با توجه به اهمیت و نقش کلیدی این بخش در امر تولید و فعالیت‌های علمی و فنی، مناسب دیدیم گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین فریدون سبحانی، مدیر بخش طرح و برنامه معاونت پژوهشی مرکز نور داشته باشیم تا از نزدیک با اهداف و عملکرد آن آشنا شویم. امید است که مطالب عرضه‌شده در این مصاحبه، مورد استفاده خوانندگان و علاقه‌مندان قرار گیرد.
لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه ره‌آورد نور معرفی نمایید.
به نام خداوند مهرآفرین. با تشکر از جنابعالی و دست‌اندرکاران فصلنامه خوب ره‌آورد نور، باید عرض کنم که بنده از سال 1362 وارد حوزه علمیه گردیدم و به تحصیل در علوم دینی مشغول شدم. از سال 1376 نیز کارم را در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شروع کردم و در بخش «قرآن» مشغول به کار شدم. در ابتدای ورودم به مرکز، بحث نرم‌افزار نور الانوار 2 مطرح بود. همچنین فرمت‌های تخصصی تفسیر طبری و بازسازی فرمت‌های تفسیر صافی را کار کردیم؛ ضمن اینکه آن زمان، بحث تکمیل نرمافزارهای تفسیر موضوعی تبیان و المیزان نیز در دست اقدام بود.
در سال 1387 که ساختار سازمانی جدید در مرکز شکل گرفت، پیشنهاد تشکیل بخشی به نام «تألیف و تدوین» داده شد که مدیریت آن را بر عهده داشتم و وظیفه بخش مذکور، این بود که مطالبی را که در مورد نرم‌افزارها، کتاب‌ها و مؤلفان متون موجود در آنها به صورت جسته و گریخته ارائه شده بود، به شکل منظم جمع‌آوری و ساماندهی کند. یک سال بعد، یعنی در اواخر سال 1388 نیز مسئولیت بخش طرح و برنامه معاونت پژوهشی مرکز نور را به بنده محول نمودند که همچنان در این بخش مشغول به خدمت هستم.
بخش طرح و برنامه معاونت پژوهشی مرکز چه اهداف و وظایفی را دنبال می‌کند؟
فعالیت‌ها تا زمانی که محدود و انگشت‌شمار باشد، ضرورتی برای دسته‌بندی و اولویت‌بندی و ارائه برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت احساس نمی‌شود؛ ولی از آنجایی که فعالیت‌های مرکز روزبه‌روز بیشتر می‌شد، حجم مسئولیت‌هایی که بر عهده معاونت پژوهشی بود، به تبع، هر روز گسترده‌تر می‌شدند. از این رو، مرکز تصمیم گرفت تا در این معاونت، بخشی به عنوان «طرح و برنامه» تأسیس کند تا برنامه‌ریزی فعالیت‌های معاونت پژوهشی را بر عهده بگیرد.
وظیفه دیگر این بخش، بودجه‌بندی و پی‌ریزی و پیشنهاد آن به ریاست محترم و شورای معاونین است؛ چنانکه در این چند ساله، بودجه لازم برای فعالیت‌ها و اقدامات معاونت پژوهشی با تمام جزئیات در بخش طرح و برنامه تدوین می‌شد.
از دیگر کارهای عمده و اساسی این بخش، تنظیم طرح‌نامه‌های گوناگون بنا بر فعالیت‌های مختلف است؛ به طوری که هر فعالیت و مأموریتی، در آن طرح‌ها تعریف، پیش‌بینی و پیگیری می‌شود و ضرورت‌ها، شیوه‌های اجرای آن، نیروهای مورد نیاز، زمان لازم، برآورد هزینه و فهرست منابع در این طرح‌نامه مورد توجه قرار می‌گیرد. این طرح‌نامه، ابتدا به شکل اجمالی تنظیم می‌گردد که بعد از تصویب، به شکل مفصل و با گزینه‌های بیشتری پی‌ریزی شده و طرح بر اساس آن به اجرا درمی‌آید.
یکی از وظایف دیگر بخش طرح و برنامه، مطالعات مورد نیاز بخش‌های داخلی معاونت پژوهشی است. این مطالعات، در این چند ساله توسط ما صورت می‌گرفت که البته پیش‌تر نیز در بخش «تحقیق و توسعه» ساماندهی می‌شد. گفتنی است که برخی مطالعات، متفاوت است و گاهی نیازمند مراجعه به اینترنت یا منابع مکتوب هستیم و گاهی اوقات نیز تحقیقات باید به شکل میدانی انجام شود. از این رو، لازم است که با کارشناسان مربوطه مشورت شود.
به طور کلی، در این زمینه حدود 100 موضوع را مورد بررسی، مطالعه و تحقیق قرار داده‌ایم که هر تحقیق، حدود 10 تا 200 صفحه را شامل می‌گردد. بعضی از این مطالعات نیز در خصوص فعالیت‌ها و اشکالات است؛ مانند: بحث استنادسازی نمایه‌های پایگاه اینترنتی مجلات تخصصی نور و یا فعالیت‌هایی که به کتابخانه دیجیتال نور مربوط می‌شود. بعضی مباحث هم در مورد کلیت برنامه‌ها است؛ مثل شیوه‌های پژوهشی. روی شیوه‌های: درختواره، الفاظ و فرهنگ موضوعی کار شده و نقاط قوت و ضعف آنها نیز بررسی گردیده است. همچنین روی شیوه‌های جدید معنایی، مثل هستی‌شناسی نیز کار می‌کنیم که در آینده مورد استفاده ما در مطالعات پژوهشی قرار خواهد گرفت.
تصویب طرح‌ها در مرکز چه روندی را طی می‌کنند؟
هر طرحی، در معاونت پژوهشی ابتدا به شکل ایده است. ما این ایده‌ها را از مدیران گروه‌ها، نیروهای داخلی معاونت، نیروهای داخلی مرکز و یا از پیشنهادات کاربران نور استخراج می‌کنیم. ایده‌های گردآوری‌شده، به بانک ایده آورده می‌شود و از میان آنها، روی تعدادی که از لحاظ اولویت، موضوع یا اهمیت مورد اتفاق است، کار می‌کنیم و آنها را به صورت طرح اجمالی درمی‌آوریم. در معاونت پژوهشی بعد از طرح‌نامه، شورای پژوهشی پیشنهادات را بررسی می‌کند که پس از بررسی و تصویب آنها، در بودجه سالانه معاونت قرار می‌گیرد و به شورای معاونین ارسال می‌شود و در صورت تصویب این شورا، بودجه‌ای برای آن تعیین خواهد شد. بعد از آن، طرح به هیئت امنا برده می‌شود و در آنجا کلیت بحث و موضوع طرح بررسی می‌شود که غالباً رویکرد مسئولان مرکز، رویکرد تأییدی است. در نهایت نیز طرح مزبور، در قالب بودجه کلی مرکز به دفتر مقام معظم رهبری ارسال می‌شود و در آنجا هم طرح‌هایی را که از سوی مرکز پیشنهاد داده شده، بررسی می‌کنند و سرانجام تصمیم نهایی گرفته می‌شود و به تصویب نهایی می‌رسد.
البته برخی از طرح‌ها ممکن است از لحاظ بودجه یا نوع موضوع تصویب نشود که در این حالت، این نوع طرح‌ها، از رده کار خارج می‌شوند. بعد از ابلاغ بودجه مرکز، طرح‌هایی که مورد تأیید دفتر مقام معظم رهبری است، به معاونت پژوهشی ابلاغ می‌شود. اگر این طرح‌ها نیازمند تکمیل و بررسی بیشتر باشند، روی آنها کارشناسی دقیق‌تری صورت می‌گیرد و بعد برای اجرا ارسال می‌شود.
آیا بخش طرح و برنامه، در مرکز پیشینه داشته است؟
قبل از شروع به کار این بخش، مرکز به طور رسمی و فعال، واحدی به اسم طرح و برنامه نداشته است؛ اما در شورای معاونین جلساتی وجود داشته که در آنجا به همراه مشاوران، طرح و برنامه‌های لازم را از نظر محتوا، بودجه و دیگر موارد، بررسی می‌کردند. بحث بودجه هم به تبع آن، در شورای معاونین انجام می‌گرفت؛ البته واحدی به عنوان واحد طرح و بودجه وجود داشت؛ ولی جایی که به این گستردگی و به صورت متمرکز، فعالیت‌های مرکز را ساماندهی کند، وجود نداشته است.
بنابراین، در معاونت تحقیقات سابق (معاونت پژوهشی فعلی)، جایگاهی به نام طرح و برنامه وجود نداشت و معمولاً این نوع کارها با کمک مشاوران مربوطه در معاونت انجام می‌شد و نتیجه جلسات به شورای معاونین ارسال می‌گردید؛ تا اینکه به طور رسمی و با اهداف و وظایف مشخص، از سال 1388ساختار جدید و مستقل طرح و برنامه شکل گرفت که به تبع آن، در معاونت بازرگانی و خدمات فرهنگی مرکز هم، بخشی به نام طرح و برنامه تأسیس شد.
چرا برخی طرح‌ها در مرکز مجال تحقق نیافته‌اند؟ برخی از آنها را برشمارید.
بخشی از این عدم تحقق، به مشکلاتی همچون کمبود بودجه و نیروهای انسانی بازمی‌گردد و بخش دیگر هم طرح‌هایی بوده است که برای عملیاتی شدنشان، نیاز به مقدماتی بوده است که بحمدالله در حال حاضر، مقدمات شماری از آنها در حال سپری شدن است؛ از جمله روی آوردن به شیوه‌های معنایی جدید، غیر از شیوه‌های جاری، از ضرورت‌هایی است که کارهای پژوهشی ما به آن نیازمند است. بدیهی است که این خواسته، معمولاً به یک باره نمی‌تواند صورت گیرد و باید برخی مقدمات در معاونت پژوهشی و نیز معاونت فنی فراهم شود تا مجال تحقق بیابد.
در چند سال اخیر، موضوعاتی مثل: تأسیس بخش متن‌کاوی در معاونت فنی و معاونت پژوهشی، مطالعات و فعالیت‌هایی در زمینه ماشینی‌سازی و هوشمندسازی فعالیت‌ها، کار روی واژه‌هایی همچون: اعلام، ریشه‌ها و مشتقات، همگی در شمار مقدماتی هستند که در صورت تحقق آنها، می‌توان به سوی شیوه‌های معنایی جدید مثل هستی‌شناسی که نیازمند ایجاد ارتباط بین واحدهای معنایی و فرمت‌ها و نمایه‌ها است، رهنمون شد.
از جمله طرح‌هایی که عملیاتی نشده‌اند، می‌توان به طرح «تاریخ تمدن اسلامی» اشاره کرد که چندسالی است، طرح آن نوشته و بررسی گردیده و حتی مراحلی از آن نیز تصویب شده است؛ ولی چون بودجه آن تأمین نشده، به تعویق افتاده است. همچنین است، طرح «کتابخانه اقتصاد اسلامی» که کلیت آن هم تصویب شده و فهرست‌های آن نیز اولویت‌بندی و تأیید گردیده؛ ولی مشکل بودجه، آن را نیز به تعویق انداخته است. طرح «کلام جدید» نیز همین گونه است.
ایده‌هایی مثل اجتهاد و حوزه که مشتمل بر عناوینی چون: تشکیل حوزه‌ها، اهداف آنها، حوزه‌های فعالیت، شیوه‌های آموزشی و تدریس در حوزه است و فقط در حد یک طرح مطالعاتی سامان یافته است و مشکلات مربوط به تأمین نیرو و بودجه لازم، آن را نیز به عقب انداخته است. یا بحث سیر اجتهاد که می‌توان آن را مورد کنکاش و بررسی قرار داد و الگویی هوشمند از سیر اجتهاد در حوزه‌های علمیه را ارائه نمود. فعالیت‌های علمی دیگر، مانند ماشینی کردن محاسبه خمس، زکات یا ارث، در شمار طرح‌هایی است که بنا بر دلایل یادشده، فعلاً متوقف مانده‌اند.
طرح‌های اینترنتی مثل هوشمندسازی فعالیت‌های دفاتر مراجع معظم تقلید نیز قابلیت انجام دارند. این فعالیت‌ها می‌توانند به صورت هوشمند انجام شوند تا دیگر نیازی به مراجعه حضوری یا ارتباط تلفنی با دفتر مرجع تقلید نباشد. این طرح نیز از جمله طرح‌هایی است که انتظار می‌رود مرکز نور در این زمینه فعالیت‌هایی داشته باشد؛ ولی متأسفانه محدودیت‌های بودجه و نیروی انسانی، این امکان را از ما سلب کرده است.
از دیگر طرح‌های این مقوله، طرح ایجاد: پرتال مراکز فرهنگی علوم انسانی و اسلامی، پرتال کتابخانه‌های علوم اسلامی و انسانی و نیز پرتال پایگاه‌های محتوای علوم اسلامی است که به طور طبیعی، از مرکزی مثل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، انتظار می‌رود که در این زمینه‌ها هم وارد شود؛ البته طرح‌هایی در این زمینه مطرح گردیده و نمونه‌های آزمایشی نیز در این خصوص انجام شده است.
افزون بر مشکلات یاد شده، مانع دیگری نیز روند عملیاتی شدن برخی طرح‌های مرکز را با دشواری یا کندی مواجه ساخته و آن، بحث مالکیت معنوی است. در خصوص منابع قدیمی علوم اسلامی مثل: تفسیر، حدیث، فقه، اصول فقه، فلسفه و کلام، معمولاً مشکلی به نام مالکیت معنوی صاحبان آثار نداریم؛ اما در مورد منابع جدید، با مشکل جدی روبه‌رو هستیم. بحث‌های جدیدی مانند: اقتصاد اسلامی، مدیریت اسلامی، روان‌شناسی، تاریخ تمدن اسلامی یا اندیشه سیاسی در سه بخش: فقه سیاسی، فلسفه سیاسی و کلام سیاسی، چون بخش عمده‌ای از منابع این علوم، جدید به شمار می‌آیند و در یکی دو قرن گذشته و بیشتر در 30 سال اخیر در این موضوعات تألیفات چشمگیری صورت گرفته، صاحبان آثار نوعاً یا زنده هستند و یا روثه آنها مدعی هستد. از این رو، به مشکلاتی که پیش‌تر یادآور شدم، مشکل مالکیت معنوی هم اضافه می‌شود و باید بگویم که ما از چند جهت محدود شده‌ایم و قادر به برداشتن گام‌های اجرایی در مواردی که بیان کردم، نیستیم.
آیا ایده‌ها و طرح‌هایی که بیان کردید، همگی در حوزه علوم و معارف اسلامی هستند؟
حوزه فعالیت مرکز، طبق اساسنامه، علوم و معارف اسلامی است؛ ولی از آنجایی که رابطه‌ای تنگاتنگ بین علوم اسلامی و علوم انسانی وجود دارد و یا به تعبیری، علوم اسلامی، بخشی از علوم انسانی است، ما در حوزه فعالیت‌مان، توجه و اهتمام به برخی حوزه‌های علوم انسانی را نیز وظیفه خودمان دانسته‌ایم؛ به طور مثال، در نورمگز مجلات علوم انسانی نیز قرار گرفته‌اند؛ مانند: اقتصاد، مدیریت و روان‌شناسی. به هر حال، کثرت انتظارات دیگران از یک طرف، و محدودیت بودجه، نیروی انسانی، مکان و امکانات از طرف دیگر، هنوز به مرکز نور مجال نداده که بیش از این، وارد این حوزه‌ها بشود.
آیا در خصوص غنی‌سازی محتوای پژوهشی نرم‌افزارها اقداماتی انجام می‌گیرد؟
آنچه ما در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انجام می‌دهیم، تحلیل و دسته‌بندی محتوا است و نه غنی‌سازی محتوا. مرکز در صدد غنی‌سازی خود محتوا نیست؛ بلکه ما رویکرد پژوهشی ـ اطلاع‌رسانی داریم؛ یعنی محتوا را برای کاربر خوب تحلیل و دسته‌بندی می‌کنیم و در اختیارش قرار می‌دهیم تا بتواند به‌خوبی از این محتوا استفاده نماید.
برای خوب تحلیل کردن محتوا، نیازمند شیوه‌های متعدد هستیم که تاکنون تعدادی از این شیوه‌ها را به کار برده‌ایم و در نرمافزارهای نور نیز موجود است. نرم‌افزار نور الفقاهه، معجم موضوعی فقه اسلامی است و نور الحکمه، فرهنگ موضوعی فلسفه است. تبیان و المیزان نیز نوعی معجم موضوعی در تفسیر هستند. در معجم‌های موضوعی، ما متن را تحلیل موضوعی نموده و ارائه می‌دهیم. نوع دیگر تحلیل متن، درختواره است که نزدیک به اصطلاح‌نامه است؛ مانند درختواره فقه و درختواره کلام. یک نوع دیگر تحلیل متن نیز داریم که فرمت تخصصی است؛ یعنی بر بخش‌هایی از متن، نمایه‌های تخصصی زده‌ایم؛ مثل نور السیره یا دائرة المعارف تفسیر طبری.
شیوه دیگر، آن است که در نرم‌افزار سیره معصومین(ع) به کار برده‌ایم؛ به طوری که زندگی‌نامه هر یک از ائمه(ع) را در چندین موضوع اصلی قرار داده‌ایم و هر کدام، موضوعات فرعی دیگری دارد و تا دو لایه این موضوعات فرعی، ادامه یافته است تا اینکه در نهایت به متن وصل می‌شود؛ یعنی درختچه‌ای از زندگی معصومان(ع) که ما در دانشنامه نبوی نیز برای معرفی پیامبر اسلام(ص) از آن بهره برده‌ایم.
لطفاً در مورد شیوه تحلیل معنایی متون توضیح دهید.
افزون بر شیوه‌هایی که یادآور شدم، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از شیوه جدید تحلیل که نوعاً معنایی بوده و بر محور هستی‌شناسی و ارتباط بین واحدهای معانی استوار است، استفاده می‌کنیم؛ به عنوان مثال، اگر پیامبر(ص) به عنوان یک نمایه یا تک‌واژه در منابع ما تعیین شود، ارتباط پیامبر(ص) با مباحثی از قبیل: هجرت، قرآن، جبرئیل، همسران، عموها، قبیله، حضرت امیر(ع)، مکه، مدینه، جنگ‌ها، وقایع و حوادث و موضوعات دیگر، در این تحلیل مورد توجه قرار می‌گیرد. در نتیجه، عملاً پیامبر(ص) را می‌توانیم به‌راحتی با بیست موضوع یا بیشتر ارتباط دهیم. در شیوه‌های معمول تحلیل محتوا که در برخی نرم‌افزارهایمان به کار برده‌ایم، نمی‌توانیم این ارتباطات را به طور وسیع نمایش دهیم. از این رو، شیوه‌های معنایی جدید مثل هستی‌شناسی، به ما می‌گوید که شما باید به گونه‌ای نمایه بزنید که در یک‌جا بتوان همه این ارتباطات را نمایش داد. این کارها، در مرکز نور در دست اقدام است.
نمونه دیگر، واژه «ملاصدرا» است که می‌تواند با موضوعات و مباحث عدیده‌ای از قبیل: کتاب‌ها، زمان، حوادث و اندیشه‌‌هایش مرتبط شود. بدیهی است که ارتباط دادن این شخصیت با این زوایا و عناوین، کار چند نمایه نیست و باید مسیرهای مختلفی طی شود تا این ارتباط در حد قابل قبولی حاصل گردد. این ارتباطی است که برای بهبودی وضعیت پژوهش و همچنین بهتر تحلیل کردن منابع، متون و افکار، لازم است به سوی آن برویم. بحمدالله در این زمینه کارهایی در بخش متن‌کاوی معاونت پژوهشی و معاونت فنی مرکز صورت گرفته است. هم‌اینک ما به سویی می‌رویم که این ارتباطات را پررنگ‌تر کنیم. به همین جهت، شیوه‌های دیگر کم‌رنگ‌تر می‌شود و در واقع، به عنوان ابزاری در جهت این نوع ارتباط و تحلیل معنایی قرار خواهند گرفت.
باید این نکته را اضافه کنم که باب شیوه تحلیل معنایی، همیشه باز است؛ یعنی این گونه نیست که بگوییم این ارتباطات از این حد بیشتر نمی‌رود؛ زیرا این ارتباط معنایی، امروز مثلاً در مورد پیامبر(ص)، 250 عدد است و در صورت گسترش، ممکن است به 300 مورد هم برسد. بنابراین، در شیوه هستی‌شناسی کسی نمی‌تواند ادعا کند که من شیوه هستی‌شناسی فقه را می‌توانم به طور کامل انجام دهم. این شیوه، یک پرونده باز است؛ هر چند حداقل‌هایی داشته باشد.
بنابراین، برای بهبود بحث پژوهش و بهتر تحلیل کردن متون، نیاز داریم که به این سو حرکت کنیم؛ هر چند با امکانات محدود موجود، این قدم‌ها را آهسته برمی‌داریم؛ البته باید زودتر از این به فکر می‌افتادیم و شاید سریع‌تر از این نیز باید حرکت کنیم.
مرکز از سال 1368 تاکنون، فعالیت‌هایش در یک مسیر خاص بوده است؛ یعنی بیشتر بر محور تولید نرمافزارهای کتابخانه‌ای کار کرده و شیوه‌های پژوهشی آن نیز معجم‌های موضوعی، درختواره‌ای و فرمت تخصصی بوده است؛ ولی اینک لازم است که به شیوه‌های جدید توجه بیشتری شود.
اصولاً ساماندهی اطلاعات، امری تخصصی است که باید برای دستیابی به آن درس خواند و حتی پایان نامه‌های متعددی در این زمینه‌ها ارائه می‌شود و پیشرفت‌های خوبی هم در خارج از کشور انجام شده که نتیجه آن در کشورهایی مثل ما منعکس می‌شود و البته قدری بومی‌سازی نیز می‌گردد.
در بحث نیروی انسانی هم ناچاریم به متخصصان این حوزه روی آوریم و از علم آنها استفاده کنیم؛ چنانکه کارهایی که در زمینه ساماندهی اطلاعات در قالب مثلاً اصطلاح‌نامه صورت گرفته، به کمک متخصصان مربوطه بوده است. البته ما این نوع نیروها را به شکل بالفعل در مرکز نداریم و مشورت‌های لازم را از متخصصانی که در خارج از مرکز هستند، دریافت می‌کنیم. در حال حاضر، اطلاعات کتاب‌شناسی در نرمافزارهای نور، باید ساماندهی بهتری بیابد و بر اساس استاندارد خاصی باشد و فهرست‌نویسی‌ها نیز باید به سوی استاندارد شدن پیش برود.
پژوهشگران در استفاده از نرمافزارهای نور به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
به طور کلی، ما سه نوع پژوهشگر داریم: اول، پژوهشگرانی که برای نوشتن پایان‌نامه و یا مقاله برای نشریات معمولی فعالیت می‌کنند. دوم، پژوهشگرانی که وظیفه تدریس هم بر عهده دارند؛ چه در حوزه و چه در دانشگاه. این گروه، نیازمند اطلاعاتی ظریف‌ترند که ما برای اینها نیز فعالیت‌هایی انجام داده‌ایم. سوم، پژوهشگرانی که کار آنها تحقیق و پژوهش است. اینها افرادی هستند که مقالات اساسی می‌نویسند و در رشته خودشان، ایده و طرح ارائه می‌دهند، ئئوری مطرح می‌کنند و کتاب می‌نویسند. ما باید این افراد را هم پشتیبانی کنیم که برای این کار، استفاده از شیوه‌های معنایی مؤثرتر است.
بنابراین، دسته‌ای از پژوهشگران امکان دارد از منابع ما استفاده کنند و جستجوهای ما را مورد استفاده قرار دهند و گروهی هم ممکن است که از شیوه‌های درختواره و موضوعی ما خیلی بهره نبرند و یا شاید اصلاً از چکیده ارائه‌شده در مقالات ما استفاده نکنند و در پی آن باشند که چکیده مقاله را با استنباطی که خودشان از متن پیدا می‌کنند، ارائه دهند. برای این نوع از محققان هم باید برنامه داشته باشیم. از این رو، شیوه‌های نوین سازمان‌دهی محتوا مانند: هستی‌شناسی، شبکه معنایی و شبکه عصبی را باید مورد استفاده قرار دهیم و اطلاعات خود را در قالب آنها ارائه کنیم تا محققان خاص هم بتوانند از نرمافزارهای نور بهره‌مند گردند. اساساً تولید علم که مورد نظر مقام معظم رهبری(مدّ ظلّه العالی) است، با این شیوه‌ها راحت‌تر حاصل می‌شود؛ یعنی ما در این شیوه‌های ارتباطی، مجموعه مطالبی را که با یک موضوع مرتبط است، در اختیار فرد قرار می‌دهیم. در چنین وضعیتی، تولید علم صورت می‌گیرد و زمینه فعالیت‌های برون‌حوزه‌ای یک علم هم ایجاد می‌شود. در حال حاضر، مثلاً فقه، اصول فقه و کلام، با یکدیگر تعامل دارند؛ اما این تعامل هنوز به اندازه‌ای نیست که به آن فعالیت‌های بین علمی بگوییم. از این رو، به مطالعات بین علوم هم نیاز است و این مطالعات بین علمی، خود زمینه‌ای است برای تولید علم.
برای آینده چه طرح و برنامه‌هایی در دست بررسی و تدوین دارید؟
طرح‌هایی که در ابتدای بحث بیان کردم، یعنی طرح‌هایی که هنوز در زمینه اجرا عملاً کلید نخورده‌اند، در زمره برنامه‌های آینده مرکز هستند و باید به اجرا درآیند. هر کدام از آن طرح‌ها، چنانچه مقدماتش فراهم شود، عملیاتی خواهد شد؛ مانند: تاریخ تمدن اسلامی، اقتصاد اسلامی، کلام جدید، اجتهاد و حوزه، مباحث مربوط به پایگاه‌ها، شیوه‌هایی مثل ماشینی کردن دفاتر مراجع عظام، ماشینی کردن محاسبه خمس و زکات، و یا ایجاد شیوه‌های معنایی جدید در نرمافزارهای مرکز.
از دیگر برنامه‌های آتی در معاونت پژوهشی، ماشینی‌سازی فعالیت‌های تحقیقاتی است که مقدمات آن در سال‌های اخیر پی‌ریزی شده است؛ چون حجم منابع به ما فرصت نمی‌دهد که به صورت دستی این فعالیت‌ها را انجام دهیم؛ مثلاً در نظر داریم که ماشین ترجمه و یا ماشین تجزیه را به راه اندازیم. ماشین صرف، با درصد بالایی از موفقیت عرضه شده و در حال حاضر نیز از آن استفاده می‌کنیم؛ اما ماشین نحو نیز باید تقویت شود. البته کارهایی مثل هوشمندسازی استخراج اعلام و همچنین شیوه‌های مختلف تحلیل متون، در دستور کار قرار دارد.
به طور کلی، هوشمندسازی، مسیری است که در معاونت پژوهشی برای تحقق آن، برنامه‌ریزی می‌شود. گویاسازی نیز فعالیتی است که چندین سال است در برنامه‌هایمان وجود دارد؛ ولی به صورت جسته و گریخته به آن پرداخته‌ایم؛ از جمله می‌توان به ترجمه گویای: قرآن، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان اشاره کرد. کتاب العشره اصول کافی نیز در حد ترجمه و شرح، در حال گویاسازی است که به صورت یک نرم‌افزار در آینده ارائه خواهد شد.
برای بهبود عملکرد بخش طرح و برنامه معاونت پژوهشی چه برنامه‌ای دارید؟
بخش «طرح و برنامه» اگر بخواهد وظیفه اصلی‌اش را به‌خوبی انجام دهد، نیاز به کمک و مساعدت دیگران دارد. این بخش، در واقع، مغز متفکر یک سازمان به شمار می‌رود و برنامه‌های سازمان باید در آنجا مطرح شود؛ چنانکه در معاونت پژوهشی مرکز برنامه‌های سه‌ساله، پنج‌ساله و بلندمدت ارائه شده که در مسیر آن، در حال حرکت هستیم. این برنامه‌ها اقتضا می‌کنند که از سوی مسئولان مرکز به‌خوبی پشتیبانی شوند تا زمینه پذیرش این برنامه‌ریزی از سوی بخش‌ها، گروه‌ها و افراد هم فراهم آید. روند کار مرکز از ابتدا این طور نبوده که یک برنامه‌ای طرح‌ریزی شود و بعد به معاونت‌ها ابلاغ شود و بر طبق آن برنامه عمل شود. اقتضای داشتن طرح و برنامه این است که هر برنامه‌ای که بخواهد عملی شود، باید نخست در بخش«طرح و برنامه» بررسی و تصویب شود.
البته باید بگویم که ما شدیداً نیازمند راه‌اندازی یک بخش طرح و برنامه مرکزی هستیم تا تحت نظر ریاست محترم مرکز، تمام فعالیت‌های معاونت‌ها مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد، اولویت‌ها سنجیده شود و بعد از تصویب نهایی، به همگان ابلاغ شود تا منطبق با طرحی که تصویب شده، عمل شود.
در پایان اگر صحبت دیگری باقیمانده، بیان بفرمایید.
بنده از شما و همه عزیزان در فصلنامه خوب ره‌آورد نور به جهت فرصتی که در اختیار ما گذاشتید، تشکر می‌کنم و امیدوارم روزبه‌روز بر کیفیت مطالب افزوده شود. در اینجا ما آمادگی خودمان را جهت همکاری با ره‌آورد نور جهت طرح مباحثی چون: استانداردسازی پایگاه‌های اسلامی، مطالعات و ساماندهی اطلاعات و یا روند جستجو در پایگاه‌ها و نرمافزارهای نور اعلام می‌داریم. ان‌شاءالله موفق باشید.