ضمن تشکر، خواهشمندم ابتدا نگاهی کلی به مسأله موعودباوری در فضای وب داشته باشید؟
در باره فضای موعودباوری، می‌توانیم نگاهی کلی به فضای وب داشته باشیم و آن‌گاه کمی خاص‌تر وارد این فضا شد و به حوزه وب فارسی‌زبان در مورد مهدویت پرداخت.
در نگاه عمومی، موج بسیار سنگینی از مطالب مرتبط با بحث فرجام‌شناسی و آخرالزمان داشته‌ایم و این مباحث، تا پیش از سال 2000 میلادی بسیار اوج گرفته بود و در دهه ابتدایی هزاره سوم تا سال 2012م به نهایت اوج خود رسید. البته هنوز هم جریان‌های فکری و فرهنگی فعالی در این مسیر قابل مشاهده هست؛ اما در حال حاضر، تا حدود زیادی از تب‌وتاب آن کم شده است. این جریان، از مباحث موعودگرایی که در پایگاه‌های مختلف اینترنتی وجود دارد، شروع می‌شود و تا نشانه‌های پایان دنیا و مباحث مربوط به اساطیر و رخدادهای آخرالزمان، ختم می‌شود؛ به‌خصوص در فضای بنیادگرایی مسیحی، به مباحث پایان دنیا و اتفاقات آن عصر، بیشتر دامن زده شده است؛ هرچند از حجم آن، قدری کاسته شده است.
در مباحث موعودباوری، در محیط وب چه محتوایی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است؟
در مباحث موعودباوری، بخشی از محتوای وب به معرفی ادیان و اساطیر، و بخشی از آن به بحث تطبیق نشانه‌ها و رخدادهای آخرالزمان و حتی مباحث فانتزی همچون موجودات فرازمینی و بشقاب پرنده‌ها می‌پردازد؛ البته در حوزه سینما و ادبیات هم این مباحث قابل پی‌گیری است که نمود این تفکر، در فضای وب خود را نشان می‌دهد. خیلی از فیلم‌های مربوط به آخرالزمان و پساآخرالزمانی در فضای وب نمود و جلوه خاص خود را دارد.
در فضای مجازی، چه آسیب‌هایی مباحث مهدویت را تهدید می‌کند؟
در این فضا، ما با دو نوع آسیب مربوط به مباحث مهدویت مواجه هستیم:
اول این‌که بسیاری از مباحثی که به زبان انگلیسی منتشر می‌شود، مربوط به کسانی است که از نگاه غربی به این مسأله توجه می‌کنند؛ چنان‌که در منظومه‌های علمی و دانشنامه‌ها این طور است. این مباحث به‌شدت از کم‌اطلاعی و سوء برداشت‌هایی که توسط پژوهشگران غربی و مستشرقین صورت گرفته، تأثیر می‌پذیرد.
تولیدکنندگان و فعالان غربی، تصور درستی از مباحث مهدویت ندارند و این نقیصه باعث می‌شود که برداشت‌های مطابق با واقعیت را ارائه نکنند، یا گاهی به اسناد و منابع دست چندم استناد دهند و گاهی نیز تصورات آن‌ها، ناشی از تفکر اسلام‌هراسی است.
آسیب دوم این است که خودِ باورمندان به مهدویت و به‌خصوص شیعیان، نتوانسته‌اند این اعتقاد و مسائل مربوط به آن را در یک فرم و ادبیات قابل فهم و پذیرش که امکان همدلی بیشتری با آن وجود دارد، تولید و عرضه نمایند. به همین دلیل، وقتی در موتورهای جستجو در مورد مباحث مهدویت جستجو می‌کنید، از پربازدیدترین‌های آن مباحث، مطالب مربوط به ظهور مهدی سودانی و مبارزات او با قوای انگلیس مواجه می‌شوید؛ یعنی قبل از این‌که شما با یک موعود نجات‌بخش در اسلام و اندیشه‌های مربوط به مهدویت در قرآن و سنت آشنا شوید، با مدعیان دروغین مهدویت آشنا خواهید شد. مبحث مهدویت در فضای وب، با آن چیزی که ما در حوزه‌های علمیه و مراکز پژوهشی در مورد مهدویت داریم، فاصله دارد. این مسأله، در زبان‌های عمومی وب و به طور خاص، پایگاه‌های غیر عربی و غیر فارسی، به‌خوبی قابل مشاهده است.
آیا گزارش آماری دقیقی از پایگاه‌های تخصصی مباحث مهدویت، در دسترس هست؟
به طور مشخص، یک گزارش آماری دقیق در این باره وجود ندارد و عمده مسائلی که در این حیطه پی‌گیری می‌شود، مسائل مربوط به مهدیان دروغین و یا تصوراتی است که در جوامع گذشته اسلامی راجع به مهدی موعود وجود داشته است؛ البته به همراه جریان‌های سیاسی و اجتماعی که از آن‌ها منبعث شده‌اند. بنابراین، در این فضا، محتوایی که صبغه پژوهشی داشته و به منابع اسلامی نزدیک باشد، کمتر یافت می‌شود.
نمود مباحث مهدویت در میان پایگاه‌های عرب‌زبان چگونه است؟
وقتی در فضای پایگاه‌های عربی وارد می‌شویم، تا حدودی مسأله بهتر می‌شود و در آن‌ها، مسائلی از روایات و اندیشه‌های اسلامی که در موضوع مهدویت مطرح است، ارائه گردیده. البته جریان‌های جدیدی در خاورمیانه و به‌ویژه در عراق وجود دارد که به مدعیان دروغین مهدویت مربوط می‌شود. این گونه مسائل هم در مطالب عربی اینترنت دیده می‌شود.
همچنین مباحثی چون: بنیادگرایی و سلفی‌گری، ظهور دجال و منجی‌گرایی که در روایات اسلامی هم به آن‌ها اشاره شده، تا حدودی فضای وب را پر کرده است؛ حتی در کتاب‌های منتشرشده در کشورهای لبنان و عراق نیز این مطالب به چشم می‌خورد. از این رو، در خاورمیانه امروز، بیش از آن‌که به مباحث علمی مهدویت اهتمام نشان دهند، به مباحث این چنینی که مخاطبان بیشتری هم دارد، پرداخته می‌شود.
در اتاق‌های گفتگوی اینترنتی، معلوم نیست که پیرامون این موضوع چه می‌گذرد. از محتواهایی که در چت‌روم‌ها یا انجمن‌ها می‌گذرد و ارتباطاتی که کاربران اینترنت با این موضوع دارند، اطلاعات مشخصی در دست نداریم و البته نیازمند پژوهشی هستیم تا فضای ذهنی کاربران اینترنتی در باره این موضوع را نیز مشخص کند.
موضوع مهدویت در میان پایگاه‌های فارسی‌زبان، با چه آسیب‌ها و مشکلاتی مواجه می‌باشد؟
در مورد فضای فارسی، مشکلات زیادی داریم؛ محتوایی که در فضای وب فارسی در خصوص مهدویت منتشر می‌شود، بسیار زیاد است؛ همان طور که در فضای چاپ و نشر هم مباحثی که در باره مهدویت انتشار می‌یابد، بسیار بیشتر از مطالبی است که در دیگر حوزه‌های علمی و دینی منتشر می‌گردد.
ولی مشکل این‌جا است که این مطالب از عمق و غنای کافی برخوردار نیستند و به نوعی، کپی و تکرار هستند. اگرچه حجم جستجوها و وبلاگ‌ها و سایت‌ها با کلیدواژه‌های مربوط به مهدویت بسیار فراوان است، اما آن قدر غنای پایینی دارد که شما می‌توانید این محتوای را تبارشناسی کنید و متوجه شوید که این مطالب از کجا کپی شده‌اند و در نهایت، به منابع محدودی می‌رسید و این‌که بسیاری از آن‌ها، از یک یا چند سایت، کپی‌برداری شده‌اند.
نکته دیگری که در فضای وب با آن مواجه هستیم، این است که علاقه به وجود حضرت و اعتقاد به منجی و موعودگرایی، باعث می‌شود که هر شخصی به خودش اجازه تولید محتوا بدهد. همین مسأله، باعث پایین آمدن سطح کارآمدی مطالب گردیده است. می‌دانید که کارهای پژوهشی و آثار مکتوب و منتشرشده در باره برخی ائمه و بزرگان دین، بسیار کمتر از حوزه مهدویت است؛ اما متأسفانه، موضوع مهدویت در اینترنت، از غنای لازم برخوردار نیست.
وقتی تولید محتوای الکترونیکی، به صورت مطلوب صورت نگیرد و مطالب با بحث‌های مرتبط و نگاه‌های سیاسی آمیخته شود، نتیجه این می‌شود که محتوای سالم، معتبر و یکدستی را در فضای وب فارسی در خصوص مباحث مهدویت نمی‌بینیم. به همین جهت، برای سالم‌سازی و یکدست‌سازی محتوای مربوط به مباحث مهدویت در فضای وب فارسی، از دو سال قبل کاری را شروع کرده‌ایم که امیدواریم به سرانجام خوبی برسد.
از دیگر مشکلات پایگاه‌های فارسی‌زبان که به موضوع مهدویت پرداخته‌اند، کارشناسی نکردن مسائل است. همچنین نوعی گمنامی و بی‌سروسامانی در مراجع ارائه‌کننده محتوا نیز قابل مشاهده است. ما شاهد تعداد زیادی از سایت‌های بی‌نام و نشان هستیم که تولید محتوا می‌کنند. در نگاه اوّل، شاید به نظر خوب بیاید که عده زیادی مشغول تولید محتوا هستند؛ ولی از نگاه کارشناسی، این رویه می‌تواند آسیب‌زا باشد. محتوایی که در این گونه پایگاه‌ها ارائه می‌شود، از کدام مرجع کارشناسی‌شده ارائه می‌گردد؟ خاستگاه و آب‌شخور فکری این محتوا کجا است؟ کدام فرد یا مؤسسه شناخته‌شده‌ای آن را تهیه کرده و یا بر آن نظارت نموده است؟
این گونه مشکلات و تهدیدها است که ضرورت راه‌اندازی یک پرتال یا وب‌سایت جامع برای مهدویت را بیشتر می‌کند. بنابراین، ما نیازمند یک وب‌سایت معیار یا پرتال جامع در این موضوع هستیم.
این نکته را باید یادآوری کنم که نهادها و سازمان‌هایی در این زمینه فعال هستند که وقتی وارد فضای وب می‌شوند، خودشان را معرفی نمی‌کنند و مسئولیت محتوای ارائه‌شده را نیز به عهده نمی‌گیرند. از این رو، مخاطب سرگردان شده، به دلیل ناآشنایی با این مباحث، مطالب غیر کارشناسی را نیز دریافت می‌کند. اگرچه باعث خوشحالی است که از حیث کمّی، حجم بالایی از محتوای وب در باره موضوع مهدویت می‌باشد؛ اما از نظر کیفیت محتوا، شرایط خوبی را ارزیابی نمی‌کنیم.
در حوزه وبلاگ‌ها نیز شمار زیادی از آن‌ها، به ارائه مباحث مهدویت مبادرت می‌ورزند؛ ولی مطالب را بیشتر به صورت نقلی ارائه می‌کنند. در طی این دو سالی که بنده در این حوزه پژوهش داشته‌ام، حتی به تعداد انگشتان یک دست نیز وبلاگ‌های استانداردی که به طور مرتب پست داشته و به صورت هفتگی روزآمد شوند، سراغ ندارم. از همه مهم‌تر این‌که وبلاگی که مطالب آن تولیدی باشد، بسیار کم است؛ حتی زمانی در این فکر بودیم که از وبلاگ‌هایی که به صورت استاندارد تولید محتوا داشته و استمرار هم دارند، حمایت کنیم؛ اما متأسفانه چنین وبلاگ‌هایی هنوز وجود ندارد.
اگر بخواهیم دورنمایی از این وبلاگ‌ها را توصیف کنیم، می‌توان گفت نوع وبلاگ‌های مرتبط با مهدویت، در قالب زیبایی طراحی می‌شوند و چند پست به صورت کپی ارائه می‌کنند و در نهایت، تا چند ماه به لطف تصاویری که از مسجد جمکران ارائه می‌کنند، کارکرد دارند.
اساساً در مورد موضوع مهدویت در وب، با فضای پرآشوبی مواجه هستیم و هنوز مرکز مستقل و وب‌سایتی که مستقلاً برای وب، تولید محتوا کند، وجود ندارد و عموماً محتوای وبلاگ‌ها مربوط به تولیدات و محصولات و نهادهایی هستند که بخشی از آثارشان را در فضای وب ارائه می‌کنند و این‌که از فضای وب به طور مشخص در مسائل فرهنگی استفاده کنیم، عملکردمان نزدیک به صفر است؛ البته پرتال جامع مهدویت که حدود یک سال است در این حوزه فعالیت می‌کند، گام‌های مؤثری را برداشته و ان‌شاءالله در حوزه‌های اطلاع‌رسانی و پژوهشی، فعالیت‌هایی را در شبکه جهانی اینترنت عرضه می‌نماید که امید است، برای همه قابل استفاده و استناد باشد.
لطفاً در مورد پرتال جامع مهدویت که جنابعالی ناظر کیفی آن هستید، توضیح دهید؟
همان طوری که می‌دانید، پرتال به معنای دروازه و دریچه است و در حوزة اطلاع‌رسانی و ارتباطات، به پایگاه‌هایی گفته می‌شود که دربرگیرندة اطلاعات و مستندات طبقه‌بندی‌شده در زمینه‌ای خاص هستند. پرتال جامع مهدویت، دروازه و دریچه‌ای به سوی مباحث گوناگون حوزة مهدویت است و دسترسی علاقه‌مندان و مخاطبان این حوزه را به اطلاعات، محصولات و فعالیت‌های طبقه‌بندی‌شده دربارة امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) ممکن می‌سازد.
ما احساس کردیم که وب فارسی نیازمند یک پایگاه جامع و دربردارنده اطلاعات منسجم، متقن و مستند در موضوع مهدویت است. بر این اساس، این پرتال ـ به نشانی اینترنتی mahdaviat.ir ـ را راه‌اندازی کردیم و در آن، به سوی تأسیس پایگاه مرجعی رفتیم که بتواند تمام فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی در بحث مهدویت را پوشش بدهد.
می‌توانیم این پرتال را این‌گونه معرفی کنیم؛ شبکه‌ای که ارتباط میان مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان محتوا در باره موضوع مهدویت و موعودباوری در زبان فارسی را برقرار می‌سازد. این شبکه، به عنوان مرجعی تکمیل‌شونده، فعالیت‌های علاقه‌مندان و فعالان موضوع مهدویت را در زمینه تولید نشر و استفاده از انواع محتوا، هماهنگ‌سازی و مدیریت می‌کند و هدف اصلی آن، زمینه‌سازی برای «آموزش عمومی مهدویت» است.
شعار محوری پرتال، عبارت است از: «آگاهی و دانایی و همکاری در باره امام موعود». ما در این خصوص، سعی کردیم حوزه‌های مربوط به اطلاع‌رسانی، پاسخ به شبهات، تولید و انتشار محصولات، برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌ها، شناسایی فعالان در فضای وب و چندین مورد دیگر را دنبال می‌کنیم.
در پرتال جامع مهدویت، پنج سازه اساسی داریم:
- اتاق مطالعه: در این بخش، کاربر علاوه بر جستجو در فهرست اخبار و مطالب برگزیده در باره مهدویت، جزئیات مربوط به رویدادها و متون را مشاهده می‌کند و از آن‌ها مطلع می‌گردد.
- مخزن پرسش: کاربر در این بخش، علاوه بر جستجو در فهرست پرسش‌های برگزیده در باره مهدویت، پاسخ عمومی هر یک از آن‌ها را مشاهده می‌کند و می‌تواند پرسش اختصاصی خود را نیز مطرح نماید.
- پیشخوان محصول: این بخش، فهرست محصولات برگزیده در باره مهدویت بوده و جزئیات مربوط به مستندات آن را ارائه می‌دهد. کاربر می‌تواند موارد دلخواه خود را از این طریق سفارش دهد.
- تقویم برنامه: در این قسمت، مخاطب می‌تواند علاوه بر جستجو در فهرست برنامه‌های برگزیده در باره مهدویت، جزئیات مربوط به برگزاری آن‌ها را مشاهده کرده و درخواست مشارکت خود را نیز ثبت نماید.
- نمایه فعالان: در این قسمت، کاربر می‌تواند علاوه بر جستجو در فهرست مجموعه‌های فعال در زمینه مهدویت، جزئیات مربوط به مشخصات هر یک از فعالان را مشاهده کرده و پیام خود را نیز به ثبت برساند.
مخاطبان پرتال چه کسانی هستند؟
در یک سو، تمام علاقه‌مندان به موضوع مهدویت قرار دارند که به عنوان مصرف‌کننده محتوا شناخته می‌شوند و در محیط‌های خانواده، مدرسه، دانشگاه و فضای کسب و کار حضور دارند. این افراد می‌توانند پرسش‌ها، دغدغه‌ها و نیازهای فرهنگی خود را از طریق پورتال برآورده سازند و از خدمات آموزشی و مهارت‌افزایی آن استفاده کنند.
در سوی دیگر، تمام فعالان و دست‌اندرکاران فضای پژوهشی، تبلیغی و فرهنگی مرتبط با موضوع مهدویت قرار دارند که به عنوان تولیدکننده محتوا شناخته می‌شوند و در محیط‌های آموزشی و پژوهشی و مراکز فرهنگی، هنری و انتشاراتی حضور دارند. این افراد می‌توانند به پرسش‌ها و دغدغه‌ها و نیازهای فرهنگی مخاطبان خود در پرتال پاسخ دهند.
در یک کلام، پرتال جامع مهدویت بستری را فراهم آورده تا شنوندگان و سخنوران، خوانندگان و پژوهشگران، بیش از پیش یکدیگر را بشناسند و معارف نورانی و آموزه‌های زندگی‌بخش مهدوی، در میان اندیشه‌ها و قلب‌های جویای حقیقت جاری شود.
نمایه فعالان مهدوی، کار بی‌بدیلی است که مشابه آن تاکنون انجام نشده. لطفاً این قابلیت را بیشتر معرفی کنید.
بله، یکی از این کارهایی که بی‌بدیل و بی‌سابقه بوده است، تهیه کارنامه فعالان در حوزه مهدویت است و افرادی که در این حوزه، مشغول تحقیق و تدریس و فعالیت علمی و پژوهشی هستند، در آن معرفی می‌شوند. در همین بازه زمانی که کار را شروع کردیم، نزدیک به 250 نفر از فعالان معرفی شده‌اند.
با این کار، در حقیقت کارنامه فعالیت آن‌ها به نمایش در می‌آید که فوایدی زیادی می‌تواند داشته باشد؛ از جمله این‌که باعث می‌شود در یک فضای شبکه‌ای، فعالان در این عرصه دور هم جمع شوند، همدیگر را بشناسد و از توانایی‌ها و آثار یکدیگر مطلع گردند. برای این کار، در زمینه‌های مختلف کارهایی انجام شده است؛ از جمله، کتاب راهنمای تصویری در این زمینه منتشر شده است.
پرتال از چه ویژگی‌ها و قابلیت‌های فنی برخودار است؟
معماری این پرتال، به گونه‌ای است که می‌تواند حداکثرِ کاربری و و زیبایی را در وسایل گوناگون متصل به اینترنت فراهم سازد و در تمام سیستم‌عامل‌های موجود در رایانه‌‌های شخصی، تبلت‌ها و تلفن‌های همراه، به طور یکسان نمایش داده شود و تمام امکانات آن، در هر نوع اتصال، فعال باشد. پایگاه اینترنتی پرتال، این ویژگی را دارد که در تمام مرورگرهای مدرن، کار می‌کند.
سخن پایانی شما چیست؟
من به سهم خود، از فصلنامه وزین ره‌آورد نور که در زمینه اطلاع‌رسانی این گونه مباحث، تلاش و زحمات درخور توجهی داشته است، تشکر می‌کنم و امیدوارم بیش از پیش، در این عرصه موفق باشید.
پی نوشت:
