مقدمه
نظر به جایگاه والای قرآن کریم در پژوهشهای دینی و تأثیر شگرف آن در رشد و بالندگی جوامع اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر آن شد تا دائرة المعارف چند رسانه ای قرآن کریم را با عنوان جامع تفاسیر نور در اختیار تمامی محققان و علاقه مندان قرار دهد و ضمن پاسداشت متون ارزشمند تفسیری، فضای مناسبی را برای انس بیشتر با آیات الهی و بهره مندی روزافزون از دریای بیکران این کتاب آسمانی فراهم نماید.
از این رو، برنامه حاضر را با محتوایی غنی و امکاناتی مفید تهیه و تولید نموده و مسیر پژوهش را برای پژوهشگران علوم اسلامی و دانش پژوهان قرآنی هموار ساخته است. ارائه 205 عنوان کتاب در 1110 جلد در زمینه، تفسیر، ترجمه، آوانگاری، فرهنگ نامه و لغت، 36 ترجمه فارسی شامل 11 ترجمه برگرفته از تفاسیر، 28 ترجمه لاتین در 18 زبان، متن کامل 4 عنوان تفسیر انگلیسی در 34 جلد و عرضه 4 فرهنگ نامه قرآنی در 27 جلد، از جمله ویژگی هایی است که در خصوص محتوای علمی برنامه قابل ذکر می باشد.
اما در مورد قابلیت های پژوهشی و امکانات فنی برنامه می توان به 9 دوره ترتیل کامل، 30 قرائت مجلسی در بیش از 7 ساعت، امکان مقایسه متن تفاسیر و ترجمه ها، ارتباط هم زمان آیه انتخابی با ترجمه و تفسیر، فهرست اعلام شأن نزول موجود در تفاسیر، قابلیت استفاده از دامنه های مختلف، ارائه 3 نوع آوانگاری انگلیسی قرآن کریم و نیز تجزیه و ترکیب تمامی آیات، اشاره کرد.
برخی از مهم ترین کتب تفسیری برنامه عبارت اند از:
من وحی القرآن (24 جلد)، التبیان فی تفسیر القرآن (10 جلد)، نور الثقلین (5 جلد)، کشف الاسرار و عدة الابرار (11 جلد)، تفسیر القرآن الکریم (7 جلد)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج (32 جزء)، الامثل فی تفسیر الکتاب المنزل (20 جلد)، المیزان فی تفسیر القرآن (20 جلد)، البرهان فی تفسیر القرآن (5 جلد)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن (10 جلد)، تفسیر مقاتل بن سلیمان (5 جلد)، من هدی القرآن (18 جلد)، التفسیر الفرقان (30 جزء)، تفسیر روض الجنان (20 جلد)، تفسیر بیضاوی (5 جلد)، زبدة البیان فی احکام القرآن و تفسیر جلالین.
کتابخانه
یکی از اصلی ترین بخشهای این برنامه، کتابخانه است که در واقع، گنجینه ای نفیس از کتب تفسیری به شمار می آید و مشتمل بر امکانات ذیل است:
1. نمایش
در این قسمت، متن مربوط به تفاسیر و ترجمه های گوناگون موجود در برنامه قابل مشاهده است. کاربر می تواند ضمن استفاده از امکانات متنوع پژوهشی در این قسمت، به تحقیق در متن مورد نظر خویش بپردازد و به وسیله دو فهرست درختی و گزینشی به راحتی مطلب دلخواه خود را بیابد. قابلیت مقایسه به پژوهشگر امکان می دهد که متن دو کتاب مختلف را با یکدیگر تطبیق دهد و حوزه تحقیق خود را به گونه ای مطلوب توسعه بخشد.
یکی دیگر از ویژگیهای این قسمت، دامنه نمایشی است که در آن امکان محدود کردن کتب برنامه بر اساس: نام کتاب، مؤلف، قرن، زبان، مذهب و نیز نوع ترجمه و تفسیر همچون: اعتقادی، روایی، عرفانی، فقهی و کلامی بودن آنها، برای کاربر فراهم می باشد.
2. جستجو
جستجوی ساده و ترکیبی در متن و فهرست، از توانمندیهایی است که محقق را در مسیر کاوش در متون برنامه و سامان دهی امر پژوهش یاری می رساند. افزون بر این، از طریق دامنه کتابی، آیه ای و جلدی می توان کتب برنامه را به عنوان و یا عناوین خاصی محدود کرد و روند محدودسازی را تا حد جلد مورد نظر، سوره و یا آیه ای خاص دنبال نمود.
3. آیات در تفاسیر
به وسیله قابلیت های این قسمت می توان به تمامی آیاتی که در تفاسیر برنامه وجود دارند، دست یافت و علاوه بر مشاهده نشانی کامل آیات موجود در تفاسیر، به متن مربوطه نیز دسترسی داشت.نمایش و جستجو از قسمتهای مهم «آیات در تفاسیر» به شمار می آیند. گفتنی است که محقق برای استفاده بهتر از برنامه می تواند مستقیماً به بخش دانش نامه انتقال یابد و روند کار خود را در آنجا ادامه دهد.
4. قرآن
این امکان مفید را در واقع می توان ترکیبی از دو قسمت تفسیر و ترجمه بخش دانش نامه دانست. کاربر ضمن دسترسی به متن کامل قرآن کریم به همراه امکانات متنوع، می تواند به طور هم زمان از تفاسیر و ترجمه های برنامه بهره مند شود و به تحقیق در آنها بپردازد.
5. کتب لاتین
ارائه 19 ترجمه لاتین به 11 زبان رایج دنیا، از ویژگیهای کارآمد این قسمت از برنامه است که کاربران بسیاری را موفق به استفاده از برنامه می سازد. برخی از این زبانها عبارت اند از: انگلیسی، آلمانی، ترکی استانبولی، فرانسوی، مالایی، لهستانی و پرتغالی. شایان ذکر است که در این قسمت، 9 ترجمه و 4 تفسیر انگلیسی عرضه شده که کاربران انگلیسی زبان می توانند به وسیله قابلیت جستجو به امر پژوهش در این متون مبادرت ورزند.
شایان توجه است که در این برنامه، 3 نوع آوانگاری انگلیسی در معرض استفاده کاربران انگلیسی زبان قرار گرفته تا به طور صحیح از قرائت آیات قرآن بهره مند شوند.
دانش نامه
از دیگر بخشهای مهم برنامه، دانش نامه است که دربرگیرنده امکانات ذیل است:
1. متن
متن کامل 205 عنوان تفسیر مهم شیعی و سنی در 1110 جلد در این برنامه قابل دستیابی است. همچنین محقق می تواند ضمن مشاهده 36 ترجمه فارسی آیات که 12 عنوان آن برگرفته از تفاسیر می باشد، به 28 ترجمه لاتین در 18 زبان زنده دنیا دسترسی داشته باشد و به جستجو در آنها بپردازد.
در این برنامه به منظور استفاده بهتر کاربران، 4 عنوان فرهنگ نامه قرآنی در 27 جلد به همراه 3 لغت نامه معتبر عربی به عربی؛ یعنی لسان العرب، مجمع البحرین و العین، عرضه گردیده است.
2. ترجمه
در این برنامه مجموعاً 64 ترجمه به 19 زبان مختلف به همراه امکان محدود کردن آنها به صورتهای گوناگونی همچون: زبان، نام کتاب و مؤلف در معرض استفاده کاربران قرار دارد. ارائه ترجمه فارسی فولادوند و ترجمه انگلیسی قرایی به صورت گویا، از ویژگیهای مهم ترجمه به شمار می آید. محقق همچنین می تواند از قابلیت انتخاب قرائت تنها، ترجمه تنها و یا قرائت و ترجمه هم زمان بهره مند شود و یا در صورت نیاز به بخش کتابخانه منتقل گردد و روند تحقیق خود را در آنجا دنبال نماید.
3. تفسیر
محقق با استفاده از قابلیت های قسمت تفسیر می توان کتاب و یا کتابهای مورد نظر خود را برگزید و آن گاه به پژوهش در متون تفسیری برنامه پرداخت. ویژگی سرآیه به کاربر امکان می دهد که به ابتدای آیه دلخواه خویش در تفاسیر انتقال یابد و به تحقیقات خود سرعت مطلوب تری ببخشد. از این رو، تمامی آیات قرآن کریم با متون تفسیری برنامه متصل گردیده و پژوهشگر به راحتی می تواند به تفسیر هر یک از آیات دسترسی داشته باشد.
4. حدیث
پیوند میان قرآن کریم و احادیث اهل بیت(ع) موجب شده تا در این برنامه، تطبیق متقابل آیات و روایات به گونه ای کارآمد فراهم آید. از این رو، با توجه به تفاسیر روایی موجود در برنامه، این ارتباط از جنبه های مختلف نشان داده شده است؛ چنان که با انتخاب هر آیه یا سوره می توان در باره فضایل و اسباب نزول آیات و سوره ها، روایاتی که به تفسیر آیه و یا فرازی از آن پرداخته اند، احادیثی که به طور موضوعی به آیات نظر دارند و نیز در باره روایاتی که به گونه ای با آیه انتخابی ارتباط دارند، به اطلاعات مفیدی دست یافت. بدیهی است که وجود این امکانات در برنامه، به سامان دهی پژوهشهای قرآنی کمک شایانی می کند.
اعلام شأن نزول
به جهت اهمیتی که اعلام شأن نزول در تحقیقات قرآنی دارند، فهرست الفبایی اعلام موجود در شأن نزول آیات که در احادیث اسلامی آمده است، در این برنامه ارائه گردیده است. کاربر با انتخاب هر اسم از این فهرست، ضمن دسترسی به متن کامل آیه و شأن نزول مربوط به آن، از نشانی کامل محل واقع شده آن اسم در متون برنامه نیز اطلاع می یابد.
قرائت
یکی از جذاب ترین و مفیدترین ویژگیهای جامع تفاسیر نور، عرضه قابلیت های عدیده صوتی با امکان مدیریت آنهاست. 10 دوره ترتیل کامل قرآن از اساتید بنامی چون: سعد الغامدی، منشاوی، عبد الباسط، پرهیزکار و امام جمعه، 30 قرائت دلنشین مجلسی در بیش از 7 ساعت و نیز دوره کامل تحقیق استاد خلیل حصری، از جمله این ویژگیها به شمار می آیند. ضمن اینکه می توان به طور هم زمان از قابلیت ترتیل آیات و ترجمه گویای برنامه نیز استفاده نمود. افزون بر این، کاربر می تواند ضمن انتخاب سوره، جزء و یا حزب مورد نظر، ترتیل دلخواه خویش را برگزیند و سپس به آن گوش سپارد.
امکان ارتباط بین مصحف عثمان طه و ترتیل با قابلیت تکرار آیه و رنگی کردن قطعه در حال قرائت، از دیگر ویژگیهای این بخش می باشد.
نگارخانه
در بخش نگارخانه، 390 تصویر و 19 قطعه فیلم مربوط به آیات ارائه شده است و علاوه بر این، امکان استفاده از 30 قرائت مجلسی از قاریان مشهور دنیا با قابلیت انتخاب قرائت مورد نظر، بر میزان کارایی این بخش افزوده و جذابیت برنامه را دو چندان ساخته است.
سایر امکانات
افزون بر ویژگیهای یادشده، برنامه سه زبانه جامع تفاسیر نور مشتمل بر امکانات عدیده دیگری نیز هست که پژوهشگران را در بهبود و سامان دهی امر تحقیق یاری می رساند. از جمله اینکه کاربر می تواند مطالب انتخابی را به بخش یادداشت منتقل سازد و پس از ویرایش، در پرونده ای مشخص ذخیره کند و یا به چاپ برساند. نمایش و چاپ آیات با رسم الخط عثمان طه، از امکانات ارزشمند برنامه جامع تفاسیر نور به شمار می آید.
قابلیت های متنوع پژوهشی، انتقال متن انتخابی به قسمت یادداشت و یا انتقال مستقیم متن گزینشی به محیط MS-Word و نیز کارکرد تمام صفحه برنامه در حالت 1024 * 728، از دیگر توانمندیهایی این برنامه است. گفتنی است که امکان «راهنما» توضیحات لازم را در باره هر قسمت از برنامه به نمایش می گذارد.
در بخش امکانات برنامه، قابلیت انتخاب هفت نوع قلم و صفحه کلید رایج قابل دستیابی است و در قسمت تحقیقات نیز می توان مسیری را جهت ضبط پژوهشهای شخصی خود تعیین کرد و از امکانات گوناگون آن بهره مند شد و در قسمت صوت نیز قابلیت های صوتی برنامه را مدیریت نمود.
اطلاعات مفیدی نیز در مورد معرفی نرم افزار جامع تفاسیر نور و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در بخش درباره ارائه شده است.