مقدمه
در طليعۀ هزارۀ سوم ميلادي، عصر جديدي در برابر دنيا گشوده شد كه آن را «انقلاب ارتباطات» ناميدند. به‌تدريج، با پيشرفت سريع فناوري، محدوديت‌هاي جغرافيايي و فواصل براي انتقال اطلاعات از ميان برداشته شد و مرزهاي متعارف فيزيكي اهميت و واقعيت خود را از دست دادند.
گسترش و توسعۀ شاهراه‌هاي اطلاعاتي، امكانات بالقوۀ مناسبي را براي بهبود نظام‌هاي متعارف آموزشي و توسعۀ علوم فراهم نمودند. استفاده كنندگان فناوري‌هاي نوين، امكانات نامحدودي براي آشنايي با فرهنگ همۀ ملل و جوامع در اختيار دارند. با توجه به اهميت اين موضوع، كنترل مسائل اخلاقي در اين زمينه نيز از اهميت بالايي برخوردار است. بنابراين، حفاظت از مالكيت معنوي به منظور تشويق نوآوري و خلاقيت در جامعه اطلاعاتي، بسيار حايز اهميت است. ايجاد بستري مناسب در جهت حفظ و احترام به امور مالكيت معنوي و بهره‌مندي مشترك از علوم، منجر به ايجاد يك جامعه اطلاعاتي كامل خواهد گرديد.
در اين مقاله، ناهنجاري‌ها در فضاي اطلاعات مورد بررسي قرار مي‌گيرد، در مورد ابعاد اخلاقي و اصول اخلاقي در فناوري اطلاعات بحث مي‌شود، حقوق اخلاقي در فناوري اطلاعات بيان مي‌گردد و جرايم رايانه‌اي و اصول آن مطرح مي‌شود. همچنين، دلايل برخي از افراد در ايجاد مسائل غير اخلاقي بررسي شده، راهكارهاي مؤثر به منظور رعايت اصول اخلاقي در نظام اطلاع‌رساني پيشنهاد مي‌گردد، و در نهايت، به نتيجه‌گيري مطالب ارائه شده پرداخته مي‌شود.
1. ناهنجاري‌ها در فضاي اطلاعات
در دنياي كنوني، شبكه‌هاي رايانه‌اي و اينترنتي نقش مهم و كليدي را در نقل و انتقال اطلاعات و خدمات عمومي ايفاد مي‌نمايند. اين فضاي گسترده اطلاعات، در مقابل ناهنجاري‌ها و تهديدهاي متفاوت، آسيب‌پذيري بسياري دارد. آمار جرايمي چون: هك، نفوذ غير مجاز، ويروس‌ها، جعل و دستكاري اطلاعات و موارد مشابه، نشان دهنده اهميت اين موضوع است. در ذيل به بررسي چند نمونه از اين ناهنجاري‌ها مي‌پردازيم:
1-1. نفوذ و دسترسي غير مجاز
نفوذ در سيستم‌هاي كاربران و انجام اعمال نامطلوب آنان، از جمله مواردي است كه رايانه‌هاي متصل به اينترنت را تهديد مي‌كند. نفوذ، به روش‌هاي مختلفي انجام مي‌گردد و در بسياري از مواقع، كاربر متوجه اين مسأله نمي‌شود. حتي بعضي از نفوذگران ردپاي خود را پاك مي‌كنند؛ به گونه‌اي كه حمله به سيستم، قابل آشكارسازي نيست. نفوذگران مي‌توانند به‌راحتي اطلاعات مدّ نظر خود را از سيستم‌ها سرقت نمايند. به طور كلي، موارد زير از سوي قانون‌گذاران بين‌المللي به عنوان نفوذ و دسترسي غير مجاز شناخته مي‌شوند:
- قطع و استراق سمع از سيستم يا شبكه رايانه‌اي.
- تكثير غير مجاز يك برنامه رايانه‌اي حمايت شده يا تكثير، توزيع يا ارتباط با عموم بدون مجوز از طريق برنامه رايانه‌اي كه به وسيله قانون حمايت شده است. در سال‌هاي اخير سرقت نرم‌افزار افزايش يافته است. حجم تخلفات به گونه‌اي است كه تضمين‌هاي حقوقي مدني و اداري كافي نيست و حمايت جزايي را مي‌طلبد. جرم نيز از اين نوع جرايم عمدي است.
- جاسوسي رايانه‌اي: بازرسي و تفتيش به وسيله ابزارهاي مربوط به افشا، انتقال يا استفاده از اسرار تجاري و بازرگاني بدون مجوز و هيچ‌گونه توجيه قانوني. با توجه به اين‌كه رايانه نقش مهمي در زندگي افراد ايفا مي‌كند، اسرار ارزشمندي اعم از اطلاعات تجاري، اقتصادي و اجتماعي در آن نگهداري مي‌شود. ارزش بسيار زياد اين اسرار موجب شده است كه مجرمان با به‌كارگيري فنون جديد، سعي در دستيابي بر اين اسرار داشته باشند. هدف جاسوسي رايانه‌اي مي‌تواند سخت‌افزار، نرم‌افزار يا داده‌هاي رايانه‌اي باشد.
1-2. استفاده غير مجاز از رايانه
گاهي از سيستم داده‌پردازي استفاده‌هاي غير مجاز مي‌شود كه به آن «سرقت خدمات» مي‌گويند و چون استفاده‌كننده، بر خلاف هدف پيش‌بيني شده براي آن وسيله يا نهاد عمل مي‌كند، متخلف محسوب مي‌شود.
مستخدمان شركت‌ها، كادر اداري، استادان دانشگاه‌ها و دانشجويان مجرمان اصلي اين جرم هستند و هدف از ارتكاب اين جرم، استفاده از خدمات پردازشي رايانه، ذخيره‌سازي يا انتقال داده‌ها است. به طور معمول، اين گونه رفتار مجرمانه صدمه‌اي در برندارد؛ اما چون اين گونه استفاده، غيرقانوني است، ممكن است گاه صدمات اقتصادي جدي به دنبال داشته باشد.
1-3. ويروس‌هاي رايانه‌اي
برنامه‌هايي هستند كه پس از وارد شدن به رايانه، باعث اقدامات غير منتظره‌اي مي‌شوند. با وجود اين‌كه همه ويروس‌ها خطرناك نيستند، ولي بسياري از آن‌ها با هدف تخريب انواع مشخصي از فايل‌ها، برنامه‌هاي كاربردي و يا سيستم‌هاي عامل نوشته شده‌اند.
ويروس‌ها هم مشابه همه برنامه‌هاي ديگر از منابع سيستم مانند حافظه و فضاي ديسك سخت، توان پردازنده مركزي و ساير منابع بهره مي‌گيرند و مي‌توانند اعمال خطرناكي را انجام دهند؛ به عنوان مثال، فايل‌هاي روي ديسك را پاك كرده و يا كل ديسك سخت را فرمت كنند. همچنين يك ويروس مي‌تواند مجوز دسترسي به دستگاه را از طريق شبكه و بدون احراز هويت فراهم آورد.
1-4. كلاهبرداري رايانه‌اي
ايجاد وقفه و يا تغيير در داده‌ها و برنامه‌هاي رايانه‌اي يا ديگر مداخلات مربوط به پردازش داده‌ها كه نتيجه اطلاعات را تحت تأثير قرار مي‌دهد و موجب ضرر اقتصادي و از دست دادن اموال و تصرف آن‌ها يا قصد كسب منفعت و امتياز اقتصادي غير قانوني براي خود يا ديگري شود. (با قصد محروم كردن غير قانوني آن شخص از اموال خود)
1-5. جعل رايانه‌اي
تغيير، محو يا موقوف‌سازي داده يا برنامه‌هاي رايانه‌اي و يا ديگر مداخلات در زمينه پردازش داده‌ها، جعل است كه با همان قصد و موضوع (در جزاي كلاسيك) ارتكاب يافته باشد. گاه سوء استفاده به اين دليل انجام مي‌شود كه بتوان دليلي گمراه كننده براي انجام اعمال حقوقي و فضايي كسب كرد. از سويي، با ورود يا تغيير غير مجاز داده‌هاي رايانه‌اي، مي‌توان ادله موجود در خصوص مثبت بودن يك عمل حقوقي يا پديده كيفري را از بين برد. در برخي كشورها، اگر چه اين نوع سوء استفاده نوعي تقلب است، اما آن را در داخل مفهوم جعل بررسي مي‌كنند. نكته مهم اين است كه چون داده‌ها به واسطه ابزارهاي فني قابل خواندن و استفاده هستند.، «سند» محسوب مي‌شوند. اسناد الكترونيكي گاهي داراي امضاهاي الكترونيكي است كه اين نيز خود بر دامنه بحث مي‌افزايد.
1-6. خسارت زدن به داده و برنامه‌هاي رايانه‌اي
محو، خسارت زدن، موقوف‌سازي يا كم ارزش كردن داده‌ها و برنامه‌هاي رايانه‌اي بدون كسب مجوز،در شمار مواردي است كه از سوي قانون‌گذاران بين‌المللي غير مجاز شناخته شده است.
1-7. سابوتاژ رايانه‌اي
وارد كردن، تغيير، محو يا موقوف‌سازي داده‌ها يا برنامه‌هاي رايانه‌اي يا مداخله در سيستم‌هاي رايانه‌اي با قصد ايجاد وقفه در عملكرد رايانه يا سيستم‌هاي ارتباطي را «سابوتاژ رايانه‌اي» مي‌گويند.
1-8. هك
اصطلاح «هك» طبق اصل كلمه، به ميانبر ايجاد شده در يك برنامه براي انجام سريع‌تر كار اشاره مي‌كند. اما در حقيقت هر گونه دسترسي به فضاي اطلاعات به منظور از بين بردن و خراب كردن است. هكرها سعي در پنهان كردن هويت واقعي خود مي‌كنند؛ هر چند مطالعات نشان داده است كه بعضي از آن‌ها از تحسين شدن به دليل ماجراهايي كه به وجود مي‌آورند، لذت مي‌برند. بيشتر آن‌ها از اسامي مستعار مانند: Hyper Viper يا Hackingwiz استفاده مي‌كنند. در حقيقت، براي مشخص كردن يك هكر، تعريف مشخصي وجود ندارد. هكرها خود را افراد ماهر و هنرمندي مي‌دانند و برخي اوقات خويش را از ويروس‌نويسان جدا مي‌كنند. آن‌ها از اين‌كه رايانه‌ها را به انجام كاري كه دوست دارند وا مي‌دارند، لذت مي‌برند. هكرها به طور كلي به سه گروه طبقه‌بندي مي‌شوند:
گروه اول، به داده‌هاي فني مانند كدهاي برنامه يا آناليز سيستم‌ها علاقه‌مند هستند و فقط به منظور دسترسي به اين نوع اطلاعات وارد سيستم‌هاي رايانه‌اي مي‌شوند و هيچ‌گونه مشكل خاصي در فضاي اطلاعاتي ايجاد نمي‌كنند.
گروه دوم، به مجرمان شباهت بيشتري دارند. آن‌ها در فضاي وب مي‌گردند و براي اثبات خود پايگاه‌ها را هك مي‌كنند و باعث ايجاد مشكلات بسياري مي‌شوند. اين مسأله به عبارتي حالت تفريح در فضاي سايبر را براي آن‌ها دارد. آن‌ها ابزار خود را توسط روش‌ها و هك‌هايي كه از منابع غير قانوني، مانند وب‌سايت‌هايي كه به هك تخصيص يافته، به دست مي‌آورند. اين افراد براي جامعه اطلاعاتي امروز، مسأله‌اي جدي محسوب مي‌شوند.
گروه سوم، بيشتر شبيه مجرمان حرفه‌اي هستند. اين گروه، اغلب اهداف مالي داشته و مهارت دسترسي به سيستم‌هاي مورد هك و يا افراد با اين توانايي را دارند.
آن‌ها به منظور سرقت اطلاعات – كه در نهايت هدف آن‌ها دستيابي به يك منبع فيزيكي مانند: بانك، اسناد دولتي و نيروگاه‌ها است – بدون كسب اجازه از يك مرجع قانوني، در فضاي گسترده اطلاعاتي وارد مي‌شوند و اطلاعات مورد نياز خود را جمع‌آوري مي‌كنند. انواع سرقت‌هاي: صنعتي، كشاورزي، تجاري، ادبي و سياسي از دستاوردهاي غير قانوني اين گروه است.
1-9. پول‌شويي در فضاي سايبر
پول‌شويي فرايندي است كه در طي آن درآمدهاي غير قانوني را قانوني جلوه مي‌دهند؛ به تعبير ديگر، پول‌شويي پروسه‌اي است كه در طي آن منابع اصلي درآمدهاي نامشروع پنهان مي‌شود.
امور ذيل در فرايند پول‌شويي اهميت دارد:
- منشأ واقعي پول پنهان بماند؛
- شكل پول تغيير كند و يا به متاع با ارزش ديگري تبديل گردد؛
- اين فرايند، مخفيانه طي شود.
2. ابعاد اخلاقي در فناوري اطلاعات
يك جامعه اطلاعاتي بايد به ارزش‌هاي بنيادي نظير: آزادي، صلح و آرامش، برابري و اتحاد احترام بگذارد. از سوي ديگر، حافظ حريم خصوصي، هويت فرهنگي، آزادي انديشه، عقيده و مذهب افراد باشد. تمام افرادي كه با جامعه اطلاعاتي ارتباط دارند، بايد از استفاده نادرست از اين محيط جلوگيري كنند. اعمالي چون: نژادپرستي، بيگانه‌پرستي، نفرت، خشونت و انواع سوء استفاده از كودكان و نوع بشر، مصداق‌هايي از اين مقوله است.
اهميت اخلاق در جامعه اطلاعاتي، به دليل استفاده بهينه از تمام فرصت‌هاي ارائه شده توسط فناوري اطلاعات و جلوگيري از هرج و مرج در فضاي اين جامعه است.
3. حقوق اخلاقي در فناوري اطلاعات
رعايت حقوق و موازين اخلاقي، به منظور حفظ منابع، دارايي‌ها و احترام به منزلت انساني، در يك جامعه اطلاعاتي، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. در اين بخش، برخي از اين حقوق را مورد بررسي قرار مي‌دهيم:
3-1. حقوق مالكيت معنوي
حمايت از سرمايه و اثرهاي فكري مؤلفان و مبتكران و شركت‌ها در ساختار اطلاع‌رساني، از مهم‌ترين مباحث تأمين فضاي اطلاعات است. فقدان اين حقوق علاوه بر آن‌كه بهره‌وري را خدشه‌دار مي‌سازد، استفاده غير كارا از نرم‌افزارهاي عرضه شده را نيز موجب مي‌شود؛ زيرا به لحاظ سهولت و ارزاني تكثير غير مجاز محصولات نرم‌افزاري، از طرف خريداران توجه خاصي به مواردي از قبيل چگونگي حمايت فني نرم‌افزار توسط شركت عرضه كنندۀ اصلي، كيفيت و محتواي نشريات و مستندات نرم‌افزار، خطر نشر ويروس در سيستم‌هاي عملياتي در اثر استفاده از محصولات غير اصلي و عدم استفاده از برنامه آموزشي مناسب براي استفاده از تمامي قابليت‌هاي محصول به عمل نخواهد آمد. بنابراين، حفاظت از حقوق مالكيت معنوي در فناوري اطلاعات براي توسعه رقابت و انتشار فناوري‌هاي جديد، ضروري است.
3-2. حقوق خصوصي
حفاظت از خصوصي‌سازي و امنيت داده‌ها در نظام اطلاع‌رساني، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. اين امر موجب تشويق كاربران و ايجاد رقابت در حوزه فناوري اطلاعات مي‌گردد.
مسأله نگران كننده ديگر اين است كه در كشورهايي كه نظام ديكتاتوري حاكم است، دولت با دسترسي به زندگي خصوصي اشخاص، به‌راحتي مي‌تواند آنان را در اختيار گرفته و از آن‌ها براي پيشبرد اهداف خود استفاده كند و در اين موارد اشخاص حقيقي و يا حقوقي به هيچ مرجعي نمي‌توانند شكايت كنند. بنابراين، بايد ملاحظاتي را در اين خصوص نيز در نظر گرفت.
3-3. حقوق ديگران
احترام به شخصيت افراد و رعايت حقوق اختصاصي آن‌ها مانند: خودداري از توهين، افترا، تحقير و آزار و اذيت ديگران، از اصول مهم اخلاقي در شبكه‌اي اطلاع‌رساني است.
اگر شخصي از طريق رايانه به ديگران نسبت‌هاي ناروا دهد، به آن‌ها تهمت زند و يا از لحاظ معنوي شهرت آنان را خدشه‌دار نمايد، مجرم است و بايستي در مقابل قانون پاسخگو باشد.
3-4. حقوق ثبت نشاني
نشاني‌هايي كه در اينترنت به ثبت مي‌رسد، متعلق به يك سازمان، شركت و يا يك فرد خاص است. هيچ فرد يا سازماني اجازه سوء استفاده از آن‌ها را به طور مستقيم و يا غير مستقيم ندارد.
در واقع، اين نشاني‌ها به صورت منحصر به فرد است. بنابراين، رعايت حقوق و قوانين مربوط به آن‌ها، باعث ايجاد اطمينان و امنيت در فضاي اطلاعات مي‌گردد.
4. جرايم رايانه‌اي
مباحث بسياري در بين كارشناسان درباره جرايم رايانه‌اي يا جرايم مربوط به رايانه، در جريان است. پس از گذشت سال‌ها هنوز يك تعريف رسمي بين‌المللي براي اين اصطلاحات وجود ندارد. در كنگره دهم سازمان ملل متحد در مورد پيشگيري از جرم و اعمال مجرمان، جرايم رايانه‌اي به صورت ذيل طبقه‌بندي شده است.
4-1. جرم در فضاي سايبر
در مفهوم جزئي، همان جرم رايانه‌اي است. هر گونه رفتار مستقيم غير قانوني به وسيله عمليات الكترونيكي كه امنيت سيستم‌هاي رايانه‌اي و داده‌هاي اطلاعاتي را هدف قرار دهد، جرم در فضاي سايبر تلقي مي‌شود.
4-2. جرم در فضاي رايانه‌اي
در مفهوم كلي، هر جرم مرتبط با رايانه را جرم در فضاي رايانه‌اي مي‌نامند. هر گونه رفتار غير قانوني كه به وسيله، يا در ارتباط با يك سيستم يا شبكه رايانه‌اي، ارتكاب يابد و تملك ارائه يا توزيع غير قانوني داده‌ها به وسيله يك سيستم يا شبكه رايانه‌اي صورت بگيرد، جرم در فضاي رايانه‌اي خواهد بود.
راهنماي سازمان ملل، جرايم رايانه‌اي را اين گونه تعريف كرده است: «جرايم رايانه‌اي مي‌تواند شامل فعاليت‌هاي مجرمانه‌اي باشد كه ماهيتي سنتي دارند؛ از جمله سرقت، كلاهبرداري، جعل و سوء استفاده كه همگي به طور معمول در همه جا مشمول ضمانت اجراهاي كيفري است».
رايانه نيز فرصت‌هاي تازه‌اي براي سوء استفاده به وجود آورده است كه مي‌توانند و يا بايد جرم‌انگاري شوند. همچنين در رهنمود شوراي اروپا براي تعريف جرم رايانه‌اي نظرات مختلفي با هدف‌هاي مطالعاتي و موضوعي مطرح شده و يكي از آن‌ها جرم رايانه‌اي را اين گونه تعريف كرده است: «هر عمل غير قانوني كه رايانه ابزار يا موضوع جرم باشد؛ به عبارت ديگر، هر جرمي كه ابزار يا هدف آن تأثيرگذاري بر عملكرد رايانه باشد».
به هر حال، بايد در نظر داشته باشيم ممكن است تعريف جرم رايانه‌اي در كشورهاي مختلف، متفاوت باشد. قانون‌گذاران فنلاند جرم رايانه‌اي را چنين تعريف كرده‌اند: «جرمي است كه در برگيرنده سيستم‌ها و داده‌ها يا واحدهاي نرم‌افزار و سخت‌افزار به عنوان يك هدف و يا يك ابزار يا يك ركن عمل مجرمانه است».
در ايالات متحده تعريف وسيع‌تري از جرم رايانه‌اي به عمل آمده است؛ به اين صورت كه هر اقدام غير قانوني را كه با يك رايانه يا سيستم رايانه‌اي يا به كارگيري آن مرتبط باشد، جرم رايانه‌اي مي‌نامند. همچنين هر اقدام عمومي كه به هر ترتيب با رايانه مرتبط بوده و موجب ايجاد خسارت به بزه ديده شود و مرتكب از اين طريق، منافعي را تحصيل كند، جرم رايانه‌اي محسوب مي‌شود. در ضمن، وزارت دادگستري آمريكا نيز هر اقدام غير قانوني را كه براي ارتكاب، پي‌جويي يا پيگرد قضايي آن، بهره‌برداري از دانش فناوري رايانه ضروري باشد، جرم رايانه‌اي مي‌داند. بنابراين، دانش رايانه براي ارتكاب جرم ضروري است.
با توجه به مطالب ذكر شده، جرايم رايانه‌اي را مي‌توان به سه دسته ذيل تقسيم كرد:
- - جرايمي كه در آن‌ها رايانه و تجهيزات جانبي آن موضوع جرم واقع مي‌شوند، مانند سرقت؛
- - جرايم بي‌هدفي كه در آن‌ها رايانه به عنوان ابزار توسط مجرم براي ارتكاب جرم به كار گرفته مي‌شود، مانند هك كردن اطلاعات؛
- - جرايم هدفمند كه مي‌توان آن‌ها را جرايم رايانه‌اي محض ناميد. اين نوع از جرايم با جرايم كلاسيك تفاوت كامل دارند و در دنياي مجازي به وقوع مي‌پيوندند؛ اما نمود آن‌ها در دنياي واقعي ظاهر مي‌شود، مانند دسترسي غير مجاز به سيستم‌هاي رايانه‌اي.
5. دلايل برخي افراد در ايجاد مسائل غير اخلاقي
بسياري از افراد در مورد نقض قوانين و ايجاد مسائل غير اخلاقي در فضاي اطلاع‌رساني، مباحثي را به منظور توجيه اعمال خود در برابر قانون مطرح مي‌كنند. موارد ذيل نمونه‌هايي از توجيه غير منطقي اين افراد است:
5-1. دسترسي‌هاي غير مجاز
بسياري از افراد، به منظور توجيه عمل خود در مورد دسترسي غير مجاز به فضاي تبادل اطلاعات، دلايل ذيل را مطرح مي‌كنند:
- - بعضي از كمپاني‌ها و آژانس‌هاي دولتي، برنامه‌اي براي نگهداري اطلاعات به صورت سري ندارند. از اين‌رو، من به عنوان يك هكر كه اطلاعات را جستجو مي‌كنم، مي‌توانم به‌راحتي از اين اطلاعات استفاده كنم.
- - كپي كردن اطلاعات از روي سيستم‌ها هيچ ضرري به آن‌ها وارد نمي‌كند؛ چرا كه اصل اطلاعات هنوز باقي است.
- - من، اطلاعات را در رايانه شما جستجو مي‌كنم. هر كسي حق دارد اطلاعات خود را در هر زمينه‌اي افزايش دهد.
- - با هك كردن، من اعلام مي‌كنم كه سيستم شما امنيت لازم را ندارد. شما بايد سپاسگزار اين خدمت من باشيد.
- - من مي‌توانم با هك كردن، انتقام خود را از فرد، سازمان و يا يك شركت خاص بگيرم.
5-2. نقض قوانين
بيشتر افراد به دليل مسائل مالي و تحريم‌هاي بين‌المللي، اين نوع قوانين را زير پا مي‌گذارند. در واقع، اين گونه افراد، ضمن رعايت نكردن قوانين مذكور، حقوق مالكيت معنوي را نيز ناديده مي‌گيرند. معمولاً افراد در نقض اين گونه قوانين، دلايل ذيل را مطرح مي‌كنند:
- - هيچ كسي تا به حال در اين زمينه دستگير نشده است.
- - همه افراد اين كار را انجام مي‌دهند.
- - اين كار مانند دزدي نيست. در حقيقت، من از اصل چيزي استفاده نكرد‌ه‌ام.
- - بعضي كمپاني‌ها آن‌قدر دارايي دارند كه اين كار من ضرري به آن‌ها وارد نمي‌كند.
- - من به اندازه كافي پول براي خريد نرم‌افزارهاي گران‌قيمت ندارم.
- - اطلاعات هميشه بايد به صورت رايگان باشند.
5-3. گفتار غير اخلاقي
گفتار غير اخلاقي در ساختار اطلاع‌رساني، ممكن است به دلايل مختلفي از جمله: مسائل سياسي، انتقام و سرگرمي بيان شود. در بيان گفتار غير اخلاقي، افراد ممكن است دلايل ذيل را مطرح كنند:
- - هر چيزي در اينترنت مي‌تواند بيان شود.
- هيچ كس نمي‌تواند سخنان كسي را در شبكه سانسور كند.
6. راهكارهاي مؤثر
به منظور رعايت اصول اخلاقي در نظام اطلاع‌رساني، راهكارهاي ذيل، به منظور رعايت اصول اخلاقي و مدنظر قرار دادن قوانين و مقررات فضاي اطلاع‌رساني، پيشنهاد مي‌گردند:
6-1. همكاري‌هاي بين‌المللي
افزايش همكاري بين دولت‌ها در سازمان ملل و در ساير نشست‌هاي مربوط به اعتمادسازي با هدف افزايش اعتماد كاربر، حفاظت از جامعيت داده‌ها و شبكه‌ها، توجه به خطرات موجود و در نظر گرفتن ساير مسائل امنيت اطلاعات و شبكه‌ها، از مهم‌ترين راهكارها در نظام اطلاع‌رساني است.
6-2. آموزش و بالا بردن سطح علمي كاربران
به منظور آشنايي بيشتر كاربران با فضاي وسيع اطلاعاتي و جلوگيري از اعمال مسائل غير اخلاقي و نقض قوانين آن، بايد آموزش‌هاي لازم، در اين زمينه تدوين گردد. استفاده از شبيه‌سازي‌هاي رايانه‌اي به منظور ايجاد فضاي مجازي اينترنت، يكي از راهكارهاي اساسي در بالا بردن سطح آگاهي افراد است.
6-3. در نظر گرفتن بازخورد مناسب
بهتر است براي كساني كه اصول اخلاقي را در محيط‌هاي مجازي نقض مي‌كنند، بازخورد مناسبي در نظر گرفته شود. از اين طريق مي‌توان به‌راحتي از پيشرفت اين نوع اعمال جلوگيري نمود. گاهي، كاربر از انجام عمل خود كه منجر به نقض قوانين و زير پا گذاشتن اصول اخلاقي است، آگاهي ندارد. وجود يك بازخورد مناسب مي‌تواند باعث آگاهي او نسبت به فرجام كار باشد.
6-4. اعمال مجازات
در صورتي كه براي افراد خاطي مجازات در نظر بگيريم، از حجم جرايم كاسته مي‌شود. قوانين اينترنتي راهكار مشخصي براي توبيخ اين افراد ندارد. از اين‌رو، بهتر است براي اين گونه جرايم، مجازات حقوقي در نظر گرفته شود.
6-5. اجراي قوانين در محيط جديد
ادامه بقا در هر محيطي بستگي به رعايت قوانين و پايبندي به اصول اخلاقي مربوط به آن دارد. مبحث فناوري اطلاعات، محيط‌هاي مجازي و اينترنت نيز از اين امر مستثنا نيستند و بايد براي آن‌ها قوانين خاصي را در نظر بگيريم.
6-6. تبليغات
تبليغات گسترده در رسانه‌ها به منظور آشنايي عموم مردم با قوانين و موضوعات غير اخلاقي در نظام اطلاع‌رساني و اثرات سوء آن، مي‌تواند در حفظ امنيت و آرامش فضاي اطلاعاتي مؤثر باشد.
6-7. تبادل اطلاعات و تجربيات
6-8. كنترل و نظارت
7. نتيجه‌گيري
گسترس روزافزون فضاي اطلاعات و پيشرفت سريع فناوري، با وجود مزاياي فراوان آن در عرصه علم و فناوري، فرصت‌هايي را نيز براي سوء استفاده و نقض قوانين فراهم مي‌آورد. اين امر باعث ايجاد مشكلات و صدمات جبران‌ناپذيري در زندگي افراد، سازمان‌ها و يا اجتماع مي‌شود. اصل حفظ منزلت انساني و حرمت زندگي خصوصي افراد و پايبندي به اصول اخلاقي و رعايت حقوق سازمان‌ها، از قوانين اساسي در مباحث فناوري اطلاعات است. فراگير شدن جرايم و تأثير آن بر چرخه تبادل اطلاعات كه در نهايت بر بي‌ثباتي فضاي اطلاعات مي‌انجامد، ضرورت بازنگري و تدوين قوانين اساسي در گستره ارتباطي را مي‌طلبد. بررسي علل پيدايش موضوعات غير اخلاقي در ساختار اطلاع‌رساني هر يك از كشورها، مي‌تواند پايه‌هاي قانون‌گذاري ساختار اطلاعاتي را محكم‌تر نمايد. در كشورهاي توسعه يافته، قوانين و مكانيزم‌هايي در اين خصوص وضع شده كه تا حدودي نيز كامل است.
با گسترش و توسعۀ روزافزون وسايل اطلاع‌رساني در كشور ما نيز، ضروري است با ديد وسيع‌تري به اين موضوع و ابعاد آن بپردازيم. اميد است با گسترش همكاري‌ها در كشور، شاهد وضع مقررات و راهكارهاي مناسب‌تري در چارچوب اخلاق اسلامي و رعايت استانداردهاي جهاني باشيم. ■
منابع:
