ره آورد نور

» لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی کنید و بفرمایید در حال حاضر، چه مسؤولیتی در مرکز دارید؟

◊ بسم الله الرحمن الرحیم. بنده علیرضا نعمت اللهی هستم و سال 1382 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شروع به کار نمودم و از همان زمان، در بخش برنامه نویسی رومیزی مرکز (Desktop) مشغول به فعالیت شدم و در واقع، امور مربوط به توسعه نرم افزار را انجام می دادیم. در طول زمانی که به عنوان برنامه نویس در مرکز کار می کردم، روی پروژه هایی مثل: نور الجنان سه زبانه، نورالثقلین سه زبانه (نور 2.5)، شاهنامه فردوسی و بعد نیز کتابخانه نور که هم اینک بستر و قالب کار برای ارائه تولیدات خدمات فرهنگی به شمار می رود، کار می کردم. نقطه آغاز تولید این نرم افزارها، از همان زمانِ فعالیت بنده در مرکز رقم خورد.

در همان ایام، جامع فقه اهل بیت(ع) نخستین کتابخانه عمومی نور بود که مرکز آن را تولید و عرضه نمود. سپس پروژه جامع تفاسیر نور را در دست گرفتیم که در آن وقت، جناب آقای دکتر بهروز مینایی مدیر پروژه این نرم افزار بودند. آماده سازی این دانش نامه چندرسانه ای قرآن کریم، چند سال طول کشید. تا سال 1387، یعنی حدود پنج سال، برنامه نویس بخش دسکتاپ بودم؛ تا اینکه آقای دکتر شهریاری، رییس محترم مرکز، بنده را به عنوان قائم مقام معاون فنی انتخاب کردند. آقای سقایی که آن وقت به عنوان معاون فنی ایفای مسؤولیت می کردند، در تهران فعالیتی را آغاز نموده بودند و در واقع، بیشتر وقتشان را در آنجا به سر می بردند. به همین جهت، عملاً غالب کارهای مربوط به معاونت بر عهده اینجانب بود. بعد از مدت یک سال، در سِمت معاون فنی مرکز کارم را ادامه دادم و مسؤولیتی خطیر بر عهده ام نهاده شد.

بحمدالله، در دوره مسؤولیت خود، در بخش های مختلف معاونت فنی اتفاق های خوبی رقم خورد؛ با جذب نیروهای خوب و نخبه، سعی کردیم با همه محدودیت هایی که وجود داشت، مشکلات را رفع نماییم. از طرف دیگر، یکسری بخش هایی را که وجود نداشت، ایجاد نمودیم. برخی از این بخش ها، صبغه تولیدی داشت؛ مثل بخش موبایل یا بخش اتوماسیون که مورد نیاز مرکز بود. بعضی دیگر از بخش ها نیز جنبه ستادی داشت؛ مانند بخش کنترل پروژه و بخش مدیریت دانش.

این بخش ها در طیّ مدیریتم در معاونت فنی شکل گرفت و سامان پذیرفت و در کنار آن، تشکیل مدیریت منابع انسانی بود که به جای خودش مورد نیاز معاونت فنی بود و بحمدالله با ایجاد این فرایند در معاونت فنی، جنبه های کیفی خوبی عاید مرکز شد. از طرفی، به دنیای فناوری استاندارد در زمینه برنامه نویسی رومیزی و روزآمدسازی دانش ها در زمینه پردازش هوشمند متون وارد شدیم و در مجموع، نزدیک شدن به آخرین فناوری ها در زمینه توسعه وب، از جمله اتفاق هایی بود که به لطف خدا در طیّ این دوران رخ داد.

این رویه ادامه داشت؛ تا اینکه به دنبال تغییر در ساختار اداری، رییس محترم مرکز در سال 1395 اینجانب را به عنوان قائم مقام خود در امور محتوا انتخاب کردند. وظیفه اصلی ما، این بود که بین دو معاونت فنی و پژوهش، هماهنگی های لازم را ایجاد نماییم؛ زیرا چنانچه این دو معاونت هماهنگ نباشند و در اجرا مشکل داشته باشند، کارها و پروژه های موجود در مرکز به خوبی جلو نمی رود و به نتیجه نمی رسد.

در کنار این قضایا، هنوز یک ماه از این انتصاب جدید نگذشته بود که نیاز دیگری در سازمان احساس شد و آن، این بود که یکسری از فرایندهای کاری مرکز که شبیه فرآیند خطّ تولید بود، احتیاج به سامان مندی پیدا کردند. پیش تر، خطوط تولید، در دو معاونت بازرگانی و معاونت پژوهش پخش شده بود و این خطوط، قسمت قابل توجهی از این دو معاونت را دربرداشتند و گاهی نیز ناخودآگاه دچار فعالیت های موازی می شدند. ازاین رو، در شورای معاونان، ضرورت تشکیل معاونت تولید به طور مستقل، مطرح شد. این معاونت، وظیفه داشت همه فرایند های مربوط به خطّ تولید را تجمیع و سامان دهی کند و این گونه بود که معاونت تولید با فرض تجمیع همه قسمت های مختلف مرکز که به فرایندهای تولید محتوایی و نرم افزار مرتبط بود، شکل گرفت. این معاونت جدید، از همان ابتدای شکل گیری، بزرگ ترین معاونت مرکز بود؛ چون خیلی از فرایندهای مرکز در خصوص تولید محتوا و نرم افزار، در این معاونت انجام می گیرد؛ البته نه فرایندهایی که به سفارش سازی یا انجام کار جدید در معاونت فنی و پژوهش نیاز داشته باشد؛ زیرا چنین فرایندهایی، روند خاص خودش را خواهد داشت.

» اینک که به عنوان معاون تولید مرکز انتخاب شد ه اید، چه وظایفی را بر عهده دارید؟

◊ رسالت ها و وظایفی که در معاونت تولید برای اینجانب تعریف شده، بیشتر معطوف به بهبود در زمینه مباحث فناورانه است تا جنبه های محتوایی. جنبه های محتوایی، از یک جهت بسیار مشخص و روشن است و به لطف خدا، بنده در این زمینه هم تسلط نسبی دارم؛ ولی آنچه برای کار ما موضوعیت بالاتری دارد و بیش از هر چیز دیگر مناسب معاونت تولید است، بهبودهای فناورانه در جهت تسریع امور تولید است. در واقع، آنچه برای یک مدیر تولید اهمیت دارد، توانایی فناورانه ای است که در کنار مدیریت و آشنایی با محتوا، باید از آن برخوردار باشد.

با این توضیح که عرض کردم، یکی از وظایفی که بر عهده معاونت تولید گذاشته شده، بهبود فرایندهای تولید است؛ البته بهبود فرایندهای تولید، با رویکرد کاهش هزینه های ریالی و زمانی به همراه حفظ کیفیت و افزایش ملموس خروجی ها. بنابراین، بنده موظف شده ام فرایندهای کاری تعریف شده برای معاونت تولید را سامان دهی کنم و آنها را بهبود نیز ببخشم. پس، اگر برخی محصولات تاکنون طیّ فرایندهای نسبتاً طولانی تولید می شدند، موظفیم که این فرایندها را با هزینه زمانی و ریالی کمتر به انجام برسانیم؛ به طوری که به کیفیت آنها لطمه ای نخورد و در نهایت، به خروجی های زودهنگام و مطلوب نیز بینجامد. این مورد که عرض کردم، مهم ترین وظیفه ای است که با رویکرد به روزکردن فرایندها بر عهده اینجانب نهاده شده است. بدیهی است که سایر وظایف محوله به معاونت، زیرمجموعه این وظیفه کلی و اصلی قرار دارند و آنها نیز به نوبه خود، در روند کاری ما دنبال خواهند شد.

اینکه گفتیم کار ما در معاونت تولید بیشتر جنبه بهبود فناورانه دارد، از دو جنبه قابل توضیح است:

یکی اینکه معمولاً در دنیا این حالت بهبود فرایندها به عنوان BPM یا مدیریت فرایندهای کاری مشهور است که نوعی دانش فناورانه است و مهندسی مجدد (BPR) را نیز شامل می شود. پس، جنبه نخستِ کار، مسائل مهندسی را در بر دارد.

دوم آنکه در بحث فناوری اطلاعات، خیلی از بهبودها به سوی ماشینی شدن (Automation) حرکت می کنند. بدیهی است که این فرایند، نیازمند کار فناورانه است و اینکه چطور می شود چیزی را به صورت هوشمند درآورد؛ یعنی خیلی از فعالیت هایی را که قبلاً به صورت دستی انجام می شد، اینک به شکل ماشینی انجام دهیم. این ها وظایف فناورانه ای است که بر عهده ما نهاده شده تا کارها را با سامان دهی بهتری پیش ببریم.

باید بگویم که این گونه کارها، پیش از این، به صورت اداره محور مدیریت می شد و واحدهای تخصصی در اداره های پراکنده، این کار را انجام می دادند؛ اما در روش جدید، فرایندمحور عمل می شود؛ برای مثال، فرایندی به نام تهیه مجلات داریم. بهتر آن است همه نیروهایی که برای این مجلات مشغول به کار هستند، همگی ذیل یک جایگاه کار کنند؛ نه اینکه در اداره های مختلف این کار انجام شود. قبلاً در یک جا متون اسکن می شد، در اداره دیگر فهرست نویسی می شد و در جایی دیگر نیز سایر بخش های خطّ تولید سامان دهی می گردید؛ اما اینک همه کارها تحت یک فرایند مدیریت می شود. بنابراین، فرایندمحوری، جایگزین اداره محوری شد و بر همین اساس، پروژه ای کردن فرایندها و خارج شدن از فعالیت ساعت محوری، از دیگر وظایف ما بود که باید آن را محقق می کردیم که الحمدلله این امر، تا حدود بسیاری محقق شده است.

مطلب دیگر، حرکت از موضوع کنترل کیفیت به سوی تضمین کیفیت است که از دیگر وظایف ما به شمار می رود. گاهی پیش فرض شما این است که هر کسی امکان اشتباه دارد و برای کنترل این مسأله، یک واحد مفصل و مجزا به نام کنترل کیفیت درست می کنید تا اگر اشتباهی در کار وجود داشت، آن ها را به قسمت های مربوطه گزارش دهد و در نهایت، اشکالات مذکور برطرف گردد.

اما در حال حاضر، عملیات کنترل کیفیت، تا حدود زیادی جای خودش را به تضمین کیفیت داده است. در فرایند جدید، هر شخص در هر جایگاهی که قرار دارد، موظف است کار خودش را تضمین شده به نفر بعدی تحویل دهد. وظیفه خطیر تضمین کیفیت، از دو طریق ایجاد می شود: یکی به وسیله آیین نامه ها و چک لیست های انجام کار که باید به صورت شفاف، مدون و تنظیم شود و در اختیار افراد قرار بگیرد. دوم اینکه افراد باید به ازای لطمه هایی که بابت عدم دقتشان به کار می زنند، پاسخگو باشند و حتی جریمه ریالی هم در چنین فرضی در نظر گرفته می شود تا نیروها تلاش حداکثری را در امر کنترل کیفیتِ کار خود انجام دهند و کار با ضمانت و اتقان بیشتری به شخص بعدی تحویل گردد. البته با این توضیح که عرض کردم، کار کنترل کیفیت در ضمن تضمین کیفیت تحقق می یابد و در انتهای کار نیز نوعی کنترل کیفیت سبک و اجمالی انجام خواهد شد.

مواردی که برشمردم، مهم ترین وظایفی است که باید در معاونت تولید انجام شود و بحمدالله، بسیاری از اینها تاکنون شکل گرفته و به صورت فرایندمحوری در جریان است و با توجه به تغییراتی که در منابع انسانی داده شده، افراد به جایگاه و مسؤولیت خودشان در ساختار جدید آشنا هستند و به خوبی ایفای وظیفه می کنند.

» در معاونت تحت اداره جنابعالی، چه محصولاتی تولید می شود؟

◊ به طور کلی، محصولات تولیدی مرکز بر دو گونه است؛ اوّل، محصولاتی است که نیاز خود مرکز است و ما بر اساس برخی ضرورت ها آنها را تولید کرده ایم؛ مثل پایگاه مجلات تخصصی نور، نورلایب، سمیم نور، کتابخانه های پژوهشی، دانش نامه های پژوهشی و کتابخوان نور.

گونه دیگر، محصولاتی است که در قالب کتابخانه نور آماده سازی و تولید می شوند و این محصولات معمولاً به سفارش اشخاص حقیقی و حقوقی انجام می گیرد که گاهی به صورت رایگان و بیشتر اوقات نیز بر اساس قرارداد خاص تهیه و تولید خواهد شد. گزارش آماری این تولیدات، موجود است.

در حال حاضر، این محصولات را طیّ چند قالب عرضه می کنیم که از آن جمله، قالب مجلات است و پایگاه مجلات تخصصی نور، نمونه روشن آن است. کتابخانه ها و دانش نامه های نور، از دیگر قالب های عرضه محصولات است که بعضی از تولیداتِ خویش را به این شکل در معرض استفاده کاربران و محققان قرار داده ایم. نوع دیگر، کتابخانه های رومیزی و نیز اندرویدی است که به وسیله آن، انواع نرم افزارهای کتابخانه ای و نیز محصولات قابل نصب روی حامل های همراه با سیستم عامل اندروید را تولید می نماییم. قالب دیگر ما، سامانه تولید محتوای وبی نور است که در اختیار معاونت تولید قرار دارد. محصول دیگر، سامانه مشابه یاب متون یا همان سمیم نور است. کتابخوان وبی تحت ویندوز و نیز کتابخوان همراه اندرویدی، دو نمونه دیگر از مهم ترین محصولاتی هستند که موظف هستیم محتوای هر دو آنها را به روزرسانی کنیم.

البته باید بگویم که بحث کتابخانه های پژوهشی و دانش نامه ای مرکز، نسبت به هم فرایندی متفاوت دارند؛ در کتابخانه های پژوهشی، تقریباً از ابتداء تا انتهاء، انجام کارهای مربوط به آن در اختیار معاونت تولید است؛ اما در خصوص کتابخانه های دانش نامه ای، صرفاً آماده سازی کتابخانه آن بر عهده ماست و قسمت های دیگر دانش نامه، بر عهده معاونت تولید نیست؛ به عنوان مثال، اگر بخواهیم دانش نامه علوی یا دانش نامه تاریخ تشیّع تولید کنیم، بخش کتابخانه آن در معاونت تولید آماده سازی می شود و سایر بخش های آن، در معاونت پژوهش و فنی سامان می یابد.

به طور کلی، باید عرض کنم هر محصولی که نیازمند به روزرسانی محتوا به شکل دائمی است، کارهای مربوط به آن، در معاونت تولید دنبال می گردد و تقریباً همه فرآیندهای مرتبط با آن محصول، در این معاونت انجام خواهد شد و اگر محصولی غیر از این باشد، در معاونت پژوهشی یا فنی سامان دهی می شود.

در مجموع، این ها محصولاتی است که معاونت تولید موظف به پشتیبانی و به روزرسانی آنهاست و باید محتوا و امکانات را پیوسته با کیفیت بیشتر و نیز هزینه ریالی و زمان کمتر، روزآمد کند و رضایت مخاطبان و کاربران را تأمین نماید.

» ارتباط و تعامل معاونت تولید با دیگر معاونت های مرکز چگونه است؟

◊ سؤال بسیار خوبی را مطرح کردید. معاونت تولید، در واقع، به نوعی خدمتگزار دیگر معاونت ها در مرکز است. از این رو، معاونت تولید، متکفل تولید محصولات نیست؛ بلکه معمولاً طراحی اصلی محصولات تولیدی نور، در معاونت پژوهش تعریف می شود و معاونت تولید، نیازهای معاونت پژوهش را پاسخ می دهد.

از نظر ارتباط با معاونت فنی نیز باید عرض کنم که معمولاً محصولات ما جنبه اپلیکیشن دارد و به صورت برنامه های کاربردی عرضه می شوند. از این جهت، با کاربران نرم افزارهای نور در ارتباط هستیم و می توانیم نیازها و نظرهای آنان را به اطلاع دست اندرکاران مربوطه در معاونت فنی مرکز برسانیم تا در امر تولید نسخه های جدید، قابلیت های لازم را مدّ نظر قرار دهند.

در واقع، از آنجا که معاونت پژوهش متکفل محصولات در مرکز است، درخواست خود را مبنی بر به روزرسانی محتوای مورد نظرش به معاونت تولید گزارش می کند و ما نیز محتوای لازم را روزآمدسازی می کنیم و یا از نظر فنی نکات لازم را در پرتو تعامل با معاونت فنی، سامان می دهیم و در این روند، ممکن است قابلیت ها جدیدی به محصولات جدید یا تولیداتی که نسخه آنها روزآمد می شود، اضافه گردد. در هر صورت، معاونت تولید از نظر اجرایی، در کار خودش مستقل است و این استقلال کاری، منافاتی با تعامل سازنده و ارتباط نزدیک ما با دیگر معاونت های مرکز ندارد.

» وضعیت منابع انسانی را در معاونت تولید چگونه ارزیابی می کنید؟

◊ منابع انسانی، از جمله مؤلفه های مهم در هر سازمان به شمار می رود و اعتقاد بنده بر این است که در معاونت تولید، ساختار سازمانی باید به شکل افقی باشد؛ نه عمودی. ساختارهای عمودی، ساختارهایی هستند که کارکنان دسترسی چندانی به معاون مربوطه ندارند و معمولاً این دسترسی، به صورت سلسه مراتبی اتفاق می افتد و در نتیجه، ناخودآگاه باعث کندی امور می شود؛ برخلاف ساختار افقی که کارکنان خیلی راحت به معاون و مسؤول بالادست خود ارتباط دارند و روند کارهای نیز هموارتر می شود و عملاً شاهد سرعت و کیفیت محصولات خواهیم بود.

به همین جهت، در حال حاضر، معاونت تولید، متشکل از هشت اداره است:

اداره بهبود فرآیندها که وظیفه اش بهبودبخشیدن به تولیدات مرکز و رصد وضعیت منابع است؛ اداره بانک اطلاعات منابع؛ اداره خطّ تولید کتابخانه های پژوهشی؛ اداره خطّ تولید منابع خطی و متنی؛ اداره امور هنری و وب؛ اداره خطّ تولید مجلات؛ اداره خطّ تولید کتابخوان و نورلایب و اداره مالکیت معنوی.

از نظر منابع انسانی هم باید بگویم که مجموعاً 103 نفر نیروی متخصص و اداری در قالب های: قراردادی، پروژه ای و پیمانی در این معاونت مشغول به خدمت هستند.

» درباره برنامه های آینده معاونت تولید توضیح دهید.

◊ مأموریت آینده معاونت تولید، یک مأموریت ایجادی یا تأسیسی است؛ یعنی لازم است که خطوط تولید ایجاد و سامان مند شود و بهبود نیز پیدا کند. توضیح اینکه از جمله کارهای ما در برنامه های آتی مرکز، ایجاد خطوط تولید قدرتمند برای رفع نیازهای روز مرکز است. قاعدتاً مرکز هرگز به همین چند محصولی که تاکنون تولید کرده، اکتفا نخواهد کرد و لازم است خدمات و محصولات دیگری نیز تولید و عرضه شوند. بدیهی است که تولیدات آتی، نیازمند سامان دهی و بهبود مستمر است؛ زیرا بهبود یک محصول، فرایندی نیست که در مقطعی خاص تمام شود؛ بلکه همواره ادامه دارد. اساساً وقتی یک پروژه شکل می گیرد، باید به اقتضای زمان و فناوری های روز، همان طور که بهبودهایی در منابع انسانی رخ می دهد، در بخش ابزاری هم شاهد رشد و بهبود کافی باشیم تا نتیجه مطلوب عایدمان گردد.

» اگر نکته خاصی باقی مانده است، بیان بفرمایید.

◊ نکته خاصی که در پایان این گفتگو باید عرض کنم این است که مشکلاتی که در زمینه کاهش منابع انسانی در یک سال اخیر در مرکز وجود داشته، تأثیر چندانی روی کار ما نداشته است؛ مثلاً می توانم به بخش مالکیت معنوی اشاره کنم که با وجود اینکه تقریباً نیروهای انسانی این بخش به نصف رسیده است، ولی مدیریت این اداره و همکاران آن، تلاش های بسیار شایسته ای را برای به ثمر رساندن کارها انجام داده اند و در عمل، فعالیت خوب این بخش، به کسب اجازه ها و قراردادهای قابل توجه انجامیده است که سزاوار است در اینجا از زحمات مدیران و دیگر همکارانمان در بخش مالکیت معنوی تشکر نمایم و همین طور، از تلاش همه مدیران و همکاران گرامی و عزیز در معاونت تولید تقدیر می کنم.

همچنین، از ریاست محترم مرکز نیز سپاسگزارم که به بنده اعتماد دارند. افزون بر این، از تمام معاونان محترم مرکز و دیگر همکارانم در مرکز که همکاری خوبی با بنده داشته و دارند، تشکر می کنم. از جنابعالی و دیگر دست اندرکاران شما در فصلنامه علمی ره آورد نور نیز سپاسگزارم که این فرصت را در اختیارم قرار دادید.