از لوازم پیشرفت در عصر فناوری، تربیت نیروی انسانی است که بر عهده نظام آموزش و پرورش یک کشور می‌باشد. ایران اسلامی نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه باید ابتدا ذخیره قدرتمند و پیشرفته‌ای به نام نیروی انسانی داشته باشد تا بتواند این سیر صعودی را طی کرده، به کشوری پیشرفته مبدّل گردد. این امر ممکن نخواهد شد، مگر در پرتو نظام آموزشی پیشرفته که گام به گام خود را با دانش نوین مجهز کند. در عصر کنونی دیگر نمی‌توان مدرسه و کلاس را به شکل سنتی که در زمان گذشته اداره می‌شد، هدایت نمود. امروزه دانشآموزان، معلمان، امکانات، فضاهای آموزشی و سایر تجهیزات آموزشی تغییر نموده‌اند و به موازات آن‌ها نوع آموزش‌ها نیز باید تغییر یابد و به فناوری روز مجهز شود. دیگر معلم در کلاس نقش انتقال دهنده اطلاعات را ندارد؛ بلکه باید به سویی پیش برود که معلم فقط هدایت‌گر و راهنمای مسیر آموزش محسوب شود. تعلیم و تربیت سنتی، بر حافظه تأکید دارد؛ در حالی که تعلیم و تربیت در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، از دانشآموزان انتظار دارد چه باید بدانند و در کجا دنبال آن باشند و چگونه اطلاعات را ذخیره نمایند.
«متونی که در مدارس سنتی استفاده می‌شود، شامل اطلاعات گردآوری شده و سازمان یافته‌ای است که تنها دانشآموزان را برای کسب موفقیت در امتحانات پایان سال یاری می‌کنند؛ حال آن که زندگی واقعی بسیار پیچیده و مستلزم ایفای نقش‌های زیاد و گاه متفاوت توسط افراد است. پس باید روش‌های نو و کارآمدی را برای آموزش یافت.» هار گریوز معتقد است که رویه‌های سنتی انتقال دانش از طریق متن، ورقه و تمرین و مانند آن، دیگر توجه جوانان را که در جهان اشباع‌شده از رسانه‌ها به سر می‌برند، به خود معطوف نمی‌کند. (1) ضمن اینکه «ورود فناوری به مدارس، آموزش و یادگیری بیشتر و بهتر را نتیجه می‌دهد.» (برونر، 1997م، ص 112) اغلب محققان معتقدند این تحول منجر به تغییر یادگیری معلممدار به رویکرد دانش‌آموزمدار می‌شود. استولمن معتقد است کاربرد رایانه وضعیتی را ایجاد می‌کند که تأکید بیشتری بر یادگیری دانش‌آموز می‌شود؛ مثلاً استفادة بیشتر از آموزش در گروه کوچک دانشآموزان و تغییر نقش معلم از ناشر اطلاعات به آسان کننده فرایند کسب اطلاعات، از نتایج ورود فناوری‌های جدید در آموزش و پرورش است. (2) همچنین مطالعات نشان می‌دهد مؤثرترین کاربرد فناوری اطلاعاتIT آن است که معلم و برنامه‌های نرم‌افزاری، فهم و فکر دانش‌آموز را به چالش می‌کشاند و این کار از طریق شرکت تمامی دانشآموزان در بحث کلاس با استفاده از وایت‌برد تعامل و یا کار دانشآموزان با رایانه به صورت فردی و گروه‌های دو نفره صورت می‌گیرد. (3) آمار بیانگر این مطلب است که 60 % از وقت فراگیران در مدارس ابتدایی و 90 % در دوره‌های بالاتر و دانشگاه‌ها، صرف گوش دادن می‌شود. شاگردان فقط قسمت ناچیزی از آنچه را که شنیده‌اند (حدود 3/1 تا 5/1 درصد)، به خاطر می‌سپارند. افراد بالغ به طور متوسط قادر به حفظ کردن50 % مطالب در ذهن خود هستند و حدود دو ماه بعد، این میزان به نصف نیز کاهش خواهد یافت.
نتیجه اینکه با وجود صرف وقت زیاد در کاربرد حس شنوایی، این حس، تأثیر ناچیزی در یادگیری انسان دارد. بنابراین،گوش کردن 20%، گوش کردن - دیدن 50%، گوش کردن - دیدن - صحبت کردن 70% و گوش کردن - دیدن -صحبت کردن - عمل کردن 100% از یادگیری را به خود اختصاص می‌دهند. (4) طبق این آمار و اینکه فناوری اطلاعات یک فناوری تعاملی می‌باشد و تقریباً تمام حواس پنجگانه یک فرد را درگیر می‌سازد، نقش بسیار مهمی را در امر تعلیم و تربیت و نیز انتقال دانش ایفا می‌نماید. فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل قدرت تحول‌پذیری و توانایی برقراری ارتباط پویا که می‌تواند با دانشآموزان داشته باشد، از نقش مهمی در انتقال دانش برخوردار است. (5) امّا می‌توان گفت که رویکردهای مختلفی درباره تأثیر فناوری اطلاعات در حوزه تعلیم و تربیت وجود دارند؛ رویکرد اول که «اصلاح‌گرا» نام گرفته، بر این باور است که اثر فناوری‌های جدید بر آموزش و پرورش تدریجی بوده و این پدیده باعث می‌شود که آموزش به شیوه سنتی، تنها به گونه‌ای کارآمدتر انجام شود؛ به عبارت دیگر، ICT باعث تسریع اصلاحات در آموزش و پرورش می‌شود. در کنار این رویکرد، رویکرد «تحول‌گرا» مطرح است که معتقد به تحول‌زایی ICT در آموزش و پرورش می‌باشد و بر این باور است که فناوری اطلاعات و ارتباطات، ابزارها و حتی خط‌مشی‌ها و اهداف تعلیم و تربیت را به صورت اساسی تغییر داده و متحول می‌کند.
ویژگی مهمی که پدیده فناوری اطلاعات از آن برخوردار است، این است که باعث می‌شود ارتباط انسان با انسان و همچنین انسان با محیط سهولت یافته و ارتقا یابد. فناوری اطلاعات به دلیل تحول‌پذیری و قدرت تأثیر فراوانی که در رشد آموزشی، فرهنگی، اقتصادی، امنیت ملی، جهانی شدن و تعدیل مشکلات اطلاع‌رسانی سنتی دارد، یکی از پویا‌ترین و بحث‌انگیزترین رشته‌های علم و فناوری محسوب می‌شود. (6) ولی این فناوری می‌تواند مورد سوء استفاده‌های فراوانی هم واقع شود که در جای خود درباره آن سخن به میان آمده است. اینک به بررسی مزایا و چگونگی تأثیرات مثبت این فناوری در آموزش اشاره می‌نماییم.
مزایای استفاده از فناوری در تعلیم و تربیت
در عصر کنونی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات باید جای خود را در نظام تعلیم و تربیت پیدا نماید و به عنوان یک اصل مهم، در برنامه‌ریزی آموزشی و برنامه‌ریزی درسی مدارس گنجانده شود. شیوه تعلیم و تربیت، در مدرسه‌ای که مبتنی بر فناوری اطلاعات است، تغییر می‌یابد و معلم به عنوان آموزش دهنده و دانشآموزان به عنوان یادگیرنده‌های صرف نخواهند بود؛ بلکه محتوای آموزشی به گونه‌ای طراحی و تدوین می‌شود که هر فرد با توجه به توانمندی‌هایی که دارد، بتواند از محتوای آموزشی بهره‌مند شود. (7)
مزایا و فواید این فناوری‌ها عبارت‌اند از:
1. تأثیر در برنامه‌ریزی درسی
از مهم‌ترین مزایا و پیامدهای فناوری اطلاعات، در امر برنامه‌ریزی درسی قابل مشاهد می‌باشد. برنامه‌ریزی، یعنی: «تجربیات آموختنی و نتایج مورد نظر به صورت طرح‌ریزی و هدایت شده که از طریق بازسازی منطقی معرفت و تجربه، به منظور رشد دائمی یادگیرنده در زمینه شخصی و اجتماعی، تحت نظارت مدرسه تدوین شده است». همچنین در جای دیگر آمده است: «محتوا و جریان رسمی و غیررسمی که از طریق آن، فراگیر، معلومات و روش فهمیدن را تحت نظارت مدرسه کسب می‌کند، مهارت‌ها را فرا می‌گیرد و نگرش، ارزش‌گذاری و ارزش‌ها را تغییر می‌دهد». (8) به جرأت می‌توان گفت اگر مقوله برنامه‌ریزی درسی با فناوری‌های نوین تلفیق شود، گام مهمی در رسیدن به اهداف آموزش و پرورش برداشته خواهد شد و آثار ذیل را به دنبال دارد:
- امکان بهره‌گیری از یک برنامه درسی تلفیقی را فراهم می‌آورد: منظور از برنامه درسی تلفیقی، برنامه‌ای است که فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی توسط آن فراهم می‌شود. در برنامه درسی تلفیقی، دیوارهای بلند و مستحکم میان موضوعات و مواد درسی در رشته‌های مختلف کوتاه‌تر و منعطف‌تر می‌گردد. این نوع برنامه، بیش از آن‌که بخواهد دانش معینی را به دانشآموزان القا کند، به دنبال فراهم کردن زمینه‌های لازم برای شکوفایی قابلیت‌های فردی دانشآموزان و گسترش تجربه‌های شخصی و مستقل آن‌ها می‌باشد.
- میزان اهمیت و اعتبار محتوای برنامه درسی را افزایش می‌دهد: گسترش روزافزون دانش در عصری که تحت عنوان «انفجار دانش» نامیده شده، سبب گردیده تا در هر لحظه نظریه‌های علمی جدیدتری مطرح شود که نسبت به دانش قبلی از اعتبار بیشتری برخوردارند. بنابراین، بهره‌گیری از علوم و دانش روز که به واسطه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات صورت می‌پذیرد، باعث می‌شود که محتوای برنامه درسی به گونه‌ای تنظیم شود که از درجه اعتبار و اهمیت بهره‌مند باشد.
- افزایش میزان علاقه‌مندی فراگیران را به همراه دارد: برنامه درسی که بر اساس نیازهای واقعی فراگیران تعیین شده، به گونه‌ای وافر، علاقه آن‌ها را در جهت یادگیری بیشتر افزایش می‌دهد. فناوری‌های جدید، به دلیل متنوع بودن و برخورداری از حجم بالای اطلاعات، می‌توانند نیازهای گوناگون فراگیران را تحت پوشش قرار داده و باعث افزایش علاقه‌مندی آنان به محتوای برنامه درسی گردند.
- ارائه دانش با ساختاری مناسب: بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تنظیم برنامه درسی، این امکان را فراهم می‌کند که بتوان اطلاعات، مفاهیم و اصول محتوای مورد یادگیری را به گونه‌ای در اختیار فراگیران قرار داد که آن‌ها اطلاعات علمی مورد نظر خود را در حد مناسب در اختیار داشته باشند؛ به عبارت دیگر، فناوری‌های جدید باعث می‌شوند که محتوای غنی از دانش مورد یادگیری در برنامه درسی، در اختیار فراگیران قرار گیرد.
- میزان سودمندی برنامه درسی را افزایش می‌دهد: میزان کارایی و کاربرد برنامه درسی، در حقیقت، سودمندی آن برنامه را مشخص می‌کند. برنامه درسی‌ای که بتواند دانش و مهارت‌های بهروز و اساسی فراگیران را جهت کسب مشاغل آینده فراهم کند، یا آنان را در مهارت‌آموزی یاری کند، قطعاً از سودمندی بیشتری برخوردار است.
- افزایش میزان یادگیری فراگیران را به همراه دارد:برنامه درسی که متناسب با رشد ذهنی، جسمی، روانی یا عاطفی فراگیران تنظیم شده و در آن به تفاوت‌های فردی فراگیران توجه گردیده، می‌تواند موجب افزایش یادگیری فردی فراگیران شود. به کمک فناوری‌های جدید می‌توان محتوای برنامه درسی را متناسب با ویژگی‌های فردی فراگیران تنظیم کرد و از این طریق، باعث افزایش میزان یادگیری آن‌ها شد.
- فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، انعطاف‌پذیری برنامه درسی را موجب می‌شود: محتوای برنامه درسی باید به گونه‌ای باشد که فراگیران بتوانند بر اساس مهارت‌های مورد علاقه خود، به‌آسانی در مسیر کسب دانش گام بردارند. محتوای برنامه درسی که در آن انواعی از امکانات به گونه‌ای استفاده شود که باعث افزایش انگیزه و توانایی فراگیران شود، بسیار مهم است. فناوری‌های جدید باعث می‌شوند که برنامه درسی از قدرت انعطاف‌پذیری مناسب برخوردار بوده و بتواند انگیزه و توجه تمام فراگیران را جهت یادگیری محتوای مورد آموزش جلب نماید. (9)
2. تحول در یادگیری
یادگیری، یکی از مؤلفه‌هایی است که فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند نقش بسزایی در اثربخشی و افزایش آن داشته باشد. از همین رو، یادگیری هنگامی اثربخش‌تر و کارآتر می‌شود که یادگیرنده در بافت واقعی و زمینه موضوعی که قرار است تدریس شود، قرار گیرد و از دیگر سو، فرآیند یادگیری هنگامی افزایش چشمگیری پیدا می‌کند که با تار و پود حل مسأله در ارتباط باشد. کلاس‌های آموزشی سنتی، دارای اثربخشی چندانی نیستند؛ زیرا وابسته به زمان و مکان خاص‌اند و نمی‌توانند بافت واقعی و مناسبی را برای یادگیری فراهم آورند. متن‌های چاپی نیز به سبب محدودیت‌های خاص که چیزی بیش از متن، تصویر و طرح خطی نیستند، مشکل‌آفرین‌اند. (10) اما تعاریف مختلفی برای یادگیری بیان شده است که یکی از تعریف‌های نسبتاً جامع را می‌توان چنین بیان کرد که یادگیری، عبارت است از یک تغییر پر دوام در رفتار، یا در ظرفیت رفتار در یک موقعیت معین، که ناشی از تمرین یا سایر گونه‌های تجربه است. همچنین آن را تغییرات نسبتاً دائمی در ارتباط‌های ذهنی از طریق تجربه» نیز معنا کرده‌اند. (11)
پروژه‌های مطالعاتی در زمینه اثر فناوری اطلاعات در یادگیری، بیان کننده این واقعیت است که از زمان ورود این فناوری به حوزه آموزش، انگیزه افراد در فراگیری افزایش یافته است. در برخی زمینه‌ها و برای افرادی که پیش‌تر به طور مستمر تجربه شکست در یادگیری داشته‌اند، این معنا می‌تواند باب جدیدی بگشاید. تحقیقات نشان می‌دهد که با ورود فناوری اطلاعات، آموزش گیرندگان می‌توانند کارآمدتر، چالش‌پذیرتر و مطمئن‌تر از قبل باشند. هر چقدر فناوری موجب دسترسی آسان‌تر آموزش گیرندگان به مواد درسی ارائه شده قبلی مربیان شود، نقش مربیان از یک «منبع مطالب علمی» به یک «مدیر ناظر بر فرایند یادگیری» تغییر می‌یابد. (12) همچنین در مطالعات دیگر، نتایج نشان‌دهنده این مسأله است که معلمان ماهر در کاربرد فناوری اطلاعات بهتر می‌توانند دانشآموزان را در یادگیری هدایت کنند. حل مسأله و مهارت‌های سطح بالای تفکر، تفسیر و تحلیل اطلاعات، مدیریت زمان و توانایی اولویت‌بندی مهارت‌ها، در فضای اطلاعاتی و جامعه جهانی مبتنی بر اطلاعات توسعه می‌یابد و این منوط به این است که معلمان و دانشآموزان بتوانند به شکل مؤثر و اصولی از فناوری استفاده کنند. (13) محیط آموزشی در صورت مجهز بودن به فناوری‌های آموزشی می‌تواند نقشی اساسی را در پیشرفت آن ایفا نماید. محیط ممکن است فیزیکی باشد، مانند: نور، هوا، تجهیزات و امکانات آموزشی. طبیعی است که هر چه امکانات آموزشی برای فرد بیشتر فراهم شود، یادگیری بهتر صورت خواهد گرفت. در مدرسه‌ای که دارای فضای مناسب، کتابخانه و منابع مختلف علمی است، یادگیری شاگردان در مقایسه با یادگیری شاگردان مدرسه‌ای که دارای فضای مناسب نیست و در آن جز کتاب درسی منابع دیگری یافت نمی‌شود، بسیار متفاوت خواهد بود. (14)
3. ایجاد انگیزه
هر معلمی به این مسأله کاملاً واقف است که برای اجرای یک تدریس موفق و دریافت بازخورد مناسب، باید برای یادگیرنده ایجاد انگیزه نماید تا یادگیرنده با توجه و علاقه بیشتری به فراگیری درس بپردازد. فناوری اطلاعات، کاربرد انکارناپذیر و مؤثری را در این زمینه دارد و می‌تواند انگیزه‌ای دو چندان در میان دانشآموزان ایجاد نماید. یادگیری، معلول انگیزه‌های متفاوتی است. یکی از این انگیزه‌ها که نقش مهمی در جریان یادگیری دارد، میل و رغبت شاگرد به آموختن است. رغبت، محرکی است که نیروی فعالیت را افزایش می‌دهد. برای اینکه شاگردان در ضمن یادگیری فعال باشد، باید به موضوعی که می‌خواهند فرابگیرند، علاقه‌مند باشند. (15) فناوری اطلاعات این امکان را به معلم می‌دهد که با طرح‌های ابتکاری هیجان‌آور، دانشآموزان را به فعالیت بیشتر در بحث درسی و نیز روش بارش مغزی وادار نمایند تا زمینه علاقه به یادگیری در آنان بیشتر شود.
4. ایجاد نشاط
یکی از مسأله‌‌هایی که دانشآموزان را در سبک‌های تعلیم و تربیت سنتی از درس و مدرسه دلسرد و فراری می‌کرد، خشک و بی‌روح بودن کلاس‌ها و نبودن تنوع در کلاس درس بود؛ اما اینک می‌توان با به کارگیری فناوری اطلاعات در کلاس‌های درس شور و نشاط و هیجان، و از همه مهم‌تر، تنوع را در کلاس به وجود آورده و روحیه‌ای شاد را در میان دانشآموزان حکم‌فرما نمود تا یادگیرندگان متوجه گذر زمان نشوند. با فناوری اطلاعات می‌توان تدریس را به صورت‌های مختلف و با تصاویر و بازی‌های مختلف سامان داد.
5. ایجاد نظم در کلاس و کلاس‌داری
اداره کلاس و نظم در تدریس، بسیار حائز اهمیت است و از گذشته‌های دور نیز به عنوان یکی از مسئولیت‌های اساسی معلم به شمار می‌آمد. مهارت‌های اداره کلاس و چگونگی تدریس معلم، بر رفتار و احساس و تفکر و یادگیری‌های شاگردان تأثیر اساسی می‌گذارد و کار معلم نیز از این طریق ارزیابی می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که نه فقط شاگردان و والدین و مدیران و دیگر کسانی که با محیط آموزشی سر و کار دارند، از چگونگی اداره کلاس و تدریس معلم تأثیر می‌پذیرند، بلکه کلاس‌داری و تدریس معلم در خودپنداره شغلی و رضایت از کار وی نیز تأثیر می‌گذارد.
استعاره‌هایی که شاگردان در مورد کلاس درس به کار می‌برند، از قبیل: زندان، قفس، خانه دوم، فضای یادگیری، محیط دوستی و مسئولیت و... حاکی از آن است که معلم چه نقشی در کلاس دارد و کار تدریس خود را چگونه سازماندهی و اداره می‌کند. استعاره‌هایی که خود معلمان نیز درباره کلاس درس و مدرسه و شغل خویش به کار می‌گیرند، بیانگر چگونگی عمل آنان است. در بسیاری از کلاس‌ها، معلمان سعی می‌کنند دستور عمل‌هایی را به عنوان روش اداره کلاس به شاگردان بدهند و انتظار دارند که شاگردان نیز از آن خواسته‌ها و انتظارات پیروی کنند. در برخی از کلاس‌ها نیز می‌بینیم که معلم به عنوان راهنما و آسان کننده یادگیری عمل می‌کند. همچنین در بعضی از کلاس‌ها شاهد اشتراک مساعی و همکاری جمعی معلم و شاگردان هستیم. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در کلاس‌های نوع اول (کلاس‌های معلممدار)، شاگردان به یادگیری دانش‌های موجود در کتاب‌ها دست می‌یابند؛ اما در کلاس‌های نوع دوم، یعنی در کلاس‌هایی که مبتنی بر روابط متقابل و حرکت جمعی است، شاگردان قادر می‌شوند که به ساختن دانش در ذهن خویش دست یابند. (16) فناوری اطلاعات می‌تواند کمک شایانی به معلم در اداره مطلوب کلاس نماید؛ به این صورت که هنگامی که معلم و شاگردان از این فناوری‌ها در جهت بحث‌های درسی و نیز ایجاد انگیزه استفاده می‌کنند، باعث می‌شود کلاس به خودی خود آرام و به دور از هرج و مرج گردد و تمرکز فکری دانش‌آموز نیز بیشتر معطوف به درس خواهد شد.
6. بهبود در روش‌ها و فنون تدریس
بدون شک، نیروی انسانی و به‌ویژه معلم، از مهم‌ترین عوامل تشکیل دهنده محیط‌های آموزشی است و در این میان، نگرش و روش تدریس معلم در فرایند فعالیت‌های آموزشی و در نهایت، تأثیر آن در روند یادگیری، حائز اهمیت است.
تأثیر موقعیت و امکانات مناسب، بر هیچ فردی پوشیده نیست؛ اما امکانات و تجهیزات، بدون وجود معلم کارآیی لازم را نخواهد داشت. معلم با شناخت امکانات به تجهیز مناسب محیط آموزشی می‌پردازد، محیط و امکانات آموزشی را سازماندهی می‌کند، موقعیت آموزشی مناسب را به وجود می‌آورد و با شناخت استعداد، علایق و توانایی شاگردان، آنان را در طریق صحیح یادگیری هدایت می‌کند؛ البته چنین نقشی، به دانش و اعتقادات معلم بستگی دارد. (17) فناوری اطلاعات این امکان را به معلم می‌دهد که روش‌های متنوعی را برای ارائه درس به کار گیرد تا یاددهی ـ یادگیری به شیوه مناسبی به انجام برسد؛ به عنوان مثال، معلم می‌تواند از طریق بازی‌های رایانه‌ای مخصوص و یا تصاویر رایانه‌ای و... بحث درسی را به یادگیرنده انتقال دهد و منجر به یادگیری او شود.
7. ایجاد همکاری و افزایش روحیه اجتماعی در دانشآموزان
یکی از مسائلی که در مدرسه و کلاس درس مورد تأکید نظام آموزشی می‌باشد، بحث کارهای گروهی و ایجاد روحیه اجتماعی در دانشآموزان است. پژوهشگران معتقدند که استفاده از ابزارهای دیجیتالی همچون رایانه، می‌تواند به درک کودک از خود و جامعه‌پذیری وی کمک کند؛ به طوری که استفاده از شبکه رایانه‌ای در مدارس، منجر به آسان‌سازی تعاملات گروهی، همکاری و شکل‌گیری روابط اجتماعی شده است. به همین دلیل، یکی از مباحثی که مدافعان توسعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش مطرح می‌کنند، آن است که از این طریق می‌توان فرصت‌های برابر آموزشی را برای طبقات مختلف جامعه، به ویژه طبقات محروم، فراهم آورد. (18) به کارگیری فناوری اطلاعات توسط دانشآموزان به صورت دونفره، گروهی یا کلاسی (مثلاً استفاده از وایت‌برد تعاملی)، معلمان را قادر می‌سازد تا از طریق گوش دادن به توضیحات دانشآموزان، بازخوردهای فراوانی را به دست آورند. از این نکته، معلمان می‌توانند دید عمیق‌تری را از پیشرفت دانشآموزان و شناخت آن‌ها به دست آورند. مشارکت دانشآموزان به صورت دونفره یا تیمی در استفاده از منابع فناوری اطلاعات، در موضوعات خاص باعث می‌شود آنان بتوانند فهم یکدیگر را از یادگیری به چالش بکشند و از طریق مشارکت، مطالب بیشتری را فراگیرند. (19)
8. شکوفا شدن استعداد دانشآموزان
از دیگر مزایای این بحث می‌تواند بروز و کشف و در ادامه، شکوفا شدن استعدادهای نهفته دانشآموزان باشد. هنگامی که در کلاس، فضای شور و هیجان و بحث‌های گروهی به جهت استفاده از فناوری‌های روز در تدریس به اوج خود می‌رسد، دانشآموزان می‌توانند توانایی‌ها و قابلیت‌های خویش را که شاید خود از آن‌ها باخبر نبودند، بروز داده و با راهنمایی‌های معلم به پرورش آن‌ها اقدام نمایند.
9. ایجاد روحیه پژوهش
هنگامی که معلم در زمان تدریس از اینترنت، پایگاه‌های اینترنتی مناسب و نیز نرم‌افزارهای آموزشی مفید استفاده می‌نماید و در وقت تدریس نیز از مسائل علمی و تصاویر و مقالات روز دنیا بهره می‌برد و جذابیت‌های لازم را نیز به آن می‌افزاید، می‌تواند انگیزه لازم را برای تحقیق بیشتر در مورد مطلب تدریس شده به دانش‌آموز القا نماید؛ تنها به این شرط که تمام درس را به صورت آماده تحویل دانش‌آموز ندهد و مقداری از درس را نیز به عنوان تحقیق به عهده خود آنان قرار دهد. جذابیت این کار، باعث می‌شود که دانشآموزان از همان ابتدا از روحیه تحقیق و کاوش علمی برخوردار شوند.
10. بازخورد سریع
یکی از مسائلی که در تدریس بسیار قابل توجه می‌باشد، این است که هم معلم و هم دانش‌آموز بازخورد عمل خویش را در کم‌ترین زمان متوجه شوند. چند سالی است که طرح روش ارزشیابی به صورت توصیفی در مدارس ابتدایی اجرا می‌شود و یکی از مهم‌ترین بحث‌های آن، بحث ارائه بازخورد به دانش‌آموز است که این فناوری‌ها می‌تواند نقش بسزایی را در این امر داشته باشد. اگر دانش‌آموز و معلم بازخورد عمل و تدریس خود را به‌سرعت دریافت کنند، می‌توانند برای برنامه‌های بعدی برنامه‌ریزی دقیق‌تری را انجام دهند و در امر یادگیری ـ یاددهی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای را داشته باشند.
11. کاهش اضطراب
یکی دیگر از مزایای این فناوری‌ها در امر تعلیم و تربیت، کاهش اضطراب دانشآموزان و افزایش میزان علاقه‌مندی آنان به درس، مدرسه و علم می‌باشد. این فناوری‌ها به دلیل قابلیت‌هایی که در ایجاد انگیزه دارند، می‌توانند عامل مؤثری در کاهش اضطراب در دانشآموزان به شمار آیند.
12. آموزش‌های تربیتی و اخلاقی
از دیگر فواید استفاده از این فناوری‌ها در کلاس درس، می‌توان به آموزش مسائل تربیتی و اخلاقی به صورت عینی اشاره نمود. با استفاده از فیلم‌ها و بازی‌ها و نیز بررسی پایگاه‌های مفید و تربیتی، می‌توان این نوع مسائل را به روش ساده، امّا مؤثر به دانشآموزان آموزش داد تا از این طریق، مطلب مورد نظر معلم به صورت تقریباً پایدار در ذهن دانش‌آموز قرار گیرد.
13. آموزش احکام اسلامی و مسائل اعتقادی
یکی از مهم‌ترین مزایای این فناوری‌ها، آموزش احکام اسلامی به دانش آموزان از طریق نرم‌افزار و ویدئو پرژکتور می‌باشد که در یادگیری سریع این مسائل نقش بسزایی دارد؛ به عنوان مثال، استفاده از نرم‌افزار «نور احکام» که از تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و شامل آموزش احکام به صورت چندرسانه‌ای است، می‌تواند کمک شایانی به این امر نماید.
مطلب دیگر اینکه ممکن است برخی دانشآموزان، خاصه در مقطع راهنمایی و دبیرستان، در مورد مسائل اعتقادی دچار شبهاتی باشند و آن را در کلاس مطرح نمایند؛ در صورتی که معلم در کلاس دسترسی به اینترنت داشته باشد، می‌تواند خیلی سریع و با استفاده از پایگاه‌های اینترنتی مراجع معظم تقلید یا پایگاه‌هایی که به همین منظور تأسیس شده‌اند، به این شبهات پاسخ مناسب بدهد.
14. کاهش سوء استفاده از فناوری‌های نوظهور
هنگامی که دانش‌آموز با قابلیت‌های متنوع و نیز با پایگاه‌ها، بازی‌ها و... در این فناوری‌ها آشنا شود و همچنین به طور عملی و ملموس با آن‌ها همراه باشد، کمتر به استفاده‌های منفی از این نوع فناوری‌ها روی می‌آورد. دانش‌آموز با آگاهی از استفاده‌های متنوع و جذاب علمی و تحقیقاتی، متوجه آثار مثبت و مفید این فناوری شده و از آن لذّت می‌برد و استفاده منفی او از این ابزار به سوی صفر سوق پیدا خواهد نمود.
ابزارهای فناوری در تعلیم و تربیت
پس از اینکه با مزایای این بحث آشنا شدیم، اینک به ابزارهایی که می‌توان در امر ارتقای تعلیم و تربیت از آن‌ها استفاده نمود، اشاره می‌کنیم:
1. تخته‌های الکترونیکی
تخته‌های الکترونیکی، یکی از فناوری‌هایی است که می‌تواند در امر تدریس کمک شایانی به بحث بازخورد سریع و نیز خودارزیابی زودهنگام و به‌موقع نماید. هنگامی که دانش‌آموز از این تخته‌ها برای حل تمرین استفاده می‌نماید، به‌سرعت بازخورد عمل خود را مشاهده می‌کند و در صورت اشتباه به رفع آن مبادرت می‌ورزد. همچنین می‌تواند میزان توانایی خود و نیز میزان درک مطلب را ارزیابی نماید. جذابیت‌های این نوع تخته‌ها، در امر تدریس و کلاس‌داری کمک زیادی به معلم می‌نماید.
2. ویدئو پرژکتور
کمک در امر تدریس کلاس‌داری، ایجاد انگیزه، تقویت حس اجتماعی و افزایش کار گروهی، از مزایای استفاده از ویدئو پرژکتور می‌باشد. هنگامی که معلم مطالب درسی را با استفاده از رایانه‌های خانگی یا لپ‌تاپ و از طریق ویدئو پرژکتور بر روی پرده کلاس به نمایش در می‌آورد، تقریباً تمام حواس دانشآموزان را به مطلب درسی معطوف می‌سازد. همچنین معلم می‌تواند تدریس درس‌های بعدی و نیز موضوعات تحقیقاتی متنوع را بر عهده دانشآموزان گذاشته تا آن‌ها نیز مطالب خود و طرح‌های متنوع دیگر را از طریق ویدئو پرژکتور در کلاس ارائه نمایند. این امر باعث انگیزه، کار گروهی و فعالیت و شور و نشاط در کلاس خواهد شد.
3. اینترنت
استفاده از پایگاه‌های مفید علمی در حین تدریس و همسو با اهداف تدریس، کمک‌های فراوانی به معلم و درک بهتر مطلب می‌نماید؛ مثلاً در درس‌هایی مانند: علوم، زمین‌شناسی، زیست‌شناسی و... می‌توان در حین تدریس از موتورهای جستجوگر مدد گرفت و تصاویر و اطلاعات روز دنیا در مورد آن مطلب را به دست آورد و در همان لحظه، برای فراگیر به نمایش گذاشت. یا برای حل تمارین دروس از پایگاه‌هایی مانند: nli.ir که کتب درسی را به صورت فلش درون خود جای داده، استفاده نمود و تمارین را به صورت خیلی جذاب حل نمود. این امر نیز باعث بازخورد سریع و خودارزیابی برای دانش‌آموز خواهد شد. از دیگر مزایای استفاده از این فناوری می‌توان به معرفی پایگاه‌های اینترنتی ارزشمند و روش بهره‌برداری از آن‌ها در امر پژوهش اشاره نمود.
4. نرم‌افزارها و بازی‌های رایانه‌ای
از نرم‌افزارها و بازی‌هایی که به صورت متنوع و با محیطی جذاب طراحی می‌شوند، می‌توان برای تدریس دروس استفاده مطلوبی نمود؛ مثلاً می‌توان دروسی چون ریاضی و علوم را به صورت بازی و نمایش طراحی نمود تا معلمان بتوانند از آن‌ها در امر تدریس استفاده نمایند. معلم نیز می‌تواند این نرم‌افزارها را به دانشآموزان معرفی نمایند تا آن‌ها نیز برای درک بیشتر و بهتر مطالبِ تدریس‌شده، در خانه به تمرین در مورد آن بپردازند. در طراحی این گونه نرم‌افزارها باید سطح تحصیلی و سنّ دانشآموزان را مورد توجه قرار داد.
وظایف نهادهای مسئول
استفاده از فناوری‌های روز دنیا در کلاس درس، نباید مانعی برای فعالیت معلم باشد. معلم نباید فقط پشت میز نشسته و از طریق رسانه‌ها مطلب درسی را تدریس نماید؛ زیرا این امر باعث می‌شود که کلاس یکنواخت شده و دانشآموزان خسته شوند. معلم باید به کلاس تنوع ببخشد تا محیط کلاس ملال‌آور نشود.
1. آموزش و پرورش
در مورد این بحث، مطالب فراوانی گفته شده و به چاپ رسیده است؛ ولی هنوز عملاً کاری در این مورد صورت نگرفته و فقط در قالب کلمات خودنمایی می‌کنند. این مهم حاصل نخواهد شد، مگر با همکاری و همیاری وزارت آموزش و پرورش، خانواده‌ها و سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی.
در این میان، مهم‌ترین وظیفه را آموزش و پرورش به عهده دارد که باید نظام تعلیم و تربیت را به سوی فضای فناوری سوق دهد و لوازم و امکانات و بودجه‌های لازم را برای این پیشرفت علمی که به پیشرفت جامعه منتهی می‌شود، فراهم سازد. این کار، نه تنها هزینه محسوب نمی‌شود، بلکه به سرمایه‌گذاری مطمئن برای آینده کشور مبدل خواهد شد.
2. خانواده
وظیفه خانواده‌ها این است که فرزندان و اولیای مدرسه را در رسیدن به اهداف خویش یاری نمایند و همسو و همگام با مدرسه و مربیان گام بردارند.
3. نهادهای فرهنگی
نهادهای فرهنگی نیز باید با تولید و ارائه پایگاه و نرم‌افزارهای مفید و مؤثر و ارائه آن‌ها به خانواده و آموزش و پرورش، به هدفی مطلوب در این عرصه دست پیدا نمود.
پی نوشت ها: