داوری
در سال جاری یازدهمین دوره این نمایشگاه در ماه مبارک رمضان برگزار شد، پایگاه های اطلاعاتی شبکه جهانی و نرم افزارهایی که در سال 82 تولید شده بودند و به حوزه قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم السلام اختصاص داشتند، بررسی شدند. هیئتی از داوران بررسی این محصولات را در جلسه ای که روز دوازدهم ماه مبارک رمضان برگزار گردید، انجام دادند. هیئت داوران شامل هشت تن از پژوهشگران بودند و در سال های قبل به عنوان خادم القرآن الکریم انتخاب شده بودند. در این جلسه که حدود هشت ساعت به طول انجامید، تولیدکنندگان ابتداء ویژگی ها و خصوصیات نرم افزارهای تولیدی خود را توضیح می دادند و پس از پاسخ به پرسش های هیئت، هر یک از داوران امتیازی را در یازده محور برای نرم افزار ثبت می کردند. در سال جاری 7 نرم افزار در گروه آموزشی و 9 نرم افزار در گروه پژوهشی حضور داشتند.
حجة الاسلام مظلومی یکی از اعضای هیئت داوران درباره نحوه داوری و انتخاب نرم افزارهای برتر می گوید: ملاک هایی که مورد نظر داوران قرار می گرفت و امتیازها در آن ثبت می شد، عبارت بودند از:
ملاک های انتخاب نرم افزارهای برتر عبارت اند از:
- - اطلاعات متنی
- - اطلاعات چند رسانه ای
- - نوآوری و خلاقیت
- - توانایی های جستجو
- - امکانات آموزشی
- - ویژگی های فنی
- - خصوصیات کاربری
- - رعایت موازین حقوقی
- - ارتباط با مخاطبان
- - امکانات پژوهشی
- - قابلیت تعامل با کاربران
برای بالا بردن دقت و کیفیت قضاوت، داوران در امتیازدهی به محصولات خود و سازمان متبوعشان، شرکت نداشتند. گفتنی است جهت حمایت از تولیدکنندگان بخش خصوصی 10% به امتیازات محصولات تولیدی این مجموعه افزوده شد.
با وجود همه این سخت گیری ها امسال این افتخار بزرگ نصیب مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مؤسسه فرهنگی هنری یاسین شد که با تولید نرم افزار «موسوعه نهج البلاغه» و «دبستان قرآن چهارم» موفق به اخذ عنوان خادم القرآن شدند. البته لوح فشرده «موسوعه نهج البلاغه» با اوّلین نرم افزار مؤسسات دیگر بیش از 30% اختلاف داشت و با کسب 100 امتیاز، بالاترین امتیاز کلیه داوران را در هر دو حوزه آموزشی و پژوهشی به خود اختصاص داده بود.
با آنکه سعی شده است داوری ها با نهایت دقت صورت گیرد، اما مهندس مجد از اعضای هیئت مدیره مؤسسه فرهنگی هنری یاسین که بر اهمیت جایزه «خادم القرآن» و حسّاسیّتی که در انتخاب برندگان آن وجود دارد، تأکید دارد خواهان اتخاذ روند مناسب تری در مرحله داوری و گزینش برندگان است. به عقیده وی برای رسیدن به اجماعی قابل قبول در انتخاب ها که شرط اصلی حفظ و ارتقاء اعتبار این جایزه مهمّ است، باید آیین نامه جامع داوری که برآیند نظر برگزار کنندگان و دست اندرکاران تولید باشد، تدوین گردد و با تشکیل کمیته داوران در موعد مقرّر و پایبندی متعهدانه مجریان به آن اعتراضات احتمالی را در صورت بروز حالت های خاصّ و اختلاف برانگیز به حداقل کاهش دهند.
وی اطلاع رسانی دقیق از آیین نامه مسابقات را از عوامل مؤثر در هدایت روند داوری دانسته، می افزاید: به گمان اینجانب اطّلاع رسانی از آیین نامه تنظیمی و نیز از مراحل اجرایی در روال انتخاب اوّلیه تا معرفی نهایی، اثر بسیار مطلوبی در از بین بردن هر گونه شائبه دخالت عوامل غیر مسئول یا عدم رعایت عدالت دارد. باید کوشید تأثیر عوامل خارج از آیین نامه و نظر کمیته داوری به صفر برسد و نمایندگان بخش خصوصی از مراحل انتخاب و حتی امتیازات کسب شده توسط نامزدها مطّلع شوند و راه بر هر گونه تحریف و شایعه بسته شود. در خلال این روال، بدیهی است مسائل خاصّی نظیر طریقه برخورد با مسئله انتخاب مجدّد به عنوان «خادم القرآن» که هم اکنون برای مؤسسه یاسین نوعی مشکل محسوب می شود، به شکل مناسب حلّ خواهد شد.
وی در انتهاء بر تدوین معیارهای مناسب انتخاب داوران تاکید کرده، می افزاید : در تدوین آیین نامه باید ترکیب متعادلی از کارشناسان بخش خصوصی و ناظران دولتی به عنوان کمیته داوری انتخاب گردند و بندهای آیین نامه به گونه ای تدوین گردد که امکان قضاوت ناعادلانه را به حداقل برساند، فارغ از اینکه چه فردی به عنوان داور انتخاب شده است و به نوعی داوران را - دست کم در مقابل افکار عمومی - نسبت به قضاوتی که انجام داده اند پاسخگو نماید.
اکبر ثقفیان معاون پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی درباره ویژگی های موسوعه نهج البلاغه که نسخه جدید و سه زبانه ای از دانشنامه علوی است، و مقام نخست را در میان نرم افزارهای نمایشگاه بخود اختصاص داده است، می گوید:
نهج البلاغه به یقین کلام علی بن ابی طالب علیه السلام است و گردآورنده آن نیز سید رضی قدس سره است، امّا نسخه های گوناگونی از آن در عالم پژوهش وجود دارد که نخستین دغدغه ما حلّ این مشکل بود. «موسوعه نهج البلاغه» طوری طراحی شده است که 5 نسخه معروف و مهمّ متن نهج البلاغه با سهولت در اختیار کاربر قرار دارد تا بتواند با انتخاب هر کدام، مسیر پژوهش و تحقیق خود را انتخاب کند. به نظرم این ویژگی نه تنها در نرم افزارهای نهج البلاغه نیست بلکه در موارد مشابهی که دارای متن متعدّدی هستند نیز وجود ندارد. البته به این مقدار بسنده نکردیم و برای کاربرانی که خودِ پنج نسخه محور کارشان است نیز امکان مقایسه و تطبیق را فراهم آوردیم. امّا این آغاز راه بود. در مرحله بعد، متن نهج البلاغه گذشته از تقسیم به خطبه، نامه و کلمات قصار، به واحدهای کوچک تری نیز تقسیم شد.
وی درباره اطّلاعات متنی و کتب ارائه شده در این نرم افزار می افزاید: بخشی از نرم افزار به ارائه ترجمه های نهج البلاغه اختصاص دارد که 26 ترجمه در سه زبان فارسی، انگلیسی و فرانسه در برنامه گنجانده شده است. بخش عمده ای از «موسوعه نهج البلاغه» به شروح و تفاسیر متن نهج البلاغه پرداخته است که ما در این قسمت 33 شرح مهمّ مثل ترجمه و شرح مرحوم علامه جعفری و ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم را قرار داده ایم. جالب است متذکر شوم که بخشی از کتاب های پیرامونی نهج البلاغه، ترجمه و شروح منظوم است. در این زمینه، 7 کتاب که همگی به زبان فارسی هستند، مثل کار ارزشمند مرحوم محمد علی انصاری در برنامه گنجانده شده است.
در کنار این منابع ارزشمند، کارهای سودمند دیگری هم انجام شده است که در موارد مشابه، کمتر یافت می شود. همانند استخراج اعلام. استخراج اعلام بدین صورت بود که در متن نهج البلاغه به نام های خاصّ بسنده نکردیم و با نشانه گذاری ضمایر و عباراتی که به شخص خاصّی اشاره می کنند، فهرست کاملی ارائه کرده ایم که به شکل الفبائی و هم به صورت گویاسازی متن نهج البلاغه عرضه شده است. در کنار این کار ابتکاری، منابع و مصادر نهج البلاغه از کتاب هایی که پیش از سید رضی تألیف شده و یا در نقل کلام مولا، به گردآوری سید رضی توجهی نداشتند، استخراج شده است. نشانی هر خطبه و نامه به همراه مشخصات آن منابع، در نرم افزار گنجانده شده است. کار دیگر، گردآوری واژگان نهج البلاغه همراه با ترجمه آنها بود که در این کار نه تنها از فرهنگ نامه های متعارف و تخصّصی نهج البلاغه استفاده کردیم؛ بلکه در میان فارسی و عربی نیز این واژگان را جستجو کرده، به شکل سهل الوصولی در اختیار کاربر قرار داده ایم.
همان طور که مستحضر هستید، متن نهج البلاغه در کمال فصاحت و بلاغت، برای عدّه ای به خصوص فارسی زبانان، دشوار می نماید که با تهیه قرائت کامل متن نهج البلاغه، قدری از ناآشنایی خوانندگان را کاهش داده ایم. در حین پژوهش، به قدیمی ترین نسخه نهج البلاغه متعلّق به قرن پنجم هجری برخوردیم که با اتصال این نسخه خطی به متن نهج البلاغه، گامی کوچک در حفظ این نسخه خطی برداشتیم. در «موسوعه نهج البلاغه» بخشی هم به عنوان نگارخانه قرار دارد که مجموعه ای از تابلو نوشته ها و تصاویری از خطبه ها و نامه های نهج البلاغه ارائه شده است. گنجینه ارزشمند «موسوعه نهج البلاغه» با دربرداشتن قریب به 300 جلد کتاب در 120 عنوان، کتابخانه کم نظیری است که با ارائه بخشی به نام کتاب نامه، مشخصات فنی و کتاب شناسی هر کدام به تفصیل آمده است.
نرم افزار «دبستان قرآن چهارم»
«دبستان قرآن چهارم» نرم افزار دیگری است که به دلیل ویژگی های ممتازش موفق به کسب عنوان خادم القرآن شده است. این نرم افزار به منظور آموزش کتاب قرآن و دینی کلاس چهارم ابتدایی طراحی و تولید شده است.
مهندس مجد از اعضای هیئت مدیره مؤسسه فرهنگی - هنری یاسین در باره محتوای این نرم افزار می گوید:
دبستان قرآن از 8 بخش مختلف تشکیل شده است و هر یک از بخش های آن از امکانات جذّاب و متنوّعی برخوردار است. این بخش ها عبارت اند از:
1. کلاس قرآن: در این بخش، کتاب قرآن کلاس چهارم دبستان با روشی نو و جذّاب تدریس می شود. شرح درس، تمرین، تصاویر مناسب، قرائت های زیبا و دلنشین از ویژگی های این قسمت است.
2. کلاس دینی: در این قسمت، دو آموزگار آقا و خانم به صورت جذّاب کتاب دینی چهارم را تدریس می کنند و دانش آموز می تواند با انتخاب معلّم مورد نظر از تدریس او بهره مند شود. کلاس دینی دارای شرح و متن است و همراه متن درس که به صورت گویا نمایش داده می شود، تصاویری زیبا و متناسب قابل مشاهده است.
3. آوای وحی: این قسمت، شامل قرائت جزء 29 و 30 قرآن به دو صورت تحقیق و ترتیل با صدای اساتید مشهور جهان می باشد.
4. حفظ: در صورتی که دانش آموز به حفظ قرآن مایل باشد، می تواند با وارد شدن در این بخش به حفظ جزءهای 29 و 30 قرآن بپردازد. تکرار آیه، تکرار سوره و روش ترکیبی از امکانات این بخش است.
5. قصه: برای فراگیری بهتر درس های دینی قصه هایی شنیدنی و جالب در این بخش آورده شده که همراه با نقاشی های زیبا عرضه می شود.
6. نغمه ها: در این بخش برای هر درس از کتاب دینی شعری به صورت گویا و متناسب با موضوع درس همراه با تصاویر جذّاب قابل دستیابی است.
7. گردش علمی: برای تنوع و ارتقاء سطح علمی دانش آموزان، قسمت های مختلفی همچون: «آیا می دانید که»، «دانستنیهای قرآنی»، «مشاهیر» و «ضرب المثل» در این بخش آورده شده که همراه با فیلم و تصاویر متناسب است.
8. زنگ تفریح: سرگرمی هایی مانند: بازی مار و پله، لبخند، معما و جورچین در این قسمت گنجانده شده است که در بردارنده مطالب مفید و آموزنده ای می باشد.
مهندس مجد معتقد است که وجود خصوصیّات برجسته در این نرم افزار، در اتخاذ این تصمیم مؤثر بوده اند، که می توان به این ویژگی ها اشاره کرد: انطباق قابل توجه اطلاعات نرم افزار با مطالب کتاب های قرآن و دینی پایه چهارم ابتدایی، انتخاب شیوه مناسب تدریس با توجه به قابلیت های صوتی و تصویری رایانه، وجود مطالب حاشیه ای فراوان در راستای کمک به فهم بهتر و عمیق تر مطالب اصلی، رابط کاربر (Interface) و گرافیک جذاب و نیز رعایت استانداردهای برنامه نویسی و حجم نسبتاً زیاد مطالب موجود در نرم افزار.