به صراحت می توان گفت که بخشی از جنبش نرم افزاری که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید دارند، به این عرصه مربوط می شود؛ به خصوص در زمینه لغت نامه هایی که به نوعی با علوم اسلامی مرتبط است.
از این رو در این مجال، گذری کوتاه بر ویژگی های نرم افزار روزآمد خواهیم داشت و در ادامه چند برنامه موجود را مورد بررسی قرار می دهیم.
نرم افزار روزآمد (ایده آل)
بشر امروز، هر چیز را در نهایت کیفیت، زیبایی و بی نقصی می پسندد. چرا محصولی ثابت و پایدار در بین انسان ها یافت نمی شود؟ آیا شما کالایی را می شناسید که تاکنون تغییری نکرده باشد و همچنان برای شما جذاب بوده و نیازهایتان را برآورده سازد؟ به یقین پاسخ مثبت نیست. روان تنوع طلب بشر و روح تعالی جوی وی، روز به روز و حتی آنی، به آنی، به دنبال خلق مفاهیم جدید، قالب های نو و روش های بدیع است. تغییر در ظاهر افراد، تفاوت در شیوه های زندگی و به تبع آن، خواسته های جدید، از ویژگی های روان و روح این مخلوق استثنایی خداست.
اگر بخواهیم در بخش نرم افزار نیز این جنبه های زندگی انسانی را لحاظ کنیم، به ناچار باید یک سری ویژگی ها را در نظر بگیریم.
می توان خصوصیات نرم افزار لغت را در چند بخش مورد بحث قرارداد. در ادامه این خصوصیات را به طور مفصل مورد کنکاش قرار می دهیم.
الف. سرعت بالا
وقتی از نرم افزاری استفاده می کنید، نخستین مسئله مهم برای شما، سرعت آن است. ورود سریع به برنامه و دستیابی آسان به مطالبی که در پی آن هستید، از شاخصه های مهم سرعت است. نرم افزاری ایده آل است که کاربر را در کوتاه ترین زمان و بهترین شیوه، به مقصود برساند؛ برای مثال، اگر به دنبال معنای دوم یا سوم لغتی می گردید یا ریشه های یک لغت را جست و جو می کنید، باید به آسانی و با زدن چند کلید، خیلی سریع به هدف خود برسید. از جنبه های دیگر سرعت بالا، هم خوانی برنامه با سیستم های روز است.
ب. وسعت دامنه لغات
شاید زمانی به برنامه ای مراجعه کرده اید که پیش فرض های ذهنی شما برآورده نساخته است؛ به طور مثال برای یافتن معنای کلمه مهجوری، نرم افزار لغتی را تهیه کرده اید. پس از جست وجو در می یابید که لغت مورد نظر شما یا معنای چندم آن که مورد نیاز است، در آن وجود ندارد. خواه ناخواه دیدگاه شما نسبت به آن برنامه منفی خواهد شد. از این رو هر چه تعداد لغات موجود در نرم افزار زیادتر بوده و زیر شاخه ها و کلمات مرتبط بیشتری داشته باشد، کاربر را از برنامه های دیگر بی نیاز می سازد و بر جامعیت نرم افزار می افزاید.
از موارد وسعت دامنه لغات، وجود اصطلاحات فنی و عادی است. با پیشرفت علوم و گسترش فنون و تحول دائمی جوامع، نیاز به ترجمه اصطلاحات و لغات جدید خلق شده، محسوس تر و ملموس تر می شود.
نرم افزار لغت روزآمد، به گونه ای طراحی می شود که به آسانی بتوان، به لغات متضاد و مترادف دست یافت.
هر زبان ضرب المثل هایی دارد که ممکن است در زبان های دیگر، با شیوه بیانی متفاوتی آمده باشد یا اینکه اصلاً در فرهنگ دیگر وجود نداشته باشد. آوردن این ضرب المثل ها یقیناً بر اعتبار برنامه می افزاید.
از دیگر موارد وسعت دامنه لغات، می توان به مشتقات هر کلمه اشاره کرد. ذکر مشتقات لغت در ذیل آن بسیار مفید است.
در مواردی که معادل فارسی واژه ها و اصطلاحات در دسترس نباشد و ناگزیر به وضع لغت یا اصطلاح باشیم، بهتر است که با تأمل و دقت فراوان، به واژه سازی پرداخت.
ج. صحت لغات
لغاتی که در نرم افزار به کار می رود، باید با دقت چینش شود. اگر کلمه ای صحیح نباشد، قطعاً به اعتبار نرم افزار لطمه می زند. صحت لغات به سه بخش تقسیم می شود:
یک. نرم افزار از غلطهای تایپی عاری باشد.
دو. غلطهای املایی به حداقل برسد: نرم افزار باید با شیوه نگارش و رسم الخط جدید و به روز تهیه شده باشد. اگر از منابع قدیمی استفاده می شود، نباید فراموش کرد که شیوه نگارش و نوع کلمات به کار رفته در آن با مقتضیات امروزی متفاوت است، پس بهتر است که با حفظ مواد خام، از شیوه های بیانی جدید استفاده کرد.
سه. انتخاب کلمات مناسب و دقیق: در ترجمه زبانی به زبان دیگر، استعمال معادل دقیق کلمات فوق العاده مهم و مورد توجه است. اگر از معادل چندم و غیر متداول در ابتدای استفاده شود، کاربر برای لحظاتی سر در گم می شود و در برخی مواقع به اشتباه می افتد. بنابراین در معادل سازی نخست باید از لغات پراستعمال و متداول بهره برد و سپس به این نکته توجه داشت که موارد کاربرد آن بر زبان مادر کاملاً منطبق باشد؛ برای مثال در زبان فارسی، ما عبارت »قابل شما را ندارد» را برای تعارف به کار می بریم، جالب است بدانید که چنین تعارفی در فرهنگ انگلیسی و به طور کلی اروپایی - آمریکایی اصلاً وجود ندارد. از این رو برای معادل سازی این اصطلاح، شما نمی توانید تحت الفظی معنا کنید، زیرا هر چه به کار ببرید، به دلیل نبود آن در فرهنگ انگلیسی، با مشکل مواجه می شوید. در زبان انگلیسی و حتی عربی نیز اصطلاحات و عبارت هایی وجود دارد که خاص فرهنگ آن زبان است و برای فارسی زبانان ناآشنا است.
د. منوهای مرتبط
لازمه دسترسی آسان به موارد یاد شده در وسعت دامنه لغات، در دسترس بودن منوهای کافی است؛ برای مثال، پس از جست و جوی کلمه ای در همان صفحه، منوهایی در اختیار کاربر باشد که خیلی سریع به مترادف، متضاد، ضرب المثل یا کاربردهای خاص آن لغت دست یابد.
ه . قلم های متنوع
یکی از جنبه های صوری نرم افزار روزآمد، استفاده از قلم های زیبا و متنوع است. هر چه قلم به کار رفته زیباتر باشد، طیف بیشتری از سلایق را جذب می کند و موجب رضایت مندی کاربر می شود.
و. نقش تصاویر و صوت در فرهنگ لغت
به کار بردن تصاویر مختلف از حیوانات، گیاهان، ابزارآلات، نقشه ها و... و نیز تلفظ کلمات و درصورت امکان، جملات در نرم افزار، برای فهم بهتر و سریع تر مطالب حائز اهمیت است.
ز. گرافیک جذاب
در اهمیت گرافیک در دنیایی ملوّن امروز، جای بحث نیست. به یقین توجه کرده یا شنیده اید که طرح روی جلد کتاب تأثیر به سزایی در فروش آن دارد. داشتن کادر درست و تصاویر زیبا در یک فیلم سینمایی، می تواند مخاطبان بسیاری را روانه سالن های سینما کند و فروش بالا را تضمین کند. شما هر کاری را در نظر بگیرید، از طراحی ظاهر ساختمان، اتومبیل و موتورسیکلت تا لوازم منزل، ظاهر زیبا در جلب مشتری مؤثر است.
استفاده از خطوط مناسب، رنگ آمیزی متنوع و نیز هماهنگی صحیح از شاخصه های مهم گرافیک هستند. هدف استفاده از گرافیک این است که در هنگام بهره بری، چشم ها خسته نشود و نوعی اشتیاق در کاربر به وجود آید. برخی رنگ ها و کادرها این خاصیت را دارند که در عین حال که شما را خسته نمی کنند، حس کنجکاوی و تلاش بیشتر را بر می انگیزانند. در یک نرم افزار صرفاً علمی نیز گرافیک جایگاه ویژه ای دارد و هر چه کیفیت تصاویر بالاتر باشد، رغبت کاربر برای استفاده از آن بیشتر خواهد بود.
نگرشی بر نرم افزارهای لغت در حیطه علوم اسلامی
همه نرم افزارهای لغتی در علوم اسلامی کاربرد دارند، زیرا اسلام به زبان و زمان خاصی محدود نیست و همه ادیان، اقوام و نژادها مخاطب این دین هستند. لازمه این تخاطب نیز در برگیری تمام زبان هاست.
در اینجا به دلیل غلبه استفاده از زبان عربی در آموزش و انتقال مفاهیم اسلامی، به ناچار نرم افزارهای مربوط به آن را به طور خلاصه بررسی می کنیم.
1. نرم افزارهای مستقل
الف. قاموس النور
این نرم افزار در برگیرنده کتاب های «کتاب العین»، «لسان العرب» و «مجمع البحرین» است. متن کتاب ها به طور کامل در آن گنجانده شده و از امکانات خوبی برخوردار است. از ویژگی های آن می توان به گرافیک عالی، منوهای کافی، و سرعت بالا اشاره کرد. به کارگیری مناسب رنگ ها و تصاویر پس زمینه و نیز خطوط مورب و خمیده، رنگ آمیزی فوق العاده شاداب و گیرا که موجب جلوگیری از خستگی کاربر می شود، از شاخصه های این نرم افزار است.
با این همه پنجره اصلی ثابت است و انعطاف پذیر نیست. سرعت رد و بدل شدن اطلاعات در آن نیز نسبت به نرم افزارهای مشابه پایین است. در این برنامه، از نوآوری در چینش لغات خبری نیست و همان متن کتاب در اینجا آمده است. از همه مهم تر، لغات پر استعمال در آن به چشم نمی آید که خود نقص بزرگی است و بخش عظیمی از کاربران مترجم زبان عربی نمی توانند از آن استفاده کنند.
ب. جامع معاجم اللغة
قابلیت های این نرم افزار فوق العاده است و از خصوصیات یک نرم افزار روزآمد تا حدودی بهره مند است. یکی از ویژگی های این نرم افزار، در برداشتن بخش های جانبی مفید و مناسب است. بخش اصلی، همان قوامیس اللغه است که کتبی چون «لسان العرب»، «القاموس المحیط»، «کتاب العین»، «الصحاح»، «المقایس فی اللغة» و «المنجد» در آن قرار دارد. قسمت دیگر «المعاجم والتراجم» است که پنج عنوان در آن به چشم می آید؛ «معجم البلدان»، «معجم ما استعجم»، «معجم الأمثال والحکم»، «طیب السمر» و «حیاة الحیوان الکبری».
در این نرم افزار بخشی با نام «النحو والإعراب» گنجانده شده که کتب «الفیة ابن مالک»، «شرح الأشمونی» و... در آن آمده است. از دیگر بخش های مهم می توان به «غریب القرآن و الحدیث» و «تفسیر القرآن و علومه» نام برد که حاوی کتب بسیار ارزنده ای است.
نرم افزار حاضر از گرافیک متنوع و خوبی برخوردار است، رنگ های مناسب و خطوط و نقوش زیبا در طراحی آن به کار برده شده است و نمونه ایده آلی برای طراحی نرم افزارهای مشابه است.
ج. المنجد
این نرم افزار همان متن کتاب المنجد است که در طراحی آن هیچ گونه خلاقیتی به چشم نمی آید. گرافیک آن بسیار پایین و ابتدایی است، رنگ آمیزی متنوع و جذابی ندارد و فاقد منوهای لازم است.
عدم دقت در ترجمه لغات و به کارگیری کلمات و جملات غیر دقیق و در برخی موارد ناصحیح، از مهم ترین نقاط ضعف این نرم افزار است. در ترجمه فارسی آن نیز قواعد دستور زبان و خط فارسی رعایت نشده است.
این نرم افزار به واسطه وجود دستیار مترجم در بسیاری از جاها کاربرد دارد و نقطه قوت آن به شمار می آید.
نرم افزارهای تحت برنامه
این فرهنگ لغت ها به طور مستقل و تحت برنامه جداگانه ارائه نشده است، بلکه در ضمن برنامه های دیگر آمده اند؛ مانند نرم افزار جامع «المعجم الفقهی» که در انتهای فهرست کتاب های آن، چند کتاب لغوی ضمیمه شده است؛ مانند «صحاح»، «لسان العرب»، «القاموس المحیط»، «مجمع البحرین»، و «تاج العروس». کتاب های ارائه شده مانند برنامه معجم، از کیفیت پایینی برخوردار است و از حداقل های یک نرم افزار روزآمد بی نصیب است.
نرم افزارهای لغت موجود در بازار
نرم افزارهای لغت، روز به روز در حال افزایش است. بی شک برنامه هایی در بازار وجود دارد که ما اطلاعی از آن نداریم و آنچه در اینجا مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، بضاعت ماست؛ نه موجودی بازار.
پیش از هر چیز، باید به این نکته اشاره کرد که فرهنگ لغت، به طور کلی به سه بخش قابل تقسیم است:
1. فرهنگ لغت تک زبانه:
فرهنگی که در نگارش آن از یک زبان استفاده شده و به ترجمه لغات، اصطلاحات، ضرب المثل ها و نکات دستوری همان زبان می پردازد. برای نمونه تعدادی از این نرم افزارها را معرفی می کنیم.
فارسی - فارسی
الف. لغت نامه بزرگ دهخدا (نسخه اول)
با همه اهمیت و ارزشی که نسخه نرم افزاری این کتاب دارد، عیوب متعددی در آن وجود دارد. بخشی از ایرادات در خود برنامه ذکر شده است: کمبود تصاویر، نداشتن صدا، مسائل مربوط به دستور و به خصوص سر هم نوشتن کلمات، نکاتی است که در پنجره یادآوری های لازم آمده است؛ اما نواقص این نرم افزار فراتر از این است؛ برای مثال، گرافیک بسیار ضعیف و نازل، نداشتن منوهای لازم برای جست و جو، فونت های قدیمی و... نیز از کیفیت نرم افزار کاسته است. پدیدآورندگان نرم افزار باید بازنگری جدی و جدیدی در آن داشته باشند تا برنامه ای در شأن این لغت نامه جامع و کامل ارائه شود.
ب. واژگان (نسخه اول)
این نرم افزار از سوی مؤسسه فرهنگی امام حسن مجتبی(ع) در اصفهان طراحی شده است؛ در این برنامه نوآوری های جست و جوی لغات بسیار پایین است. منوهای به کاررفته در آن جایگاه مناسبی ندارد و فونت های آن جدید نیست. از همه مهم تر گرافیک پایین این برنامه است و برای رسیدن به یک نرم افزار روزآمد، باید تغییراتی کلی در آن ایجاد کرد.
انگلیسی - انگلیسی
الف. لغت نامه Oxford Talking Dictionary
این نرم افزار ویژگی های مناسبی برای استفاده در ترجمه متون انگلیسی دارد. گرافیک نسبتاً خوب، سرعت بالای دسترسی به اطلاعات، دارا بودن منوهای لازم و ضروری، تلفظ لغات به دو لهجه آمریکایی و بریتانیایی، جست و جوی انفرادی و ترکیبی واژگان، فونت های زیبا و... از نقاط مثبت این نرم افزار است. با این همه دامنه لغات آن کم است.
ب. لغت نامه Dictionary Longman Advanced American
از کامل ترین نرم افزارها در زمینه واژگان که از خصوصیات یک نرم افزار روزآمد برخوردار است. گرافیک جذاب، سرعت بالا، فونت متنوع، استفاده از تصاویر و فیلم های آموزشی، داشتن بخشی برای امتحان تافل و دیگر ویژگی های منحصر به فرد که آن را در حد عالی قرار داده است. این نرم افزار می تواند الگوی خوبی برای دیگر نرم افزارها باشد.
عربی - عربی
در این زمینه می توان به نرم افزارهایی چون لسان العرب، مقاییس اللغة، صحاح، جامع معاجم اللغة و... اشاره کرد که در بخش «نگرشی بر نرم افزارهای لغت در حیطه علوم اسلامی» بدانها پرداخته شد.
2. فرهنگ لغت دو زبانه:
در این نوع فرهنگ لغات، اصطلاحات و... یک زبان به زبان دیگر ترجمه و معادل سازی می شود. مانند فرهنگ پیشرو آریانپور، فرهنگ معاصر، فرهنگ حییم، المنجد و...
عربی - فارسی
المنجد نمونه بارز چنین نرم افزاری است که در بخش «نگرشی بر نرم افزارهای علوم اسلامی» مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
انگلیسی - فارسی
الف. فرهنگ شش جلدی پیشرو آریان پور
از کامل ترین مراجع لغت دو زبانه، فرهنگ مزبور است. دکتر منوچهر آریانپور، طی چهل سال تلاش مداوم، کاری سترگ از خود بر جای گذاشتند. این نرم افزار دو سویه که حاوی ترجمه فارسی به انگلیسی و بر عکس است، با همه نقایصی که دارد، از نکات مثبت بسیاری برخوردار است. از ویژگی های این نرم افزار می توان به جست و جوی سریع بیش از 000/200 سرواژه اشاره نمود. جست و جوی جزئی واژه های انگلیسی و ترجمه کلمه به کلمه متون انگلیسی را می توان در این نرم افزار یافت.
بیش از 5000 تصویر برای واژه ها دارد و تلفظ بیش از 000/40 واژه، به لهجه UK و US را در خود گنجانده است.
تغییر زبان رابط کاربر از فارسی به انگلیسی و به عکس و کاربرد اکثر واژه های کلیدی در جمله های انگلیسی، همراه با ترجمه از شاخصه های مهم این نرم افزار است پس از ارائه معانی و جمله های روشنگر هر واژه، اصطلاحات و عبارات مربوط به آن نیز همراه با ترجمه فارسی ارائه شده است.
در این فرهنگ علاوه بر لغات و معانی آشنا، واژگان ارائه شده توسط فرهنگستان و مترجمان و لغات ناب موجود در آثار شاعرانی چون فردوسی و حافظ و حتی واژه های مفید گویش های محلی نیز آورده شده است.
در مورد اشکالات نرم افزار مزبور می توان به عدم تنوع در گرافیک آن اشاره کرد. با استفاده از رنگ های شاداب و خطوط مناسب تر، می توان بر جذابیت برنامه و پایداری کاربر در استفاده از نرم افزار افزود.
ب. فرهنگ معاصر
اثر آقای محمدرضا باطنی و دستیارانش شامل 45586 مدخل اصلی و بدون تکرار است. دارای تلفظ بیش 40000 تلفظ انگلیسی و آمریکایی است. از ویژگی های این نرم افزار می توان به جست و جوی هوشمند، حفظ خصوصیات موجود در نسخه چاپی، ارجاع های هوشمند، راهنمای تلفظ لغات، راهنمای نشانه های اختصاری، غلطیاب املایی و نمایش تصاویر داخل متن به همراه 1000 تصویری برای درک و فهم بهتر معانی لغات اشاره نمود.
از شاخصه هایی که در نرم افزارهای دیگر به چشم نمی آید این است که اگر کلمه ای را جست و جو کنید و در فرهنگ موجود نباشد، این نرم افزار به طور خودکار نزدیک ترین واژه های لغت مورد نظر را به شما نمایش می دهد؛ برای مثال زمانی که لغتی به حالت جمع یا اسم یا... مورد جست و جو قرار گیرد، برنامه گونه های دیگر آن لغت، چون مفرد، صفت و... را به کاربر ارائه می دهد.
در حالی که این برنامه از امکانات مناسبی برخوردار است، اما باید به گرافیک نه چندان مناسب آن ایراد گرفت. سرعت آن هم ایده آل و در حد نرم افزارهای مشابه نیست.
3. فرهنگ چند زبانه:
فرهنگ چند زبانه در برگیرنده حداقل سه زبان است. تعداد این گونه فرهنگ ها به واسطه عدم کاربرد زیاد، بسیار کم است.
