی، استفاده از ابزارهای روز دنیا، پرهیز از غفلت و بی‌توجّهی نسبت به مسئله هوش مصنوعی، لزوم ارتقاء رتبه علمی کشور در حوزه هوش مصنوعی، دستیابی به استقلال علمی در زمینه فنّاوری‌های نوین و فعّال و اثربخش‌بودن در این عرصه، از جمله محورهای فرمایشات مقام معظم رهبری در زمینه فنّاوری‌های امروزی، به‌ویژه هوش مصنوعی است.

نظر به اهمّیّت بحث هوش مصنوعی و سفارش‌ها و تأکیدهای مستمرّ رهبر معظم انقلاب در باره این مسئله جهانی، لازم دیدیم که سخنان معظم‌ٌله را در این مورد بکاویم و نکات مطرح‌شده در فرمایشات ایشان را یادآور شویم.

اشاره

«تا همه ظرفیت اندیشه خلّاق آدمی به کار نیفتد، امید کشف معارف الهی و ژرفای آموزش‌های اهل‌بیت(ع) برآورده نخواهد شد. ابزار فنّی و دانش جدید، کمک خوبی در این راه شمرده می‌شوند. شما جوانان فاضل و کارآمد، از اینکه خواسته و توانسته‌اید با استخدام کامپیوتر در این راه گامی بردارید، خداوند تعالی را سپاس‌ گزارید و در ادامه راه، فقط رضای او را مقصود قرار دهید و برای گشوده شدن سرچشمه‌های دانش و معرفت، از او مدد بخواهید. امید است کار متواضع شما، با قبول الهی رفعت یافت و در این سرآغاز، فرجامی رضایت‌بخش و شفابخش داشته باشد.»

فراز فوق، سخن ماندگاری است که رهبر معظم انقلاب اسلامی در اوایل شکل‌گیری و تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، آن را در بازدید از دستاوردهای نور مرقوم نمود. امید است که این بیان نورانی، همواره چراغ راهِ این مرکز افتخارآفرین قرار گیرد و بیش از پیش، محصولات ارزنده و تولیدات کاربردی و مفیدی را تقدیم جامعه اسلامی و علاقه‌مندان معارف الهی نماید.

از جمله این تولیدات نرم‌افزاری، نسخه جدید جامع تفاسیر نور است که در اواخر سال گذشته با حضور بزرگان، اساتید، قرآن‌پژوهان و علاقه‌مندان به قرآن کریم، در سالن اجتماعات مرکز نور رونمایی شد. در این مراسم، حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر اکبر راشدی‌نیا معاون محترم پژوهشی، حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی رئیس مرکز نور و آیت‌الله محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری سخنرانی نمودند.

در ادامه، سخنان این عزیزان را جهت استفاده خوانندگان گرامی، ارائه می‌نماییم.

اشاره

با توجّه به برگزاری آیین رونمایی نرم‌افزار «جامع اصول فقه - نسخه3» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و انعکاس آن در این شماره از فصلنامه ره‌آورد نور، ضروری می‌نمود تا نوشتاری را به معرّفی تفصیلی این محصول اختصاص دهیم. ازاین‌رو، نگارنده با استفاده از بخش «درباره برنامه» این نرم‌افزار، متن حاضر را تنظیم و تدوین نموده است که امید است مورد استفاده علاقه‌مندان و پژوهشگران اصول فقه قرار گیرد.

مقاله پیش رو، مشتمل است بر پیشینه و اهمّیّت دانش اصول فقه و معرّفی محتوای علمی و قابلیت‌های تحقیقاتی نسخه سوم نرم‌افزار «جامع اصول فقه».

اشاره

در گزارش‌های منابع مربوط به تاریخ ادیان، آمده است که اندکی پس از ظهور هر دینی، فرقه‌هایی با نام‌ها و ویژگی‌های مختلف، پیرامون آن دین پدید می‌آمده که پیروانشان، خود را میراث‌دار اصلی آن دین می‌دانسته‌اند. این امر، انگیزه‌های فراوانی را برای تحقیق فراهم آورده است. این دست تحقیقات و مطالعات در کنار تعامل با جوامع دیگر، نیازمند داده‌های صحیح و غیرمغرضانه است و برای یافتن دیدگاه‌ها و نظریات درست، گریزی جز شناخت صحیح ادیان و فرق و مذاهب انشعاب‌یافته از آنها نداریم. در همین راستا، تولید نرم‌افزاری که بتواند نمایانگر گزارش‌های فرقه‌نویسان ادیان، مذاهب و فرق به شکلی کامل باشد و از هرگونه پیش‌داوری به دور باشد، ضروری به نظر می‌رسد.

از این رو، با مدیر گروه علمی علوم عقلی مرکز نور، جناب حجّت‌الاسلام‌والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، به گفت‌وگو نشستیم و درباره پروژه در دست اقدام این مرکز در خصوص فرق و مذاهب، سؤالاتی چند را مطرح نمودیم. امیدواریم مطالب این مصاحبه، مورد توجّه دین‌پژوهان و علاقه‌مندان به دانش فرقه‌شناسی قرار گیرد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که تولیدکننده محصولات نرم‌افزاری در حوزه علوم و معارف اسلامی است، بخش قابل توجّهی از تولیداتش به شکل شخصیت‌محور عرضه می‌شود. برخی از بزرگان دینی و شخصیت‌های علمی، در عرصه‌های گوناگون صاحب‌نظر و متخصّص هستند و لازم است که همه آثار آنها در موضوعات مختلف در یک نرم‌افزار جمع‌آوری شود تا علاقه‌مندان و محقّقان بتوانند در جنبه‌های متعدّد شخصیتی و آرای علمی آنان، به شکل کامل، به مطالعه و تحقیق بپردازند و به دام یکسویه‌نگری و برداشت‌های اشتباه یا ناقص نیفتند و پژوهش جامعی را به سامان برسانند. بدیهی است که تولید محصولات شخصیت‌محور، فواید و برکات بسیاری دارد که بررسی آنها نوشتاری جدا می‌طلبد. یکی از این دست محصولات، «مجموعه آثار امام خمینی (ره)» است که به دلیل جایگاه و منزلت والای حضرت امام در نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران، از اهمّیّت فراوانی برخوردار است.

گفتنی است که نسخه جدید این نرم‌افزار، شامل 170 عنوان کتاب در 384 جلد و 36 رساله می‌باشد و به طور کلی، مشتمل است بر:

1. منابعی که اکثر آنها به قلم امام سامان یافته و برخی نیز تقریر مباحث علمی ایشان است که به همراه «موسوعة الإمام الخمینی (50 جلد)» عرضه شده است؛
2. متن کامل آثار موضوعی انتشاریافته از سوی مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) با عنوان «تبیان» که مشتمل بر موضوعات گوناگون است؛
3. آثار شهید آیت‌الله سید مصطفی خمینی.

در این مقاله، طیّ سه بخش به معرّفی اجمالی نسخه سوم این نرم‌افزار ارزشمند پرداخته‌ایم که آیین رونمایی از آن، خردادماه سال جاری در حسینیه جماران تهران برگزار شد.

اشاره

نرم‌افزارها و برنامه‌های ویژه تلفن همراه، بخشی از تولیدات کاربردی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که پاسخگوی نیازهای گروهی از کاربران و محقّقان در دسترسی به متون اسلامی و انسانی است. این نوع از برنامه‌ها، به دلیل ویژگی‌های کارآمد و مفیدی مانند: دسترسی آسان و همگانی، تولید زودهنگام و کم‌هزینه، کاربری ساده و زودیاب، همه‌پسندی، حجم اندک و نیز راحتی در نصب و حذف برنامه، از استقبال عموم کاربران برخوردار است. ازاین‌رو، مرکز تحقیقات نور با تولید این نوع از نرم‌افزارها در بستر سیستم‌عامل‌های اندرویدی، در نشر و گسترش معارف اسلامی در فضای مجازی، نقش مؤثّری ایفا نموده است. در نوشتار حاضر، جهت آشنایی بهتر خوانندگان با این دست از تولیدات نور، طیّ دو بخش، این محصولات را معرّفی می‌نماییم.

اشاره

آنچه در این نوشتار می‌خوانید، گفت‌وگویی است که با حجّت‌الاسلام‌والمسلمین سید جلال الدین بختیاری، مدیر محترم گروه فقه و اصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انجام شده است. در این مصاحبه، ضمن اشاره به پیشینه شکل‌گیری گروه فقه و اصول در مرکز و معرّفی محصولاتی تولید آن، به برخی چالش‌های آماده‌سازی و تولید نرم‌افزارهای فقهی و اصولی اشاره شده و در پایان نیز چشم‌اندازها و محصولات در دست اقدام مرکز نور در حوزه فقه و اصول، بررسی شده است. امید که مورد استفاده علاقه‌مندان و کاربران محترم قرار گیرد.

اشاره

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، در همان نخستین‌ایام توسعه اینترنت در کشور، بر لزوم مراقبت از فضای مجازی و انجام اقدام‌های لازم تأکید نمودند؛ چنان‌که بیانات معظمٌ له در آذرماه سال 1381ش گواه این موضوع است. ایشان در سال 1390 با تشکیل شورای عالی فضای مجازی، تلاش برای مدیریت فضای مجازی، بومی‌سازی سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای پُرکاربرد، بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌ها و پیشگیری جدی از تهدیدها و آسیب‌های این فضا را از مسئولان امر مطالبه کردند. کوتاهی و بی‌توجّهی برخی از متولّیان و مجریان به این مطالبات، باعث شد ایشان در سال‌های اخیر نیز بارها از وضعیت آسیب‌زا و رهاشده فضای مجازی کشور و سلطه دشمنان بر آن، به‌شدّت اظهار نارضایتی نمایند و از کوتاهی مسئولان گلایه کنند؛ بیانات ایشان از سال 1395 تا 1400ش، بیانگر دغدغه‌های رهبری در خصوص مدیریت سنجیده و درست فضای مجازی است.

در این نوشتار، ضمن اشاره به برخی از منویات رهبری، به گوشه‌ای از کاستی‌ها و نقایص عملکرد مسئولان مدیریت فضای مجازی می‌پردازیم؛ هرچند این انتقادها و انتظارهای بجا، نفی‌کننده زحماتِ انجام‌شده یا در دستِ انجامِ متولّیان امر در تحقّق بخش اندکی از مطالبات رهبری، نیست.

اشاره

آیین رونمایی از نسخه سوم نرم‌افزار نورالسیره با عنوان «جامع منابع تاریخ»، پنج‌شنبه 28 مهرماه 1401 شمسی با حضور علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه تاریخ برگزار شد. در این مراسم که در ساختمان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید، از نرم‌افزار دانشنامه جامع منابع تاریخ که حاوی متن 1425 عنوان کتاب در 3396 جلد (مشتمل بر 49 رساله) از متون اصلی و پژوهشی تاریخی و علوم مرتبط به آن رونمایی شد.

در این آیین رونمایی، حجّت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر رسول جعفریان، پژوهشگر تاریخ اسلام، تشیع و ایران و رئیس کتابخانه تخصّصی تاریخ اسلام و ایران، دکتر محمدحسین رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام و رئیس بنیاد ایران‌شناسی و نیز حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به سخنرانی پرداختند. در ابتدای مراسم، نخست مدیر گروه علمی تاریخ مرکز نور، حجّت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رحیمی ثابت، ضمن اشاره به روند و دلایل تولید «جامع منابع تاریخ»، محتوای علمی و قابلیت‌های پژوهشی برنامه را توضیح داد.

گفتنی است که در پایان این مراسم، با حضور مهمانان، کارشناسان، مسئولان و حاضران محترم در جلسه، از نرم‌افزار «جامع منابع تاریخ» یا «نورالسیره - نسخه 3» رونمایی شد.

اشاره

در این نوشتار، به‌اختصار مهم‌ترین محصولات تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نرم‌افزارهایی که با مشارکت این مرکز تحقیقاتی با سایر مراکز، نهادها و مؤسسات علمی و پژوهشی سامان یافته، معرفی شده و جدیدترین تولیدات نور در معرض اطلاع خوانندگان محترم قرار گرفته است. برخی از این برنامه‌ها، جدید بوده و برای نخستین‌بار تولید و عرضه شده‌اند و شماری نیز از نظر محتوای علمی و قابلیت‌های پژوهشی روزآمدسازی شده و ارتقاء نسخه یافته‌اند.