کلیدواژگان: محتوای وب‌سایت، کیفیت وب‌سایت، شاخص‌های محتوایی، اعتبار وب‌سایت، رضایت کاربران.
◊ درآمد
وب‌سایت‌ها، به منظور عرضه ی خدمات یا ارائه ی اطلاعات ایجاد می‌شوند. استانداردهای ساختاری وب‌سایت‌ها، زمینه ی عرضه ی مناسب‌تر خدمات و اطلاعات را فراهم می‌آورد و بایسته‌های محتوایی وب‌سایت‌ها، بر کارآیی و سودمندی اطلاعات ارائه‌شده در آن‌ها می‌افزاید. تنوع محتوای وب، و حجم انبوه اطلاعات ارائه‌شده در وب‌سایت‌ها، بازشناسی محتوای درست و معتبر را برای کاربران دشوار کرده است. در میان انبوه اطلاعات ارائه‌شده در وب‌سایت‌ها، تنها اطلاعاتی سودمند و قابل استفاده خواهد بود که از صحت، اعتبار و کیفیت مطلوب برخوردار باشد (موسوی‌چلک، 1383). از همین رو، یافتن شاخص‌ها و معیارهایی برای افزایش کیفیت و اعتبار محتوای وب‌سایت‌ها ضرورت می‌یابد.
متأسفانه، هیچ‌گونه استاندارد یا مقرراتی برای عرضه ی اطلاعات در وب وجود ندارد (عصاره، 1381). استانداردهایی نیز که تاکنون برای طراحی و ایجاد وب‌سایت‌ها تدوین شده است، بیشتر بر چند و چون ساختاری وب‌سایت‌ها تأکید می‌ورزد و اشاره ی چندانی به ویژگی‌های محتوایی وب‌سایت‌ها ندارد. در غیاب استانداردهای رسمی و جامع، پژوهشگران و متخصصان، معیارها و شاخص‌هایی برای سنجش و ارزیابی منابع اینترنتی ارائه کرده‌اند. آگاهی از این شاخص‌ها و معیارها، هم مدیران و پشتیبانی‌کنندگان وب‌سایت‌ها و تهیه‌کنندگان محتوا را به شیوه‌های صحیح تولید محتوا رهنمون خواهد شد و هم به کاربران در دست‌یابی به اطلاعات درست و معتبر یاری خواهد رساند.
محتواهایی که در وب‌سایت‌ها عرضه می‌شود، از نظر ماهیت و ساختار کلی، چندان متنوع نیستند. از این رو، به‌آسانی می‌توان آن‌ها را معرفی و درباره ی هر نوع، گفتگو کرد. به طور کلی، انواع محتوای وب‌سایت‌ها از این قرار است: متن، تصویر، صدا، ویدیو، تصاویر متحرک (فلش) و فایل‌های قابل دانلود. البته بدیهی است محتوای وب‌سایت‌ها از نظر موضوع، گوناگون و متنوع است و هر نوع از آن نیز ویژگی‌ها و اقتضایات خود را دارد؛ مثلاً محتوای متنی، گاه از نوع محتوای خبری، گاهی از نوع محتوای علمی یا ادبی و جز این‌ها است. این مقاله می‌کوشد با اشاره به ویژگی‌های ضروری انواع محتوای وب‌سایت‌ها، بایسته‌های محتوایی وب‌سایت‌ها را بنمایاند. با توجه به اهمیت و حساسیت محتواهایی که در وب‌سایت‌های حوزه ی علوم انسانی و اسلامی ارائه می‌شود، پای‌بندی به شاخص‌های محتوایی در چنین وب‌سایت‌هایی، زمینه ی اعتماد بیشتر کاربران و مخاطبان این وب‌سایت‌ها را فراهم می‌سازد.
◊ ضرورت پای‌بندی به بایسته‌های محتوایی وب‌سایت‌ها
روش‌مندی و رعایت معیارها و شاخص‌ها در فرایند تولید و آماده‌سازی محتوای وب‌سایت‌ها، افزون بر این‌که موجب اتقان و اعتبار چنین محتواهایی خواهد بود، کاربرد آن را نیز سرعت خواهد بخشید. وقتی مخاطبان و کاربران وب‌سایت، با محتوایی ناقص و معیوب یا نامعتبر روبهرو شوند، مقصود اصلی وب‌سایت که انتقال اطلاعات به مخاطبان است، محقق نخواهد شد. بنابراین، برای انتقال هر چه بهتر اطلاعات، ضروری است که محتوای وب‌سایت بر اساس موازین و بایسته‌هایی تهیه و ارائه گردد. در ادامه ی مقاله، نخست مهم‌ترین شاخص‌ها و معیارهای عمومی محتوای وب‌سایت‌ها و سپس به‌ترتیب، شاخص‌هایی برای دیگر انواع محتواها شرح داده می‌شود.
۱. بایسته‌های عمومی محتوای وب‌سایت‌ها
- ـ تناسب محتوای وب‌سایت با نیاز کاربران:
- وب‌سایت‌های محتوامحور، با هدف اطلاع‌رسانی به کاربران و مخاطبان ایجاد می‌شوند و به همین دلیل، محتوای وب‌سایت از هر نوع که باشد، باید متناسب با نیاز کاربران و مخاطبان ویژه ی وب‌سایت، آماده و ارائه شود. تناسب اطلاعات عرضه‌شده در وب‌سایت با نیازهای مخاطبان، از مهم‌ترین معیارهای سنجش کیفیت اطلاعات آن به شمار می‌آید (دراگولانسکو، 1383). بدیهی است، تناسب محتوای وب‌سایت با نیازهای کاربران، مستلزم شناسایی و نیازسنجی کاربران است که پیش از فرایند طراحی و ایجاد وب‌سایت باید به آن پرداخته شود.
- ـ رعایت حقوق مالکیت معنوی تولیدکنندگان محتوا:
- در بسیاری از کشورها، قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای حفظ حقوق مالکیت معنوی آثارِ تولیدشده وجود دارد و همه ی رسانه‌ها، از جمله وب‌سایت‌ها، ناگزیرند از آن قوانین تبعیت کنند. در برخی کشورها مانند ایران نیز قوانین موجود تا حدودی حق مالکیت معنوی پدیدآورندگان آثار را تضمین می‌کند؛ اما هنوز به دلیل برخی خلأ‌های قانونی، در برخی موارد، حقوق مالکیت معنوی نادیده گرفته می‌شود. گاه در برخی از وب‌سایت‌ها، محتواهایی دیده می‌شود که بدون در نظر گرفتن حقوق مالکیت معنوی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. اصول اخلاقی اقتضا می‌کند که در فرایند آماده‌سازی محتوای وب‌سایت، حق مالکیت معنوی پدیدآورنده ی محتوا به رسمیت شناخته شود و پس از برطرف شدن موانع حقوقی، در وب‌سایت عرضه گردد.
- ـ برتری دادن به کیفیت محتوا، در برابر کمیت آن:
- مدیران و پشتیبانی‌کنندگان برخی از وب‌سایت‌ها، تنها به حجم و گستره ی محتوای ارائه‌شده در وب‌سایت می‌اندیشند و به حداقل کیفیت محتوا بسنده می‌کنند؛ در حالی که سودمندی محتوا برای کاربران، در گرو کیفیت و اعتبار آن است. همان طور که پیش از این گفته شد، سودمندی و تناسب محتوای وب‌سایت با نیازهای کاربران، از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش کیفیت محتوا به شمار می آید. بنابراین، در تهیه ی محتوای وب‌سایت، بیش از آن‌که به کمیت و دامنه ی محتوا توجه شود، باید کیفیت آن در نظر گرفته شود.
- ـ نوآوری و پرهیز از تقلید:
- از آن‌جا که ایجاد و راه‌اندازی وب‌سایت‌ها با صرف هزینه ی مختصر، برای بسیاری از افراد و سازمان‌ها امکان‌پذیر شده است، هر روز وب‌سایت‌های متعددی به قلمرو وب افزوده می‌شود؛ اما با وجود فراوانی شمار وب‌سایت‌ها، نوآوری و ابتکار چندانی در آن‌ها به چشم نمی‌خورد؛ چه این‌که بیشتر وب‌سایت‌ها، به تقلید از دیگر وب‌سایت‌ها راه‌اندازی می‌شوند و محتوایی مشابه را عرضه می‌کنند. تولید و عرضه ی محتوای تکراری، از سودمندی و کارایی وب‌سایت می‌کاهد و تنها وب‌سایت‌هایی با اقبال کاربران روبهرو خواهد شد که جلوه‌هایی از نوآوری و ابتکار در محتوا و کلیت آن مشهود باشد.
۲. بایسته‌های محتوای متنی وب‌سایت‌ها
آمار دقیقی از مقدار انواع محتواهای وب در دست نیست؛ اما بیراه نیز نخواهد بود، اگر گفته شود بیش از نیمی از محتوای وب، شامل محتوای متنی است. اگر چه تصویر‌ها، ویدیوها، صداها و این قبیل محتواهای وبی، جذابیت‌ها و کارکردهای ویژه دارد، ولی محتوای متنی، به دلایلی چند، همچنان در عرصه ی وب، پیشتاز است؛ نخست این‌که، انواع اطلاعات را به‌سرعت و سادگی، در قالب متن می‌توان تولید و ارائه کرد؛ دیگر این‌که مخاطبان و کاربران وب، محتوای متنی را در مرورگر وب، بدون نیاز به ابزاری ویژه، می‌توانند دریافت و مطالعه کنند. انواع دستگاه‌های متصل به شبکه ی اینترنت، مانند: گوشی‌های موبایل، تبلت‌ها و رایانه‌های جیبی، امکان دریافت محتوای متنی وب‌سایت‌ها را خواهند داشت؛ در حالی که دریافت دیگر انواع محتواهای وبی، در برخی از این دستگاه‌ها، با دشواری‌هایی روبهرو است و این، از دیگر امتیازهای محتوای متنی است. به هر روی، محتوای متنی باید به گونه‌ای تهیه و عرضه شود که شمار بیشتری از کاربران به‌سادگی بتوانند از آن استفاده کنند. در ذیل، برخی از ویژگی‌ها و بایسته‌های عمومی انواع محتوای وب‌سایت‌ها به‌اختصار مورد بررسی قرار می‌گیرد:
- ـ رعایت اصول نگارش و ویرایش:
- به همان میزان که آمیختگی محتوای متنی وب‌سایت به غلط‌های نگارشی و ویرایشی، از کارایی و اعتبار وب‌سایت می‌کاهد، پای‌بندی به اصول و قواعد نگارشی و ویرایشی در تولید و آماده‌سازی محتوای متنی وب‌سایت نیز کیفیت محتوا را افزایش می‌دهد و موجب درک بهتر محتوا از سوی کاربران می‌شود (عصاره، 1381). گزینش واژگان مناسب، جمله‌بندی و پاراگراف‌بندی درست، به کار بردن نشانه‌های ویرایشی و نداشتن غلط‌های املایی، از نشانه‌های یک محتوای متنی مناسب است.
- ـ رعایت قواعد دستور زبان و خط فارسی:
- قواعد دستور زبان فارسی، برای درست‌نویسی یا اصلاح ساختار متن، و دستور خط فارسی، برای نگارش درست واژه‌ها به کار می‌رود. هر چه محتوای متنی وب‌سایت سازگاری بیشتری با این اصول و قواعد داشته باشد، محتوای وب‌سایت از کیفیت و اعتبار بیشتری برخوردار خواهد بود.
- ـ ارجاع به منابع و استناد درست:
- معمولاً بیشتر متون، به‌ویژه متون علمی، تکیه بر نوشته‌های پیش از خود دارند و از منابع دیگر سرچشمه می‌گیرند. اصول اخلاقی اقتضا می‌کند که برای پرهیز از اتهام سرقت علمی و ادبی، همواره در متون علمی، با ارجاع و استناد درست، منابع اصلی محتوا مشخص گردد. متأسفانه این موضوع، گاه حتی در وب‌سایت‌های معتبر و معروف هم نادیده گرفته می‌شود. بی‌اعتنایی به مسأله ی ارجاع و استناد، محتوای متنی را از اعتبار می‌اندازد. افزون بر آنچه گفته شد، هدف‌مندی محتوای متنی، تناسب آن با موضوع و مخاطبان وب‌سایت، تازگی و صحت و درستی آن نیز اهمیت بسیار دارد (عصاره و پاپی، 1388).
۳. بایسته‌های محتوای تصویری وب‌سایت‌ها
- ـ تناسب تصویر با موضوع:
- در وب‌سایت‌های اطلاع‌رسانی، به دو صورت از تصاویر استفاده می‌شود؛ گاه برای درک بهتر مطالب و نیز برای زیبایی و جذابیت وب‌سایت، تصاویری در کنار متن‌ها می‌آید و گاه شماری از تصاویر در دسته‌بندی‌های مختلف به صورت نگارخانه (Gallery) در وب‌سایت نمایش داده می‌شود. در صورتی که از تصاویر در کنار متن‌ها استفاده می‌شود، موضوع محتوای متنی و تصویری که در کنار آن می‌آید، باید تناسب و سازگاری داشته باشند. موضوع کلی تصاویری که به صورت نگارخانه در وب‌سایت ارائه می‌شود نیز باید با موضوع و هدف اصلی وب‌سایت تناسب داشته باشد.
- ـ بهینه‌سازی کیفیت و حجم تصاویر:
- بارگذاری تصاویر در صفحات وب، مستلزم سرعت بالای اینترنت و پهنای باند مناسب است. با توجه به این‌که ممکن است بسیاری از کاربران به اینترنت پرسرعت و پهنای باند مناسب دسترسی نداشته باشند، تهیه‌کنندگان محتوای تصویری وب‌سایت باید حجم و اندازه ی تصاویر را بهینه‌سازی کنند. کاهش حجم و اندازه ی تصاویر، باید به گونه‌ای انجام شود که بر کیفیت تصاویر تأثیر منفی نگذارد.
- ـ انتخاب ابزار و شیوه ی مناسب برای نمایش تصاویر:
- گاه در برخی از وب‌سایت‌ها، تصاویری در دسته‌بندی‌های موضوعی و به صورت اسلاید، با عنوان نگارخانه تصاویر، نمایش داده می‌شود. در طراحی صفحات وب، ابزارهای گوناگونی برای نمایش تصاویر به صورت اسلاید وجود دارد که هر یک، مزایا و معایبی دارند. برای نمایش تصاویر، بهتر است از ابزارهایی استفاده شود که تصاویر را با سرعت و کیفیت مناسب نمایش می‌دهند. جلوه‌هایی که در این‌گونه نگارخانه‌ها به کار می‌رود، معمولاً موجب تأخیر در نمایش تصاویر می‌شود.
۴. بایسته‌های محتوای صوتی و ویدیویی وب‌سایت‌ها
- ـ بهینه‌سازی کیفیت و حجم فایل‌ها:
- فایل‌های صوتی و ویدیویی، به دو صورت در وب‌سایت ارائه می‌شوند؛ گاهی فقط امکان دانلود چنین فایل‌هایی برای کاربران فراهم می‌شود و گاه نیز سازوکاری برای اجرای برخط آن‌ها اندیشیده می‌شود. در هر صورت، تنها با ارائه ی فایل‌های صوتی و ویدیویی کم‌حجم و باکیفیت، رضایت کاربران وب‌سایت جلب خواهد شد. اگرچه ابزارهایی برای بهینه‌سازی حجم چنین فایل‌هایی در دسترس است، اما هر چه کیفیت اولیه فایل‌ها مناسب‌تر باشد، فایل نهایی کیفیت بیشتری خواهد داشت.
- ـ انتخاب ابزار و شیوه ی مناسب برای اجرای برخط:
- اجرای فایل صوتی یا نمایش فایل ویدیویی در وب‌سایت به صورت برخط، مستلزم اینترنت پرسرعت و پهنای باند مناسب است. حتی با اینترنت پرسرعت نیز بارگذاری فایل‌های صوتی و ویدیویی برای اجرای برخط، به‌کُندی صورت گیرد. برای این منظور، بهتر است از ابزارهایی استفاده شود که زمینه ی اجرای فایل‌ها را با سرعت و سهولت بیشتری فراهم می‌کنند. برای کاربرانی که به هر دلیل، امکان اجرای برخط فایل‌ها برای‌شان امکان‌پذیر نیست، باید پیوند دانلود در محل مناسب نمایش داده شود.
- ـ پیش‌بینی ابزارهای کنترل پخش صدا و ویدیو:
- حقوق کاربران ایجاب می‌کند که بدون درخواست و موافقت آن‌ها، فایل‌های صوتی و ویدیویی در مرورگر وب به نمایش در نیاید. در صورتی که قرار است این‌گونه فایل‌ها به صورت برخط نمایش داده شوند، باید ابزار کنترل آن‌ها در اختیار کاربران قرار گیرد تا به‌سادگی بتوانند اجرای آن را کنترل کنند. چنانچه اجرای فایل‌های صوتی و ویدیویی مستلزم نرم‌افزار جانبی ویژه‌ای است، پیغام مناسب باید به کاربر نمایش داده شود.
۵. بایسته‌های محتوای فلش (تصاویر متحرک) وب‌سایت‌ها
- ـ استفاده ی به‌جا از تصاویر متحرک:
- معمولاً از تصاویر متحرک برای امور تبلیغاتی یا برای ایجاد جذابیت و زیبایی در وب‌سایت‌ها استفاده می‌شود. در استفاده از چنین تصاویری، نباید زیاده‌روی کرد. محل نمایش این تصاویر و همچنین اندازه ی آن‌ها، باید با دقت و بر اساس اصول طراحی وب انجام شود.
- ـ بهینه‌سازی حجم تصاویر متحرک:
- مهم‌ترین ویژگی تصاویر متحرکی که در قالب فلش ایجاد می‌شوند، حجم کم آن‌ها است؛ اما در عین حال، ممکن است برخی از تصاویر متحرک به دلیل کیفیت بالا یا ترکیب تصاویر متعدد، حجم بالایی داشته باشند. از آن‌جا که تصاویر متحرکی که در وب‌سایت به کار می‌رود، بلافاصله پس از بارگذاری صفحه ی وب نمایش داده می‌شود، باید پس از آماده‌سازی این‌گونه فایل‌ها، حجم آن‌ها بهینه‌سازی شود. نکته ی دیگر این‌که معمولاً برای اجرای فایل‌های فلش در مرورگر وب، نرم‌افزار ویژه‌ای احتیاج است. بنابراین، باید تدبیری اندیشیده شود که چنانچه فایل فلش در مرورگر کاربر اجرا نشد، پیوند دانلود نرم‌افزارِ کمکی برای نصب در اختیار او قرار گیرد.
۶. بایسته‌های فایل‌های آماده برای دانلود
- ـ رعایت اصول مالکیت معنوی فایل‌ها:
- اصولاً پای‌بندی به قوانین حقوق مالکیت معنوی، در عرضه ی انواع محتواهای وب‌سایت ضرورت دارد؛ اما این موضوع در بخش فایل‌هایی که برای دانلود در وب‌سایت عرضه می‌شود، ضرورت بیشتری می‌یابد. فایل‌هایی که در وب‌سایت‌ها برای دانلود ارائه می‌شود، ممکن است مربوط به یک نرم‌افزار، قطعه ی موسیقی، فیلم، و مانند این‌ها باشد و با توجه به مسائل تجاری مطرح در این‌گونه اقلام، بررسی فایل‌ها برای اطمینان یافتن از نبود منع قانونی برای انتشار آن‌ها، ضروری به نظر می‌رسد.
- ـ بهینه‌سازی حجم فایل‌ها:
- حجم فایل‌هایی که قرار است در وب‌سایت برای دانلود ارائه شود، باید با استفاده از نرم‌افزارهایی ویژه ـ تا جایی که به کیفیت فایل آسیب نرساند ـ کاهش یابد. بهینه‌سازی حجم فایل‌ها، موجب سهولت دریافت و استفاده از آن‌ها خواهد شد.
- ـ سادگی و سهولت فرایند دانلود فایل‌ها:
- کاربران باید بتوانند فایل‌ها را به ساده‌ترین شکل ممکن دریافت کنند. لینک دانلود فایل‌ها باید به دقت بررسی شود و لینک‌های شکسته اصلاح گردد. فراهم ساختن امکان دانلود فایل از راه‌های مختلف نیز بر سادگی و سهولت فرایند دانلود نرم‌افزار می‌افزاید.
منابع: