علم اصول، در شمار مهمترین علوم اسلامى است که جایگاه آن بر پژوهشگران، خاصه دانشجویان فقه و حقوق، روشن است؛ چه این‌که امروزه دستیابى به احکام شریعت، بدون این دانش بنیادین امکان‌پذیر نیست و فهم آن، از ارزش و اهمیت ویژهاى برخوردار است.
در همین راستا، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، بنا بر رسالت و وظیفه دیرینه خود در جهت داده‌پردازی و مدیریت اطلاعات منابع اسلامی، اقدام به جمع‌آوری آثار اصولی علمای نامدار شیعه کرده است تا راه وصول به مطالب ناب اصولی را هموار ساخته و در مسیر احیای میراث دانشمندان اصولی، قدمی هر چند کوچک بردارد.
این مرکز، تاکنون در راستای ارایه مباحث اصولی، در موارد ذیل، پژوهش‌هایی را در قالب نرم‌افزار تولید کرده یا در دست تحقیق دارد:
- ـ معجم موضوعی رسایل و کفایه، تولید شده در ضمن نرم‌افزار نور الفقاهه؛
- ـ درختواره اصول که مراحل پایانی پژوهش خود را طی می‌کند؛
- ـ مجموعه آثار آخوند خراسانی(ره) و مجموعه آثار شیخ انصاری(ره) که تولید و انتشار یافته‌اند؛
- ـ کتابخانه اصول فقه که در سال 1379 شمسی با محتوا و قابلیت‌هایی ارزنده به جامعه علمی تقدیم شد. متن کامل 75 عنوان کتاب در زمینه اصول فقه در 176 جلد از 51 نویسنده معتبر، پیوند شرح و متن و نیز ارایه اصطلاحات اصولی بر اساس کتاب اصطلاحات الأصول آیت‌الله مشکینی(ره) به همراه کتاب‌شناسی و مــؤلف‌شناسی متون برنامه، از جمله امکانات این معجم لفظی است.
اما اینک به یاری خداوند رحمان، نسخه جدید کتابخانه اصول با عنوان «جامع اصول الفقه» با محتوا، قابلیت‌ها و ویژگی‌های قابل توجه تولید و عرضه شده است تا به گونه‌ای شایسته‌تر، پاسخگوی نیاز کاربران در پژوهش‌های اصولی و فقهی باشد.
محتوای برنامه
در این نرم‌افزار، متن کامل 410 عنوان کتاب به زبان فارسی و عربی در 914 جلد از 240 مؤلف در موضوع اصول فقه، در دسترس کاربران و محققان گرامی قرار گرفته است. از این میان، می‌توان به: 58 شرح معتبر بر کتاب های اصولی، 12 عنوان اصطلاح‌نامه فقهی و اصولی، 40 عنوان کتابِ «چاپ سنگی» به همراه امکان نمایش تصویر متن اصلی، اشاره کرد.
در قسمت «نمایش»، متن کامل تمام کتب برنامه به همراه امکانات متنوع تحقیقاتی قابل دستیابی است که از آن جمله می‌توان به: فهرست درختی متون، فهرست گزینشی مشتمل بر عناوین سرفصل و ابواب کتب، امکان دسترسی به متن چند کتاب در کنار یکدیگر (چند سندی)، استفاده از ابزارهای متعدد پژوهش در متن مانند: نمایه‌زنی، حاشیه‌نویسی، علامت‌گذاری و رنگی کردن، بزرگنمایی صفحه نمایش متن و نیز مقایسه دو متن مختلف از یک یا دو کتاب با یکدیگر، اشاره کرد.
قابلیت‌های برنامه
کتاب‌های اصولی این نرم‌افزار، در گروه های متنوعی دسته‌بندی شده است که عبارت‌اند از: اصولی، فقهی و اصولی، تاریخچه (همه کتب، اجتهاد، اصول فقه، فقه)، متون و تلخیص‌ها، متون و ترجمه‌ها، متون و تعلیقه‌ها و شروح و حواشی، تقریرات و محاضرات، متون تصویردار، زبان (فارسی، عربی، فارسی ـ عربی)، موضوع. بدیهی است که این دسته‌بندی‌ها، کمک شایانی به پژوهشگران حوزه فقه و اصول در دستیابی به مطالب دلخواه و بازیابی اطلاعات مورد نیازشان خواهد نمود.
آنچه بر گستره بهره‌مندی از برنامه افزوده است، قابلیت دسته‌بندی موضوعی کتب است. موضوعات مذکور، بدین شرح است: مبادی، مباحث الفاظ، امارات و حجج، قیاس، استحسان، مصالح مرسله، سد و فتح ذرایع، اصول عملیه، تسامح در ادله سنن، قواعد، تعارض ادله و امارات، اجتهاد و تقلید.
از دیگر امکانات تحقیقاتی برنامه، قابلیت چند سندى در بخش نمایش و جستجو، گروه بندی چند سطحی در قسمت دامنه کتب، امکان محدود کردن فهرست‌های درختی و گزینشی در قسمت نمایش و جستجو، و نمایش یا عدم نمایش اِعراب و سرصفحه است که هر یک به نوبه خود کاربر را در مسیر پژوهش آسان در متون اصولی یاری می‌رساند.
در نرم‌افزار جدید اصول فقه، کتب مهم مربوط به: قواعد اصولی و فقهی، اجتهاد و تقلید، اصطلاحات و معاجم، تاریخ علم اصول و همچنین کتاب‌های فقهی که به صورت ضمنی به مباحث اصول پرداخته، به این مجموعه افزوده شده است. علاوه بر این، مجموعاً بیش از 58 شرح معتبر بر کتاب‌هایی مانند: معالم الدین، هدایه المسترشدین، الفصول الغرویه، قوانین الاصول، فواید الاصول، فراید الاصول، کفایه الاصول، درر الفواید، اصول فقه مرحوم مظفر(ره)، حلقات شهید صدر(ره) و اصول الاستنباط، در این کتابخانه دیجیتالی قابل دستیابی است.
به طور کلی، قابلیتهایى که به نسخه جدید این نرم‌افزار اضافه شده، عبارت‌اند از:
- امکان دسترسی همزمان به متن چند کتاب در قسمت نمایش و جستجو (چند سندی)؛
- تغییر اندازه صفحه نمایش در نمایشگرهاى مختلف؛
- انتقال متن یا فهرست انتخابی از برنامه به ویرایشگرهای فارسی مانند MS-Word؛
- نمایش همزمان متن، ترجمه و شرح مرتبط با آن: یکی از بخش‌های مهم این نرم‌افزار، قسمت «کتب مرتبط» است که محقق در آن می‌تواند به متن اصلی کتاب و ترجمه یا شروح مربوط به آن، در یک صفحه دست یابد و حوزه پژوهش خود را به شکل گسترده‌تری سامان‌دهی کند؛
- جستجو از طریق ریشه کلمات که برای محققان بسیار کاربردی است؛
- گروه‌بندی چندسطحی و موضوعی در دامنه کتب؛
- سادهسازى محیط جستجو: در قسمت «جستجو» می‌توان به کاوش ساده و پیشرفته در متن و فهرست کتب پرداخت و از امکاناتی چون: محدود کردن دامنه محتوایی برنامه، ابزارهای جستجوی پیشرفته و گروه‌بندی پاسخ‌های ارایه‌شده بهره برد و نتایج دقیق‌تر و مرتبط‌تری را یافت؛
- استفاده از فهرست گزینشى براى جستجوى سریع در عناوین فهرست کتب، مشتمل بر بیش از 16400 عنوان باب و سرفصل؛
- * جستجوى برخط (Find) در قسمتهاى مختلف برنامه؛
* قابلیت نمایش یا عدم نمایش اِعراب و سرصفحه؛
* افزایش قابل توجه کتاب‌هاى لغت و فرهنگ‌نامه در برنامه: گفتنی است که در این کتابخانه دیجیتالی، متن کامل 10 دوره لغت‌نامه عربی و فارسی در 62 جلد و نیز 12 عنوان فرهنگ‌نامه اصولی و فقهی به زبان فارسی و عربی ارایه شده است.
جامع اصول الفقه در یک نگاه
- * متن 410 عنوان کتاب به زبان فارسی و عربی در 914 جلد از 240 مؤلف در موضوع اصول فقه، از جمله مشتمل بر: 58 شرح معتبر بر کتاب های اصولی، 12 عنوان اصطلاح‌نامه فقهی و اصولی، 40 عنوان کتابِ «چاپ سنگی» به همراه امکان نمایش تصویر متن اصلی؛
* دسته بندی کتب در گروه های: اصولی، فقهی و اصولی، تاریخچه (همه کتب، اجتهاد، اصول فقه، فقه)، متون و تلخیص‌ها، متون و ترجمه‌ها، متون و تعلیقه‌ها و شروح و حواشی، تقریرات و محاضرات، متون تصویردار، زبان (فارسی، عربی، فارسی ـ عربی)، موضوع؛
* دسته بندی موضوعی کتب، به صورت: مبادی، مباحث الفاظ، امارات و حجج، قیاس، استحسان، مصالح مرسله، سد و فتح ذرایع، اصول عملیه، تسامح در ادله سنن، قواعد، تعارض ادله و امارات، اجتهاد و تقلید؛
* ارایه قابلیت‌های ویژه ای چون: چند سندى در بخش نمایش و جستجو، گروه بندی چند سطحی در قسمت دامنه کتب، امکان محدود کردن فهرست‌های درختی و گزینشی در قسمت نمایش و جستجو، نمایش یا عدم نمایش اِعراب و سرصفحه؛
* متن کامل قرآن کریم با ترجمه فارسی با قابلیت جستجو در آیات از طریق ریشه و مشتق؛
* عرضه اطلاعات ارزشمند درباره کتب و مؤلفان برنامه.
