محتوای برنامه
1. متن کامل قرآن کریم به همراه ترجمه فارسی
2. مثنوی معنوی؛ در این برنامه، متن کامل مثنوی معنوی مولوی براساس نسخه آقای مهدی آذر یزدی ارائه گردیده است.
3. شروح؛ پنج شرح مبسوط درباره مثنوی معنوی در این نرم افزار گنجانده شده است که عبارت اند از:
- شرح محمدتقی جعفری قدس سره ، 14 جلد
- شرح بدیع الزمان فروزانفر قدس سره بر دفتر اوّل، 3 جلد
- شرح ملّا هادی سبزواری قدس سره ، 3 جلد
- شرح استاد سید جعفر شهیدی بر دفتر دوم تا پنجم، 6 جلد (از مجلد 4 تا 9)
- شرح موسی نثری قدس سره ، 6 جلد
امکانات برنامه
این برنامه دارای قابلیت های کارآمد و مفیدی است که کاربران را در زمینه پژوهش در کتاب «مثنوی معنوی» و سامان بخشی امر تحقیق، به شکل مطلوبی یاری می رساند. شرح هر یک از امکانات این لوح فشرده به قرار ذیل می باشد:
1. کتابخانه مثنوی معنوی
بخش «مثنوی معنوی» که اصلی ترین قسمت برنامه را به خود اختصاص داده، شامل کارتابل های گوناگونی است که قابلیت های مفیدی را در راستای تحقیق در مثنوی ارائه نموده است.
1/1) نمایش
در این قسمت، متن مثنوی مولوی به همراه امکانات متعدّدی عرضه شده و دسترسی به هر یک از شش دفتر مثنوی برای پژوهشگران فراهم آمده است که می توانند ابیات مثنوی را به صورت متنی، همراه با نشانی بیت و صفحه مربوطه مشاهده کنند.
گفتنی است که قابلیت پخش صوتِ ابیات مثنوی در قسمت های مختلف این لوح فشرده موجود است و دفتر اوّل و ششم با صدای آقای حسین آهی، و از دفتر دوم تا پنجم با صدای آقای امیر نوری خوانده شده است. ضمن این که ردیف ها و قافیه های ابیات، هر کدام با رنگی متمایز از سایر کلمات نشان داده می شود و همچنین کاربر به وسیله قابلیت نمایش نستعلیق، می تواند به متن مثنوی به صورت خطّ نستعلیق دست یابد.
توانمندی دیگری که در تمامی بخش های کتابخانه مثنوی وجود دارد، امکان پژوهش است که در آن عناوین «قرآن، اعلام و نصوص، شرح، جستجو و یا نمایش» به چشم می خورد؛ با انتخاب هر عنوان، کلمه مزبور به آن بخش منتقل شده، قابلیت جستجو و تحقیق در مورد آن کلمه برای کاربر فراهم می گردد؛ به عنوان مثال، چنانچه محقق بر روی کلمه ای از آیات موجود در مثنوی قابلیت پژوهش را فعال سازد، به آسانی به کارتابل «قرآن» و واژه قرآنی مورد نظر در آیه انتخابی منتقل شده، از ابیات مرتبط با آن نیز بهره مند خواهد شد.
1/2) جستجو
در کارتابل «جستجو» امکانات متنوعی جهت جستجوی الفاظ و عبارات مثنوی به روش های مختلف در اختیار پژوهشگر قرار می گیرد؛ چنان که به وسیله قابلیّت جستجو در متن، فهرستی از واژه های موجود در مثنوی ارائه می شود و به کمک امکان جستجو در فهرست، فهرست کلمات عناوین باب ها و فصل های کتاب عرضه می شود که در هر دو صورت، در مقابل هر کلمه، تعداد تکرار آن را نیز می توان مشاهده کرد. ضمن این که در این برنامه عملگرهای منطقی جهت انجام جستجوهای متنوّع ترکیبی در نظر گرفته شده است که در ساماندهی امر تحقیق بسیار مفید می باشد.
یکی از قابلیّت های مهمّ بخش جستجو، ویژگی الگوسازی است که با بهره گیری از خطّ ورود می توان فهرست واژه هایی را که دارای حروف مشخصی هستند، فراهم ساخت. مشاهده نشانی اجمالی و عنوان ابیات و نیز نمودار درختی مرتبط با عنوان پژوهشی و دستیابی به متن مربوط به کلمه یا عبارت مورد جستجو، از قابلیتهای دیگر بخش جستجوست. در بخش جستجو امکان تعیین دامنه نیز برای کاربر فراهم شده است.
این ویژگی، دو گزینه: دامنه عنوانی و دامنه ردیف و قافیه ای را در اختیار محقق قرار می دهد؛ امکان دامنه عنوانی، کاربر را قادر می سازد که دامنه جستجو را براساس شش دفتر مثنوی محدود نماید تا از امکاناتی نظیر: هم سطح کردن و درختی کردن فهرست ها، باز و بسته کردن کلّ فهرست جاری و نیز فهرست های هم سطح در راستای دستیابی آسان تر به مجموعه عناوین هر دفتر بهره مند گردد. پس از ورود به دامنه ردیف و قافیه، می توان فهرست جستجو را طبق ردیف و قافیه اشعار محدود ساخت و پس از تنظیم، بین آنها ترکیب عطفی یا فصلی برقرار کرد تا فهرست جستجو براساس دامنه جدید بازسازی شود.
1/3) شرح
در این بخش از برنامه، متن مثنوی معنوی به همراه پنج شرح مفصل در مورد این منظومه ادبی و عرفانی عرضه شده است که با انتخاب هر یک از ابیات، شرح مربوط به آن، در قسمت شرح به نمایش در می آید.
ویژگی پرش به شرح، از امکانات دیگر این بخش است که متن جاری شرح نمایشی را به همراه امکانات آن در اختیار کاربر قرار می دهد. همچنین، با استفاده از امکان «شرح بعدی» می توان به ابیاتی از مثنوی که در چند قسمت از یک شرح مورد بررسی قرار گرفته است، دست یافت.
1/4) اَعلام و نصوص
بخش «اَعلام و نصوص»، دارای دو قسمت مجزّاست: در قسمت «اَعلام»، فهرست هایی از نام اشخاص و اماکنِ به کار رفته در اشعار مولوی عرضه شده است و در قسمت «نصوص»، جملاتی از کلام بزرگان که در مثنوی مورد استفاده قرار گرفته، فهرست شده اند و محقّق می تواند شرح نصّ جاری و نیز ابیاتی از مثنوی را که به آن نصّ اشاره دارند، ملاحظه نماید. افزون بر این، کاربر می تواند هر دو فهرستِ اَعلام و نصوص را با یکدیگر ترکیب نموده، مورد جستجو قرار دهد.
1/5) قرآن
متن کامل قرآن کریم همراه با ترجمه فارسی در این بخش ارائه گردیده و پژوهشگر می تواند به تمامی آیات قرآن و یا آیاتی که در مثنوی مورد اشاره واقع شده اند، دسترسی داشته باشد. کاربر به وسیله امکان «سوره» می تواند به فهرست 114 سوره قرآن دست یابد که پس از انتخاب سوره مورد نظر، ابیات مرتبط با آیات به همراه نشانی دفتر و شماره صفحه قابل مشاهده خواهد بود.
2. کتابخانه شرح ها
2/1) نمایش
در این قسمت، متن شروح موجود در برنامه ارائه شده است و به کمک امکاناتی نظیر: انتخاب عنوان شرح مورد نظر، فهرست مجلّدات و صفحه آنها می توان متن دلخواه خویش را مطالعه نمود.
2/2) جستجو
امکان جستجو در متن و یا جستجو در عناوین، فصل ها و ابوابِ شروح برنامه در این بخش وجود دارد. علاوه بر این، قابلیت های ویژه ای جهت فهرست سازی و انجام عملیات گوناگون پژوهشی در فهرست های ایجاد شده، در این کارتابل عرضه شده است که به وسیله آن می توان فهرست های پویا و متنوعی از کلمات به شکلهای مختلف تهیه کرد و در متن کتب جستجو نمود و یا آنها را با یکدیگر ترکیب ساخت و پژوهش های مفیدی را به سامان رسانید.
ارائه نشانی پاسخ ها به صورت اجمالی و نیز متن جواب های جستجو شده، از دیگر امکانات این بخش به شمار می رود که با استفاده از جستجو در متن یک بند از متن کتاب، و به کمک جستجو در فهرست، نمودار درختی مربوط به عنوانِ مورد جستجو قابل دستیابی می باشد.
2/3) قرآن
در این قسمت، متن آیات قرآن کریم همراه با امکان ترجمه فارسی هر آیه ارائه گردیده و کاربر می تواند به کلّ آیات و یا آیه هایی که در کتب برنامه مورد اشاره واقع شده اند، دسترسی داشته باشد. از دیگر ویژگی های بخش «قرآن»، دسترسی به متن شرح مرتبط با آیه انتخابی است که به همراه نشانی شرح، در اختیار کاربر قرار می گیرد. قابلیت «سوره» به منظور مشاهده فهرست سوره های قرآن، و نیز امکان «الگوسازی» جهت هموار ساختن مسیر تحقیق در آیات، در این بخش از برنامه ارائه شده است.
3. کتاب شناسی
دستیابی به سه فهرست: کتاب، ناشر و مؤلف از مهم ترین امکانات این قسمت به شمار می رود. در این سه فهرست، عنوان صدها کتاب مرتبط با مولوی و مثنوی معنوی عرضه شده که براساس نام کتاب، ناشر و مؤلف تنظیم و ارائه گردیده است. گفتنی است که در این فهرست ها پس از گزینش عنوان دلخواه، توضیحاتی نیز در مورد نسخه شناسی کتاب انتخابی قابل دستیابی می باشد.
4. آرایه های بدیعی
از دیگر امکانات راهگشای این لوح فشرده، ارائه فهرستی از آرایه های متنوع ادبی یا صنایع بدیعی است که کاربر پس از انتخاب هر یک، شرح مختصری از آن را ملاحظه خواهد کرد.
5. امکانات پژوهشی
به کمک گزینه علامت گذاری در متن می توان جهت مراجعات بعدی در جاهای مختلف علامت گذاشت و با استفاده از رنگی کردن متن، قابلیت رنگی کردن متن مورد نظر جهت چاپ و یا انتقال به قسمت یادداشت برای کاربر مهیا می شود. نمایه بر متن از دیگر امکانات پژوهشی این برنامه است که پژوهشگر را قادر می سازد برای هر متنی که مطالعه می کند، نمایه و عنوان خاصّی قرار دهد. گنجاندن قابلیت «حاشیه نویسی» موجب شده که کاربران با دقت نظر در هر عبارت، ایده ها و نکته های دلخواه خویش را در قسمت حاشیه وارد کنند تا به هنگام نیاز به آنها مراجعه نمایند.
6. سایر امکانات
در قسمت مقدّمه، سه پیشگفتار درباره مثنوی معنوی وجود دارد که به وسیله اساتید گرامی: «حسین آهی»، «کریم زمانی» و «میر جلال الدین کزازی» نوشته و خوانده شده است.
در بخش «درباره»، کاربر می تواند به زندگی نامه مولانا جلال الدین بلخی، که شامل مهم ترین وقایع دوران حیات اوست، دست یابد و اطلاعات مفیدی در باره کتاب شریف مثنوی به دست آورد.
در بخش امکانات برنامه، قابلیت انتخاب هفت نوع قلم نمایش وجود دارد و برای سهولت استفاده از برنامه نیز هفت نوع صفحه کلید رایج: «نور، ایران سیستم، زرنگار، سایه، ویندوز عربی، ماشین تایپ ویندوز سینا» در این لوح فشرده گنجانده شده است. در بخش تحقیقات می توان مسیری را جهت ضبط تحقیقات شخصی خود مشخص نمود و از امکاناتی چون: حذف نمایه ها، حاشیه ها، رنگ متن ها و علامت های موجود در تمامی کتب بهره مند گردید.
یکی دیگر از قابلیت های این بخش، استفاده از امکان صوت است. به کمک این قسمت می توان یک یا چند موسیقی زمینه را به دلخواه انتخاب نمود که به ترتیب گزینش، در هنگام کار با برنامه اجراء خواهند شد. امکان پخش موسیقی زمینه، در قسمت های مختلف این نرم افزار، فضایی مناسب و آرام بخش را جهت پژوهش در این کتاب شریف برای محققان فراهم آورده است.
در صورت فعّال بودن امکان ردیف و قافیه پژوهشگر می تواند ردیف ها و قافیه های ابیات مثنوی را با رنگی متمایز از سایر کلمات مشاهده کند. ضمن این که در این بخش، قابلیت تنظیم حجم صدای سیستم نیز برای کاربران امکان پذیر می باشد و چنانچه کاربر هنگام ورود به برنامه یا در قسمتی خاصّ از آن با مشکل مواجه گردد، در بیشتر موارد با استفاده از امکان حذف وضعیت موجود اشکال برنامه رفع می شود.
در این برنامه، ویرایشگری قرار داده شده است که محقق به وسیله آن می تواند مطالب انتخابی خود را به قسمت یادداشت انتقال دهد و پس از ویرایش، در پرونده ای با قابلیت های مختلف ذخیره کند و یا به چاپ برساند.
امکان چاپ متن مورد نظر نیز در این لوح فشرده وجود دارد که کاربر را قادر می سازد چاپگر مورد استفاده خویش را از بین چاپگرهایی که پیش تر روی سیستم نصب شده اند، انتخاب نماید. در هر یک از قسمت های برنامه، راهنمای فعّالی طراحی شده است تا پژوهشگران توضیحات لازم در مورد هر قسمت را به کمک آن دریافت کنند.
ضمایم برنامه
ویرایشگر فارسی و لاتین نورنگار و مبدّل نور در بخش ضمایم این نرم افزار ارائه گردیده است.