نگرش ابزاری به ICT
اولین قدم در راستای استفاده از فنّاوری ICT در عرصه حوزه های علمیه، تغییر نوع نگاه مدیران به مقوله فنّاوری اطلاعات و ارتباطات می باشد. از این رو، چنانچه ICTصرفاً به عنوان یک هدف دنبال شود، نمی توان از آن به صورت یک ابزار در راستای نیل به اهداف توسعه همچون: تسریع در زمان، تقلیل هزینه ها و تسهیل ارتباطات استفاده نمود و این گونه، فقط وجود سیستم های رایانه ای در دفتر مدیران موضوعیت خواهد یافت و توجه به ارتقاء کیفیت خروجی های مراکز و نهادهایشان مورد غفلت قرار می گیرد. در مواردی که بهره گیری از ICTلزومی ندارد، باید از آن پرهیز نمود و با ایجاد ساختار مطلوب برای نظام فنّاوری اطلاعاتی و ارتباطی جلوی سوء استفاده های شخصی را در کسب اعتبار و ثروت گرفت؛ در حالی که نگاه غیر ابزاری، انگیزه هایی همچون اعتلاء پرچم پرافتخار حوزه شیعی، صیانت از مکتب حقه اهل بیت (ع) و تبلیغ و ترویج آن در عرصه بین الملل را کم رنگ می کند؛ اما نگاه ابزاری به مقوله ICT کمک می کند تا واگذاری سخت افزار به طلاب هدفمند شود و در راستای تولید علم و پژوهش و اهداف حوزه قرار گیرد.
بسترسازی برای ICT
بررسی مقاله ها و نشست های تخصّصی نشان می دهد که بیش از نیمی از متخصصان فنّ بر این باورند که شرط استمرار موفقیت در عرصه ICT و نتیجه بخش بودن فعالیت های مربوط به آن، در پذیرش و ترویج فرهنگ ICTنهفته است. به طور کلّی، فرهنگ ICT به دو بخش مهم تقسیم می شود: بخش اول، مربوط به کاربران(1) و استفاده کنندگان از ICT است و بخش دوّم، به مدیران و ارائه دهندگان ICT اعمّ از (2)IIP (ارائه دهندگان و تأمین کنندگان خوراک اطلاعاتی) و (3)ISP (ارائه دهندگان خدمات اینترنتی) ارتباط دارد.
اگر در جوامع، فنّاوری گسترش یابد، ولی عموم مردم با فرهنگ استفاده بهینه از آن آشنا نباشند، در هیچ عرصه ای شاهد پیشرفت و شکوفایی نخواهیم بود. در بعد فرهنگ نیز اگر رغبتی به کسب اطلاعات و ایجاد ارتباط از طریق ICT وجود نداشته باشد، چگونه می توان به اهداف فرهنگی و یا علمی آن نایل آمد. بنابراین، باید فرهنگ بهره وری از ICT را در بین عموم استفاده کنندگان ایجاد نمود و ابزار و امکانات آن را به رایگان و یا با هزینه های بسیار کم در معرض استفاده قرار داد. همچنین ضروری است که ICT را به علماء، فرهیختگان، پژوهشگران و طلاّب حوزه شناساند و یا شناخت آنان را تکمیل نمود؛ یعنی همان کاری که اکنون عالمان مسیحی و سایر ادیان و مکاتب انجام می دهند و موفقیت های چشمگیری نیز به دست آورده اند. از این رو، هنگامی که جامعه از خدمات و سرویس های ICT همچون: فروشگاه های کتاب مجازی، کلاسها و حوزه های مجازی، کنفرانس ها و سخنرانی های پخش زنده بهره مند شوند، دیگر به استفاده از مسائل بی فائده و یا مخالف شئونات انسانی و اخلاقی که شخصیت آدمی را تحقیر می کند و در پی آن افسردگی به بار می آورد، تمایلی نشان نخواهند داد و ناخودآگاه به سمت استفاده صحیح از تمامی امکانات ICT در راستای توسعه علم و فرهنگ گام بر می دارند.
از سوی دیگر، زمانی که در عرصه هایی همچون حوزه های علمیه استفاده کنندگان ICT به وفور یافت شوند، ولی خدمات اطلاع رسانی به شکل ناقص و ضعیف ارائه گردد، باز هم امر توسعه به کندی پیش خواهد رفت و کاربران رغبت خود را نسبت به استفاده ICT از دست می دهند.
سرعت پایین، هزینه بالا، امنیت متزلزل در برابر نفوذگرها و ویروس ها، پایین بودن ضریب کیفیت، بد ارائه دادن اطلاعات، بی توجهی به نیازها و سلیقه های کاربران، دیر و بد پاسخ دادن، در نظر نگرفتن شخصیت و عقاید مخاطبان، نامتناسب بودن برخوردها نسبت به سن و جنسیت و بسیاری از موارد مشابه دیگر همگی باعث می شوند تا شیرینی حضورمان در این عرصه به تلخی، واپس زدگی و ناامیدی مبدل شود.
یکی از دانشجویان ایرانی مقیم خارج، از کندی پایگاه های اطلاع رسانی حوزوی گلایه می کرد و می گفت: « یکی از برادران اهل سنت که با تلاش من به مذهب تشیع گرایش پیدا کرده بود، درباره فلسفه نماز و علت اینکه شیعیان دست های خود را در نماز نمی بندند از من سؤال کرد پرسش وی را به یک پایگاه حوزوی ایمیل کردم پاسخ ها پس از 6 ماه به دستم رسید که دیگر هیچ فایده ای به حال من نداشت؛ بگذریم که پاسخ نیز قانع کننده نبود ».
در مقوله فرهنگ ICT باید چنین مواردی را مدّ نظر داشت تا به توسعه ای فراگیر در راستای اهداف حوزه های علمیه دسترسی پیدا کرد. بدیهی است که کوتاهی در ارتقاء سطح توان نیروی انسانی و ابزار به خدمت گرفته، نتایج جبران ناپذیری را به دنبال خواهد.
خدمت رسانی علمی ICT
همچنان که توسعه فنّاوری در عرصه صنعت و کشاورزی، راندمان بهره وری و سطح کیفیت را بالا می برد، در عرصه علوم نیز می توان به وسیله فنّاوری خاصّ خود علاوه بر تهیه حجم وسیعی از مواد اولیه علمی، پروژه های علمی را به سهولت انجام داد و امکان ارائه اطلاعات در سطح بین المللی و ایجاد ارتباطهای علمی و فرهنگی را در میان مراکز و مجامع علمی و فرهنگی جهان فراهم آورد. فنّاوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) می تواند تمام توان حوزه علمیه را به فعلیت برساند و امکان می دهد که دانشجوی فلان کشور آمریکای لاتین، از جدیدترین دیدگاه و نظرات حوزه علمیه قم و پاسخ وی به شبهات دینی مطلع شود.
از سوی دیگر، اگر شما به عنوان یک مبلغ بخواهید از قم به کشورهای آن سوی دنیا سفر کنید، با مشکلات و صرف هزینه های زیادی مواجه خواهید شد و حوزه فعالیت شما نیز به شهرهایی خاص محدود خواهد بود؛ در حالی که اگر با ICT آشنا باشید به راحتی می تواند نظریات و دیدگاه های برحق شیعی را به دوردست ترین کشورها و مناطق دنیا بفرستید و شمار انبوهی از مخاطبان را پوشش دهید، بدون آنکه هزینه و یا وقت زیادی را صرف کنید. از این رو، ICT را باید معجزه قرن بیستم نام نهاد.
ICT می تواند علوم را شکوفا و امر پژوهش را نهادینه کند؛ ارتباطات بین ادیان، مذاهب و مکاتب مختلف را تعمیق بخشد و بین مراکز علمی جهان، اساتید و شخصیت های علمی دنیا و حتی بین پژوهشگران علوم مختلف دانشگاهی و حوزوی شناخت، انس و الفت ایجاد کند و به معرفی آخرین نتایج تحقیقات مراکز علمی و کتب انتشار یافته و یا حتّی در دست چاپ بپردازد و جلسات و کنفرانس های علمی جهانی را ارائه نماید و همچنین با ایجاد امکان بهره برداری از بانک های اطلاعاتی در علوم مختلف، ابعاد شخصیتی، نظرات و آثار بزرگان دین را به همگان ارائه دهد.
در حال حاضر، اوج چنین خدماتی، در دانشگاه ها و کلاس های مجازی به ظهور می رسد که یک استاد از شهری همچون قم در محیطی مشابه کلاس درس یا سخنرانی با تخته مشترک و شاگردانی که هر کدام از نقاط مختلف دنیا با ایده ها، ادیان و یا حتّی با زبان های مختلف می باشند، یک کلاس را اداره می کند و در نهایت از دانش آموزان امتحان گرفته می شود و به قبول شدگان مدارک معتبری اعطاء می گردد.
نمونه دیگر، یکی از مراکز علمی-فرهنگی شهر قم است که مربوط به یکی از مراجع عظام می باشد و تاکنون توانسته است از همین طریق تأثیر شگرفی بر بسیاری از وهابیون بگذارد و به وسیله بحث و گفتگوی زنده، تعدادی از علماء آنان را نسبت به مذهب شیعه نرم کند. از این جهت، مرکز مزبور الگوی خوبی برای سایر مراکز علمی فرهنگی شیعه می باشد. ICT می تواند با در اختیار گذاشتن عقاید و اندیشه های مکتب اهل بیت(ع) به گونه ای مناسب و شایسته با انواع گوناگون مخاطبان مواجه شود و ما را در رسیدن به اهداف و رسالت دینی مان یاری رساند. به نظر می رسد جهت تسریع در نیل به توسعه، بایسته است که مرکزی مخصوص رشد ICT در حوزه علمیه تشکیل شود تا به رواج و شکوفایی این ابزار در عرصه های دینی کمک نماید و محصولات پژوهشی و نرم افزاری مراکز مختلف به شکلی مطلوب اطلاع رسانی شود و هر روزه شاهد افتخار معرفی حوزه در استفاده بهینه از علوم و فنون نوین جهانی، و احیاء و تبلیغ صحیح و کارآمد احکام و معارف حقه اسلام باشیم.