در سیر تاریخ، کلمات اهل‌بیت(علیهم السلام) به گونه‌های مختلفی به ما رسیده است. در ابتدا از سینه به سینه و قول به قول منتقل می‌شد و سپس از طریق آثار مکتوب ادامه یافت و با بالغ‌تر شدن تاریخ، مجموعه‌های حدیثی و مدوّن، جای روش‌های قبلی را گرفت. در این بین، نباید فراموش کرد که مغرضان و کینه‌توزان فرهنگ ناب اسلامی که به اهمیت و قدرت این کلمات پی برده بودند، دست روی دست نگذاشتند و تا توانستند با حیله و نیرنگ، بر پیکر این بی‌بدیل‌ترین آفریده‌های خداوند، تحریفات گوناگوني را وارد کردند.
سالیان درازی بود که در شیوۀ نگارش، تدوین و بررسی حدیث، نوآوری و خلاقیّتی دیده نمی‌شد، امّا حضرت آیت الله محمّدی ری شهری با عزمی جزم، و عشقی ریشه‌دار، به کاری بس سترگ دست زدند که شاید بتوان در تاریخ حدیث، نقطۀ عطف و نوآوری مطابق با نیاز زمان دانست. میزان الحکمه، محصول تلاشی خلاّقانه، خالصانه و بزرگ است که رتبه‌ایی بسیار والا در میان محققان، مدرسان و علاقه‌مندان گفتار نورانی خاندان رسالت(علیهم السلام) دارد.
در این مجال، به معرفی و نقد نرم‌افزار میزان الحکمه، محصول مدیریت رایانه مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث که در بدو حضور، نظرات بسیاری را به خود جلب کرده است، می‌پردازیم.
دربارۀ ميزان الحکمه
بیش از 20 سال پیش، شیوۀ جدیدی از حدیث‌نگاری، آغاز شد که امروزه، ما نسخۀ دیجیتال آن را در دست داریم. روش چینش احادیث از طریق موضوع، شاید در ابتدای کار چندان سخت به نظر نیاید، امّا با دقت، به دشواری‌های موضوع‌بندی کردن و ارجاع دادن احادیث چند بعدی، و نیفتادن در دام تکرار، بر ما روشن خواهد شد. پالایش احادیث از وجود مجعولات و اسرائیلیات و روایات ضعیف، نیز بعد دیگر و سختی طاقت‌فرسای دیگری است که بر مؤلف وارد می‌کند.
میزان الحکمه، این حامل تراوش‌های ثقل کبیر (عترت)، شامل بیش از 23000 حدیث در560 عنوان اصلی و 4197 عنوان فرعی با دسته‌بندی موضوعی است و به تناسب، آیات مرتبط نیز آمده است. ترتيب و نظم الفبايى موضوعات اصلى كتاب، در كنار استفاده روشمند از نظام ارجاع‌دِهى، پژوهشگر را از مراجعه به بسيارى از منابع حديثى شيعه و اهل سنّت بى‌نیاز مى‌كند و استقبال چشم‌گير از كتاب و چاپ‌هاى مكرّر آن، نشان دهنده موفقيت اين كتاب در پركردن خلأ نسبى در زمينه معارف دينى بوده است.
نرم‌افزار ميزان الحکمه
«مدیریت امور رایانه» مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث، با تلاش شبانه‌روزی محققان و طراحان خود، توانسته است نرم‌افزاری در اختیار جامعۀ علمی و پژوهشی قرار دهد که از استانداردها و امکانات مناسب یک نرم‌افزار تحقیقاتی، برخوردار است. در این نرم‌افزار سعی شده است از آخرین ویرایش متن عربی و فارسی کتاب میزان الحکمه استفاده شود. بهره بردن از «بیان» برای ابوابی که نیاز به توضیح و تشریح بیشتری بوده است، می‌تواند بسیاری از ابهامات مراجعان در مورد موضوعات ارائه شده در این نرم‌افزار را برطرف نماید.
پس از شروع برنامه، دو گروه گزینه در اختیار شما قرار می‌گیرد. گروه اول، برای انتخاب زبان نرم‌افزار است و گروه دوم، محتویات نرم‌افزار را در بر مي‌گيرد.
محتویات نرم‌افزار
ورود: در اين قسمت، متن کامل 13 جلد میزان الحکمه در اختیار شما است. پس از ورود، در سمت راستِ پایین صفحه، با چهار گزینه: نمايش، جستجو، فهرست‌ها و رسانه‌ها روبه‌رو مي‌شويد.
نمایش: در این صفحه، می‌توانید با انتخاب جلد، صفحه و شماره حدیث، همانند این‌که در حال ورق زدن کتاب میزان الحکمه هستید، آن را مرور کنید. در قسمت توضیحات این نرم‌افزار آمده است:
... برای دسترسی به هر صفحه از کتاب، میتوان شماره صفحه مورد نظر را وارد و برای تاييد از كليد Enter استفاده کرد. در صورت تمايل میتوان با انتخاب شماره حديث نيز صفحه‌ای از کتاب را كه حديث مورد نظر در آن قرار دارد، مشاهده نمود. استفاده از علامت‌های فلش به سمت بالا و پايين در كنار محل تعيين شماره صفحه و حديث، موجب افزايش و كاهش شماره عدد در حال نمايش و تغيير متن كتاب به تناسب همان عدد خواهد شد. برای سهولت حركت در صفحات و مطالعه صفحه به صفحه، میتوان از دو كليد > و < برای حركت به عقب و جلو استفاده كرد.
جستجو: ميزان الحكمه همانند نرم‌افزارهای مشابه، از جستجوی ساده و پیشرفته برخوردار است. در حالت جستجوی ساده، کاربر با تعيين دامنه و فاصله کلمات، عمل جستجو را انجام می‌دهد و در حالت جستجوی پيشرفته، گزينه‌ها و امکانات بيشتری در اختيار محقق قرار دارد.
در صورت استفاده از جستجوی پيشرفته، کلمات و عبارات موجود در فهرست (ليست) عبارات، به صورت ترکيب فصلی و به شرط «يا»، مورد جستجو قرار خواهند گرفت. استفاده از تكمه‌های «اضافه» و «حذف» و «حذف کل» در ويرايش فهرست ايجاد شده، به کاربر ياری می‌رساند.
دو گزینه مهم در قسمت جستجوی پیشرفته وجود دارد که توضیح آن‌ها لازم به نظر می رسد؛ یکی، لغت‌نامه است که فهرست غير تكراری كلمات کتاب یا کتاب‌های موجود در برنامه را در دسترس کاربر قرار می‌دهد. كاربر می‌تواند يك يا چند كلمه از اين فهرست را انتخاب و به فهرست (ليست) عبارات اضافه نمايد، و در جستجو مورد استفاده قرار دهد. گزينه دوم، ذخیره نتایج است که از طريق آن می‌توانید پاسخ جستجوی خود را در یک پرونده با فرمت HTML ذخیره کنید.
برای آشنایی بیشتر با امکانات و روند جستجوی پیشرفته، به توضیحاتی که در راهنمای برنامه آمده است، مراجعه کنید.
فهرست‌ها: در این بخش، کاربر می‌تواند فهرست میزان الحکمه را به صورت درختواره مشاهده کند. پس از پيمايش درخت و انتخاب يک عنوان، میتوان صفحه مرتبط با همان عنوان را در بخش نمايش مشاهده نمود.
رسانه‌ها: یکی از ویژگی‌های بارز این نرم‌افزار به شمار مي‌رود. می‌توانید در این بخش به توجه ویژه مقام معظم رهبری به حدیث پی ببرید و از نظرات گهربار ایشان استفاده کنید.
«پیام مقام معظم رهبری به مناسبت افتتاح دارالحدیث»، «مکتوب مقام معظم رهبری در دیدار از دارالحدیث»، فیلمِ «دیدار کارکنان و محققان دارالحدیث با مقام معظم رهبری»، فیلم «میزان الحکمه از زبان مؤلف»، و معرفی محصولات نرم‌افزاری دارالحدیث در این بخش گنجانده شده است.
ويژگی‌‌های نرم‌افزار ميزان الحکمه
- دسترسی جداگانه به فهرست الفبایی موضوعات عربی و فارسی؛
- گرافیک مناسب: استفاده از سطوح مختلف رنگ سبز در این نرم‌افزار، با توجه به محتویات آن که کلمات حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) و خاندان پاکش است، بسیار متناسب و بجا است. همچنین ترکیب رنگ‌ها که از ضعیف به شدید در نوسان است، به این نرم‌افزار جذابیتی ویژه داده است. استفاده از خطوط و اشکالی که در هنر ایرانی ـ اسلامی مشهور است، اقبال مخاطب به این بسته نرم‌افزاری را افزایش می‌دهد. شلوغ نبودن نرم‌افزار و در حاشیه قرار نگرفتن متن میزان الحکمه، از ديگر نقاط قوت اين برنامه به حساب می‌آید؛
- سرعت بالا: به جهت کم حجم بودن برنامه، حرکت در بین صفحات و دسترسی به موارد جستجو شده، سریع و آسان صورت می‌گیرد؛
- ارائه متن ویرایش شده و بدون غلط: ارائه آیات مرتبط و مناسب در ابتدای هر عنوان با اعراب کامل و بدون غلط، به همراه اعراب گذاری کامل متن عربی احادیث، باعث بالا رفتن اعتبار نرم‌افزار شده است و کاربر با کمترین اشکال، از متن احادیث و قرآن استفاده می‌کند؛
- قابلیت تغییر اندازه و رنگ فونت‌ها.
نرم‌افزار حديث همراه 2
امروزه دنیای دیجیتال در حال فراهم آوردن شرایطی است که خواسته‌های بشری، در همه جا و همه وقت در دسترس باشد. تلفن‌هاي همراه به موجب ویژگی های منحصر به فردشان، بهترین وسیله برای گسترش این ایده است.
«حدیث همراه 2»، همان میزان الحکمه، با قابلیت اجرا برروی تلفن همراه، است كه تمام ویژگی‌های نسخۀ قابل اجرا برروی رایانه‌ها را دارا است؛ با این تفاوت که در این بسته، می‌توانید متن یا ترجمه احادیث را از طریق پیامک برای دیگران ارسال کنید. همچنين درختوارۀ فهرست مطالب و الفبایی موضوعات نیز قابل دیدن است.
اشکال عمده‌ای که میتوان به این نرم‌افزار بسیار پرکاربرد و مفید گرفت، اين است كه فقط با گوشي‌هاي نوكيا سازگاري دارد و فقط کسانی می‌توانند از آن استفاده کنند که گوشی همراه نوکیا سری60 (Symbian ver6, 7, 8) داشته باشند. با تماسی که با مدیریت امور رایانه مؤسسه دارالحدیث گرفته شد، اطلاع دادند که در حال برطرف کردن این اشکال هستند. امیدواریم با رفع این مشكل، شمار بیشتری از مشتاقان معارف دینی، به‌ویژه تشنگان معارف زلان خاندان رسالت(علیهم السلام) از این امکانات بهره‌مند شوند.
در پایان، پیوستن این نرم‌افزار را به جامعۀ علمی ـ پژوهشی جهان اسلام، به نیکی یاد می‌کنیم. امید است در پیمودن راه پر خیر و برکت اهل بیت(علیهم السلام)، گام‌های بزرگ‌تر و محکم‌تري برداشته شود. ■
پي‌نوشت:
