ره آورد نور

سخن نخست

در بیست‌ودوم آذرماه سال جاری، نشستی علمی با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) و انجمن علمی حدیث حوزه علمیه قم، در سالن اجتماعات نور برگزار گردید. در این نشست، محتوای علمی و قابلیت‌های فنّی نرم‌افزار درایة‌‍‌النور از سوی ناقدان و ارائه‌کنندگان، به نقد و بررسی گذاشته شد که در این گزارش، خلاصه‌ای از آن ارائه می‌گردد.

چکیده

صرف‌نظر از ملاک‌های مقبولیت حدیث نزد هر یک از فریقین، انتساب روایات به پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز در نزد اهل‌سنّت، مرویات صحابه و تابعان، ضروری می‌نماید. این مکتوبات پُرارزش، با تمامی مشترکات و تفاوت‌های ساختاری و محتوایی، باید در کنار یکدیگر و در بستری واحد قرار گیرند تا پژوهشگران حدیثی بتوانند مطالعات گسترده تحقیقی و تطبیقی خویش را به‌راحتی انجام دهند. این نوشتار، به بررسی ضرورت‌ها، فایده‌ها و راهکارهای گردآوری احادیث فریقین در بستر دیجیتال و نیز پاسخگویی به شبهات و دیدگاه‌های مخالف پرداخته است.

چکیده

متن ویرایش‌شده، علاوه بر زیبایی ظاهری، به ‌سرعتِ درک مطلب خواهد افزود و در محتوای رقومی، انتقال انواع اطّلاعات میان فرازهای مختلف را آسان‌تر نموده، مانع فعّالیّت‌‌های موازی در متون مشابه خواهد شد. حرکت به سوی ویرایشگری هوشمند و دقیق متون با استفاده از قواعد و یادگیری ماشین، هدف ارزشمندی است که از جمله می‌توان سخن پیشوایان دین(ع) را به عنوان ابتداء این مسیر برگزید.

ویرایش صحیح روایات، نقش اثرگذار خود را در پژوهش‌های حدیث‌محوری چون: «احادیث متّحد»، «روایات مشابه»، «ترجمه و شرح روایات»، «پژوهش‌های موضوعی» و «فرازهای کاربردی» نشان خواهد داد و راهی را برای فعّالیّت در دیگر متون اسلامی خواهد گشود.

مقدمه

اِعراب‌گذارى اخبار و روایات، مبتنی بر اطّلاعاتى جامع و کامل از رجال، فقه الحدیث، اشتقاق، صرف، نحو، فنون بلاغت و سایر علوم حدیثى است و اِعراب کلمات، حامل اطّلاعات بسیار پُربهائى در زمینه‏‌هاى یادشده است. پُرواضح است آن‌گاه که در سند و متن حدیث، دقت لازم شود و اِعراب صحیح روی واژگان قرار گیرد و در موارد مشکل و مشتبه، اِعراب اَصحّ انتخاب گردد، متن از لحاظ اطلاعات، بالنده و بارور خواهد شد.

اگر ناقلان حدیث در هر طبقه بر ضبط صحیح نام‌هاى رجال و متون دریافتی از ائمه هدى (علیهم السلام)، تحفّظ می‌نمودند و آن را نه فقط در أمالى، بلکه در کتابت‌ها، مورد نظر قرار می دادند، گنجینه پُربهائى که امروز براى بازساخت آن، احتیاج به ساعت‌ها تحقیق و مطالعه می باشد، از دست نمى‌رفت. بى‌شک، اقدام و امر امیرمؤمنان (علیه السلام) را برای ضبط و اِعراب‌گذارى ثقل اکبر که موجب تحفّظ قرآن گردید، باید از وجوه اعجاز و دلایل جاودانگى قرآن دانست.

در این راستا، به منظور بازساخت و احیاء انبوه اطلاعات در زمینه‏ هاى فقه الروایه و حدیث‌شناسى، «مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى» اقدام به اِعراب‌گذارى متون روایى کرده است. این اقدام خجسته، علاوه بر فایده‏ هاى علمى و تحقیقى، باعث جلوه‏‌گرى متون نورانى ائمه دین(ع) به صورت زیبا و دل‏‌انگیز نیز می‌شود. ناگفته نماند بسیارى از تحقیقات و زمینه‏‌هاى استفاده از رایانه نیز با وجود اِعراب، کامل می‌گردد و این دلیلى دیگر براى اهمّیّت این هدف متعالى بوده است.

چکیده

در عصر کنونی، اطّلاعات، به نماد عصری مبدل گردیده که ما در آن زندگی می کنیم. امروزه بارها سخن از انفجار اطّلاعاتی، انقلاب، تکنولوژی اطّلاعاتی و حتّی جامعه اطّلاعاتی به میان می‌آید. اصطلاح جامعه اطّلاعاتی، بازگوکننده توسعه تکنولوژی‌های نوین اطّلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطّلاعات است. امروزه اطّلاعات در تمام صوَر خود به کمک شبکه‌های انفورماتیک، با سرعتی بیش از پیش در دسترس است. این روند با توجّه به کاربرد روزافزون بزرگراه های اطّلاعاتی، در حال سرعت گرفتن بوده و اطّلاعات به عنوان یک کالای قیمتی، در عرصه تمدّن کنونی جهان ظاهر می‌شود. استقرار این جامعه، سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می‌گردد؛ واقعیتی که زمینه‌های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می‌کند.

زیرساخت‌های جامعه اطّلاعاتی را می‌توانیم درسه دسته زیر قرار دهیم:

• الف. زیرساختهای ارتباطات از راه دور؛
• ب. زیرساختهای مرتبط با دانش‌ها؛
• ج. زیرساختهای تکنولوژیک مرتبط‌کننده اطّلاعات.

در واقع، جامعه اطّلاعاتی قبل از هر چیز، مولود پیوندهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری متعدّدی است که ریشه در ساختار فنّی اجتماعی آن دارد. در اینجا می‌توان به مواردی از آنها اشاره کرد: دیجیتال، پیدایش زبان‌های نوین کامپیوتری همچون Gmail، توسعه تمامی اجزاء شبکه‌های مخابراتی مثل: کابل نوری، ماهواره و تلفی‌ها، و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت که شبکه را عملاً از دیوارهای قبلی (سازمانی، محلّی و ملّی) رها می‌سازد. جامعه اطّلاعاتی، در بر دارنده صوَر نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصّی مثل اینترنت می‌باشد که می‌توان به دوستیابی، کنفرانس، مناظره الکترونیک و... اشاره کرد. این پدیده، سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الکترونیک گشته است. به این اعتبار، می‌توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یافته‌های این مقاله همانگونه که در ادامه خواهیم دید، حاکی از این موضوع است که ظهور جامعه اطلاعاتی، مقارن با چند پدیده می‌باشد؛ مواردی همچون: الف. جهانی شدن اقتصاد؛ ب. ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛ ج. توسعه و کاربرد عمیق شبکه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال.

اشاره

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها و محدوده‌های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اوّلین‌بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمانهای علمی ـ تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه‌شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصتهای یادگیری بدون استفاده از منابع مالی مؤسّسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تأثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالشهای این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره‌گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرّب آن بر روی جوانان (دانش‌آموزان) ارائه کند.

فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیان باری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تأکید شده است. امید است با بکارگیری بهتر از این فنّاوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیر بنای همه سازمانهای یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

اشاره

اینترنت، بر حوزه های وسیعی از زندگی بشر سایه افکنده و دستیابی به اهداف بزرگ را که در گذشته غیرممکن می نمود، برای انسان آسان و ممکن نموده است؛ به طوری که امروزه زندگی منهای دنیای مجازی، بسی دشوار و غیرقابل تحمّل است. در این میان، مراکز و نهادهای فرهنگی و علمی نیز می کوشند از این ابزار، به شکل مطلوبی جهت توسعه برنامه های خُرد و کلان خویش بهره ببرند و در عمل، به جذب کاربران و علاقه مندان بیشتر توفیق یابند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که از جمله مراکز پیشرو در تولید نرم‌افزارهای علوم اسلامی (نور) و عرضه محتوای دینی در فضای مجازی است، تاکنون محصولات ارزنده ای را در این بستر ارائه نموده است. بدیهی است، هرچه می گذرد، اتّکاء و نیاز کاربران و پژوهشگران، به فضای مجازی و استفاده از حاملهای همراه، نظیر تلفن همراه و تبلت بیشتر می‌شود. در همین راستا، مرکز نور، چند سالی است که با راه‌اندازی پایگاه اینترنتی سداد نور (سامانه دسترسی از دور)، مسیر دسترسی به نرم افزارهای خویش را از طریق شبکه جهانی اینترنت نیز فراهم ساخته است. این اقدام شایسته که گامی نو و تلاشی درخور تقدیر به شمار می رود، به طور چشمگیری مسیر دستیابی به تولیدات نرم‌افزاری نور را برای کاربران در سراسر جهان هموار کرده است.

آنچه در این گفت‌وگو می خوانید، نگرشی نو از منظر جناب مهندس مجتبی جعفری، به سامانه ابر نور (سداد نور پیشین) است که به ترسیم ویژگیها و قابلیتهای این سامانه جدید اختصاص دارد. امید که مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

اشاره

در طول چند سال گذشته، برخی از حوزه های پردازش زبان طبیعی کار خود را با به کارگیری فنون تصویرمبنا آغاز کرده اند. این حوزه ها در کنار سایر موارد، شامل: خلاصه سازی متن، تجزیه نحوی، عدم ابهام معنای کلمه، ایجاد هستی شناسی، تجزیه و تحلیل احساسات، تجزیه و تحلیل ذهنیت و خوشه بندی متن می باشد. در این مقاله، برخی از موفّق ترین بازنمون ها و الگوریتم های تصویرمبنا را که در پردازش زبان مورد استفاده قرار می گیرد، ارائه می دهیم و سعی می کنیم ساز و کار عمل آنها را شرح دهیم.

اشاره

فضای مجازی (اینترنت)، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجّه به اینکه عمر چندانی ندارد، توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه های مهمّ تربیت دینی و اسلامی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه هاست. تربیت دینی، فرایندی دو سویه میان مربّی و دانش آموز است که ضمن آن، مربّی با بهره گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقرّرات دینی تلاش می کند شرایطی را فراهم آورد که دانش آموز آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدف های مطلوب هدایت شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمّیّت بسیاری برخوردار است، توجّه به ارزش ها، به ویژه ارزش های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین آداب و اخلاق زندگی است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب ها و ارائه راهکارهای اخلاقی در باره آثار فضای مجازی در تربیت دینی و اسلامی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در خصوص آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب های اخلاقی فضای مجازی در تربیت دینی ارائه می نماید. اطّلاعات این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و جست‌و‌جو در پایگاه ها و منابع اطّلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند انواع دیگر تحوّلات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، آسان سازی و سرعت بخشی ارتباطات و تبادل اطّلاعات است. همچنین، از جمله آسیب های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می توان به مواردی همچون: تعارض ارزش ها، بازداری زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت، شکاف نسل ها، انحراف های اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، از هم پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

اشاره

پس از انتشار نسخه اوّل نرم افزار مقتل الحسین(ع) از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دست اندرکاران تولید این برنامه در چند مقطع به توضیح مراحل ساخت و تبیین محتوای آن اقدام نمودند که از آن جمله، می توان به اقدامات ذیل اشاره کرد:

- برگزاری نشست خبری نرم افزار مقتل الحسین(ع) با حضور اصحاب رسانه های جمعی و توضیحات مدیر پژوهشی نرم افزار(1)؛
- برگزاری رونمایی نرم افزار مقتل الحسین(ع)(2) با حضور اساتید و پژوهشگران. در این جلسه، پیام کتبی آیت الله العظمی مکارم شیرازی درباره برنامه مذکور قرائت شد و در ادامه، آیت الله یوسفی غروی از اساتید رشته تاریخ، به توضیحاتی درباره بحث مقتل و سیر مقتل نویسی پرداختند و پس از آن، مدیر پژوهشی این نرم افزار برای حاضران در جلسه درباره چگونگی ساخت برنامه و فرایندهای گزینش محتوا و دیگر مباحث مربوطه به ایراد سخن پرداخت.
- مصاحبه های متعدّد مدیر پژوهشی نرم افزار با شبکه های رادیویی و تلویزیونی درباره برنامه؛
- ارائه دو گزارش درباره مراسم رونمایی و توضیحات محتوایی برنامه در فصلنامه ره آورد نور.(3)

گفتنی است، در دسترس قرار گرفتن نرم افزار مقتل الحسین(ع) و استقبال بسیار خوب علاقه مندان، به خصوص عاشوراپژوهان، موجب طرح سؤالاتی از سوی برخی کاربران و محققان در زمینه برنامه مطرح شد که این نوشتار در صدد پاسخگویی به پرسش هایی است که در این زمینه از سوی کاربران محترم مطرح شده است.