کلیدواژگان: سیستم‌عامل ویندوز، نرم‌افزارهای فرهنگی، مراکز تولید نرم‌افزارهای فرهنگی.

مقدمه

تاریخچه تحوّلات فنّاوری‌ و ظهور ابزارهای جدید ارتباطی، نشان می‌دهد که ظهور فنّاوری‌های نوین، هر چند تکنیک‌های قدیمی در حوزه فنّاوری را تحت‌الشعاع قرار داده و باعث ایجاد تغییراتی در شیوه ارائه و کارکرد آنها شده است، ولی هرگز قادر به از بین بردن‌شان در کوتاه‌مدّت نمی‌باشد؛ چرا که هر فنّاوری و ابزارهای وابسته به آن، دارای ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی می‌باشد که دیگر فنّاوری‌ها از آن برخوردار نیستند.

این مسأله، در ارتباط با سیستم‌عامل ویندوز که روزگاری حاکم بلامنازع دنیای سیستم‌عامل‌ها بوده است و هنوز هم در بسیاری از عرصه‌ها حرف اوّل را می‌زند نیز صادق می‌باشد. این سیستم‌عامل، با وجود فراگیری تلفن‌های همراه و توسعه و انتشار سیستم‌عامل‌های مختلف، با قابلیت‌ها و امکانات جدید، بیش از 30 درصد از استفاده کاربران سیستم‌عامل‌های مختلف در سراسر دنیا را به خود اختصاص داده است و در میان سیستم‌عامل‌های مورد استفاده در رایانه‌های شخصی نیز بیش از 76 درصد کاربران از این سیستم‌عامل استفاده می‌کنند؛ این حجم گسترده از استفاده، نشان‌دهنده این است که ظهور فنّاوری‌‌های نوین و گسترش استفاده از دستگاه‌های همراه، از قبیل تلفن‌های هوشمند، نتوانسته است رایانه‌های شخصی را از گردونه رقابت خارج کند و سیستم‌عامل ویندوز، همچنان محبوبیت و کارایی خود را در میان کاربران حفظ کرده است.

با توجّه به مطالب گفته‌شده و نظر به پشتیبانی گسترده شرکت مایکروسافت از سیستم‌عامل‌های تولیدی و همچنین برنامه‌های توسعه‌ای که این شرکت در خصوص رفع اشکالات و نواقص موجود و تأمین خواسته‌های کاربران از طریق انتشار نسخه‌های جدید ویندوز دارد، انتظار می‌رود که تا سال‌ها سیستم‌عامل ویندوز در صدر استفاده کاربران در سراسر دنیا باشد.

تولید نرم‌افزارهای فرهنگی

حضور پُررنگ و گسترده فنّاوری‌های نوین در تمامی شؤون زندگی بشر امروزی، در کنار ظرفیت‌ها و فرصت‌های عظیم و روبه‌پیشرفتی که در عرصه‌های مختلف، ازجمله در زمینه تسریع در تولید و انتقال اطّلاعات فراهم نموده است، باعث شده که بسیاری از مراکز فعّال در حوزه فرهنگ، برای عقب نماندن از این تحوّلات عظیم، قدم در این راه نهاده و اقدام به تولید و عرضه محصولات خود بر بسترهای مختلف فنّاوری نمایند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از مراکز فرهنگی، با توجّه به شاکله و ساختار آنها و همچنین به علّت عدم تخصّص و توان فنّی، قادر به تولید محصولات خود بر بسترهای متنوّع فنّاوری نبوده و اقدام به برون‌سپاری و سفارش محصولات خویش به سایر مراکز فعّال در حوزه فنّاوری می‌نمایند و تنها تعداد انگشت‌شماری از مراکز فرهنگی هستند که به‌ صورت تخصّصی در این حوزه فعّالیّت می‌نمایند. ازاین‌رو، مراکز تولیدکننده نرم‌افزارهای فرهنگی را می‌توان به دو دسته کلّی تقسیم نمود:

• • مراکزی که به شکل تخصّصی در حوزه فنّاوری فعّالیّت می‌کنند و هدف از تأسیس آنها، تولید و انتشار محصولات نرم‌افزاری می‌باشد؛
• • مراکزی که ماهیت آنها انجام فعّالیّت‌های پژوهشی است؛ امّا در کنار فعّالیّت‌های پژوهشی، به طور مستقیم یا غیرمستقیم اقدام به تولید محصولات نرم‌افزاری می‌نمایند.

همچنین مراکز فرهنگی، با توجّه به محصولات تولیدی‌شان به دو دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• • مراکزی که محصولات نرم‌افزاری آنها صرفاً دربردارنده تولیدات پژوهشی آن مرکز است؛
• • مراکزی که محصولات نرم‌افزاری آنها، دربردارنده تمامی منابع مرتبط با حوزه موضوعی فعّالیّت آن مرکز می‌باشد.

مراکز شاخص تولید نرم‌افزارهای فرهنگی

تلاش در ساخت نرم‌افزارهای فرهنگی، کاری بسیار دشوار و مسئولیتی باارزش و ماندگار است و با وجود آنکه این رسالت عظیم، بر دوش دست‌اندرکاران و متخصّصان علوم رایانه‌ای و مراکز فرهنگی است، امّا امروزه تنها عدّه معدود و انگشت‌شماری از این مراکز به صورت حرفه‌ای در این حوزه فعّالیّت می‌کنند و بسیاری از مراکزی که در گذشته اقدام به تولید محصولات فرهنگی می‌نمودند، یا تعطیل شده‌اند یا نوع فعّالیّت خود را تغییر داده‌اند.

1. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به ‌عنوان بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین مرکز تولید و عرضه محتوای دینی دیجیتال، تا به امروز توانسته است با تولیدات نرم‌افزارهای فاخر در حوزه علوم اسلامی، نقش بسیار برجسته‌ای در پشتیبانی اطّلاعاتی از پژوهشگران این حوزه ایفا نماید و این مهم، همچنان ادامه دارد.

اگرچه رویکرد کلّی این مرکز در طول دوران فعّالیّت خود، تولید محصولات نرم‌افزاری تخصّصی در راستای آسان‌سازی دسترسی محقّقان به منابع مرجع اسلامی بوده است، امّا با وجود این، در میان محصولات تولیدی این مرکز، برنامه‌های شاخصی هم به چشم می‌خورد که یا کاملاً متناسب با نیاز مخاطب عمومی تولیدشده و یا برخی از بخش‌های آنها، دربردارنده مطالبی هستند که برای مخاطب عمومی قابل‌استفاده می‌باشد. برخی از این برنامه‌ها عبارت‌اند از:

• • جامع تفاسیر نور؛
• • گنجینه روایات نور؛
• • جامع فقه اهل‌البیت(ع)؛
• • نور الجنان؛
• • دانش‌نامه علوی؛
• • دانش‌نامه نبوی؛
• • تاریخ ایران اسلامی؛
• • حدیث ولایت؛
• • نور احکام.

2. مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم

مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات حوزه علمیه قم که در گذشته با نام «مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه» فعّالیّت می‌نمود، به ‌منظور تبیین روزآمد اندیشه دینی در جهت پاسخ‌گویی به پرسش‌های بنیادین و رفع و دفع آسیب‌ها و شبهات در حوزه دین، در سال 1379 توسط شورای عالی حوزه علمیه تأسیس گردید. یکی از فعّالیّت‌های این مرکز، تولید نرم‌افزار با موضوعات دینی و فرهنگی است و تاکنون نرم‌افزارهای گوناگونی از قبیل: پاسخ، تربیت فرزند، صبح بیداری، غدیر، کوثر، خورشید نینوا، فریضه انتخاب و راه امام را تولید و عرضه نموده است.

3. مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان

مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، تحت اشراف حضرت آیت‌الله‌العظمی مظاهری(دامت برکاته) می‌باشد. هدف این مرکز، نوسازی و ارتقاء پژوهش‌های دینی و نشر معارف اسلامی با استفاده از آخرین فنّاوری‌های اطّلاع‌رسانی است و تاکنون ده‌ها نرم‌افزار در موضوعات مختلف فرهنگی تولید نموده است.

4. مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان

مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، تحت اشراف حضرت آیت‌الله حاج سید حسن فقیه امامی(ره) در سال 1387 و با هدف تسهیل و تسریع دسترسی محقّقان به آثار و ابزار تحقیقاتی در حوزه علوم اسلامی، راه‌اندازی گردیده است. طراحی و تولید نرم‌افزاری علوم اسلامی، از جمله فعّالیّت‌های این مرکز به شمار می‌رود.

5. مؤسسه احرار اندیشه

این مؤسسه نرم‌افزاری، به ‌منظور نشر معارف و علوم اسلامی و انسانی و در راستای فرمایشات مقام معظم رهبری(دام ظله العالی) بر لزوم جنبش نرم‌افزاری و روی‌آوری به علوم روز و مدرن، در سال ۱۳۸۸ آغاز به کار نموده است.

طراحی و تولید نرم‌افزارهای علمی و اسلامی، از جمله فعّالیّت‌های اصلی این مجموعه است و تاکنون توانسته است نرم‌افزارهای فرهنگی متنوّع و ارزشمندی را تولید و عرضه نماید که می‌توان به مواردی همچون: پرس‌وجو، سخنور، پنج تن آل‌عبا، بهاء بی‌بها، مقتدای مسیح، جنّت الأحرار، پیروان شیطان و سلطان کربلا اشاره نمود.

6. مؤسسه فرهنگی هنری یاسین امین

مؤسسه فرهنگی یاسین امین، به‌ هدف نشر فرهنگ و معارف اسلامی از طریق فنّاوری کامپیوتر‌ی، در سال ۱۳۷۳ در شهر مقدّس قم تأسیس شد. عمده فعّالیّت‌های این مرکز در زمینه تولید و عرضه نرم‌افزارهای فرهنگی می‌باشد که از آن جمله می‌توان به برنامه‌های ذیل اشاره کرد:

نداء (قرائت قرآن کریم)، ضحی (ترتیل و ترجمه قرآن کریم)، تنزیل (ترتیل و تفسیر قرآن کریم)، نسیم (آموزش روخوانی قرآن کریم)، برهان (آموزش تجوید قرآن کریم)، طاها (آشنایی با چهارده معصوم(ع))، رشاد (مجموعه سخنرانی‌های مرحوم کافی)، طوبی (دائرة‌المعارف احکام) و مبلّغ خانواده (جهت آشنایی خانواده‌ها با قرآن و توانمند ساختن آنان).

اهداف تولید نرم‌افزارهای فرهنگی

بررسی آمار و اطّلاعات نرم‌افزارهای فرهنگی تولیدشده، نشان‌دهنده آن است که رویکرد بیشتر مراکز فرهنگی در تولید محصولات عمومی، در راستای تحقق اهداف زیر بوده است:

• • افزایش سطح آگاهی‌ها و اطّلاعات عمومی مخاطبان؛
• • بررسی و تبیین مسائل و معضلات فرهنگی جامعه؛
• • تولید کتابخانه‌های موضوعی در حوزه‌های مختلف فرهنگی؛
• • تبیین موضوعات مختلف مربوط به خانواده و ترویج سبک زندگی اسلامی؛
• • افزایش سطح آگاهی افراد جامعه در ارتباط با سلامت جسم و روح؛
• • تسهیل در دسترسی مخاطبان به اقلام فرهنگی ـ مناسبتی؛
• • آشنا کردن مخاطبان با زندگی و آثار عالمان دینی.

جایگاه نرم‌افزارهای فرهنگی در میان مخاطبان

همواره در تولید یک نرم‌افزار فرهنگی، جذب و حفظ مخاطب و نوع محتوای ارائه‌شده، اهمیتش از فنّاوری‌ به‌کارگرفته‌شده در تولید آن برنامه، به‌مراتب بیشتر است. ازاین‌رو، می‌توان گفت که مهم‌ترین ملاک در ارزیابی موفّقیت نرم‌افزارهای فرهنگی، بررسی تعداد و میزان استفاده مخاطبان از آن نرم‌افزار، و همچنین انگیزه یا تغییری است که آن محصول در رفتار مخاطب به وجود آورده است.

الف. عوامل تأثیرگذار در استقبال از نرم‌افزارهای فرهنگی

امروزه به علّت محبوبیّت و رونق سیستم‌عامل ویندوز در مقایسه با سایر سیستم‌عامل‌های کامپیوتری، محصولات تولیدشده تحت این سیستم‌عامل، بخش گسترده‌ای از نیازهای فرهنگی جامعه را به‌ صورت مستقیم یا غیرمستقیم به دوش کشیده و از جایگاه ویژه‌ای نزد مخاطبان برخوردار می‌باشند؛ امّا در میان برنامه‌های تولیدی، تنها برنامه‌هایی توانسته‌اند مورد استقبال گسترده مخاطبان قرار بگیرند که از ویژگی‌های ذیل برخوردار بوده‌اند:

• • توجه به خواسته‌ها و نیازهای واقعی مخاطبان و داشتن عملکرد قابل قبول در این زمینه؛
• • رعایت اصول مهندسی نرم‌افزاری در آنها؛ به‌خصوص بهره‌گیری از سرعت مناسب و عدم اِشکال در محاسبات؛
• • ساده بودن و عدم پیچیدگی محیط برنامه، به همراه امکانات و قابلیت‌های فنّی و جذّابیت‌های بصری ویژه یا برخورداری از ظاهری زیبا و کاربرپسند؛
• • تولید اطّلاعات با توجّه به امکان عرضه در سایر بسترهای فنّاوری؛
• • جلب اعتماد مخاطبان در خصوص صحّت و سلامت اطّلاعات؛
• • آسان‌سازی دسترسی کاربر به بخش‌های مختلف برنامه و کوتاه بودن مسیر دسترسی مخاطب به موضوع اصلی؛
• • برخوردار بودن از تبلیغات و پشتیبانی گسترده.

ب. عوامل تأثیرگذار در عدم استقبال از نرم‌افزارهای فرهنگی

مراکز فعّال در حوزه تولید نرم‌افزارهای فرهنگی، همواره تلاش‌های گسترده‌ای در زمینه تولید محصولات فاخر انجام داده و برنامه‌های متعدّدی نیز تولید و روانه بازار می‌نمایند؛ امّا با این حال، به دلیل وجود اِشکالاتی که در مسیر طراحی و تولید این برنامه‌ها وجود دارد، برنامه‌های تولیدشده مورد استقبال کاربران قرار نگرفته و با شکست روبه‌رو می‌شوند. برخی از این اِشکال‌ها عبارت‌اند از:

• • عدم هدف‌گذاری و سیاست‌گذاری صحیح در تولید برنامه‌ها؛
• • عدم شناخت صحیح مخاطبان و نیازها و سلایق آنان؛
• • شیوه‌های یکنواخت و تکراری تولید و عرضه اطّلاعات در برنامه‌های تولیدی؛
• • عدم تولید اطّلاعات با قابلیت به‌کارگیری در ابزارهای جدید ارتباطی؛
• • محدودیت توسعه فنّی و محتوایی برنامه‌های تولیدشده، متناسب با تغییرات فنّاوری‌ و خواست مخاطبان.

شاخص‌ترین نرم‌افزارهای حوزه فرهنگ عمومی

تنوّع مسائل فرهنگی و گستردگی مخاطبان عمومی، زمینه‌ساز تولید نرم‌افزارهای فرهنگی در موضوعات گوناگونی از قبیل: قرآن و حدیث، تاریخ اسلام، فرق و مذاهب، وقایع و مناسبت‌ها، اعمال و ادعیه، دفاع مقدس، خانه و خانواده، سبک زندگی، پزشکی و سلامت و بهداشت روان شده است که در ادامه به معرّفی برخی از شاخص‌ترین نرم‌افزارهای فرهنگی منتشرشده جهت استفاده کاربران عمومی می‌پردازیم.

1. نور الأنوار

این برنامه، نخستین دانشنامه چندرسانه‌ای قرآن کریم می‌باشد که برخی از قابلیت‌ها و امکانات آن عبارت‌اند از:

• ° متن کامل قرآن کریم با خطّ عثمان طه و نیریزى؛
• ° دو دوره ترتیل کامل قرآن با صداى استاد منشاوى و استاد شهریار پرهیزکار؛
• ° نمایش متن 9 دوره از تفاسیر فارسی و عربی در 85 جلد؛
• ° ارائه ترجمه قرآن کریم به زبان‌های زنده دنیا؛
• ° ارائه روایات تفسیرى، روایات مرتبط با آیات، فضیلت و شأن نزول سور و آیات؛
• ° دسترسی به فهرست اَعلام موجود در شأن نزول‌ها؛
• ° امکان تکرار قرائت هر آیه تا ۵ بار براى تصحیح قرائت و حفظ قرآن؛
• ° ارائه آیات همراه با مدرک تفسیرى ارتباط اعلام با آیات؛
• ° امکان جست‌وجو در قرآن از طریق مشتق و ریشه؛
• ° کاوش در کلمات و عبارات تفاسیر با امکان انتخاب دامنه جست‌وجو.

2. سلسبیل

نرم‌افزار جامع قرآنی سلسبیل، دربردارنده متن کامل قرآن کریم همراه با قابلیت‌ها و امکانات کاربردی متنوّعی است که بخشی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• ° ترجمه قرآن کریم به زبان‌های زنده دنیا؛
• ° نمایش تفاسیر: المیزان، نمونه، نور، مجمع‌البیان و تفسیر اطیب‌البیان؛
• ° دسترسی به فهرست کامل الفاظ قرآن به همراه آیه‌های مربوطه؛
• ° دسترسی به دو دوره تجزیه و ترکیب قرآن کریم به زبان فارسی و عربی؛
• ° دسترسی به مبسوط‌ترین فرهنگ موضوعی آیات قرآن کریم؛
• ° ارائه دو دوره ترتیل کامل قرآن کریم همراه با نمایش مقامات آیات؛
• ° آموزش روخوانی، تجوید، فصیح خوانی و حفظ قرآن کریم؛
• ° ارائه کتاب‌ها و مقالات قرآنی به‌ صورت بخش‌بندی موضوعی؛
• ° ارائه تاریخ انبیاء و قصه‌های قرآنی همراه باقابلیت‌های کامل متنی.

3. نسیم رضوان

دانشنامه قرآنی نسیم رضوان، اوّلین نرم‌افزار پویانمایی شده قرآنی می‌باشد که برخی از امکانات آن عبارت است از:

• ° 9 ترجمه فارسی، 6 ترجمه انگلیسی و 13 ترجمه به سایر زبان‌های زنده دنیا؛
• ° ارائه تفسیر فارسی المیزان، نمونه، مجمع‌البیان، راهنما، نور و تفسیر انگلیسی؛
• ° سه دوره ترتیل کامل قرآن کریم به همراه ترجمه‌ گویای فارسی؛
• ° امکان نمایش تطبیقی و مقایسه هم‌زمان قرآن، ترجمه‌ها و تفاسیر؛
• ° آموزش روخوانی، تجوید و حفظ قرآن؛
• ° ارائه شأن نزول، تجزیه و ترکیب و آوانگاری سوره‌های قرآن کریم؛
• ° نمایش فهرست موضوعی، ریشه‌ها و مشتقّات قرآن کریم؛
• ° پخش مشهورترین تلاوت‌های مجلسی قاریان مصری و ایرانی.

4. القاری

نرم‌افزار القاری، برنامه تخصّصی قرائت مجلسی و تجوید قرآن کریم با بیش از ده هزار صوت می‌باشد که در آن سعی شده است با کارشناسی و تجزیه‌وتحلیل تمامی قرائت‌های قاریان برتر و بهره‌گیری از انواع پردازش‌های الکترونیک، راه برای آموزش علاقه‌مندان به قرائت قرآن کریم هموار گردد.

در این برنامه با استفاده از قابلیت جست‌وجوی قواعد تجویدی قرآن کریم در متن آیات الهی، می‌توان به فراگیری این قواعد پرداخت و با مشاهده هم‌زمان قواعد و تلاوت قاریان، به مقایسه‌ای سودمند جهت آموزش هر چه بیشتر قواعد دست پیدا کرد.

5. سروش ایمان

نرم‌افزار سروش ایمان، با هدف آموزش قرائت قرآن کریم تولید شده است. این برنامه قادر است به‌ صورت هوشمند، قرائت کاربر را ضبط کرده و تجزیه‌وتحلیل نماید و با مشخّص‌کردن اشکالات قاری، به او در بهبود قرائت یاری برساند. برخی از امکانات این برنامه عبارت است از:

• ° امتیازدهی هوشمند به قرائت کاربر؛
• ° دسترسی به ترتیل کلّ قرآن کریم با صدای استاد پرهیزکار؛
• ° ارائه ترجمه قرآن کریم به بیش از 10 زبان زنده دنیا؛
• ° امکان ضبط و پخش صدا با قابلیت تشخیص خودکار زیر و بمی صدای کاربر.

6. جنّات

نرم‌افزار قرآنی «جنات»، با موضوع حفظ و درک مفاهیم قرآن کریم تهیه و تنظیم ‌شده است. برخی از قابلیت‌ها و امکانات این برنامه عبارت است از:

• ° متن ترجمه قرآن به زبان‌های مختلف؛
• ° نمایش متن کامل تفاسیر: المیزان، نمونه و مجمع‌البیان؛
• ° سه دوره کامل ترتیل قرآن کریم همراه با نمایش مقامات قرآنی؛
• ° نمایش فرهنگ واژگان و موضوعات قرآن کریم با امکان اتّصال به آیات؛
• ° پخش مشهورترین تلاوت‌های مجلسی قاریان مصری و ایرانی با امکان نمایش آیه و تشخیص مقامات؛
• ° آموزش روخوانی و تجوید به شیوه‌ای جذّاب و جدید همراه با تمرین؛
• ° ارائه مهم‌ترین کتاب‌ها و مقالات تألیف‌شده در زمینه قرآن و علوم قرآنی.

7. معجزه حفظ

این برنامه که جامع‌ترین نرم‌افزار حفظ و مرور قرآن کریم است، دربردارنده ترتیل کامل قرآن کریم به همراه امکاناتی از قبیل: حفظ و مرور با استفاده از روش علمی لایتنر (Leitner system)، جلوگیری از تکرارهای اضافی در حفظ و مرور، آموزش کامل حفظ قرآن (بدون نیاز به استاد)، کتاب‌های الکترونیکی مذهبی و بیش از 400 حدیث اخلاقی و قرآنی می‌باشد.

8. تفسیر نور

این نرم‌افزار، مشتمل بر متن کامل تفسیر 10 جلدی نور اثر حجّت‌الاسلام قرائتی به زبان فارسی، همراه با امکان دسترسی به تفسیر صوتی قرآن کریم است. نمایه کامل نکته‌ها و پیام‌های آیات در قالب ‏2253 کلیدواژه و جست‌وجوی پیشرفته بر اساس واژگان و ریشه کلمات، از دیگر قابلیت‌های این برنامه است.

9. گنجینه روایات نور

این برنامه، اولین نسخه دیجیتالی جامع احادیث اهل‌بیت(ع) با ترجمه فارسی است که دربردارنده 227 عنوان منبع روایی به زبان فارسی و عربی، با قابلیت مشاهده ترجمه احادیث به زبان فارسی و مقایسه هم‌زمان با متن عربی و دسترسی به تفسیر آیات قرآن کریم در متون روایی برنامه می‌باشد.

10. بحار الأنوار

این برنامه دربردارنده متن کامل 110 جلد کتاب بحار الأنوار علّامه مجلسی همراه با ترجمه فارسی 30 جلد از این کتاب به همراه قابلیت‌ها و امکانات گوناگون است.

11. دانشنامه جامع نهج‌البلاغه

این دانشنامه دیجیتالی، شامل متن کامل نهج‌البلاغه به همراه 57 جلد ترجمه و 143 جلد شرح به‌ صورت تطبیق‌یافته با متن می‌باشد. نمایش 16000 موضوع متنوّع با روش ساختار درختی، نمایش مصادر خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها، معرّفی اَعلام و شخصیت‌های نهج‌البلاغه، یازده نسخه‌بدل از نهج‌البلاغه با ذکر موارد اختلاف، نمایش امثال نهج‌البلاغه با توضیح مفصّل برای هر یک و نمایش قدیمی‌ترین نسخه خطّی نهج‌البلاغه به‌ شکل تطبیق‌یافته با متن، از دیگر امکانات این برنامه به شمار می‌رود.

12. بشری

نرم‌افزار بشری، با هدف تبلیغ معارف شیعی، به‌خصوص کلمات امیر مؤمنان(ع) در نهج‌البلاغه تولید گردیده است. این برنامه، دربردارنده متن، ترجمه و فرهنگ واژگان الفبائی نهج‌البلاغه به همراه قابلیت‌ها و امکانات گوناگونی از قبیل نمایش متن و ترجمه به ‌صورت هم‌زمان است.

13. سروش علوی

در این برنامه چندرسانه‌ای، قرائت متن کامل نهج‌البلاغه بر اساس نسخه فیض‌الاسلام و ترجمه گویای این کتاب شریف بر اساس ترجمه دکتر شهیدی، در دسترس کاربران قرار گرفته است. دسترسی به فهرست کامل خطبه‌ها، نامه‌ها، کلمات قصار و غرائب و همچنین امکان جست‌وجو در فهرست درختی نهج‌البلاغه و عرضه مباحث به صورت طبقه‌بندی‌شده، از دیگر امکانات این نرم افزار ارزشمند است.

14. دانشنامه جامع صحیفه سجادیه

این نرم‌افزار، شامل متن کامل صحیفه سجادیه به همراه 37 جلد ترجمه و 57 جلد شرح با امکان مقابله ترجمه‌ها و شرح‌ها با یکدیگر است.

نمایش هزاران موضوع متنوّع به ‌صورت درختی، ارائه متن 131 جلد کتاب و مقاله درباره صحیفه سجادیه، فهرست آیات و احادیث مرتبط با متن صحیفه سجادیه، عرضه پنج مستدرک و هفت نسخه خطّی و قرائت کامل و ترجمه گویای این کتاب شریف، از دیگر امکانات این برنامه به شمار می‌رود.

15. ذکری

نرم‌افزار ذکری، مجموعه‌ای ارزشمند از محتوای مذهبی پیرامون قرآن کریم، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه است که به پنج زبان: عربی، انگلیسی، فارسی، ترکی و اردو در اختیار مسلمانان و شیعیان سراسر دنیا قرار گرفته است.

16. نور الجنان

نورالجنان، نیاش‌نامه چندرسانه‌ای دعا و زیارت است که به ‌منظور ارائه مضامین بلند ادعیه اسلامی و نشر فرهنگ معنوی و اخلاق تشیع تولید و عرضه گردیده است. برخی از قابلیت‌های این برنامه عبارت‌اند از:

• ° نمایش فهرست‌های گوناگون ادعیه، زیارت‌ها، نمازها، اعمال هفته و ماه‌ها، برگرفته از متن مفاتیح‌الجنان و صحیفه سجادیه، به همراه نمایش متن، ترجمه و صوت؛
• ° نمایش متن کامل 68 عنوان کتاب در 102 جلد در زمینه منابع ادعیه، شرح و تفسیر ادعیه، فلسفه دعا، کتاب‌های اخلاقی و سیر و سلوک؛
• ° نمایش صدها تصویر به‌ صورت اسلاید به همراه پخش مولودی و مرثیه برای چهارده معصوم(ع) و دیگر اولیاء الهی؛
• ° نمایش و قرائت ادعیه و اعمال و آداب مربوط به هر روز.

17. پیشوای پیامبران

نرم‌افزار چندرسانه‌ای پیشوای پیامبران، مجموعه‌ای از محتوای نوشتاری، شنیداری و دیداری مرتبط با پیامبر گرامی اسلام(ص) است. «زندگی‌نامه»، «فضائل و مناقب»، «بعثت خورشید»، «بانک مقالات» و «تماشاخانه»، از بخش‌های اصلی این نرم‌افزار به شمار می‌روند.

18. پیامبر اعظم(ص)

این نرم‌افزار با موضوع پیامبر گرامی اسلام(ص) تولید شده و مشتمل بر حدود 250 پرسش و پاسخ در موضوعاتی از قبیل: فلسفه نبوت، علم پیامبر، عصمت پیامبر، اصحاب پیامبر و جنگ‌های پیامبر می‌باشد.

19. اعجوبه خلقت

این محصول، دربردارنده متن کامل 15 عنوان کتاب در قالب 73 جلد با محوریت واقعه غدیر خم به همراه دسترسی به متن و ترجمه نهج‌البلاغه و شرح پیام امیر مؤمنان(ع) است.

20. اَعلام الهدایه (پیشوایان هدایت)

این برنامه، روایتگر سیره معصومان(ع) است و مخاطب را با اوضاع اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی دوران زندگانی آن بزرگواران آشنا می‌نماید.

21. ستارگان بقیع(ع)

این برنامه که به ‌منظور ارتقاء سطح شناخت عموم جامعه از شخصیت والای چهار امام معصوم(ع) مدفون در قبرستان بقیع تولید شده، دربردارنده متن 479 جلد کتاب و 191 مقاله است. جهت آشنایی بیشتر مخاطبان، 1400 عنوان کتاب و مقاله نیز در این زمینه معرّفی‌ شده‌اند.

22. حماسه عاشورا

در این نرم‌افزار، متن کامل بیش از بیست عنوان اثر، با موضوع تحلیل ماهیت و انگیزه‌های نهضت حسینی، به همراه برگزیده متن عربی و فارسی بیش از ۳۰ عنوان منبع معتبر تاریخی ارائه گردیده است.

دسترسی به بیش از ۲۰ ساعت سخنرانی‌ در موضوع عاشورای حسینی، یازده جلسه مقتل‌ خوانی و عزاداری سیدالشهداء(ع) و نمایش نقشه مسیر حرکت امام حسین(ع) از مدینه تا شام با قابلیت معرّفی و شرح حوادث هر منزلگاه، از دیگر قابلیت‌های این برنامه است.

23. در مکتب اهل‌بیت(ع)

در این برنامه، امکان دسترسی به متن کتاب ارزشمند «در مکتب اهل‌بیت(ع)» که مشتمل بر 43 جلد در موضوعات گوناگون اعتقادی از قبیل: رجعت، تقیه، شفاعت، توسل، زیارت اهل قبور، مهدویت و واقعه غدیر است، به همراه قابلیت‌ها و امکانات متنوّع فراهم‌ شده است.

24. سقای معرفت

نرم‌افزار سقای معرفت، در مورد شخصیّت والای حضرت عبّاس(ع) می‌باشد و در آن سعی شده شخصیت آن بزرگوار و زوایای گوناگون زندگی آن حضرت به‌ صورت جامع نمایش داده شود.

25. کریمه اهل‌بیت(س)

کریمه اهل‌بیت(س)، نام نرم‌افزاری است که به نشان ارادت به ساحت حضرت معصومه(س) ساخته ‌شده است. در این نرم‌افزار، مطالب متنوّعی درباره حضرت معصومه‌(س) ارائه‌ شده که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• ° کتابخانه دیجیتالى با بیش از 50 عنوان کتاب؛
• ° بانک پرسش و پاسخ در باره حضرت فاطمه معصومه(س)؛
• ° کراماتی از حضرت معصومه(س) نقل‌شده از: علماء، خدام، زوّار و...؛
• ° اشعار و قطعات ادبی از بزرگان و علماء و شعراء در مدح و وصف حضرت معصومه(س)؛
• ° معرّفى کتاب‌های مربوط به زندگی حضرت معصومه(س) با امکان دسترسی به فهرست کتاب‌ها.

26. وصیت‌نامه امام خمینی(ره)

این برنامه، دربردارنده متن کامل وصیت‏نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره) به همراه درختواره موضوعی و 37 عنوان کتاب در قالب 58 جلد از آثار موضوعی امام خمینی(ره) و دیگر کتب مرتبط با آثار ایشان می‌باشد.

27. حدیث ولایت

نرم‌افزار «حدیث ولایت»، مشتمل بر متن کامل بیانات، مصاحبه‌ها، پیام‌ها، نامه‌ها، حُکم‌ها و یادداشت‌های مقام معظم رهبری از شهریور ۱۳۵۷ تا پایان بهمن ۱۳۹۹ به همراه متن 121 عنوان کتاب در 208 جلد در موضوعاتی از قبیل: فقه و احکام، انقلاب اسلامی، سیاست و حکومت، شعر و ادبیات و اخلاق و عرفان است.

28. معارف تبلیغ

در این برنامه، دسترسی به گنجینه‌ای از معارف تبلیغی شامل مباحث: اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی به همراه متن و ترجمه قرآن کریم، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، مفاتیح‌الجنان و تفسیر آیات برگزیده فراهم ‌شده است.

29. همراه با مبلغان

این برنامه دربردارنده متن کامل ۶۶ عنوان کتاب در ۷۴ جلد، در موضوعات اجتماعی، اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، فقهی و آموزشی، به همراه مجموعه فیلم آموزشی درباره احکام شرعی و شیوه بیان آن‌ها می‌باشد.

30. نسیم رحمت

در این برنامه، 33 عنوان کتاب در قالب 51 جلد در موضوع: قرآن، حدیث، چهارده معصوم(ع)، عقاید، معارف و اخلاق ارائه ‌شده است.

31. هدایت در حکایت

در این نرم‌افزار، بیش از ۱۰ هزار داستان در بیش از ۵۰ موضوع اعتقادی، عرفانی، اخلاقی، سیاسی و تربیتی گنجانده ‌شده است. امکان جست‌وجو در موضوع و الفاظ و نیز قابلیت اضافه‌کردن داستان و ارائه خلاصه داستان، از جمله امکانات این برنامه به شمار می‌رود.

32. قصه‌ها و نکته‌ها

این برنامه، مشتمل بر ۲۴۵ قصه کوتاه، برگرفته از سلسله سخنرانی‌های حجّت‌الاسلام ظهیری در موضوعات: تاریخی، اجتماعی، اخلاقی و عرفانی می‌باشد.

33. پرسمان

در نرم‌افزار پرسمان، بیش از 19800 پرسش و پاسخ دانشجویی در ۱۵ گروه از قبیل: قرآن و حدیث، کلام و دین‌پژوهی، احکام، اخلاق و عرفان و تاریخ و سیره قابل دستیابی است.

34. پرسش و پاسخ‌های دانشجویی

در این برنامه که با هدف بالابردن سطح اعتقادی و مذهبی دانشجویان و دانشگاهیان تولید شده، 65 عنوان کتاب در موضوعاتی همچون: قرآن و حدیث، اعتقادات، احکام، اخلاق و عرفان، تاریخ و سیره، اجتماعی و... ارائه گردیده است.

35. وهابیت‌شناسی

نرم‌افزار وهابیت‌شناسی، مشتمل بر ۴۰ عنوان کتاب درباره نقد و بررسی، تاریخچه، جریان‌شناسی و پاسخ به شبهات مربوط به وهابیت است.

36. تا حضور

این نرم‌افزار، دربردارنده متن کامل 285 عنوان کتاب در قالب 468 جلد در موضوع حجّ و زیارت است. دسترسی به احکام عمومی، ادعیه، مناجات، مرثیه‌سرایی و تصاویر مربوط به اماکن مکّه و مدینه، از دیگر قابلیت‌های این برنامه به شمار می‌رود.

37. عتبات عالیات و سوریه

در این برنامه، 82 عنوان کتاب با موضوع عتبات عالیات و سوریه ارائه ‌شده است. متن کامل قرآن کریم با ترجمه فارسی استاد فولادوند، نمایش ۲۰۰ قطعه تصویر از اماکن مذهبی و دسترسی به بیش از ۶۰ عنوان فیلم، صوت و نرم‌افزار اسلامی تلفن همراه، از دیگر امکانات این برنامه است.

38. مجموعه آثار استاد شهید مطهری

این نرم‌افزار، مشتمل بر 29 جلد از آثار شهید مرتضی مطهری در قالب دسته‌بندی‌های: اجتماعی، سیاسی، تفسیر، اصول عقاید، فلسفه، تاریخ، سیره معصومان(ع)، فقه و حقوق، اخلاق و عرفان می‌باشد. دسترسی به متن کامل 12 جلد از یادداشت‌های شهید مطهری، سخنرانی‌ها، جلسات تفسیری و دست‌نوشته‌های استاد، از دیگر امکانات این برنامه محسوب می‌شود.

39. مجموعه آثار حجّت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی

در این برنامه، ۸۱ عنوان از آثار حجّت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی، شامل صوت و متن برنامه‏ تلویزیونى درس‌هایی از قرآن، متن کامل تفسیر نور، کتب منتشرشده و مجموعه فیش‌های تبلیغى ارائه‌ شده است.

40. روایت حماسه

نرم‌افزار روایت حماسه که به منظور ترویج فرهنگ جهاد، ایثار و شهادت تولید شده، شامل بخش‌های ذیل است:

• ° کتابخانه: شامل 72 جلد کتاب و مقاله درباره هشت سال دفاع مقدّس؛
• ° کتاب‌شناسی: معرّفی بیش از 3297 کتاب و مقاله در مورد هشت سال دفاع مقدّس؛
• ° کارنامه هشت سال دفاع مقدّس: شرح عملیات‌ها و جغرافیای مناطق عملیاتی به‌ صورت گویا و با استفاده از نقشه؛
• ° جهاد و دفاع در آموزه‌های دینی: بررسی فرهنگِ جهاد، ایثار و شهادت در قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه‌ سجادیه و روایات معصومین(ع)؛
• ° ادبیات و هنر دفاع مقدّس: گلچینی از داستان، خاطره و شعر از حماسه هشت سال دفاع مقدّس؛
• ° صوت: بیش از 313 قطعه گلچین‌شده از وصیت‌نامه شهداء، سخنرانی، خاطرات و صداهای ماندگار؛
• ° تصویر: بیش از 1200 قطعه عکس و 300 دقیقه فیلم در موضوعات هشت سال دفاع مقدّس؛
• ° بانک پاسخ‌گویی به شبهات: پاسخگویی به شبهات گوناگون در باره جنگ ایران و عراق.

41. مجموعه نرم‌افزارهای زمزم

مجموعه نرم‌افزارهای زمزم، شامل هشت برنامه مستقلّ است که جمعاً دربردارنده 360 جلد کتاب با موضوع: امام حسین(ع) و عاشورا، جهاد و دفاع، علوم سیاسی، قرآن و حدیث، اصول اعتقادات و دین‌پژوهی، تاریخ و سیره، فقه و احکام و اخلاق اسلامی به همراه قابلیّت‌ها و امکانات متنوّعی از قبیل دسترسی به متن و فهرست تمام آثار موجود در برنامه، امکان تطبیق دوسویه متن و فهرست، قابلیت مقایسه دو متن از یک یا دو کتاب با یکدیگر و امکان محدود کردن دامنه متن و فهرست کتب به موارد دلخواه می‌باشد.

42. رساله توضیح المسائل

این برنامه کاربردی، دربردارنده متن کلیات رساله توضیح المسائل یازده تن از مراجع عظام تقلید با قابلیت دسترسی سریع به احکام از طریق جست‌وجوست. دسته‌بندی موضوعی احکام در قالب ده عنوان، دسترسی به توضیحات بیش از پانصد لغت فقهی، ده‌ها قطعه فیلم و صوت از مراجع گذشته و حال و زندگی‌نامه بیش از پنجاه تن از علماء به‌ صورت چندرسانه‌ای، از دیگر امکانات این برنامه است.

43. نور احکام

این برنامه که به منظور آموزش چندرسانه‌ای احکام شرعی تولید شده، دربردارنده بیش از 1200 مسأله شرعی در موضوعاتی مانند: تقلید، مطهرات، نجاسات، وضو، تیمم، غسل، نماز، روزه، زکات، خمس، معاملات و... می‌باشد.

44. خانواده موفق

نرم‌افزار «خانواده موفق»، به هدف تحکیم بنیان خانواده و ارتقاء سطح کارآمدی و اثربخشی نقش تربیتی آن در چارچوب آموزه‌های نورانی اسلام، در موضوعات متنوّع تربیتی ـ آموزشی، از قبیل: دانش‌افزایی دینی، اخلاق زندگی، مهارت‌های ارتباطی، مهارت‌های مدیریتی و مهارت‌های فرزند پروری تولید شده است.

45. نرم‌افزار چندرسانه‌ای خانواده ایرانی

نرم‌افزار چندرسانه‌ای خانواده ایرانی، با هدف تبیین سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی تولید شده است. نگاه ویژه به نیازهای شخصی و جایگاه فرد در خانواده و نحوه ارتباط با سایر اعضاء خانواده و ارائه راهکارهای عملی در پیش‌آمدها با نگاه ویژه به منابع اسلامی و روایات، از بخش‌های اصلی این نرم‌افزار به شمار می‌رود.

46. اصول و مبانی تربیت دینی کودکان و نوجوانان

در این برنامه، متن کامل 11 عنوان کتاب با محوریت اصول و مبانی تربیت دینی کودکان و نوجوانان ارائه گردیده است.

47. سپهر سخن سعدی

در این برنامه، متن کامل گلستان و بوستان سعدی شیرازی، شامل: دیباچه و ۲۸۷ حکایت از کتاب گلستان و همچنین دیباچه و ۱۷۳ حکایت از کتاب بوستان، با قابلیت دسترسی به فهرست درختی ابواب و جست‌وجو در آنها، به صورت گویا (با صدای استاد امیر نوری) ارائه شده است.

سخن پایانی‌

مشاهدات روزانه و اطّلاعات استخراج‌شده از منابع آماری رسمی، حکایت از برتری استفاده از تلفن‌های هوشمند نسبت به رایانه‌های شخصی دارد؛ امّا این مسأله به هیچ عنوان به این معنا نیست که رایانه‌های شخصی و محصولات مرتبط با آنها، محبوبیت و کارکرد خود را از دست داده‌اند و فنّاوری‌های نوین جای آنها را گرفته‌اند؛ چرا که تلفن‌های هوشمند، به دلیل ماهیت و کارکرد خاصّ ارتباطی که دارند، بیشتر برای برقراری ارتباط، انجام فعّالیّت‌های روزمره و همچنین حضور در فضای مجازی مورد استفاده طیف وسیعی از افراد جامعه قرار گرفته‌اند و به علّت محدودیت‌های گسترده‌ای که در مقایسه با رایانه‌های شخصی دارند، نتوانسته‌اند کارکردها و قابلیت‌های خاصّ محصولات کامپیوتری را در خود جای دهند.

همچنین، بررسی محصولات کامپیوتری تولیدشده در حوزه فرهنگ عمومی، نشان‌دهنده این است که هر چند برخی مراکز و مؤسّسات فرهنگی، با توجّه به شرح وظایف و یا دغدغه‌هایی که در حوزه فرهنگ داشته‌اند، اقداماتی در زمینه تولید محصولات کامپیوتری انجام داده‌اند، امّا با توجّه به علل و عوامل گوناگونی از قبیل عدم برخورداری از دانش فنّی یا نیروی ماهر و کارآمد، ضعف در تحلیل و آماده‌سازی اطّلاعات، عدم توانایی در تطابق اطّلاعات، متناسب با قابلیت‌ها و امکانات بسترهای فنّاوری و عدم پشتیبانی و ارتقاء محصولات تولیدی، نتوانسته‌اند نظر کاربران را جلب کرده و موفّقیت چشمگیری در این زمینه به دست بیاورند. ازاین‌رو، بسیاری از محصولات تولیدی به دست فراموشی سپرده شده‌اند و در برخی موارد، این مراکز یا تعطیل شده‌اند یا رویکرد فعّالیّت‌های خود را تغییر داده‌اند.

بنابراین، انتظار می‌رود مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) به ‌عنوان یکی از پیشگامان عرصه تولید نرم‌افزارهای اسلامی، با به‌کارگرفتن ظرفیت‌ها و تجربیاتی که در طول بیش از سه دهه فعّالیّت گسترده پژوهشی در حوزه تولید نرم‌افزار کسب کرده است، با تمرکّز و سرمایه‌گذاری ویژه بر روی تولید نرم‌افزارهای عمومی، نقش برجسته‌ای در این زمینه ایفا نموده و خلأ ناشی از عدم تولید محصولات نرم‌افزاری متقن و کارآمد در حوزه فرهنگ عمومی را برطرف نماید. برخی از ویژگی‌های این مرکز عبارت‌اند از:

• • شناخته‌شده‌ترین و معتبرترین مرکز تولید نرم‌افزارهای اسلامی در جهان اسلام؛
• • برخورداری از طیف گسترده‌ای از مخاطبان حقیقی و حقوقی در حوزه علوم اسلامی؛
• • بهره‌مندی از بزرگ‌ترین بانک منابع دینی دیجیتال در حوزه علوم اسلامی و انسانی؛
• • بهره‌مندی از نیروی انسانی متخصّص در زمینه آماده‌سازی و تولید محتوا؛
• • برخورداری از نیروی متبحّر فنّی در حوزه تولید نرم‌افزار.
• • پشتیبانی و ارتقاء علمی و فنّی محصولات نرم‌افزاری خویش.

پی نوشت:

* کارشناس گروه علمی فرهنگ دینی و تبلیغ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)

منابع: