ره آورد نور

چکیده

علم رجال، عهده‌دار شناخت راویان واقع در اسناد روایات، به منظور کشف صحّت و سقم سند، و در نتیجه، امکان استناد به متن حدیث می‌باشد. تکرار عنوان‌هایی که مشترک بین دو یا چند راوی می‌باشند و همچنین نام بردن از یک راوی با عناوین متعدّد، از جمله مشکلاتی است که در اسناد روایات به صورت چشمگیر وجود دارد. بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات»، به شیوه‌های رفع این دو مشکل می‌پردازد. دانشمندان علم رجال، در این زمینه راهکارهایی، از جمله: سنجش تقریبی طبقه راوی، تتبع در اسناد، مراجعه به مداخل کتاب‌های رجالی، اسناد طرق در کتاب‌های رجالی و مشیخه کتب روایی در پیش گرفته اند که به‌کارگیری آنها بدون استفاده از توانایی‌های رایانه، مستلزم صرف وقت و نیروی فراوان توسط پژوهشگران خواهد بود.

در قسمت اوّل این مقاله، به توضیح عناوین مورد بحث، تبیین جایگاه و سابقه تاریخی آن در مباحث رجالی، و همچنین شناخت عوامل ایجاد اشتراک پرداخته می‌شود و در قسمت دوم که إن شاء الله در ویژه نامه بعدی ارائه می‌شود، مراحل «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» به صورت کاربردی مورد بررسی قرار گرفته، روش‌های سنّتی این مباحث با روش استفاده از قابلیت‌های رایانه مقایسه خواهد شد.

اشاره

در این نوشتار، بعد از پرداختن به اهمّیّت رجال سند و درایه در علم حدیث، انواع تعابیر واسطه با طُرُق تحمّل حدیث مورد کنکاش قرار گرفته و کاربردی شدن آن، با دقّت عمل و کمترین مورد خطا مورد نظر است. مقاله پیش رو، ضمن ارائه این مهم در نرم‌افزار درایة النور، به جایگاه و نقش اساسی تعبیر واسطه در طرق تحمّل حدیث می‌پردازد.

اشاره

آنچه را در این متن می‌خوانید، گفت‌وگویی است با حجّت‌الاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری، مسئول پروژه درایة النور که درباره مراحل آماده‌سازی و تولید این نرم‌افزار رجالی سخن گفته‌اند. ایشان ضمن تبیین روند تهیه این محصول که از اولین تولیدات نور در دهه 70ش محسوب می شود، به برخی مشکلات این مسیر نیز پرداخته‌اند و نگاهی گذرا به پیشینه این محصول ارزشمند داشته‌اند که از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرد.

امنیت اطّلاعات با گسترش روند دیجیتال شدن کاسته شده و هر روز حجم بیشتری از اطّلاعات کاربران فاش می‌شود. این روند، در سال‌های اخیر نگران‌کننده‌تر شده است. طبق خبر گروه دانش و فنّاوری خبرگزاری مهر، چند هفته پیش، تیتر این خبر همه را شگفت‌زده کرد: «اطلاعات ۵۰ میلیون کاربر فیسبوک افشا شد.» هر چند این نخستین‌باری نیست که اطّلاعات خصوصی افراد فاش می شود، امّا حجم آن، نگران‌کننده است. پیش از این نیز اخبار مربوط به فاش‌شدن اطّلاعات کاربران خبرساز شده بود؛ به عنوان مثال، در اوایل سال جاری رسوایی کمبریج آنالایتیکا در صدر اخبار قرار گرفت. این شرکت به وسیله اطّلاعات کاربران فیسبوک، استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرده بود.

به هر حال، همزمان با پیشرفت فنّاوری و دیجیتالیزه شدن سیستم‌های ذخیره اطّلاعات و گسترش استفاده از اینترنت در گجت‌های مختلف، هر روز اخبار بیشتری درباره فاش شدن اطلاعات محرمانه کاربران منتشر می‌شود. افشاء اطّلاعات کاربران، در سال های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است و دلایل مختلفی دارد.

نظارت دولت امریکا بر شبکه های اجتماعی

بر اساس تحقیقات علمی، مدارک رسمی دولتی و پرونده های خصوصی که سایت مادربورد مورد بررسی قرار داده، دولت ایالات متحده در حال سرعت بخشیدن به اقدامات خود برای نظارت بر شبکه های اجتماعی به منظور پیشگیری از تظاهرات بزرگ ضدّ دولتی در امریکاست. پست‌های شهروندان امریکایی مخالف دونالد ترامپ در شبکه های اجتماعی، موضوع اصلی تحقیقی بوده که ارتش امریکا بودجه آن را تأمین کرده است. این تحقیق که با هزینه نیروی زمینی امریکا انجام شده و یک پژوهشگر شاغل در آکادمی نظامی وست پوینت نیز از نویسندگان آن است، بخشی از اقدام وسیع‌تر دولت ترامپ برای تشدید نقش ارتش امریکا و نفوذ آن بر اطلاعات داخلی است.

بازتاب دامنه گسترده این اقدام را می‌توان در شمار مجوزهایی دید که برای دولت در سال جاری برای نظارت بر شبکه‌های اجتماعی اعطاء کرده و به یک برنامه جاسوسی مرتبط هستند که دولت ترامپ سال گذشته از طریق یک شرکت خصوصی آن را عملیاتی کرده است. کارشناسانی که مادربورد با آنها مصاحبه کرده، می گویند که تحقیق پنتاگون پیرامون این فنّاوری جدید، ممکن است در متمّم‌هایی که آوریل گذشته به دکترین دفاعی داخلی ستاد مشترک ارتش افزوده شد، نقش داشته باشد؛ دکترینی که نقش پنتاگون را به تأمین اطّلاعات برای «وضعیت‌های اضطراری» داخلی، از جمله یک «شورش» تسری می دهد.

اشاره

رشد و توسعه فنّاوری‌های اطّلاعاتی و ارتباطی، سبب شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «فضای سایبری» شده است. فضای سایبری، به معنای هرگونه محیط الکترونیکی است که ارتباطات و انتقال اطّلاعات در آن روی می‌دهد. امروزه فضای سایبری، صرف‌نظر از مزایای زیادی که برای کاربران در امر بازیابی اطّلاعات دارد، از جمله: سرعت، سهولت و دقت، آسیب های بسیاری را نیز مانند: کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های مترقّی، جعل هویت و کلاهبرداری، رواج سطحی‌نگری فکری، مزاحمت‌ها و جرایم سایبری، برای کاربران به همراه داشته و لزوم بررسی اخلاق به مفهوم بایدها و نبایدها و پایبندی به آن در فضای سایبری جهت فعّالیّت در این فضا با آرامش و به دور از آسیب های متعدّد را ضروری ساخته است. اخلاق اطّلاعات اسلامی، به معنای تولید، ذخیره، اشاعه و بازیابی اطّلاعات با توجّه به آموزه های اسلام و قرآن و با رویکرد اسلامی است.

اصول اخلاقی خواجه نصیرالدّین طوسی، به عنوان شاخص‌ترین فیلسوف فضیلت‌گرای ایرانی در توسعه رویکردهای فضیلت‌گرا به اخلاق فضای سایبر که به جای هدایت کردار به هدایت فضایل روحی انسان تأکید می‌کند، می‌تواند نگاه تازه‌ای برای تدوین خطمشی‌های اخلاقی در فضای سایبر باشد. اصول اخلاقی مورد توجّه خواجه نصیرالدین طوسی، مانند: صداقت، حسادت، عدالت، عفّت، صبر و شفقّت، قابل تطبیق با فضای سایبری بوده و می‌توان با استناد به آن موارد، الزاماتی را برای فضای سایبری مدّ نظر قرار داد.

پژوهش حاضر، به روش مروری ـ کتابخانه ای، درصدد تطبیق این اصول با فضای سایبری است. بر اساس بررسیِ انجام‌شده، مشخّص گردید که اخلاق، نه تنها در محیط فیزیکی و واقعی، بلکه در فضای سایبری و مجازی نیز به جهت آثار و پیامدهای زیانبار آن، باید مورد توجّه قرار گیرد. در همین راستا، بایسته است که تلاش های بیشتری، چه در جامعه حقیقی و چه در جامعه سایبری و مجازی، به منظور نهادینه‌کردن اصول اسلامی در حیطه تولید، نشر و استفاده از اطّلاعات صورت گیرد.

اشاره

با در نظر گرفتن تاریخ صنعت چاپ پانصدساله در اروپا و دویست‌ساله در ایران، شاید به جرئت بتوان گفت که حدود 70 درصد از آثار علمی تولیدشده از سوی فرهیختگان مسلمان، در فرمتِ نسخه خطی می‌باشد و بر این پایه، یک مرکز علمی و دانشگاهی، یا یک استاد، پژوهشگر و دانشجویی که در اثر غفلت یا صرفاً به جهت عدم آشنایی با منابع متون کهن یا عدم توانایی در استفاده از این منابع سرشار پژوهش‌های تاریخی (= منابع دست‌اوّل)، در فرایند پژوهشی خود، به حوزه تراثیات، ورودی پیدا نمی‌کند و صرفاً به منابع دست دوم (= اطلاعات جویده‌شده)، یعنی کتب چاپی، مقالات و پایان‌نامه‌ها مراجعه می‌کند، در واقع امر، این پژوهشگر در حالت کمینه آن، به جهت غفلت از این سرچشمه‌های سرشار، در حدود 70درصد حوزه مطالعاتی و تحقیقی خویش را از دست داده است! پایگاه نسخ خطی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به نشانی noormms.ir ، گامی است بزرگ در جهت سهولت دسترسی اهل تحقیق به این گنجینه بزرگ اسلامی است و به زودی راه‌اندازی خواهد شد.

آنچه در ادامه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد، گفت و گویی است که با مدیر محترم وبگاه نسخ خطی نور انجام شده است. امید است مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

چکیده

در این نوشتار، فعّالیت های گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اعم از چگونگی تحلیل محتوا در معاجم موضوعی فلسفی و درختواره‌های کلام اسلامی و نیز کتابخانه‌های حکمت اسلامی، کلام اسلامی و عرفان، همراه با معرّفی نرم‌افزارهای تولیدشده و نرم افزارهای در حال تولید، معرّفی می‌گردد.

سخن نخست

در بیست‌ودوم آذرماه سال جاری، نشستی علمی با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) و انجمن علمی حدیث حوزه علمیه قم، در سالن اجتماعات نور برگزار گردید. در این نشست، محتوای علمی و قابلیت‌های فنّی نرم‌افزار درایة‌‍‌النور از سوی ناقدان و ارائه‌کنندگان، به نقد و بررسی گذاشته شد که در این گزارش، خلاصه‌ای از آن ارائه می‌گردد.

چکیده

صرف‌نظر از ملاک‌های مقبولیت حدیث نزد هر یک از فریقین، انتساب روایات به پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز در نزد اهل‌سنّت، مرویات صحابه و تابعان، ضروری می‌نماید. این مکتوبات پُرارزش، با تمامی مشترکات و تفاوت‌های ساختاری و محتوایی، باید در کنار یکدیگر و در بستری واحد قرار گیرند تا پژوهشگران حدیثی بتوانند مطالعات گسترده تحقیقی و تطبیقی خویش را به‌راحتی انجام دهند. این نوشتار، به بررسی ضرورت‌ها، فایده‌ها و راهکارهای گردآوری احادیث فریقین در بستر دیجیتال و نیز پاسخگویی به شبهات و دیدگاه‌های مخالف پرداخته است.