سپس، دکتر علیرضا صدر به عنوان ارائه دهنده موضوع نشست، به تببین حیات معقول در اندیشه علامه جعفری پرداخت و ایشان را حکیمی سیاسی معرفی نمود که حکمت دینی را وارد حیات و حکومت کرد.
دکتر عبدالله نصری، به عنوان ناقد اوّل این جلسه، ضمن تعریف حیات معقول ابراز داشت: بحث حیات معقول، گوشه ای از منظومه فکری علامه است. برای فهم اصطلاحات جدید فیلسوفان، باید منظومه فکری فیلسوف را بررسی کرد.
یکی دیگر از ناقدان این کرسی علمی، شاگرد علامه جعفری، حجت الاسلام والمسلمین قادر فاضلی بود که به تعریف حیات معقول و سیاست در اندیشه علامه پرداخت و به این نکته تأکید نمود که سیاست، ابزاری برای تحقق حیات معقول به شمار می رود و تقوای سیاسی، به این معناست که آدمی دیگران را مثل اعضای خودش بداند و به وضع همه رسیدگی کند. مطلب دیگر اینکه ایجاد حیات معقول، یک تکلیف الهی است که باید همگان به احیای آن قیام کنند. حجت الاسلام فاضلی ضمن اشاره به دو مقوله «قدرت» و «حیات» در بحث حیات معقول، بیان نمود: همه اعضاء و آحاد جامعه، مثل لوله به مخزن، یعنی رهبر آن جامعه متصل هستند و اگر حاکم جامعه ای سالم باشد، آب سالم و تمییز به همه اعضا می رسد و اگر فاسد باشد، اعضای جامعه نیز دچار مفسده خواهند شد. بنابراین، هدایت یا انحراف یک جامعه، در گرو سلامت رهبر آن جامعه می باشد.
جهان امروز، جامعه ای شبکه ای است
آخرین سخنران این مراسم، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری، رییس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بود که پیش از معرفی نرم افزار «آثار علامه جعفری»، در سخنانی با اشاره به ضرورت درک جایگاه شبکه های اجتماعی در جامعه امروزی، در موضوع فلسفه سیاسی شبکه های اجتماعی به ارائه سخن پرداخت. ایشان ضمن اشاره نقادانه به تشبیه نظام حاکمیتی و آحاد جامعه به مخزن آب و لوله های متصل به آن، به مقایسه میان جامعه سنّتی و جامعه شبکه ای پرداخت. متن پیش رو، خلاصه ای از سخنرانی ایشان در این باره است.
«اینکه ما جریان ارزش ها را در بین جامعه، ناشی از رفتارهای حاکمان تلقی کنیم و آن را به منبعی تشبیه نماییم که از طریق لوله هایی ارزش های خاص خود را به جامعه سرازیر می کنند، در جامعه مدرن امروزی، مصداق ندارد. بله، ممکن است در جامه سنّتی و کوچک گذشته که مثلاً ارباب ـ رعیتی بوده، این طور باشد و همه امور خیر یا شر از بالا به پایین سرازیر شود؛ ولی فضای جامعه امروزی، با گذشته بسیار متفاوت شده است. اساساً جامعه سنّتی وقتی به سمت مدرنیته حرکت می کند، شبکه های اجتماعی نیز رخ می نماید و کم کم فراگیر می شود. در جامعه سنّتی، حاکمیت به عنوان منبع قدرت به صورت خطی با یک خط لوله از منبع بالادستی به زیرمجموعه خود، یعنی آحاد جامعه و تشکل های اجتماعی، متصل است و بدنه جامعه، از آن منبع اصلی تغذیه و رهبری می شود. در این جامعه، اراده حاکمیت و نهادهای بالادستی، بدون تزاحم و چالش به زیرمجموعه ها تزریق می گردد و واحدهای اجتماعی، تحت تأثیر قرار گرفته و واکنش نشان می دهند؛ اما در جامعه مدرن و شبکه ای، منابع متعددی وجود دارد که هر منبع، خود زیرمجموعه منبع های دیگری است و هرکدام از آنها به وسیله لوله هایی به دیگری متصل می گردند؛ به صورتی که یک منبع با لوله هایی به منبع های کوچک تر زیرمجموعه خود وصل می شوند و از آنجا به افراد و جریان های مختلف جامعه مرتبط می گردند. این شبکه و منابع تغذیه کننده آن، در مجموع، یک هرم واره دو بُعدی و شاید هم سه بعدی را در فلسفه سیاسی قدرت و اقتدار جامعه تشکیل می دهند. این، منابع، همان سازمان های اجتماعی و حکومتی است که ما امروزه مشاهده می کنیم که توسط لوله هایی به رهبر و رییس جمهور و وزیر و مدیر کلی متصل است و هرکدام سعی می کنند با لوله هایی اقتدار خودشان را در جامعه سرایت دهند. در این مدل، این طور نیست که اگر رأس هرم اراده کند و ارزشی را به پایین تزریق کند، شما تصور کنید که تزریق صورت گرفته است و همه آحاد به شکل یک دست تأثیر می پذیرند؛ بلکه در جامعه شبکه ای که منابع متعدد و لوله های درهم تنیده وجود دارد و همگی به یکدیگر متصل شده و اطلاعات ردّ و بدل می کنند، وضع به گونه ای دیگر است. امروزه در جامعه مدرن و شبکه ای، مسائلی که پیش تر در جامعه سنّتی به راحتی پیش می آمد، اتفاق نمی افتد و شما می بینید که در جوامع مختلف، رهبران ارزش هایی را پیوسته تأکید می کنند؛ ولی در پایین دست اجتماع، اتفاق مهم و چشمگیری رخ نمی دهد؛ یعنی واکنشی که باید صورت بگیرد، مشاهده نمی شود.
با این توضیح، می خواهم به یک قدرت جدید که توسط جامعه شبکه ای به وجود آمده، اشاره کنم که معنای اقتدار را در فلسفه سیاسی تغییر داده است. امروز، فقط صحبت از منبعی نیست که توسط لوله هایی به اجتماع وصل شده باشد ـ البته این ارتباطات وجود دارد ـ ولی اتفاقی که افتاده، این است که این لوله ها نیز در میانه راه، هرکدام به دیگری وصل شده اند و شبکه ای اجتماعی را به وجود آورده اند. اتفاق جدید دیگری که افتاده، این است که بالای سر هر کدام نیز یک منبع کوچکی قرار گرفته که ارزش های خاص خودشان را به این لوله های شبکه وار تزریق می کنند. این است که گفته می شود، جهان، شبکه ای شده است. جهانِ شبکه ای شده، جهانی است که هر یک از آحاد جامعه، به اندازه ای اقتدار دارد که بتواند در محدوده اقتدار خودش، در جامعه تزریق ارزش کند. دیگر آحاد جامعه، رعیت هایی نیستند که به صورت انفرادی به رأس هرم نگاه کنند و گوش به فرمان آنها باشند؛ بلکه هرکدام از مردم، سلول هایی از یک شبکه شده اند که به یک و یا چند منبع اقتدار متصل اند. آنگاه اتفاقی که رخ می دهد، این است که شما نگاه می کنید می بینید رییس جامعه به عنوان منبع بالادستی، ارزشی را تزریق می کند که همه باید تابع او شوند و همه گوش دهند و تبعیت کنند؛ ولی این اتفاق نمی افتد و گاهی اوقات، اتفاق های برعکس هم می افتد.
شما می بینید که مثلاً حزبی در رأس هرم قدرت، افرادی را به عنوان نماینده فهرست می دهند و کاندید می کنند؛ اما از سوی دیگر، یک پیام در شبکه های اجتماعی تزریق می شود و چندین بار آن را تکرار می کنند و یک دفعه می بینید که افراد دیگری به مجلس راه یافته اند. پس، معلوم می شود که سبک انتقال ارزش ها و رهنمودها در جهانِ شبکه ای شده، در حال دگرگونی است؛ دیگر یک منبع واحد نیست که با لوله هایی از بالا به پایین وصل شده باشد؛ خیر؛ الآن سر هرکدام از این لوله ها، به منبع مستقلی وصل شده که آن منابع نیز به وسیله لوله های دیگر، به صورت شبکه ای به جای دیگری وصل است. ملاحظه می کنید که آن منبع اصلی، هنوز وجود دارد؛ ولی این منبع های کوچک وقتی جمع شوند و در کنار هم قرار بگیرند، آن قدر فشار دارند که کل فشار منبع اصلی را تحت تأثیر قرار می دهند. این، یک فلسفه سیاسی جدید و یک نوع اقتدار تازه است که نوعی تنبه و توجه جدید حاکمیتی و جدّی را می طلبد.
امروزه، حیات معقول در جهان شبکه ای شده می گوید: نباید ارزش ها و رهنمودها صرفاً از بالا به پایین تزریق شود و انتظار تأثیرگذاری داشت؛ بلکه باید دید اطلاعاتی که در جامعه شبکه ای توسط آحاد تولید می شود و در شبکه های اجتماعی عرضه می شود، چه نسبتی با ارزش ها و رهنمودهای حاکمیتی دارد؟ به چه سمت وسویی می رود؟ و چه هدفی را دنبال می کند؟ ما چگونه می توانیم حاکمیت خودمان را در این جهانِ شبکه ای شده اعمال کنیم؟ چگونه می توانیم اراده حاکمیتی و خواسته ها و ارزش های نظام حاکم را در شبکه های اجتماعی ساری و جاری سازیم؟ به طوری که در مقابل تعارض ها و تزاحم های سایر منابع اطلاعاتی در شبکه، این منویات به گفتمانی غالب تبدیل گردد و مورد پذیرش جامعه واقع شود.
به هرحال، می توان گفت که ما فعلاً دچار یک سونامی ارتباطات هستیم که روابط اجتماعی را روز به روز پیچیده تر می سازد. بنابراین، با یک جهانِ شبکه ای شده با بیش از 4 میلیارد انسان به هم متصل شده در سال 2020 میلادی رو به رو هستیم که اینها اقتدار و فشارشان، بسیار بیشتر از فشار یک سویه سنّتی، یعنی از بالا به پایین است. امروز در جامعه آمریکا هم ملاحظه می کنید که رأی آوردن آقای ترامپ، بر اثر فشار جامعه شبکه ای بوده است. در مقابل یک قدرت حاکمیتی که همه نخبگان آن، به شخص دیگری رأی می دادند، اما چون جامعه شبکه ای اراده اش بر آن تعلق گرفته بود که دیگری رأی بیاورد، آنگاه توانست آن منبع اصلی و سرچشمه اقتدار را بشکند و چون این تصمیم را گرفته بودند، برایشان مهم نبود که مقابلشان چه کسی یا چه حزبی باشد. این شد که فردی که در جامعه نخبگانی سیاسی حاکم، دارای سابقه، ارزش و اعتبار نبود؛ بلکه نوعی کم محتوایی و عوام زدگی و عوام فریبی را در سخنان خود پنهان و آشکار می داشت و چون شعارهایش بر ضدّ هیأت حاکم، برای عوام دلچسب بود، پیش آمد و رأی آورد. البته بیشتر هیأت حاکم آمریکا و همچنین اکثریت عوام می دانند که آقای ترامپ، صلاحیت ندارد؛ ولی در فرایند دموکراسی غربی، اینک شاهد ناپختگی و ناموزونی و حتی تعارض درون حاکمیتی هستیم. این، اقتدارِ شبکه های اجتماعی است که در قرن حاضر بروز یافته است و حتی نهادهای کوچک را توانمند می سازد که در قدرت حاکمه اثرگذار باشند. این اقتدار جدید، در فلسفه سیاسی پسامدرن ظهور یافته است و باید جامعه نخبگانی ما را به تفکّر و تأمل وادارد و راهکارهای لازم برای مواجهه و تعامل با این پدیده و اقتدار جدید را بیابد؛ چرا که این پدیده، به یک جامعه خاص محدود نمی شود؛ بلکه جهان شمول است و امواج آن، همگانی، همه جایی و همه زمانی است.»
نرم افزار آثار علامه جعفری(ره)
در پایان این کرسی علمی، با حضور مسؤولان، اساتید، طلاب و حاضران در جلسه، مراسم رونمایی از نرم افزار «آثار علامه محمدتقی جعفری» برگزار شد. گفتنی است، این نرم افزار، توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و با همکاری مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری(ره) تولید شده که مشتمل بر ۱۹ عنوان کتاب از آثار وزین و ارزشمند علامه جعفری در موضوع: فلسفه، عرفان اسلامی، عقاید و کلام، فقه اسلامی و ادبیات می باشد.
تحقیقی در فلسفه علم، حیات معقول، جبر و اختیار، حقوق جهانی و کاوش های فقهی، معرفت شناسی، بررسی افکار دیوید هیوم و برتراند راسل، حکمت، عرفان و اخلاق در شعر نظامی گنجوی، عرفان اسلامی، تکاپوی اندیشه ها، مولوی و جهان بینی، از جمله کتاب هایی است که این نرم افزار در اختیار پژوهشگران قرار می دهد.