عصر اطلاعات؛ آغاز دوباره عصر معنویت و هدایت انسان هاست
برای اینجانب به عنوان حداقل یک کارشناس این مسئله، افتخارآمیز است که شاهد به بار نشستن تلاش های بیش از 15 سال فعالیت در بخش IT و فنّاوری اطلاعات در حوزه علوم اسلامی هستم. آنچه در حوزه علمیه قم و کارهای پژوهشی و نرم افزارهای علوم اسلامی انجام شده، در حدّ و اندازه های استاندارهای بین المللی و در سطح عالی است. من معتقدم که عصر اطلاعات در حقیقت عصر آغاز دوباره پیامبری، تبلیغ معنویت و هدایت انسان هاست و حوزه علمیه نشان داد که می تواند از این امکانات در راستای گسترش معنویت و اهداف پیامبران به خوبی بهره برداری کند؛ همچنان که این مسئله به معنای ضرورت تام و تمامی برای کسانی است که در این قلمرو مسئولیت تاریخی به عهده دارند و تکلیفی است افزون بر آنچه تاکنون بر عهده ایشان بوده است. پس همان اندازه که امکانات افزایش می یابد تکلیف و بار مسئولیت تاریخی نیز سنگین تر می شود. از این رو، حوزه علمیه باید با توجه به مسئولیت تاریخی خود، پاسخگو باشد که تا چه اندازه از فرصت ها و امکانات در راستای اهداف خویش بهره جسته است و افزون بر کارنامه درخشانی که تا کنون ارائه نموده، تا چه حدّ توانسته است از این فرصت تاریخی استفاده کند؛ امکاناتی که فنّاوری نوینی را فراهم آورده که در گذشته برای هیچ کس و حتی حوزه های علمیه وجود نداشت تا به این آسانی و راحتی بتوانند به رسالت تاریخی شان در انتقال مفاهیم و آموزه های اسلامی اقدام کنند؛ ولی اکنون چنین امکانات و فرصت هایی پدیدار شده است. امروز شبکه ها و محیط ارتباط اطلاعاتی این امکان را پدید آورده است که در گستره کره زمین یکایک انسان ها را مخاطب خود قرار دهیم و با هر کدام از آنها به عنوان یک هویت جمعی صحبت و گفتگو کنیم؛ چنان که در مساجد و در اجتماعات عمومی انجام می شود حتی می توانیم همزمان با افراد متعدد و با هویت های فردی و شخصی شان ارتباط برقرار کنیم و نیازها را بشناسیم و پاسخ های درستی به آن بدهیم. مفاهیم و آموزه های اسلامی را در یک شکل و شمایل جدید ارائه دهیم و آنان را با «مسئله» در گیر سازیم تا خودشان به عنوان طرف گفتگو حضوری مؤثر و فعّال و نه صرفاً انفعالی داشته باشند. اگر در مسجد شرکت مردم و مشارکت ایشان انفعالی است و تنها مخاطب هستند، در شبکه جهانی مخاطبان شما مشارکت فعال دارند و می توانند در فهم و حلّ مسئله کمک کنند. این امکانات پیش از این فراهم نبوده و تنها به واسطه وجود فنّاوری اطلاعات و شبکه های جهانی امکان پذیر شده است. این امکان و فرصت های از این دست، به معنای تشدید مسئولیت کسی است که در امر تبلیغ و پیامبری کار می کند و در این حوزه به انجام وظیفه مشغول است.
فنّاوری جدید و رویکردهای انفعالی
نکته دیگری که در حوزه نوآوری و نواندیشی مطرح است و به عنوان یک فرهنگ می تواند مانع اساسی و مؤثری در مسئله تغییر و تحول باشد، شیوه برخورد ایرانیان با نوآوری های فنی و نواندیشی فرهنگی و علمی است؛ متأسفانه ساختار فرهنگی جامعه چنین است که در برابر هرگونه نوآوری و نواندیشی واکنش های تند و منفی از خود نشان می دهد اگر چه که ریشه آن را باید در ساختار فرهنگی جُست و به معالجه و درمان آن اقدام کرد، ولی این شیوه برخورد منفی با پدیده ها و اندیشه های نو می تواند اثرات نامطلوبی در ساختار پیشرفت های علمی و تولید علم و نهضت نرم افزاری از خود بر جای گذارد. البته ما بر این باور نیستیم که هر چیز تازه ای در هر حوزه ای می تواند به طور مطلق مثبت باشد؛ ولی نباید این فرهنگ پذیرفت که باید با هر گونه نوآوری و نواندیشی ای به مخالفت پرداخت. در طی یک صد سال گذشته جامعه ایرانی در برابر نوآوری های فنی و علمی همواره واکنش های تند و منفی از خود نشان داده است. در آغاز، واکنش ها به شکل فعّال ولی منفی، و در پایان، به صورت انفعالی تجلی می کند. به این معنا که وقتی یک فنّاوری جدید وارد صحنه می شود، نخست واکنش های تندی در برابر آن از خود بروز می دهیم و نمی گذاریم تا جامعه آن را بشناسد و در یک فرایند زمانی به آرامی با آن روبه رو شود و برخورد مناسبی از خود نشان دهد؛ به عبارت دیگر، اوّل به شدت محدود و کنترل می کنیم و سپس وقتی عمومیت یافت آن را رها می کنیم؛ مثلاً وقتی رادیو به عنوان یک ابزار و فنّاوری نو وارد ایران شد، خریدار می بایست ابتدا گیرنده را در کلانتری ثبت می کرد تا معلوم باشد چه کسی این ابزار را دارد و چه گوش می کند و برای چه منظوری خریداری کرده است؟ ولی وقتی عمومیت یافت رهایش کردند. هر پدیده و ابزار جدیدی که وارد بازار ایران شد در قدم اول با آن مخالفت کردیم و واکنش های تندی از خود نشان دادیم، مانند: ویدئو، فاکس، تلویزیون، ماهواره و هر وسیله دیگر به ویژه در حوزه قلمرو ارتباطی رویکرد ما در وهله اوّل، منفی و کنترلی بوده و پس از آن، رویکردی انفعالی داشته ایم؛ چون به دلیل تولید انبوه و ارزان و همه گیر شدن آنها دیگر قابل کنترل نبودند، مثلاً تعامل و برخورد با دورنگار و نمابر، وقتی این ابزار ارتباطی وارد شد، آن را کنترل کردیم و بسیاری از فرصت های بهره برداری را از خود سلب نمودیم و سپس رهایش کردیم.
فرصت شناسی حوزه علمیه در تعامل با اینترنت
خوشبختانه واکنش جامعه نسبت به مسئله رایانه و فنّاوری های جدید ارتباطی در حوزه IT با چنین واکنش های تند و منفی روبه رو نشد. محصول عالی تعامل جامعه با این فنّاوری جدید این شد که از آن فرار نکنیم، بلکه نسبت به آن شناخت یافته، بر آن غلبه کنیم، از فرصت های به دست آمده بهره برداری نماییم و در حوزه های مختلف فنی در حوزه های دین و عرصه پژوهش های اسلامی به خوبی از آن استفاده کنیم. آنچه در قم و در حوزه دینی انجا شد، نشان می دهد که تعامل ما با این پدیده همراه با شناخت و درک درست از امکانات و فرصت های موجود بوده است. از فرصت ها و امکانات آن استفاده، و از پیامدهای منفی آن احتراز کرده ایم و این نحوه و شیوه برخورد با فنّاوری جدید اینترنت و ITنوید بسیار خوبی برای کشور و ملّت است. هر مقدار سرعت تسلط بیشتر و کاملتر باشد قدرت استفاده از این فرصت نیز افزایش می یابد. این امر مستلزم هماهنگی و همدلی و پشتیبانی از یکدیگر است تا بتوانیم امکان بهره برداری از این فنّاوری را در راستای اهداف ملی خود توسعه دهیم.
کاربردهای فنّاوری نوین در حوزه دین
پس مسئله مهم در مقطع کنونی، آن است که از این پدیده و فنّاوری نوینی که در حوزه های مختلف کارآمدی خود را نشان داده است، به بهترین وجه استفاده کنیم. این ابزار برای ما امکان بازآفرینی و بازدهی در حوزه ها و بخش های مختلفی را فراهم می آورد که از آن جمله می توان به حوزه پژوهش های دینی اشاره کرد. کند و کاوهایی که در گذشته ناشدنی بود یا به آسانی امکان پذیر نبود، امروزه ممکن و آسان گردیده است مثلاً در حوزه تخصصی «دیتاکاروینگ» (data mining) یا «داده کاوی»، تجزیه و تحلیل متن های پیوسته، مجموعه دانش جدیدی در اختیار قرار داده است که شما می توانید گذشته تاریخی را وارونه کنید و با طرح و ابزار جدیدی کندوکاو و کنکاش نموده، و با دقت بسیار بالا به تولید و نوآوری در آن حوزه بپردازید.
ما نیز می توانیم در این حوزه های علمی و فنی وارد شویم. به نظر بنده حوزه فنی کشور نقطه اتکا و اعتماد است و می توان بر پایه آن، حرکت های جدیدی را طراحی و پدید آورد. مطالعات و تحقیقات دوستان در حوزه مطالعات دینی می تواند مدد رسان ما در راستای توسعه صحیح علم و به کارگیری آن در کشور باشد، به ویژه آنکه یکی از مهم ترین ابزارهای تبلیغ دینی گفتگو با جامعه ای است که 70% آن را جوانان تشکیل می دهند. امیدوارم که این امکان هرچه زودتر گسترش پیدا کند و ما شاهد پیوند نوینی میان مردم و حوزه دین از این طریق و گسترش آن باشیم.
امید است با همکاری نهاد ریاست جمهوری خاصه عنایتی که آن مقام به حوزه و گسترش فنّاوری و استفاده از آن دارند، بتوانیم حرکت های وسیعی را آغاز کنیم و برنامه جهشی، کامل و گسترده ای را تهیه و ارائه دهیم.
ضرورت تدوین برنامه جامع ICT اسلامی
به نظر می رسد تدوین یک برنامه جامع بر اساس طرح و برنامه و اعتباراتی که همه اش میسور و امکان پذیر باشد، اولویت دارد؛ زیرا تا یک برنامه جامع نداشته باشیم، اهداف بلندمدت مشخص نیست. از این رو، درخواست ما از حوزویان این است که با برنامه ای مشخص و جامع حرکت کنند تا از کارهای موازی و سرمایه گذاری در عرصه های تکراری خودداری شود و اعتبارات و سرمایه گذاری ها تأثیرگذار باشد. بنابراین نخست باید هماهنگ باشیم تا سرمایه گذاری سنگین امکان پذیر باشد و سپس به نسبت توان نیازیابی می توان بهره مند شد. ایجاد یک مرکز«Datascan Tele com » تهیه امکانات آموزش از راه دور و تجهیز به عنوان کتابخانه دیتا و مانند آن مقولاتی است که در پیشنهادهای مؤسسات آمده و امسال در این راستا هزینه می شود.
به نظر بنده قم به عنوان یک پایگاه راهبردی در حوزه علوم دینی و پژوهش هایی که صورت می گیرد، دارای امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و شبکه مناسب در اندازه های بین المللی است و از این طریق می توانیم در سطح بین المللی به آسانی با همه کسانی که در این قلمرو علاقه مند به تعامل هستند، ارتباط داشته باشیم. تصّور ما این است که بتوانیم با سرعت مناسبی برنامه ها و طرح ها را اجرا کنیم، و با همکاری و هماهنگی یکدیگر بتوانیم به همه اهداف خود نایل شویم و همه از نتیجه آن بهره مند گردیم و در پیشگاه امام زمان(عج) سربلند و سرافراز باشیم.