ره آورد نور

◊ اولین تولیدات مرکز در کتاب، به محصولات داسی(Dos) مربوط می شود که فقط یک کتاب را پشتیبانی می کرد. بعداً اقدام به تولید کتابخانه هایی نمود که دسکتاپی بود؛ مثل جامع الأحادیث، جامع التفاسیر و نور الأنوار. به مروز زمان نیز به هر کدام قابلیت هایی هم اضافه می گردید. اولین محصول تحت وبی که مرکز برای کتابخانه تولید کرد، پایگاه مجلات بود که تحت عنوان نورمگز از آن یاد می شود.

بعد از آن، تصمیم بر این شد که حجم انبوهی از کتاب هایی را که در طول این سال ها مرکز کار کرده، روی محیط وب عرضه شود و نتیجه این تصمیم، راه اندازی پایگاه نورلایب (noorlib) بود. نرم افزار اوّلیه سایت، نسخه ای بود که برای استفاده مؤسسات مختلف ایجاد شد و بعد به سایت اختصاصی مرکز تبدیل شد؛ یعنی به یک سی ام اس و قالبی که این امکان را داشته باشد که بتوانیم آن را به هر مؤسسه که می خواهد کتابخانه دیجیتال بزند، عرضه شود. سایت نورلایب در یک برهه ای، در همین قالب سی ام اس کار می کرد که البته برخی قابلیّت ها در آن وجود نداشت. مدّتی بعد، نسخه فعلی پایگاه ایجاد شد و به مرور زمان، تغییراتی در آن به وجود آمد و قابلیت هایی به آن اضافه گردید.

هم اکنون به مقطع جدیدی رسیدیم که دو اتفاق افتاده؛ یکی به دلیل اینکه ما کتابخانه دیجیتال را سال هاست داریم و با آن کار می کنیم، اشکالات آن برای ما مشخص شده است؛ ضمن اینکه زبان های برنامه نویسی پیشرفت کرده است. بنابراین، قرار شد نسخه کاملاً جدیدی برای پایگاه نوشته شود. با توجه به کلیه نیازهایی که در بحث کتابخانه داریم.

بحث دوم اینکه ما از مرحله یک کتابخانه صرف عبور کردیم و وارد پردازش های متنی می شویم. در همین راستا، طی مدّت شش یا هفت ماهه اخیر یکسری امکانات متن کاوی را روی پایگاه راه اندازی نموده ایم که به مقوله پردازش های هوشمند متون مربوط می شود.

» درباره نسخه جدید و قابلیت های تازه پایگاه، مثل: مرتبط یاب، حدیث یاب، آیه یاب و پاورقی های ماشینی توضیح دهید.

◊ پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، دو سرویس و بخش اصلی دارد؛ یکی جستجوی پایگاه است. برخلاف اکثر کتابخانه هایی که در اینترنت وجود دارد و در اختیار مردم است، این سایت یک محصول پژوهشی است و قرار است سرویس های پژوهشی را ارائه دهد. از جمله اصول مهم در سرویس های پژوهشی، امکان جست و جو در محدوده بزرگی از محتواست؛ همان کاری که ما از قدیم در سی دی هایمان انجام می دادیم. جست‌وجوی پایگاه، قبلاً SQL بود که بعداً به سولار تبدیل شد و الآن روی الاستیک کار می کند. این ها سیستم هایی هستند که در اینترنت موجودند؛ حتی موتور جستجوی گوگل هم از سیستم سولار و الاستیک استفاده می کند. مشکلی که این دو تا موتور دارند، این است که قبلاً سولار و الآن الاستیک، زبان فارسی و عربی را بلد نیستند. در این میان، شرکت هایی هستند که دارند زبان فارسی و عربی را به این موتورها یاد می دهند؛ ولی موتور خود را عرضه نمی کنند. از این رو، مرکز با توجه به محتواها و پردازش های مختلفی که داشت و اینکه بیشتر کتاب ‎های ما یا فارسی بود و یا عربی، موتور سولار و بعداً الاستیک زبان های فارسی و عربی را آموزش دادیم. این خودش یک کار پردازش لغتی و معنایی خیلی سنگینی بود. بنابراین، الآن می توانیم نتایجی را به کاربران نشان بدهیم که خیلی از سایت های دیگر، حتی اگر محتوایی شبیه محتوای ما را تهیه کنند، نمی توانند ارائه بدهند؛ یعنی در واقع، نتایج با توجه به نیاز کاربر بهینه می شود. در میان نهادهای پژوهشی علوم اسلامی، شاید بتوان گفت تنها جایی که این کار را انجام داده است، مرکز نور است.

بخش دوم پایگاه، به حوزه نمایش متن ارتباط دارد. بخش زیادی از محتوای کتاب ها، تایپ شده است. بنابراین، هم قابل جستجوست و هم دسترس پذیری آن برای کار بهتر است. در کنار متون تایپ شده، تصاویر اسکن شده یا پی دی اف کتب نیز در اختیار کاربر قرار می گیرد؛ یعنی کاربر می تواند عین خود کتاب را هم مشاهده کند که این حالت را تقریباً هیچ کدام از سایت های ایرانی ندارند. برخی از پایگاه ها نیز متون خودشان را - به صورت قانونی یا غیر قانونی - از نرم افزارهای نور برگرفته اند.

به هر حال، در این شش یا هفت ماه اخیر که وارد بحث های پردازش متن شدیم، چند قابلیّت جدید در سایت در دسترس قرار گرفته است. یکی از آنها، موتور مرتبط یاب است. اولین نسخه موتور مرتبط یاب، در نرم افزار جامع الأحادیث سه و نیم مرکز عرضه شد. در این قابلیت، احادیثی که دقیقاً عین هم نیستند، ولی شبیه هم هستند یا مرتبط با یکدیگرند، نشان داده می شود.

امکان مرتبط یاب با قابلیت جست و جو، تفاوت هایی دارد. در جستجو، وقتی شما کلمه ای را می نویسید، دقیقاً عین آن کلمه را برای شما پیدا می کند. اما اگر وارد موتورهای جست و جوی هوشمند شویم، این قابلیت نتایجی را که حتی شبیه واژه یا عبارت مورد نظر شما نباشد، ارائه می کند. در سیستم مرتبط یاب، اصل بر پیدا کردن متون طولانی و مرتبط با هم است. از این رو، وقتی شما قسمتی از یک متن را انتخاب کنید، ماشین، متون مشابه متن مذکور را پیدا می کند. توصیه ما به کاربران این است که حداقل یک پارگراف را انتخاب کنند و بعد متون مرتبط با آن را پیدا نمایند. بنابراین، نتایجی که از این طریق به کاربر نشان داده می شود، خیلی متفاوت است با نتایجی که شما در جست‌وجوی لفظی پیدا می کنید. بنابراین، شما می توانید از لحاظ سندی و محتوایی، به راحتی مشابه متن مورد نظرتان را پیدا کنید و نتایج بهتری از تحقیق خود بگیرید.

برای مثال، یکی از فوائد این کار، آن است که شما می توانید از طریق تحقیق در متون مشابه پیشینه تاریخی آن را نیز به دست آورید و بفهمید که فلان بحث را چه کسی اول مطرح کرده است و اینکه دیگران همان را تکرار کرده اند. قابلیت مرتبط یاب، استفاده و کاربردهای بسیاری دارد که پایگاه در اختیار کاربران و محقّقان قرار داده است.

در حال حاضر، ما در مراحل اوّلیه کار هستیم و إن شاء الله به زودی در نسخه جدید سایت، در قسمت مرتبط یاب پردازش های جدیدتری را اضافه می کنیم.

قابلیت دیگری که الآن روی سایت ایجاد کرده ایم، موتور حدیث یاب است. ما در کلّ متون کتاب های روی سایت، احادیث را شناسایی کردیم. وقتی فرد در یک متن با روایتی مواجه می شود، با کلیک روی علامت مخصوص می فهمد فلان حدیث، مثلاً در کتاب هایی مثل: بحار الأنوار، کافی و یا وسائل الشیعه آمده است و یا کاربر می تواند به یک کلیک، به سایت نورحدیث ما منتقل شود و در آنجا نسخه های دیگر این حدیث را ببینید. از این طریق، می تواند ترجمه های مختلف آن را به راحتی ببینید و یا می تواند شروحی را که بر این حدیث وجود دارد، ملاحظه کند. علاوه بر این، می توان به آسانی رجال این حدیث را دید و سند آن را از نظر ثقه و غیر ثقه بودن بررسی کرد.

عین همین کار را در مورد آیات قرآن نیز انجام داده ایم؛ البته در حال حاضر، آیات قرآن هنوز در اختیار کاربران نیست و به صورت آزمایشی در حال کار است و إن شاء الله به زودی در اختیار کاربران قرار خواهد گرفت. هر آیه ای که انتخاب شود، بلافاصله کاربر می تواند به سایت جامع قرآنی ما منتقل شود و در آنجا ترجمه، شأن نزول یا شرح و تفسیر هر آیه ای را ببیند.

کار دیگری که در این ارتباط انجام گرفته است قابلیتی است که در وبگاه جامع الأحادیث انجام داده ایم. وقتی شما حدیثی را ببینید و روی آن کلیک کنید، در تمام کتابهای پایگاه نورلایب که این روایت در آنها استفاده شده، نمایش داده می شوند و یا می توانید بفهمید این حدیث در فقه، اصول، کلام و یا علوم دیگر چه جایگاهی دارد و اساساً چه استفاده ای از آن شده است.

کار دیگری که الآن در اختیار کاربران قرار دارد، این است که کل پاورقی ها را به صورت ماشینی ترجمه کرده ایم. بنابراین، وقتی شما یک پاورقی را می بینید، با کلیک روی آن، صفحه ای باز می شود و شما دقیقاً به همان کتابی یا منبعی که در پاورقی ارجاع داده شده، منتقل می گردید.

مرحله دیگر که هنوز در دست اجراست و در اختیار کاربران نیست، این است که به واسطه همین پاورقی در می یابیم که چه کسانی به این صفحه ارجاع داده اند؛ مثلاً وقتی مطلبی را در جلد و صفحاتی از المیزان می خوانید، به راحتی می توانید بفهمید که برای مثال، بیست و سه کتاب دیگر نیز راجع به این صفحه، مطلبی را نوشته اند؛ مطالبی مثل: ترجمه، شرح، ردّیه، توضیح، تعلیقه، احتجاج یا شاهد مثال.

إن شاء الله در نسخه های بعدی، بحث علم سنجی را نیز به پایگاه وارد می کنیم که به وسیله آن، تأثیر یک کتاب در علم مشخص می شود؛ اینکه چه کتاب هایی بیشتر یا کمتر مورد استناد است و یا چه احادیثی بیشتر یا کمتر مورد استناد است و یا چه آیاتی بیشتر یا کمتر استناد شده است و یا در چه رشته هایی و در هر رشته ای، چه آیات یا احادیثی بیشترین تأثیر را داشته است.

کار دیگری هم که باز در آینده انجام می دهیم، بحث اَعلام است؛ یعنی ما هر اسمی را بتوانیم به یک صفحه ای لینک بدهیم که آن صفحه، بیانگر معرفی آن فرد یا شیء باشد.

» در انتخاب منابع چه معیارهایی را مدّ نظر قرار می دهید؟

◊ پایگاه ما، یک پایگاه علوم اسلامی و انسانی است. البته علوم انسانی، به معنای اعم آن مورد نظر ما نیست؛ چون رشته هایی مثل تربیت بدنی یا پزشکی، جزء هدف ما نیست؛ بلکه رشته های علوم انسانی مدرن یا غیرمدرن که به نوعی با علوم اسلامی در ارتباط هستند، مورد نظر ماست؛ مثل نجوم، طبّ سنّتی، روان شناسی، حقوق، جغرافیا و جامعه شناسی.

هدفمان این است که کتاب های علمی و تخصّصی و مرجع هر رشته ای که مورد نیاز است، جمع آوری کنیم و در قالب پایگاه قرار بدهیم؛ اعم از کتاب های قدیمی یا کتاب های جدید؛ چه اینکه داخل ایران چاپ شده باشد یا خارج از ایران. همه اینها را تلاش می کنیم، جمع آوری و ارائه نماییم. بنابراین، اگر لازم باشد، با کتابخانه های مختلف که منبع داشته باشند و بتوانند در اختیار ما قرار بدهند، قرارداد همکاری می بندیم و یا از افرادی که خودشان کتاب دارند و صاحبان و نویسندگان کتاب ها مرتبط می شویم. فقط بحث مهمی که وجود دارد، بحث مالکیت معنوی است. حجم بالایی از کتاب های خیلی خوب و مناسب در زمینه علوم اسلامی داریم که مشکل مالکیت معنوی دارند؛ یعنی ناشران، نهادهای عام المنفعه یا صاحبان و نویسندگان، اجازه نشر آثار خویش را به ما نداده اند. در مجموع، تلاش ما این است که کتاب های علمی را که مورد نیاز کاربران است، هر طوری که شده، پیدا کنیم و اجازه آن را بگیریم و روی سایت قرار دهیم.

» برای استفاده از منابع پایگاه، آیا باید عضویت داشت و هزینه ای پرداخت کرد یا مشترک پایگاه شد؟

◊ نکته مهمی که در پایگاه وجود دارد، بحث تجاری بودن آن است. نسخه های اوّلیه پایگاه، رایگان بود؛ امّا ما به یک مسئله مهم برخورد کردیم و آن، بحث قانون مالکیت معنوی است. به دلیل رعایت قانون مالکیّت معنوی، اجازه نشر خیلی از کتاب ها را نتوانستیم از نویسنده ها و یا ناشران آنها بگیریم. برای این موضوع، دو تا راه حل داشتیم؛ یا اینکه فقط کتاب هایی را در پایگاه عرضه می کردیم که مشکلات مالکیت معنوی ندارند. در این صورت، بخش زیادی از متون و کتاب هایی که مورد نیاز مردم است، از دست می رفت و یا اینکه سایت را به گونه ای تجاری کنیم که برای صاحبان آثار، درآمدی داشته باشد تا بر مبنای آن، به ما اجازه نشر آثار خویش را بدهند. بنابراین، سایت کتابخانه دیجیتال را تجاری کردیم و از کاربرها نیز مبلغی به عنوان اشتراک می گیریم. این مبلغ هم با توجه به میزان استفاده هایی که کاربران از هر کتابی انجام می دهند، بین ناشران تقسیم می شود. تقریباً می شود گفت پایگاه نورلایب درآمد خاصّی برای مرکز ندارد؛ حتی هزینه های خودش را هم پوشش نمی دهد. هدف اصلی ما از تجاری سازی پایگاه، این است که ناشران را راضی کنیم تا اجازه بدهند کتاب هایشان روی وبگاه ما قرار بگیرد و مردم بتوانند به صورت قانونی و حلال و به راحتی به کتاب مورد نظرشان دسترسی داشته باشند. این وظیفه فعلی پایگاه است.

در پاسخ به سؤال شما در مورد نحوه عضویت باید عرض کنم که اگر کسی در یکی از پایگاه های نور عضو شود، می تواند از همان نام کاربری و رمز عبور برای کلیه پایگاه های ما استفاده کند و وارد همه پایگاه های ما بشود و از امکانات آن بهره ببرد. مرکز، سامانه ای به نام «ای نور» دارد که کلیه محصولات ما در خصوص شناسایی کاربران، از همین سامانه استفاده می کنند. با یک بار عضویت در آن، می توان از همه محصولات وبی نور استفاده نمود؛ اعم از وبگاه هایی که رایگان اند و یا پولی هستند . شما وقتی مثلاً در نورمگز عضو پایگاه شوید، این اطلاعات شما و همچنین نام کاربری و رمز عبور شما در سامانه «ای نور» ثبت می شود و شما می توانید با همین نام کاربری و رمز عبور از دیگر پایگاه های مرکز هم استفاده کنید و نیازی به عضویت مجدّد ندارید. در واقع، سامانه «ای نور»، به همه پایگاه های نور سرویس می دهد. این عضویت، رایگان است و هزینه ای ندارد. برای عضویّت، فقط نیازمند یک ایمیل فعّال و معتبر هستید؛ البته اگر شماره موبایل هم داشته باشید، خیلی خوب است.

اصل عضویّت در پایگاه، هزینه ندارد، ولی برای استفاده از تمام امکانات و قابلیّت ها و محتوای کامل پایگاه، باید بر اساس میزان استفاده از پایگاه، هزینه هایی در قالب اشتراک سالانه پرداخت شود. البته برخی سایت ها ما مثل نورحدیث (جامع الأحادیث) یا سایت جامع قرآنی نور رایگان است؛ أمّا بعضی وبگاه های ما مثل نورمگز یا نورلایب، نیازمند پرداخت هزینه و شارژ اشتراک است؛ چون همان طور که عرض کردم، ما مجبور هستیم به صاحبان آثار مبلغی را پرداخت کنیم تا بتوانیم اجازه نشر آثارشان را بگیریم.

» در خصوص اعتبارسنجی کتاب ها چه فرایندی طی می شود؟ وقتی می خواهید منبعی را در پایگاه قرار دهید، چه روندی طی می شود تا این منبع تأیید گردد؟

◊ ما چند خط قرمز مهم در انتخاب منابع خود داریم؛ یکی اینکه کتاب مذکور، علیه شیعه نباشد؛ البته علیه شیعه بودن و مخالف شیعه بودن، با هم فرق دارد؛ مثلاً گاهی یک کتاب فقهی است که دیدگاه های مخالف شیعه را مطرح کرده، این ها مشکلی ندارد؛ ولی اگر منبعی مثل منابع وهّابیّت و کتب ضالّه، علیه شیعه یا مخالف اصول دینی هستند در سایت قرار نمی گیرند. البته برخی کتب وهّابیّت، متفاوت است؛ منظور ما آن دسته از کتب است که صریحاً علیه اسلام یا شیعه اند، این ها از دایره کار ما خارج اند.

همچنین، کتاب هایی که علیه جمهوری اسلامی و نظام ایران باشد، آن ها را در پایگاه قرار نمی دهیم و یا منابعی بوده که وزارت ارشاد به آنها مجوز نشر نداده است.

این ها یک نوع فیلتر ما هستند. فیلتر دیگر ما، ارزش علمی کتاب است. کتاب های عمومی یا علمی که از سطح مقبول و علمی پایینی برخوردارند و درخور ترویج و تبلیغ نیستند، در سایت قرار نمی گیرند.

غیر از این موارد، بقیه کتب تا جایی که امکانش برای ما فراهم باشد، در پایگاه قرار می گیرد؛ به خصوص منابع دست اوّل و معتبر در زمینه علوم و معارف اسلامی و انسانی که کاربران و محقّقان هر رشته، با این منابع، آشنایی دارند.

» آیا استفاده از پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، محققان را از نرم افزارهای دسکتاپی نور بی نیاز می کند؟

◊ نرم افزارهای مرکز، دو دسته هستند؛ یک دسته، کتابخانه ای هستند. شاید بتوان گفت تا حدودی استفاده از پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، کاربران را بی‌نیاز می‌کند؛ ولی این مسئله برای نرم افزار های اصلی مرکز نور که کتابخانه ای نیستند، صدق نمی کند؛ مثل نرم افزار جامع الأحادیث، جامع تفاسیر نور و جامع فقه اهل البیت. به طور کلّی، در محصولات دانشنامه ای یکسری قابلیت ها وجود دارد که امکان ارائه آنها در پایگاه نورلایب نیست.

تفاوت دیگر اینکه در نرم افزارهای نور، محقّق به طور آفلاین به منابع دسترسی دارد؛ ولی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور نیازمند اینترنت هستیم. ضمن اینکه نوع رویکرد ما در نرم افزارهای دسکتاپی تا حدّی تخصّصی است؛ ولی در وبگاه، به نیازهای کاربران به صورت عمومی توجّه می کنیم. همچنین، نوع دسته بندی ها نیز در این دو فضا متفاوت است؛ ممکن است مثلاً برخی مجلّدات کتاب بحار الأنوار در یک نرم افزار، ذیل موضوع تاریخ یا فقه قرار بگیرد؛ ولی همان مجلّدات در پایگاه ذیل موضوع حدیث قرار بگیرد. همان طور که اشاره کردم، نوع قابلیّت هایی که می شود در این دو فضا عرضه کرد نیز متفاوت و مختصّ به خودشان است؛ امکاناتی مثل اتّصال شرح، ترجمه و متن به یکدیگر که در نرم افزارهای دسکتاپی عرضه شده و در پایگاه نورلایب نیست؛ برای نمونه، وقتی شما در نرم افزار جامع فقه اهل البیت(ع) یک پاراگراف را انتخاب می کنید، بلافاصله با زدن یک گزینه، شروح مرتبط با متن انتخابی کاربر با ابزارهای پژوهشی مناسب و گسترده، در دسترس قرار می‌گیرد؛ أما در فضای اینترنتی نمی توانیم چنین سیستم هایی را در اختیار کاربر قرار دهیم.

» تاکنون بازخوردی از عملکرد پایگاه و مخاطبان آن گرفته اید؟

◊ در پایگاه های ایرانی، اوّلین و مهم ترین وسیله تبلیغاتی شان، موتور جستجوی گوگل است و از طریق این موتور جست‌وجو، وارد وبگاه های مختلف می شوند و مطلب مورد نظرشان را پیدا می‌کنند. تقریباً سه چهارم کاربران از طریق موتور جست و جو وارد پایگاه های گوناگون می‌شوند و ما از معدود پایگاه هایی هستیم که نزدیک به پنجاه درصد کاربران، مستقیماً وارد وبگاه ما می‌شوند؛ یعنی کسی هست که قبلاً پایگاه نورلایب را دیده و پسندیده و مجدّد به آن مراجعه می‌کند.

موقعی که وبگاه ما پولی شد و از حالت رایگان خارج گردید، میزان ریزش کاربران ما خیلی کمتر از حدّ توقع بود و این موضوع، نشان می‌دهد که کاربران این وبگاه را می خواهند و برایشان مفید است. به همین جهت، بخش بسیاری از مشترکان ما، اشتراکشان را تمدید کرده اند و همچنان از امکانات پایگاه استفاده می‌کنند. البته باید تأکید کنم شاید دامنه مخاطبمان کم باشد، ولی بیشتر آنها متخصّصانی هستند که به کتابخانه دیجیتال نور نیاز دارند و برای ساماندهی کارهایشان دائماً به وبگاه مراجعه می کنند و از این نظر، در جذب مخاطبان هدف خویش موفق بوده ایم؛ هر چند همچنان جای کار وجود دارد و برای جذب کاربران بیشتر، باید امکانات بهتری را در پایگاه بگنجانیم.

» آینده پایگاه را چگونه ارزیابی می کنید؟ چه برنامه ای برای بهتر شدن پایگاه دارید؟

◊ یک بحث ما مربوط به آینده پایگاه های نور است و یک بحث هم به آینده پایگاه کتابخانه دیجیتال مربوط می شود. با توجّه به رشد فزاینده ای که اینترنت در دنیا و کشور ایران دارد، می توان گفت که در آینده میزان استفاده از نرم افزارهای آفلاین خیلی کاهش پیدا خواهد کرد. از طرف دیگر، امکانات سخت افزاری، در گوشی های همراه و کامپیوتر، برای مطالعه، بهتر و قوی‌تر می شود و امر پژوهش سهولت بیشتر می یابد. بنابراین، هر چه جلوتر می رویم، میزان اقبال کاربران به نشر دیجیتال نسبت به نشر فیزیکی و کاغذی، افزایش و توسعه مطلوب تری می یابد و نشر سنّتی خیلی کاهش پیدا می‌کند.

نکته بعدی اینکه در کشورهای جهان سوم، مثل عراق که سال ها از توسعه فنّاوری محروم بوده اند و به یکباره بعد سال ها محرومیّت، به دنیای مجازی روی آورده اند، فنّاوری های مبتنی بر اینترنت جایگاه بالاتری از محصولات آفلاین دارد.

یکی از اهداف مهم ما در آینده، راه اندازی نسخه جدید پایگاه و ارائه سرویس به کاربران خارج از ایران است. سعی داریم بتوانیم بخش زیادی از نیاز پژوهشگران خارج از ایران را هم پوشش بدهیم.

نکته دیگری که در بحث نشر دیجیتال وجود دارد، اهمّیّت و میزان مراجعه در این فضاست. امروز هر کس اطّلاعاتی بخواهد، در اینترنت جست و جو می کند. چند وقت پیش مقاله ای را می خواندم که دانشگاه آکسفورد از دانشجویان خویش نظرسنجی کرده بود و پرسیده بود مطلبی که در اینترنت وجود ندارد، آیا ارزش خواندن دارد یا نه؟ حدود هفتاد درصد از دانشجویانش گفته بودند که اگر کتاب یا مطلبی را بخواهند و راجع به آن چیزی در اینترنت پیدا نکنند، از خیرش می گذرند و بی خیال آن می شوند و به دنبال نسخه های مشابه می روند و چیزهای دیگری را پیدا می کنند.

مشکلی ما امروزه در حوزه نشر دیجیتال با آن مواجه هستیم، این است که بخش زیادی از ناشران ما اجازه نشر دیجیتالی کتاب هایشان را نمی دهند؛ در حالی که در دنیای امروز، اگر کتابی در اینترنت نباشد و در نتایج جست و جوی محقّقان نیاید، به مرور زمان، به فراموشی سپرده خواهد شد؛ چون معمولاً کسی به آن مراجعه نمی کند و سراغی از آن نمی گیرد. بنابراین، می توان اذعان نمود که فضاهای وبی مثل کتابخانه دیجیتال، رشد خیلی زیادی پیدا خواهند کرد.

نکته دیگر، وجود وبگاه هایی مثل کتابخانه دیجیتال، در آینده کار تحقیق و تألیف را خیلی سخت خواهد کرد؛ زیرا دیگر کسی به راحتی نمی تواند از مطالب دیگران کپی بردارد و به نام خودش ثبت کند و اگر هم کسی مطلبی بنویسد، به آسانی می فهمند که آن را از چه کتابی گرفته است؛ برای مثال، در حال حاضر، کتابی که بین شیعیان مشهور است که متعلق به قرن هشتم است، به تازگی مشخض شده که این حرف ها جدید نیست و عالمی در قرن سوم هم این مطالب را مطرح نموده است و نویسنده این کتاب، در قرن هشتم به آن نسخه دسترسی پیدا کرده و از آن نسخه برداری نموده است. خب، این قضیه را به کمک فنّاوری روز و ماشین های پردازش هوشمند فهمیده ایم. پس، با توجه به گسترش فضای دیجیتال و پردازش های هوشمند، اگر کسی بخواهد نظریه جدیدی بدهد، خیلی سخت است. پایگاه سمیم نور، عهده دار همین امر است و شما به راحتی می توانید بفهمید که فلان متن، یک نوشته تحقیقی تازه و جدید است؛ یا اینکه نوعی سرقت علمی است و برگرفته از آثار دیگران است.

بدیهی است، چنین امکاناتی که روز به روز توسعه بیشتری نیز می یابد، کار تحقیق و تألیف تازه را سخت می کند و البته در جای خودش کمک شایانی به تولید علم می نماید.

در گذشته، محقّقان با دیدن و مطالعه یکی دو کتاب، مقاله می نوشتند؛ ولی امروزه باید برای گفتن حرف تازه و تحقیقی، کتاب ها و منابع بسیاری را واکاوی کنند. در چنین فضایی، اگر کسی واقعاً حرفی برای گفتن داشته باشد، خیلی برجسته تر می شود. به همین جهت است که اقبال کاربران و محققان به وبگاه هایی مثل کتابخانه دیجیتال نور، بیشتر خواهد شد.

ما الآن به راحتی می توانیم إدعا کنیم که در ایران و حتی جهان تشیّع، نفر اوّل در حوزه نشر دیجیتال کتب و منابع هستیم و در زمینه پردازش های متنی در عرصه علوم اسلامی، حتی نسبت به اهل سنّت نیز نفر اوّل هستیم؛ البته باید توجه داشت که فضای دیجیتال و تکنولوژی های روز در دنیا نشان داده که به راحتی ممکن است این فضای رقابتی را از دست بدهیم. باید همیشه برای حفظ این رتبه و امتیاز بکوشیم و همواره خودمان را روزآمد نگاه داریم. زمانی که موتور جستجوی یاهو و یا پست الکترونیکی یاهو خیلی معروف و رایج بود، چه کسی فکر می کرد که زمانی، موتور جستجوی گوگل و جی میل، جای آن را بگیرد.

همچنین، ما در حال حاضر، از حجم بالای محتوای تایپ شدۀ بسیار کم غلط برخورداریم که خیلی از افراد از ما به طور قانونی یا غیرقانونی بهره برده اند. امروزه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با توجه به تجارب و پشتوانه فنّی و علم خوب و نیروهای متخصّصی که دارد، در حوزه نشر دیجیتال پیشتاز است؛ أمّا اگر بخواهیم همچنان نفر اول باشیم، باید به خوبی عمل کنیم. این مطلب را هم باید یادآور شوم که فضای نشر دیجیتال علوم و معارف اسلامی، فضای تجاری نیست و ما به فکر درآمدزایی نیستیم و به همین جهت، با کمترین مبلغ داریم بهترین خدمات را ارائه می دهیم.

» اگر مطلب خاصی باقی مانده است، بیان بفرمایید.

◊ در پایان عرایضم، به دو نکته اشاره می کنم. نخست اینکه ممکن است این مطلب مطرح شود که آیا ما کتاب صوتی هم در پایگاه داریم یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش باید عرض کنم که همان طوری که گفتم، هدف پایگاه نورلایب، ارائه یک سری منابع و ابزارهای پژوهشی است تا مخاطب بتواند در متن کتب، تحقیق کند. به همین سبب، در مسیر پژوهش، دیگر ارائه صوتی کتب، امری بی معناست؛ به غیر از مواردی که استثناست؛ مثلاً برای افرادی که روشن دل یا نابینا هستند که کتاب صوتی برایشان مفید است. به طور کلی، کتاب صوتی، کاربردهای خاص دارد و به درد فضای پژوهشی نمی خورد و ما وارد این حوزه نشده ایم.

اصولاً کتاب های صوتی، کتاب هایی هستند که شنونده دوست دارد آن را از اوّل تا آخر کتاب را گوش دهد؛ در حالی که یک پژوهشگر به دنبال موضوع یا بحث خاصّ است و نمی‌خواهد کلّ کتاب را بخواند یا بشنود. بنابراین، ما در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، اصلاً دنبال ارائه چنین امکاناتی نیستیم و چندان به کار مخاطبان هدف ما نمی آید.

نکته دوم، بحث آموزش پایگاه است. ما طیف وسیعی کاربر داریم. برگزاری کارگاه های آموزشی خیلی فایده ندارد و شاید فقط نیاز مخاطبان خاصّ، مثلاً دانشجویان و اساتید دانشگاهی یا فضلاء و محقّقان حوزوی را پاسخگو باشد. ضمن اینکه اگر بخواهیم در خود پایگاه، فیلم های آموزشی قرار بدهیم، معمولاً کاربران اقبالی به دیدن این گونه فیلم های آموزشی ندارند. امروزه باید متون راهنما و آموزشی، بسیار کوتاه و در دسترس باشد. از این رو، تهیه پادکست ها و راهنماهای آموزشی کوتاه، خیلی مفید است.

در همین راستا، در نسخه جدید پایگاه، رفتارهای کاربر را در پایگاه رصد می کنیم و بر مبنای آن، به ارائه امکانات خواهیم پرداخت. وقتی کاربر با بخش خاصّی از پایگاه کار کند، به طور هوشمند، راهنمایی کوتاه به او نشان داده می شود که مثلاً فلان قابلیّت هم در برنامه هست و اگر نیاز به توضیح بیشتر هست، آن را ارائه کند. بنابراین، در بحث آموزش و راهنمای کاربران، باید به سوی راهنمایی هوشمند محقّقان و کاربران برویم تا نتیجه بهتری بگیریم و مراجعه کنندگان خودمان را از تمام توانمندی های کتابخانه دیجیتال نور مطّلع سازیم.