ارتباط با مؤسسات علمي و فرهنگي، كتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها، تحقيق و توليد ده‌ها اثر به صورت كتاب، نرم افزار و پژوهش، و نيز شناسايي و فهرست نگاری كتابخانه‌هاي واجد نسخه‌هاي خطي و متون كهن در ايران و خارج، از جمله فعاليت‌هاي اين مجمع علمي به شمار مي‌رود. يكي از اقدامات شايسته اين مجمع تهيه بانك ديجيتالي متون كهن است كه مشتمل بر يكصد هزار نسخه خطي، چاپ سنگي، چاپ قديمي، مجلات و روزنامه‌هاي كهن و اسناد و اوراق تاريخي در قالب بيش از سه میليون برگ است. در همين راستا، راه‌اندازي پايگاه اينترنتي مجمع ذخاير اسلامي به منظور ارائه الكترونيكي اين گونه آثار ملي و اسلامي، از ديگر اقدامات شايسته اين مجمع است كه محتوا و قابليت‌هاي بسيار ارزشمندي را در خود جاي داده و تا كنون به هشت زبان زنده دنيا ترجمه شده است.
در اينجا به منظور آشنايي بهتر با پايگاه اينترنتي اين مجمع علمي ـ پژوهشي و اطلاع از امكانات آن، گفتگويي را سرپرست مجمع ذخاير اسلامي، جناب حجت الاسلام سيد صادق حسيني اشكوري، ترتيب داده‌ايم كه از نظر خوانندگان عزيز مي‌گذرد.
◊ ضمن تشكر از جنابعالي به عنوان اولين پرسش بفرماييد هدف اصلى از راهاندازى پايگاه چه بوده است؟ به نظر شما به چه ميزان به اين هدف دست يافته ايد؟
♦ با سلام و تقدير از زحمات شما عزيزان، بايد عرض كنم كه دو هدف عمده از راه‌اندازي پايگاه مجمع ذخاير اسلامي داشته‌ایم:
- تطبیق ماهیت فعالیت‌ها با روزآمد بودن آنها؛ به جهت آنکه کار اصلی ما جمع‌آوری، اطلاع‌رسانی وخدمات‌دهي در خصوص نسخه‌های خطی، اسناد ومتون کهن است. بدون راه‌اندازی پایگاهی که هم بانک اطلاعاتی این گونه متون باشد وهم ارائه خدمات داشته باشد، رسیدن به این هدف بعید به نظر می رسید.
- ایجاد ارتباط با اسلام‌شناسان، ایران‌شناسان، و مستشرقان یا محققان ایرانی که در خارج از کشور فعالیت می کنند و به منابع کتابخانه‌ای شرق کمتر دسترسی دارند. اینترنت، مهم‌ترین بستر این ارتباط است.
به نظرم در رسیدن به هدف اول، موفق بوده‌ایم؛ ولی برای هدف دوم هنوز در اول راه هستیم. اکنون بستر اصلی را در طی بیش از یک دهه فراهم کرده‌ایم که آن تهیه کاربرگه‌ها و تدوین فهارس و عکسبرداری از نسخه‌های خطی، اسناد، سنگ‌نوشته‌ها، نسخه‌های چاپ سنگی و متون کهن بوده است. تعداد بسياری از این منابع فهرست شده و وارد بانک شده‌اند؛ اما برای فعالیت در سطح بین المللی دو چیز دیگر نیاز است: تبدیل اطلاعات وارده به زبان‌های انگلیسی و عربی؛ تبلیغات گسترده فراخور بین الملل و ایجاد ارتباط با پایگاه‌های مقصد نظیر کتابخانه‌های دیجیتال و مؤسسات شرق‌شناسی.
◊ سؤالى كه در مواجهه با اين پايگاه به ذهن مى رسد، اين است كه مخاطب پايگاه كيست؟
♦ مخاطب پایگاه به طور عموم، محققان هستند؛ ولی اگر کمی دقیق‌تر بیان کنیم، پژوهشگران بسياري در حوزه‌های مختلف را شامل می‌شود که به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنم:
- طلاب حوزه‌های علمیه در سطوح عالیه و اساتید حوزه‌ها که روي متون اسلامی تحقیق می‌کنند.
- دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد یا دکترا که متن نسخه‌های خطی را برای کار تحقیقی خود انتخاب می‌کنند.
- اسلام‌شناسان غربی و مورخان اسلامی و مردمشناسان.
- گرافیست‌ها و خطاطان؛ در خصوص نسخه‌های خطی و متون کهن با توجه به جنبه‌های هنری.
- باستانشناسان و محققان بر روی سنگ‌نوشته‌ها.
- سندپژوهان خصوصاً کسانی که روی اسناد شرعی و اجتماعی اسلامی کار می‌کنند.
در عین حال، مراجعه به اين پايگاه براي افراد اهل مطالعه در زمینه‌های گوناگون نيز جذابيت‌هايي وجود دارد.
◊ به نظر شما مهمترين ويژگى ها و امتيازات اين پايگاه چيست؟
♦ این پایگاه اولین پایگاه نسخه‌های خطی و اسناد در ایران است که همزمان علاوه بر اطلاع‌رسانی، خدمات نیز ارائه می کند. شما اگر با مقوله نسخه‌های خطی سر و کار داشته باشید و برای گرفتن کپی نسخه‌ای ، به کتابخانه‌ها سری زده باشید، به مشکلاتی که در سفارش و تحویل نسخه وجود دارد واقف خواهید شد؛ به خصوص آنکه نسخه نفیس یا منحصر باشد. پایگاه ما دریچه‌ای است بی‌واسطه به بیش از یکصد کتابخانه داخلی و خارجی حاوی نسخه‌های خطی و اسناد که همگی آنها توسط مجمع ذخاير اسلامی تهیه شده‌اند. شما بدون اینکه حتی احتیاج به مراجعه حضوری در مجمع داشته باشید، می‌توانید مستقیماً از طریق پایگاه سفارش نسخه دهید و فایل آن را به صورت پستی یا پست الکترونیکی تحویل بگیرید.
ناگفته نباشد شرکت‌هایی هستند که خدمات در خصوص کتاب دارند یا در خصوص چاپ سنگی، ولی در مورد نسخه‌های خطی پایگاه ما تا کنون منحصر بوده است. اضافه کنم که بعضی از کتابخانه‌ها مانند کتابخانه مجلس نسخه‌های خود را بر روی پایگاه خود قرار داده‌اند و بعضی از کتابخانه‌ها نیز بر روی پايگاه خود اعلام کرده‌اند که نسخه‌های خود را در اختیار قرار می‌دهند؛ ولی خدمات این گونه پايگاه‌ها مختص به کتابخانه خودشان است.
تقارن عملیات اطلاع‌رسانی و خدمات در پایگاه ما بدین منوال است که اگر نسخه را داشته باشیم، مراجعه کننده می‌تواند به طور مستقيم از طریق پایگاه سفارش دهد. در صورتی که نسخه را نداشته باشیم، دو حالت است: یا نسخه از کتابخانه‌هایی است که با آنها ارتباط داریم و می توانیم نسخه را از آنها دریافت کنیم که در این صورت، پل ارتباطی بین محقق و کتابخانه می شویم، یا اینکه امکان تهیه نسخه برای ما وجود ندارد. در این صورت، فقط هنر اطلاع‌رسانی را داشته‌ایم و شخص باید مستقیماً از آن کتابخانه درخواست نسخه کند.
◊ عناوين انتخاب شده و دسته‌بندی اطلاعات در پايگاه شما، بر چه مبنايى صورت گرفته است؟ آيا انتخاب اين گزينه ها با ساختار مجمع ذخایر اسلامی ارتباط دارد؟
♦ دسته‌بندی اطلاعات در پایگاه ما تلفیقی از فعالیت‌های مجمع ذخاير اسلامی و مؤسسه جدید التأسیسِ تاریخ علم و فرهنگ است. در واقع، ما در عرصه نسخه‌های خطی و اسناد و متون کهن چرخه‌ای را دنبال می کنیم که بر اثر تجربه احساس کرده‌ایم خاصه در زمینه نسخه‌های خطی مورد نیاز است و پایگاه ما می تواند آن نیازها را نشان داده و در حد توان برطرف کند. به طور خلاصه، این چرخه مرتبط عبارت است از: آموزش، تصحیح و تحقیق، نشر متون تحقیقی، تدوین فهارس نسخه‌های خطی و اسناد، عکسبرداری دیجیتالی، کتابخانه دیجیتال، بانک‌های اطلاعاتی، اطلاع‌رسانی، خدمات، مرمت و صحافی. حتی در خصوص قیمت‌گذاری نسخه‌های خطی و کارشناسی اسناد نیز اعلام آمادگی کرده‌ایم. در زمینه آموزش نیز کارگاه‌ها و دوره‌هایی برگزار کرده‌ایم که بعضی از آنها اولین تجربه آموزشی در ایران بوده است و پایگاه معرف و مبلغ این گونه کلاس‌ها شده است. بنابراین، عمده کسانی که به نوعی با نسخه‌های خطی و اسناد مرتبط هستند، در پایگاه ما می توانند مطالب مورد نظر خود را رهگیری کنند.
◊ لطفاً در خصوص بانک دیجیتال متون کهن توضیحاتی ارائه دهيد.
♦ منظور ما از متون کهن، متن‌های چاپی است که سابقه‌ای بیش از 30 سال دارند. موضوعات این متون بسیار گسترده است. در واقع، متن‌هایی از نوع کتاب‌های چاپی در اصطلاح ما «کهن» اطلاق شده و عکسبرداری شده که کمتر در اختیار کتابخانه‌ها است و کمتر اطلاع‌رسانی شده است. متون کهن در تقسیم‌بندی پایگاه مجمع، غیر از چاپ سنگی است؛ گرچه چاپ سنگی نیز متن کهن است. در حال حاضر، بیش از ده هزار چاپ سنگی و بیش از پنج هزار متن کهن را عکسبرداری کرده ایم که بخش اندکی از آن فهرست‌نویسی و اطلاع‌رسانی شده است. این کار به مرور انجام می شود. البته این آمار بسياری نیست؛ چون متون کهن نسبت به نسخه‌های خطی و اسناد در اولویت نیستند.
◊ تعداد پیام‌ها و یا ایمیل‌هایی که از طریق این پایگاه دریافت می‌کنید و نیز مراجعه و بازدید از این پایگاه چقدر است؟
♦ بسیار کمتر از جایگاه واقعی آن. البته این ناامید کننده نیست؛ چون فعالیت بانک این پایگاه از اواخر بهار امسال (1389) صورت گرفته است و در این زمینه، بسیار نوپا هستیم. بیش از سه سال برای آماده‌سازی این بانک، کار گروهی انجام دادیم؛ با پشتوانه دوازده سال کار مداوم در تهیه نسخه‌های دیجیتالی، فهرست‌نویسی و تهیه کاربرگه از نسخه‌ها و اسناد. در حال حاضر، یکی از بانک‌های غنی نسخه‌های خطی در کشور را داریم. شما می توانید حدود هفتاد هزار (000/70) نسخه خطی را عن ليتم در بانک مجمع جستجو کنید. به همین میزان نیز متون چاپی معرفی کرده‌ایم.
امیدواریم تا پایان سال، تعداد نسخه‌هایی که اطلاع‌رسانی می‌شوند؛ به بیش از یکصد هزار (000/100) نسخه خطی برسد.
برای توضیح بیشتر باید بگویم كه تاکنون سه مرحله مهم پشت سر گذاشته شده است:
- اول: جمع‌آوری اصل نسخه‌های دیجیتالی و تدوین و نشر فهارس در دوره‌ای 12 ساله.
- دوم: تهیه و ویرایش بانک و برنامه‌نویسی و اجرای پایگاه که حدود 3 سال به طول انجامیده است.
- سوم: اطلاع‌رسانی و مخاطب‌یابی که از امسال شروع شده است. به تازيگي با عضویت در کنسرسیوم محتوای ملی و به اشتراک گذاری بانک مجمع با بانک کنسرسیوم که مشتمل بر بزرگ‌ترین پایگاه‌های داده‌ها در ایران است، گام مهمی برای ارتباط بیشتر در دهکده جهانی برداشته‌ایم.
◊ مجمع ذخایر اسلامی در سایر زمینه‌های فناوری اطلاعات چه فعالیت‌هایی داشته است؟
♦ مجمع ذخاير اسلامی، مؤسسه‌ای کاملاً خصوصی است. فناوری اطلاعات با امکانات مالی، رابطه مستقیم دارد. اولویت ما، عکسبرداری از کتابخانه‌های مختلف داخلی و خارجی در محیط همان کتابخانه بدون خارج کردن آنها از محیط کتابخانه و سپس فهرست نویسی و انتشار و اطلاع رسانی بوده است. همگی این مراحل هزینه بر است. اگر چه با شرکت در سمینارهای علمی خارجی، با روند فعالیت‌های روزآمدِ فناوری اطلاعات آشنا شده‌ایم، ولی در عمل نتوانسته‌ایم آنها را پیاده کنیم. معتقدیم فراخور بضاعت مزجات با چاشنیِ احساسِ وظیفه در پاسداشت این میراثِ گرانسنگ، سهمی اندک برداشته‌ایم؛ اما هنوز برای حفظ و ارائه میراث غنی اسلامی در ابتدايی‌ترین گام‌های تعالی هستیم. شاید در فرصتی دیگر، آسیب‌های پیش روی این میراث فراموش شده را بازگو کنم.