ره آورد نور

این لوح فشرده که به همت بخش پژوهش در اینترنت شبکه اطلاع‌رسانی نور تهیه و تنظیم گردیده،‌ محتوای پژوهشی خوبی را در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران موضوعات مربوط به پیامبر اکرم(ص) و سیره هدایت‌‌بخش نبوی قرار داده است.

با توجه به قابلیت‌های چشمگیر و کارامد این نرم‌افزار، بر آن شدیم که در این نوشتار به معرفی این برنامه بپردازیم و کاربران و محققان عزیز را با امکانات اساسی و قابلیت‌های مفید آن آشنا سازیم.

محتوای برنامه

نکته مهم و قابل ذکر این است که در تمامی بخش‌های برنامه، ضمن دستیابی به متن مطلب انتخابی، محقق می‌تواند به سایر پیوندهای موجود در پایگاه ارائه‌شده نیز دسترسی داشته باشد و از دیگر مطالب مرتبط با پیامبر اعظم(ص) نیز در پایگاه مذکور استفاده نماید. افزون بر این، از ویژگی‌های مهمی که در متون برنامه مورد توجه قرار گرفته مسنتدسازی اطلاعاتِ ارائه‌شده و ذکر منابع و مآخذ مطالبی است که در قسمت‌های گوناگون این لوح فشرده عرضه گردیده است. بدیهی است که این ویژگی، بر اتقان علمی متون برنامه و میزان استقبال کاربران می‌افزاید.

به طور کلی، محتوای علمی برنامه، در طیّ ده قسمت مهم عرضه شده است که شامل موارد ذیل می‌باشد:

1. زندگی‌نامه

بخش «زندگی‌نامه پیامبر اکرم(ص)»، دربردارنده مطالب مفیدی در خصوص: تاریخ اسلام و شرح حال پیامبر(ص)، دوران زندگی، رحلت، همسران و ویژه‌نامه‌ها است. شرح حال مفصل رسول اکرم(ص) در سه بخش اصلی: از ولادت تا بعثت، از بعثت تا هجرت و از هجرت تا رحلت، در قسمت تاریخ اسلام و شرح حال پیامبر(ص) قابل استفاده است. ضمن این‌که محقق می‌تواند از حوادث مربوط به شب ولادت، شغل‌ها و مسافرت‌های رسول اکرم(ص) و نیز انگیزه ازدواج پیامبر(ص)، در قسمت «دوران زندگی» اطلاع یابد. آخرین وصایای رسول خدا(ص) و پیامدهای رحلت آن حضرت، از جمله عناوینی است که در قسمت «رحلت» قابل دستیابی است.

از دیگر قسمت‌های قابل توجه بخش زندگی‌نامه، «ویژه‌نامه‌ها» است که به ارائه سه ویژه‌نامه مربوطه به: میلاد رسول خدا(17 ربیع الاول)، بعثت رسول خدا (27 رجب) و رحلت رسول خدا (28 صفر) اختصاص یافته است.

از جمله عناوین در خور توجه در قسمت «همسران»، مقام همسران پیامبر(ص)؛ راز تعدد زوجات رسول خدا(ص)؛ خدیجه در قرآن، حدیث و تاریخ و نیز معرفی ده نفر از همسران آن حضرت می‌باشد.

2. سیره

در این بخش، سیره فردی، سیره اجتماعی و نیز فضایل آن حضرت قابل دسترسی است. در قسمت «سیره فردی» مطالبی همچون: سیره اخلاقی و رفتار رسول اکرم(ص)، سیما و شمایل پیامبر(ص)، لباس و پوشش در سیره نبوی، آداب و اخلاق غذا خوردن پیامبر(ص)، عطر زدن پیامبر(ص) ارائه شده است.

رفتار پیامبر(ص) با خانوداه، حقوق همسایگان در سیره و سخن نبوی، کار و اشتغال در سیره پیامبر، آداب سفر پیامبر و روش حکومتی حضرت، از جمله مطالبی است که در قسمت «سیره اجتماعی» قابل استفاده می‌باشد.

«فضایل» نیز به بیان معجزات و شواهد صدق پیامبر، ادب‌آموزی خداوند به پیامبر و فضایل صلوات بر پیامبر(ص) اختصاص دارد.

3. سخنان

به منظور استفاده از سخنان راهگشا و هدایت‌بخش رسول اکرم(ص)، به این بخش مراجعه کنید. بخش «سخنان»، امکان دسترسی به کلمات حکیمانه و نورانی آن حضرت را در موضوعات مختلف فراهم ساخته است. یک‌صد و پنجاه حدیث نماز از پیامبر(ص)، چهل حدیث اخلاقی از رسول اکرم(ص)، نامه‌های رسول خدا(ص)، خداشناسی در سخنان رسول اکرم(ص)، سخنان پیامبر خدا(ص) در سفرهای حج  و فضایل اخلاقی در سخنان رسول خدا(ص)، برخی از عناوین ارائه شده در این بخش است.

4. نبوت

نبوت، مبعث، علم غیب، معجزات، عصمت و معراج رسول اعظم(ص)، از قسمت‌هایی است که در بخش «نبوت» ارائه شده است. در قسمت نبوت، مطالبی مفیدی در باره: بعثت انبیا، ویژگی‌های پیامبران (عصمت، وحی و معجزه)، فرق رسول و نبی، پیامبران اولوا العزم و نقش پیامبران در تکامل انسان‌ها قابل دستیابی است.

در قسمت مبعث رسول اعظم(ص) نیز مطالب ارزشمندی در خصوص: انگیزه و آثار بعثت از دیدگاه امام خمینی(س)، بعثت و اهداف آن، کیفیت نزول وحی،‌ اقسام وحی و واقعیت بعثت از نگاه اهل بیت(ع) وجود دارد که جهت استفاده محققان و علاقه‌مندان به موضوعات یادشده مناسب می‌نماید.

چنانچه علاقه‌مند به مطالعه مطالبی چند در مورد علم غیب و معجزات پیامبر(ص) هستید، به قسمت‌های مربوطه مراجعه کنید. ضمن این‌که قسمت «عصمت پیامبر» موضوعاتی مانند: عصمت پیامبر پیش از بعثت، قرآن و خطا و سهو پیامبران، دلایل مخالفان عصمت رسول خدا(ص) و عصمت نبی مکرم اسلام(ص) را در معرض استفاده پژوهشگران در حوزه عصمت نبوی قرار داده است.

یکی از مسائل جالب توجه محققان و خوانندگان زندگی رسول اکرم اسلام(ص)، جریان معراج آن حضرت است. چنانچه دوست دارید در این زمینه اطلاعاتی را کسب کنید، قسمت «معراج رسول اعظم» را انتخاب نمایید. تحلیلی در باب معراج؛ چگونگی انجام شدن اسراء؛ داستان معراج رسول خدا؛ معراج، سیر و سلوک پیامبر به ملکوت اعلا؛ اوصاف و مقام اولیای خداوند؛ اوصاف درویشان راستین و اوصاف اهل آخرت، از جمله مباحثی است که در این قسمت گنجانده شده است.

5. اهل بیت(ع)

این بخش مشتمل بر قسمت‌های ذیل است:

زندگی‌نامه اهل بیت و معصومان(ع) شامل شرح حال تفصیلی حضرات معصومین(ع)؛ سیمای اهل بیت(ع) که احادیث ارزنده‌ای را در خصوص معرفی شخصیت، فضایل و حالات اهل بیت پیامبر(ص) عرضه نموه است؛ قسمت «شناخت پیامبر و اهل بیت(ع)» مشتمل بر موضوع: اهل بیت از منظر قرآن، اهل بیت از منظر پیامبر، پیامبر از منظر اهل بیت(ع)، و پیامبر و اهل بیت(ع) از منظر دیگران می‌باشد؛ قسمت «اهل بیت(ع) در یک نگاه» که جدول مشخصات کامل اهل بیت(ع) را همچون: نام، لقب، کنیه، نام پدر، نام مادر، محل ولادت، محل شهادت، مدت عمر، مدت امامت، تاریخ شهادت، علت شهادت، نام قاتل، محل دفن و شمار فرزندان به نمایش می‌گذارد.

قسمت «اهل بیت در آثار استاد مطهری» از جمله قسمت‌های مهم  این بخش است که جریانات و موضوعات مربوط به اهل بیت(ع) را در آثار استاد شهید مطهری(ره) ارائه نموده است و محققان می‌توانند دیدگاه‌های استاد مطهری(ره) را در این باره بکاوند. چنانچه علاقه‌مند به شناخت شخصیت و شرح حال اصحاب رسول اکرم و شخصیت‌های برجسته شیعه در صدر اسلام هستید، قسمت «اصحاب خاندان نبوت» این امکان را برای شما فراهم می‌سازد.

6. اصحاب و یاران

به منظور اطلاع از شرح حال و شخصیت ده‌ها تن اصحاب رسول اکرم(ص)، این بخش را انتخاب کنید. سلمان محمدی، مالک اشتر، مقداد، ابوذر غفاری، اسامه، انس بن مالک، اویس قرنی، بلال حبشی، جابر بن عبد الله انصاری و ابان بن سعید، از جمله کسانی هستند که در این بخش فهرست شده‌اند.

7. داستان

بخش «داستان» در دو قسمت «داستان‌های خواندنی» و «داستان‌های شنیدنی» به صورت الفبایی تنظیم شده است. در قسمت نخست، متن نزدیک به 300 داستان و در قسمت دوم، متن بیش از 40 داستان قابل دستیابی است.

8. پیامبر از منظر دیگران

پیامبر اکرم(ص) از منظر قرآن کریم، روایات اهل بیت(ع)، ادیان، و علما و دانشمندان داخلی و خارجی، از قسمت‌های موجود در این بخش است که به معرفی شخصیت و سیره نبوی از منظرهای گوناگون پرداخته است. پیامبر از دیدگاه: امام خمینی(س)، آیت الله العظمی خامنه‌ای، آیت الله جوادی آملی، شهید مطهری، ادوارد مونته، ارنست هگل، تولستوی، توماس کارلایل، جواهر لعل نهرو، کارل مارکس، گوته، گوستاولوبون و مهاتما گاندی،‌ برخی از عناوین قابل استفاده از این بخش به شمار می‌روند.

9. پیامبر در آینه شعر و ادب

بیش از 50 عنوان شعر از شعرای بنام گذشته و معاصر در بخش مزبور به صورت الفبایی به نمایش گذاشته شده است. «آفتاب حق» و «میلاد پیغمبر» از ژولیده نیشابوری، «جمال محمد» و «درّ یتیم» از دکتر قاسم رسا، «گردونه گردان» از عبدالحسین فرزین، «نور اخلاص» و «غار حرا» از حسان، «پیامبر اعظم در مثنوی» از مولوی، «جلوه توحید» از علی امیراحمدی، «نور محمدی» از مسعود ارشادی‌فر و «خورشید آسمان نبوت» از ملک الشعراء بهار، برخی از شعرهایی است که در این برنامه در معرض استفاده علاقه‌مندان و دوستداران شعر و ادب قرار گرفته است.

10. نگارخانه

این بخش، جذاب‌ترین و دیدنی‌ترین بخش‌ برنامه به شمار می‌رود و امکانات صوتی و تصویری خوبی را عرضه نموده است. قابلیت‌های چند رسانه‌ای نگارخانه عبارت‌اند از:

قسمت «دعا و مناجات»، شامل پخش دعاهایی از قبیل: دعای عهد، دعای عرفه، دعای ندبه، دعای مکارم الاخلاق، دعای کمیل، دعای جوشن کبیر و دعای ایام هفته است؛ قسمت «اذان» که مشتمل بر پخش 8 نمونه از اذان مؤذنان بنام می‌باشد؛ «سخنرانی»، شامل ارائه 8 قطعه سخنرانی از استاد شهید مطهری و استاد رحیم پورازغدی در موضوعات مربوط به پیامبر(ص)؛ «تواشیح»، دربردارنده 13 مورد از تواشیح‌های زیبا و دلنشین در مورد رسول اکرم(ص)؛ «زیارت ائمه(ع)»، با امکان پخش صوتی 21 زیارت معروف از زیارات مربوط به اهل بیت(ع)؛ دسترسی به 21 نمونه مدیحه‌ با صدای محمود کریمی و محمد رضا طاهری در قسمت «مدیحه‌سرایی»؛ ارائه 17 مورد مرثیه از مداحان معروف در قسمت «در سوگ پیامبر»؛ قابلیت نمایش کامل «فیلم محمد رسول الله(ص)» در طیّ حدود 3 ساعت؛ 42 داستان مصور مربوط به رسول اعظم(ص)؛ نماهنگ محمد رسول الله(ص)؛ صلوات بر پیامبر اکرم(ص) و نمایش بیش از 200 تصویر مرتبط با رسول اعظم(ص).

سایر امکانات

از دیگر امکانات پژوهشی و کارامد این لوح فشرده می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1. کتاب‌ها

در این لوح فشرده، متن کامل قرآن کریم به همراه 81 عنوان کتاب در 85 جلد از نویسندگان مختلف در باره رسول اکرم(ص) و تاریخ اسلام از پایگاه‌های گوناگون اسلامی گنجانده شده است. فهرست ارائه شده در این بخش را می‌توان بر اساس عنوان کتب و یا مؤلفان آن‌ها تنظیم الفبایی نمود.

آثار اسلامی مکه و مدینه؛ اخلاق از دیدگاه قرآن، پیامبر و عترت؛ از قدس تا کعبه؛ از هجرت تا رحلت؛ تاریخ اسلام از آغاز تا هجرت؛ پیامبر خدا و فرصت طلایی حج؛ پیامبری و جهاد؛ چهل حدیث غدیر؛ خاتمیت؛ داستان پیامبران؛ تاریخ تحلیلی اسلام (4 جلد)؛ سیری در سیره نبوی؛ مباهله از دیدگاه اهل سنت؛ منتهی الآمال؛ نبوت از دیدگاه امام خمینی؛ نزول قرآن و رؤیای هفت حرف، از جمله کتاب‌هایی است که در این برنامه قابل دسترسی است.

2. مقالات

در این بخش، متن کامل 285 عنوان مقاله از ده‌ها نویسنده بر اساس حروف الفبا گنجانده شده است. برخی از این مقالات عبارت‌اند از:

اخلاق فرماندهی، اسناد و نکاتی از حدیث یوم الدار، آگاهی ساسانیان از ظهور پیامبر، اموال موروثی پیامبر، بایدهای سال رسول خدا، بحث در مفاد آیه تبلیغ، پیامبر اسلام و شیوه گذار از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی، پیامبر صلح، پیامبر امّی، پیامبر و حقوق انسان، ترکیب غلط «پیامبر اسلام» را به کار نبریم، تفسیر پیامبر، چرایی تعدد همسران، خاتمیت و پویایی اسلام، دولت نبوی از دیدگاه قرآن، راز سر به مُهر، روش آموزشی پیامبر، روش حکومتی پیامبر، ساختار حکومت پیامبر، سیمای امام حسین در احادیث پیامبر، فرهنگ اسوه، شیوه‌های تبلیغی پیامبر، ما و سال پیامبر اعظم، مباهله، مِهر احمدی، نام‌های پیامبر اکرم، نقش پیامبر در تمدن انسان، ولادت نور، ویژگی‌های اخلاقی رسول خدا، یهود و پیامبر، وحدت اسلامی و پیامبر اسلام، نگاهی به راهبردهای ارزشی پیامبر در مسیر وحدت اسلامی.

3. پایان‌نامه‌ها

معرفی 170 عنوان پایان‌نامه مرتبط با رسول اکرم(ص) با قابلیت دسترسی به چکیده‌ای از محتوای هر یک، از ویژگی‌های پژوهشی این لوح فشرده اینترنتی است که برای استفاده محققان و پژوهندگان حوزه نبوی بسیار راهگشا است. فهرست پایان‌نامه‌های ارائه‌شده دارای اطلاعاتی چون: نام نویسنده، دانشگاه یا مرکز، سال تهیه و مقطع نیز هست که به پژوهشگران عزیز جهت دسترسی آسان‌تر و اطلاع از مشخصات پایان‌نامه مورد نظر کمک شایانی می‌کند.

4. کتاب‌شناسی

از جمله مراحل تحقیق شایسته و تمام،‌ شناخت آثار موجود در خصوص موضوع مورد پژوهش و آگاهی از تحقیقاتِ انجام‌شده در این باره است. عرضه بخش «کتاب‌شناسی»، به کمک محققان آمده و اطلاعات مفیدی را در معرض استفاده آن‌ها قرار داده است. این بخش، مشتمل بر فهرست 1100 عنوان کتاب در باره سیره نبوی به زبان عربی و فارسی است که همگی آن‌ها در کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران موجود بوده، در اختیار پژوهشگران قرار دارد.

در این بخش همچنین کتاب‌شناسی مربوط به حضرت خدیجه(س) به زبان فارسی و عربی نیز ارائه شده است.

5. معرفی نرم‌افزارها

بخش حاضر، به معرفی نرم‌افزارهای تولیدی در حوزه پیامبر اعظم(ص) و موضوعات مرتبط با آن اختصاص دارد. برخی از این نرم‌افزارها عبارت‌اند از: عترت، محمد رسول الله(ص)، تاریخ جامع انبیا، دانش‌نامه علوی، ریحانه، بشری، الفضائل و اثبات ولایت.

6. پرسش و پاسخ

«پرسش و پاسخ»، از جمله بخش‌های قابل استفاده و راهگشای این لوح فشرده اینترنتی است. ویژگی مثبت این بخش آن است که سؤال‌ها و جواب‌های ارائه‌شده در موضوعات مختلف دسته‌بندی شده‌اند و راه دسترسی به پرسش و پاسخ مورد نظر هموار گردیده است. این موضوعات عبارت‌اند از: اخلاق و عرفان (29 مورد)، اندیشه سیاسی (10 مورد)، تاریخ و سیره (98 مورد)، شخصیت‌ها (7 مورد)، قرآن و حدیث (50 مورد)، عقاید و دین‌پژوهی‌(147 مورد) و فلسفه احکام (17 مورد).

7. پایگاه‌های ویژه

در این بخش، قابلیت دستیابی به چندین پایگاه اطلاع‌رسانی مربوط به رسول اعظم(ص) به همراه امکان دسترسی به محتوای هر یک، برای محققان فراهم آمده است و فضای کارامدی را برای استفاده کاربران پدید آورده است. نام و نشانی این پایگاه‌های از قرار ذیل است:

• - پایگاه رسول نور(ص): www.rasoolnoor.com
• - پایگاه پیامبر اعظم(ص): www.payambaraazam.com
• - پایگاه پیامبر اعظم(ص): www.payambareazam.ir
• - پایگاه رسول اعظم(ص): www.rasoolazam.com
• - پایگاه منادی: www.monadi.com
• - پایگاه حضرت خدیجه(س): www.khadija.ir

«پیامبر اعظم در اینترنت» در یک نگاه

به طور کلی، این لوح فشرده شامل محتوا و امکانات ذیل است:

• - گزیده‌ای از محتوای 25 پایگاه اسلامی در اینترنت
• - متن کامل 85 جلد کتاب و حدود300 مقاله در باره پیامبر اکرم(ص)
• - معرفی بیش از 1100 جلد کتاب و 170 پایان‌نامه
• - ارائه نزدیک به 360 پرسش و پاسخ در باره رسول اعظم(ص)
• - سیره، سخنان و زندگانی رسول اکرم(ص)
• - عرضه مطالب مختلف در مورد اهل بیت(ع)، اصحاب و نبوت
• - پیامبر(ص) از منظر دیگران و در آینه شعر و ادب
• - نگارخانه شامل: فیلم، صوت و تصویر

سخن آخر

آنچه تا بدین‌جا گذشت، اساسی‌ترین ویژگی‌ها و قابلیت‌های لوح فشرده «پیامبر اعظم در اینترنت» بود؛ اما این برنامه دارای کاستی‌هایی نیز هست که امید است در نسخه‌های آتی مورد توجه و امعان نظر دست‌اندرکاران آن قرار گیرد. برخی از کاستی‌های این برنامه عبارت‌اند از:

1.  به نظر می‌رسد در صورتی می‌توان از لوح‌های فشرده اینترنتی به بهترین شکل در مسیر تحقیق استفاده کرد که قابلیت‌های پژوهشی همچون جستجو نیز در آن‌ها تعبیه شود. عرضه حجم انبوهی از اطلاعات مربوط به پیامبر اعظم(ص) بدون امکان کاوش در آن‌ها و دسترسی آسان و سریع به مطالب مورد نظر، از میزان بهره‌مندی از چنین برنامه‌هایی می‌کاهد.

بدیهی است که ارائه قابلیت جستجوی ساده و پیشرفته در مطالب عرضه شده در برنامه، بر سرعت کاربر در استفاده مطلوب از محتوای ارزشمندی برنامه می‌افزاید و او را در یافتن مطالب مورد نیازش دچار سردرگمی و اتلاف وقت نمی‌کند.

2. در بخش «اهل بیت»، دو گزینه به نام‌های «زندگی‌نامه اهل بیت(ع)» و «زندگی‌نامه معصومان(ع)» به طور مستقل ارائه شده است؛ در حالی که دلیلی بر تفکیک این دو از یکدیگر وجود ندارد و بهتر این بود که این دو در هم آمیخته می‌شد و مطالب آن در یک قسمت واحد عرضه می‌گردید.

3. از نظر منطقی مناسب بود که گزینه «اصحاب خاندان نبوت» که در بخش «اهل بیت» ارائه شده، در بخش «اصحاب و یاران» عرضه می‌شد تا محققان و کاربران با ورود به بخش مربوط به اصحاب حضرت(ص)، از اطلاعات کامل آن بهره‌مند شوند.

4. به جای تقسیم‌بندی بخش «داستان»، به دو قسمت «داستان‌های خواندنی» و «داستان‌های شنیدنی» که تفاوت چندانی هم از نظر نام‌گذاری ندارند، بهتر بود که داستان‌های ارائه‌شده بر اساس موضوعات خاص تقسیم‌بندی می‌شد تا دستیابی به داستان مورد نظر آسان‌تر باشد؛ زیرا در حال حاضر کاربر باید مدتی را در میان عناوین داستان‌های عرضه‌شده جستجو کند تا به مورد یا موارد دلخواه خویش دست یابد.

5. در بخش مربوط به فهرست «کتاب‌ها» و «مقالات»، نام برخی از نویسندگان کتب و شماری از نویسندگان مقالات مشخص نشده است. بایسته بود که دست‌اندرکاران برنامه، این نقیصه را نیز برطرف می‌کردند تا کاربران، خاصه محققان عزیز استفاده مطلوب‌تری از مقالات ببرند و برای مستندسازی پژوهش خود راحت‌تر باشند. ضمن این‌که در بخش «مقالات» مانند بخش «کتاب‌ها»، امکان تنظیم فهرست مقالات بر اساس نام نویسندگان فراهم نشده است.

6. در فهرست بخش «مقالات»، عنوان مقاله «پیامبر و حقوق انسان» از دکتر حسن بلخاری قهی دو بار آمده است و اگر چه منبع این مقاله از دو پایگاه اطلاع‌رسانی متفاوت (www.payambaraazam.com و www.payambareazam.ir) ذکر شده است، ولی متن مقاله مزبور یکی است و قرار دادن دو عنوان از یک مقاله واحد در فهرست، تنها به دلیل تفاوت آن‌ها در نوع منبع، منطقی نیست.

افزون بر این، عنوان مقاله «پیامبر اسلام و شیوه گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی» دو بار آمده است. این مقاله، در پایگاه اطلاع‌رسانی www.payambaraazam.com به طور کامل و با پاورقی‌های آن ارائه شده است؛ در حالی که همین مقاله در پایگاه اطلاع‌رسانی www.rasoolazam.com در طی سه قسمت عرضه شده است که متأسفانه قسمت اخیر آن، نه تنها ناقص است، بلکه بدون ذکر پاورقی کل مقاله آمده است.

7. یکی از کاستی‌هایی که در قسمت‌های مختلف برنامه به چشم می‌خورد، نقص در معرفی کامل آثار است. علاوه بر موارد یادشده، می‌توان به بخش «پایان‌نامه‌ها» اشاره کرد که در برخی از آن‌ها نام نویسنده، دانشگاه یا مرکز مورد نظر، سال و مقطع تحصیلی پژوهشگر به طور کامل معین نشده است. پُر واضح است که ناقص گذاشتن اطلاعات برنامه، از درصد کارایی آن می‌کاهد.

نمونه دیگر در این مورد، بخش «معرفی نرم‌افزارها» است که چنانچه علاوه بر ذکر نام نرم‌افزارها، نام شرکت یا مرکز تولید کننده به همراه خلاصه‌ای از محتویات نرم‌افزار مزبور ارائه می‌شد، کاربران بهره بیشتری از این بخش می‌بردند و در صورت نیاز به تهیه نرم‌افزار خاص، راحت‌تر اقدام به تهیه آن می‌کردند. در ضمن، به نظر می‌رسد فهرستِ ارائه‌شده در حدّ خود جامع و کامل نیست و همه نرم‌افزارهای این حوزه را در بر نگرفته است. از این رو، بایسته است در نسخه‌های آتی نسبت به رفع این نقیصه اقدام مقتضی صورت گیرد.

8. فقط در صورتی که  تنظیمات صفحه نمایش رایانه در حالت 600 *800 باشد، صفحه نخست برنامه به صورت تمام‌صفحه مشاهده می‌شود. از این رو، بجا است که رابط گرافیکی برنامه به گونه‌ای تنظیم گردد که کاربر بتواند در حالت 768 *1024 نیز اقدام به تمام‌صفحه نمودن این صفحه نماید.

در پایان، با تشکر از تلاش همه دست‌اندرکاران و عزیزانی که در امر تهیه و تولید این برنامه وزین و ارزشمند، زحمات بسیاری را متحمل شده‌اند، امید آن داریم که در آینده شاهد ارتقای کمی و کیفی امکانات و محتوای این لوح فشرده اینترنتی باشیم و نسخه به‌روز شده آن نیز به‌زودی در اختیار کاربران و پژوهشگران قرار گیرد.