فصلنامه شماره 66 (بهار 1398)
سال هجدهم/ پیاپی 83
امکان سنجی هوشمندسازی علوم اسلامی
پیش نشست اوّل نخستین همایش هوش مصنوعی و علوم اسلامی؛ 29 فروردینماه سال 1398 ـ سالن اجتماعات مرکز نور؛ سخنران: دکتر بهروز مینایی و دکتر حمید شهریاری
سخنران پیش از نشست: دکتر بهروز مینایی
پیشینه بحث هوش مصنوعی
بسم الله الرحمن الرحیم. بنده به عنوان مقدّمه بر صحبت های آقای دکتر شهریاری که سخنران اصلی امروز هستند و نیز معرّفی پروژه «نجف» که مخفَّف عبارت «ناصر جامع فقیه» است، چند کلمهای را خدمت شما عزیزان عرض میکنم. این جلسه، پیشنشستی است برای یک نشست و همایش اصلی که قرار است در آبانماه سال جاری به منظور فرهنگسازی استفاده از هوش مصنوعی در علوم اسلامی، به خصوص در مسیر فقاهت و اجتهاد، برگزار شود.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از سال 1368 شمسی راهاندازی شد. اتفاقاً میخواستم عرض کنم که دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت، مهرماه امسال سی سالگی خودش را جشن میگیرد و این موضوع، با سی سالگی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی همزمان شده است. بنده پروژه کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه علم و صنعت گرفتم. ما جزء ورودیهای سال 1374ش بودیم. در سال 1376 توانستیم از پروژه خودمان که سیستم خِبرۀ رجال بود، دفاع کنیم. این پروژه، به عنوان یکی از سیستمهای مقدماتی بحث فقیهیار محسوب میشود. اینکه گفتم، در واقع، بیانگر سابقه این همایش است.
- نویسنده: تدوین: علی نعیم الدین خانی
چکیده
در این نوشتار، فعّالیت های گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اعم از چگونگی تحلیل محتوا در معاجم موضوعی فلسفی و درختوارههای کلام اسلامی و نیز کتابخانههای حکمت اسلامی، کلام اسلامی و عرفان، همراه با معرّفی نرمافزارهای تولیدشده و نرم افزارهای در حال تولید، معرّفی میگردد.
- نویسنده: حمیدرضا شیرملکی؛ مدیر گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
دورنمایی از پایگاه نسخ خطی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)
گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی طباطبایی، مدیر گروه کتابخانه های دیجیتال معاونت پژوهش مرکز نور
اشاره
با در نظر گرفتن تاریخ صنعت چاپ پانصدساله در اروپا و دویستساله در ایران، شاید به جرئت بتوان گفت که حدود 70 درصد از آثار علمی تولیدشده از سوی فرهیختگان مسلمان، در فرمتِ نسخه خطی میباشد و بر این پایه، یک مرکز علمی و دانشگاهی، یا یک استاد، پژوهشگر و دانشجویی که در اثر غفلت یا صرفاً به جهت عدم آشنایی با منابع متون کهن یا عدم توانایی در استفاده از این منابع سرشار پژوهشهای تاریخی (= منابع دستاوّل)، در فرایند پژوهشی خود، به حوزه تراثیات، ورودی پیدا نمیکند و صرفاً به منابع دست دوم (= اطلاعات جویدهشده)، یعنی کتب چاپی، مقالات و پایاننامهها مراجعه میکند، در واقع امر، این پژوهشگر در حالت کمینه آن، به جهت غفلت از این سرچشمههای سرشار، در حدود 70درصد حوزه مطالعاتی و تحقیقی خویش را از دست داده است! پایگاه نسخ خطی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به نشانی noormms.ir ، گامی است بزرگ در جهت سهولت دسترسی اهل تحقیق به این گنجینه بزرگ اسلامی است و به زودی راهاندازی خواهد شد.
آنچه در ادامه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد، گفت و گویی است که با مدیر محترم وبگاه نسخ خطی نور انجام شده است. امید است مورد استفاده علاقهمندان قرار گیرد.
- نویسنده: به کوشش: حمید کرمی
گزارش مراسم رونمایی نسخه جدید نرم افزارهای کتابخانه حکمت اسلامی، تاریخ ایران اسلامی و دانشنامه اخلاق اسلامی
در سی و دومین نمایشگاه سراسری کتاب تهران 8 اردیبهشت ماه 1398
در سی و دومین نمایشگاه سراسری کتاب تهران امسال، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به عرضه محصولات نرمافزاری خویش در حوزه علوم و معارف اسلامی پرداخت و از سه نرمافزار جدید به نامهای: کتابخانه حکمت اسلامی ـ نسخه 2، دانشنامه اخلاق اسلامی و تاریخ ایران اسلامی ـ نسخه 2، رونمایی کرد. در ابتداء این مراسم، ابتداء رئیس محترم مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دکتر حمید شهریاری، نکات مهمی را درباره تحولات نوین در حوزه فضای مجازی بیان نمود که در این گزارش، تقدیم خوانندگان عزیز میشود.
- نویسنده: تهیه و تنظیم: علی نعیم الدین خانی
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از مراکز پیشرو در حوزه دادهپردازی و هوشمندسازی متون و منابع مربوط به علوم و معارف اسلامی است که تاکنون محصولات ارزشمندی را به جامعه علمی و پژوهشی تقدیم نموده و بار سنگین تحقیق و بازیابی محتواهای دینی و اسلامی را تا حدّ چشمگیری کاهش داده است. از جمله تولیدات فاخر این مرکز، عرضه نرمافزارهای مرتبط با دروس و علوم رایج در حوزههای علمیه است. به اذعان خود طلاب و اساتید حوزههای علمیه کشور، محصولات نور، مسیر دانش را هموار نموده و یاریرسانِ محقّقان در راه استخراج دقایق و نکات علوم و معارف اسلامی است. از این رو، بر آن شدیم در این نوشتار، به اختصار، محتوای علمی این محصولات کارآمد را معرّفی کنیم. امید است که مورد استفاده خوانندگان و علاقه مندان قرار گیرد.
- نویسنده: علی نعیم الدین خانی؛ این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
اشاره
رشد و توسعه فنّاوریهای اطّلاعاتی و ارتباطی، سبب شکلگیری پدیدهای به نام «فضای سایبری» شده است. فضای سایبری، به معنای هرگونه محیط الکترونیکی است که ارتباطات و انتقال اطّلاعات در آن روی میدهد. امروزه فضای سایبری، صرفنظر از مزایای زیادی که برای کاربران در امر بازیابی اطّلاعات دارد، از جمله: سرعت، سهولت و دقت، آسیب های بسیاری را نیز مانند: کمرنگشدن ارزشهای مترقّی، جعل هویت و کلاهبرداری، رواج سطحینگری فکری، مزاحمتها و جرایم سایبری، برای کاربران به همراه داشته و لزوم بررسی اخلاق به مفهوم بایدها و نبایدها و پایبندی به آن در فضای سایبری جهت فعّالیّت در این فضا با آرامش و به دور از آسیب های متعدّد را ضروری ساخته است. اخلاق اطّلاعات اسلامی، به معنای تولید، ذخیره، اشاعه و بازیابی اطّلاعات با توجّه به آموزه های اسلام و قرآن و با رویکرد اسلامی است.
اصول اخلاقی خواجه نصیرالدّین طوسی، به عنوان شاخصترین فیلسوف فضیلتگرای ایرانی در توسعه رویکردهای فضیلتگرا به اخلاق فضای سایبر که به جای هدایت کردار به هدایت فضایل روحی انسان تأکید میکند، میتواند نگاه تازهای برای تدوین خطمشیهای اخلاقی در فضای سایبر باشد. اصول اخلاقی مورد توجّه خواجه نصیرالدین طوسی، مانند: صداقت، حسادت، عدالت، عفّت، صبر و شفقّت، قابل تطبیق با فضای سایبری بوده و میتوان با استناد به آن موارد، الزاماتی را برای فضای سایبری مدّ نظر قرار داد.
پژوهش حاضر، به روش مروری ـ کتابخانه ای، درصدد تطبیق این اصول با فضای سایبری است. بر اساس بررسیِ انجامشده، مشخّص گردید که اخلاق، نه تنها در محیط فیزیکی و واقعی، بلکه در فضای سایبری و مجازی نیز به جهت آثار و پیامدهای زیانبار آن، باید مورد توجّه قرار گیرد. در همین راستا، بایسته است که تلاش های بیشتری، چه در جامعه حقیقی و چه در جامعه سایبری و مجازی، به منظور نهادینهکردن اصول اسلامی در حیطه تولید، نشر و استفاده از اطّلاعات صورت گیرد.
- نویسنده: ناهید خوشیان*؛ مرضیه یاری زنگنه**
نظارت دولت امریکا بر شبکه های اجتماعی
بر اساس تحقیقات علمی، مدارک رسمی دولتی و پرونده های خصوصی که سایت مادربورد مورد بررسی قرار داده، دولت ایالات متحده در حال سرعت بخشیدن به اقدامات خود برای نظارت بر شبکه های اجتماعی به منظور پیشگیری از تظاهرات بزرگ ضدّ دولتی در امریکاست. پستهای شهروندان امریکایی مخالف دونالد ترامپ در شبکه های اجتماعی، موضوع اصلی تحقیقی بوده که ارتش امریکا بودجه آن را تأمین کرده است. این تحقیق که با هزینه نیروی زمینی امریکا انجام شده و یک پژوهشگر شاغل در آکادمی نظامی وست پوینت نیز از نویسندگان آن است، بخشی از اقدام وسیعتر دولت ترامپ برای تشدید نقش ارتش امریکا و نفوذ آن بر اطلاعات داخلی است.
بازتاب دامنه گسترده این اقدام را میتوان در شمار مجوزهایی دید که برای دولت در سال جاری برای نظارت بر شبکههای اجتماعی اعطاء کرده و به یک برنامه جاسوسی مرتبط هستند که دولت ترامپ سال گذشته از طریق یک شرکت خصوصی آن را عملیاتی کرده است. کارشناسانی که مادربورد با آنها مصاحبه کرده، می گویند که تحقیق پنتاگون پیرامون این فنّاوری جدید، ممکن است در متمّمهایی که آوریل گذشته به دکترین دفاعی داخلی ستاد مشترک ارتش افزوده شد، نقش داشته باشد؛ دکترینی که نقش پنتاگون را به تأمین اطّلاعات برای «وضعیتهای اضطراری» داخلی، از جمله یک «شورش» تسری می دهد.
امنیت اطّلاعات با گسترش روند دیجیتال شدن کاسته شده و هر روز حجم بیشتری از اطّلاعات کاربران فاش میشود. این روند، در سالهای اخیر نگرانکنندهتر شده است. طبق خبر گروه دانش و فنّاوری خبرگزاری مهر، چند هفته پیش، تیتر این خبر همه را شگفتزده کرد: «اطلاعات ۵۰ میلیون کاربر فیسبوک افشا شد.» هر چند این نخستینباری نیست که اطّلاعات خصوصی افراد فاش می شود، امّا حجم آن، نگرانکننده است. پیش از این نیز اخبار مربوط به فاششدن اطّلاعات کاربران خبرساز شده بود؛ به عنوان مثال، در اوایل سال جاری رسوایی کمبریج آنالایتیکا در صدر اخبار قرار گرفت. این شرکت به وسیله اطّلاعات کاربران فیسبوک، استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرده بود.
به هر حال، همزمان با پیشرفت فنّاوری و دیجیتالیزه شدن سیستمهای ذخیره اطّلاعات و گسترش استفاده از اینترنت در گجتهای مختلف، هر روز اخبار بیشتری درباره فاش شدن اطلاعات محرمانه کاربران منتشر میشود. افشاء اطّلاعات کاربران، در سال های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است و دلایل مختلفی دارد.
معرفی کتاب
کتاب «فقه حریم خصوصی»، دفتر نخست از دوره «فقه فنّاوریهای نوین ـ بخش اوّل: فقه فضای مجازی» است و در واقع، محصول درسهای آیت الله حمید شهریاری است که تحت عنوان «فقه فنّاوریهای نوین» به صورت هفتگی در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار میشود. اثر حاضر، طیّ چهار فصل به طرح مباحثی درباره فقه حریم خصوصی پرداخته است.
- نویسنده: دکتر حمید شهریاری