ره آورد نور

در سال‌های آغازین قرن بیست و یکم، تمرکز کشورهای مختلف بر توسعه سریع زیرساخت‌های مرتبط با فناوری اطلاعات به اندازه‌ای مشهود است که باعث شده با وجود رشد سریع دسترسی به اینترنت در کشور و سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی که در حوزه‌های مرتبط با فناوری اطلاعات در ایران انجام شده، ایران در سال‌های اخیر هرگز نتواند در جمع 100 کشور برتر دنیا به لحاظ شاخص‌های مختلف مرتبط با فناوری اطلاعات قرار گیرد. به طور خاص، متأسفانه رتبه ایران به لحاظ دسترسی شهروندان به اینترنت دارای سرعت و قیمت مناسب، همواره بسیار نازل بوده است.

اجماع سیاست‌گذاران ارشد اقتصادی کشورهای مختلف بر نقش مهم توسعه فناوری اطلاعات در رونق‌بخشی به بخش‌های مختلف اقتصادی، باعث شده است که هم‌اکنون بتوان رشد سریع فناوری اطلاعات را به عنوان یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های اقتصادی جهان در قرن بیست و یکم محسوب نمود. کافی است توجه کنیم که علی‌رغم کاهش آمار فروش اتومبیل و لوازم خانگی و ... در سطح جهان به دلیل رکود اقتصادی چهار سال اخیر، حجم فروش انواع کالاها و خدمات مرتبط با فناوری اطلاعات، همچنان رشدی سریع دارد.

فناوری اطلاعات و کمک به افزایش توانایی رقابتی تولیدات

امروزه، فناوری اطلاعات، از یک طرف به تولید انبوه موقعیت‌های شغلی در سراسر جهان منجر شده و از طرف دیگر، به ارتقای بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت در حوزه‌های مختلف تولید کمک کرده است. برای مثال، هم‌اکنون در رقابت نفس‌گیر کشورهای توریستی برای جذب هر چه بیشتر گردشگر، معرفی جاذبه‌های توریستی در چارچوب طراحی سایت‌های اینترنتی جذاب، به عنوان یکی از حوزه‌های راهبردی رقابت شهرهای توریستی مختلف در جذب گردشگر محسوب می‌شود. همچنین وجود زیرساخت‌های مناسب برای تهیه اینترنتی بلیط هواپیما، سفارش آسان اینترنتی هتل، پیش‌خرید اینترنتی بلیط‌های مربوط به بازدید از مکان‌های مختلف دیدنی شهرهای توریستی و...، به رونق گردشگری در مناطق توریستی کمک محسوسی می‌کند.

مثال دیگر این‌که، هم‌اکنون رواج «دورکاری»(1) در کشورهای دارای دسترسی به اینترنت دارای کیفیت مناسب، باعث شده است که برخی از هزینه‌های تولیدکنندگان مانند هزینه مربوط به زمین و ساختمان و نیز انواع هزینه‌های جانبی ناشی از حضور کارکنان در محل کار، کاهش یافته و در عین حال، بار هزینه‌های حمل و نقل نیز برای کارکنان سبک‌تر شود. به این ترتیب، کاهش هزینه‌ها از راه گسترش دورکاری، یکی از سازوکار‌هایی است که توسعه دسترسی به اینترنت پرسرعت در هر کشور را در خدمت کاهش هزینه‌های تولیدکنندگان و در نتیجه، بهبود قدرت رقابت‌پذیری آن‌ها در سطح بین‌المللی قرار می‌دهد.

نتیجه آن‌که از یک طرف، شاهد رشد روزافزون سهم کالاها و خدمات مختلف مرتبط با فناوری اطلاعات در تولید ناخالص ملی بیشتر کشورهای جهان هستیم و از طرف دیگر، در معمول اقتصادهای جهان، درصد مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات نسبت به کل مشاغل در حال افزایش است؛ از مشاغل مرتبط با خدمات‌رسانی به پایگاه‌های مختلف اینترنتی از قبیل: تبلیغات، بازاریابی، برنامهنویسی، خدمات امنیت شبکه و تولید محتوا برای پایگاه‌های اینترنتی گرفته تا مشاغلی که به کلی بر پایه ارتباطات الکترونیکی استوار هستند.

در مجموع، هم‌اکنون توسعه دسترسی شهروندان به اینترنت پرسرعت با قیمت و کیفیت مناسب، توسعه ارائه آموزش‌های مرتبط با استفاده از اینترنت، به‌ویژه در مناطق محروم با هدف کاهش «فقر دیجیتال» و توسعه زیرساخت‌های نقل و انتقال ایمن پول از راه اینترنت با هدف آسان‌سازی خرید و فروش محصولات مختلف در فضای مجازی، به عنوان یکی از محرک‌های مهم ایجاد مشاغل، اعم از تمام‌وقت و پاره‌وقت محسوب می‌شود.

فناوری اطلاعات و کمک به ارتقای عدالت اقتصادی ـ اجتماعی

افزون بر مزایای اقتصادی ناشی از توسعه دسترسی شهروندان به اینترنت پرسرعت، هم‌اکنون دسترسی به اینترنت و به‌ویژه دسترسی به اینترنت پرسرعتی که امکان برگزاری ویدیوکنفرانس را فراهم کند، از زیربناهای مهم ارتقای کیفیت آموزش و نیز بهداشت در مناطق دورافتاده محسوب می‌شود و در نتیجه، توسعه فناوری اطلاعات افزون بر آن‌که جزو زیرسا‌خت ‌اقتصادی شتاب‌دهنده رونق اقتصادی محسوب می‌شود، در زمره زیرساخت‌های اجتماعی (Social Infrastructure) هم طبقه‌بندی می‌شود و نقش کلیدی در ارتقای برابری فرصت‌های آموزشی و بهداشتی و بهبود سطح عدالت اقتصادی ایفا می‌کند.

برای مثال، دولت هند از سال 2008م.، برنامه گسترده‌ای را به منظور توسعه اینترنت پرسرعت در مناطق روستایی خود آغاز کرده است. دسترسی روستاییان هندی به «اینترنت پرسرعت»(2)، باعث شده است که برای مثال، از راه ایجاد امکان برقراری ویدیوکنفرانس، بیماران روستایی بتوانند توسط پزشکان مجرب شهری ویزیت شوند. افزون بر آن‌که ایجاد زیرساخت‌های امضای الکترونیکی، باعث شده است که پزشکان بتوانند پس از ویزیت مجازی بیماران خود، نسخه بیمار را نیز در اختیار او قرار دهند.
همچنین توسعه زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت پرسرعت و نیز ارائه آموزش‌های استفاده از اینترنت به روستاییان هند، باعث شده است که هم‌اکنون سازمان‌های دولتی مرتبط با کشاورزان، بخش بزرگی از آموزش‌های علمی مناسب برای ارتقای کیفیت کشاورزی کشاورزان تولید کننده محصولات مختلف را، به زبان ساده روی پایگاه‌های اینترنتی مشخصی قرار دهند. به علاوه، روستاییان هندی که بسیاری از آن‌ها باید مسیر زیادی را برای رسیدن به نزدیک‌ترین شعبه‌ بانکی بپیمایند، پس از فراگیری آموزش‌های اولیه مربوط به استفاده از اینترنت، قادر شده‌اند بخش بزرگی از فعالیت‌های بانکی خود را در منزل انجام دهند و در وقت و هزینه مربوط به رفت‌وآمد به بانک‌ها، صرفه‌جویی کنند.

جمع‌بندی

در سالهای اخیر، بارها و بارها شاهد طرح شعارها و ارائه برنامه‌های متعدد با هدف توسعه شاخصهای کمّی و کیفی دسترسی به فناوری اطلاعات در ایران بودهایم. یکی از آخرین مصوبات در این زمینه، به مصوبه مجلس شورای اسلامی، در قالب بند «ح» ماده 8 قانون هدفمند کردن یارانه‌ها مربوط میشود که بر اختصاص بخشی از درآمدهای حاصل از اجرای این قانون، برای «توسعه خدمات الکترونیکی تعاملی» با هدف «حذف یا کاهش رفت و آمدهای غیرضرور» تأکید کرده است.(3)

با وجود آن‌که مصوبه فوق بیشتر در راستای مدیریت تقاضای مصرف سوخت از راه کاهش مسافرت‌های درون‌شهری و جایگزینی حتی‌المقدور این مسافرت‌ها با ارتباطات الکترونیکی بوده، اما بدون شک در صورت اختصاص بخشی از درآمدهای طرح هدفمندی به منظور ارتقای کیفیت دسترسی به اینترنت برای شهروندان ایرانی، آثار مثبت آن به‌مراتب فراتر از کاهش مصرف بنزین خواهد بود. در کنار تعلل‌های ما برای توسعه دسترسی به اینترنت دارای قیمت و کیفیت مناسب برای شهروندان ایرانی، در حال حاضر، هر روز تعداد بیشتری از کشورهای جهان، اعم از فقیر و غنی، به اهمیت راهبردی توسعه فناوری اطلاعات پی برده و در نتیجه، گسترش کمّی و کیفی دسترسی به فناوری اطلاعات را به عنوان یکی از موتورهای محرک مهم برای بهبود شاخصهای مختلف اقتصاد کلان خود به کار میگیرند.

به این ترتیب، هماکنون تلاش برای ارتقای شاخصهای سهولت دسترسی به سختافزار رایانه، انواع نرمافزار و اینترنت و نیز بهبود شاخصهای مربوط به سطح سواد نرم‌افزاری، سخت‌افزاری و اینترنتی شهروندان، به منزله یکی از اجزای مهم برنامه‌های شتاب‌دهنده رشد اقتصادی، برنامه‌های مبارزه با فقر، برنامه‌های کلان ایجاد اشتغال و نیز برنامه‌های مدیریت تقاضای سوخت محسوب میشوند. همچنین گسترش کمّی و کیفی حضور شهروندان هر کشور در فضای مجازی، به عنوان نمادی از عرض اندام فرهنگ آن کشور و تلاش برای تأثیرگذاری آن فرهنگ در عرصه بینالمللی تلقی میشود.

کلام آخر آن‌که اگر عزم قاطع برای دستیابی به جایگاه نخست منطقه در چشم‌انداز 1404 داریم، شایسته است توجه بیشتری به حوزه‌ فناوری اطلاعات داشته باشیم.

پی نوشت ها:

http://parliran.ir/index.aspx?siteid=1&pageid=307

منبع: