مقدمه
نشر معارف اهل بیت عصمت و طهارت (ع) از جمله دغدغه هایی است که عاشقان و شیفتگان این خاندان را همواره در تمام اعصار بر آن داشته که در اینب زمینه گام های محکم و استواری بردارند؛ چنانکه تراث گرانبهای برجا مانده از بزرگان شیعه، گواه روشنی بر این مسأله می باشد. از سوی دیگر، در برهه‌ای از زمان که ما در آن زندگی می کنیم، ابزاری به نام اینترنت ابعاد تازه ای را به زندگی بشر افزوده است که یکی از این ابعاد، فراهم آوردن امکان انتشار عقاید و معارف دینی می باشد.
مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) در سال 1385 ﻫ.ش با توجه به نیاز شدیدی که در حوزه فعالیت در شناخت معارف حقه اهل بیت (ع) احساس می شد و بنا به ضرورت پاسخگویی به نیاز علاقه‌مندان و پژوهشگران در این حوزه در شهر اصفهان تأسیس شد و به ثبت رسمی رسید. در ساخت ساختمان این مؤسسه از امکانات مختلف جدید و علمی به همراه انواع هنرهای تزئینی اسلامی و ایرانی به‌خوبی بهره گرفته شده است.
این مؤسسه به منظور ایجاد یک پایگاه علمی برای پژوهشگران، رفع نیاز تحقیقاتی آن‌ها در دستیابی آسان، سریع و مطمئن به منابع و در نهایت، انتشار معارف موجود در حوزه اندیشه اسلامی با عنایت خاص به فرهنگ الهی تشیع اثنی عشری تأسیس گردیده است. اهداف شکل گیری این مؤسسه را می‌توان این گونه بیان نمود:
پژوهش در چارچوب فرهنگ شیعه، نشر معارف اسلامی بر مبنای فرهنگ شیعه، تبلیغ و ترویج معارف قرآنی از دیدگاه اهل بیت (ع)، ارتقای سطح آگاهی جامعه نسبت به منزلت و سیره اهل بیت (ع)، تبیین امامت حضرت مهدی (عج) و اشاعه فرهنگ انتظار، معرفی خدمات علمی و اعتقادی بزرگان شیعه به عالم بشریت و جهان اسلام، شناسایی شبهات و تبلیغات نادرست در مورد تشیع و پاسخگویی علمی به آن‌ها، معرفی تاریخ تشیع و گستره جغرافیایی آن، شناسایی مراکز و جوامع شیعه در جهان به منظور تبادل فرهنگی با آن‌ها، همکاری و حمایت از پژوهشگران، مبلغان و ناشرانی که فعالیت آن‌ها با اهداف مؤسسه همسو باشد.
پایگاه اینترنتی مؤسسه
پایگاه اینترنتی مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) (1) با هدف ارائه خدمات اینترنتی با محوریت نشر معارف اهل‌بیت (ع) راه‌اندازی شده است و در طی مدت فعالیت خود توانسته با به خدمت گرفتن امکانات مناسب و درخور، فضایی مناسب را برای کسانی که خواستار مطالعه و کسب اطلاعات در زمینه اهل‌بیت (ع) هستند، فراهم آورد.
الف- آشنایی با قسمت‌های مختلف پایگاه
1.آداب بندگی: در این گزینه مقالاتی با موضوع خلوص در نماز و آداب بندگی گردآوری شده است و کاربران می توانند با مطالعه این مقالات با آداب صحیح به جا آوردن بندگی در درگاه خداوند متعال آشنا شوند.
2.نقد شبهات: این گزینه با ارئه چندین مقاله به صورت تخصصی به نقد شبهاتی که در مورد اهل‌بیت (ع) مطرح شده، پرداخته است. موضوعاتی همچون شبهات عاشورا، مهدویت، روز غدیر و فلسفه توسل، از جمله شبهاتی‌اند که در این بخش به آن‌ها پاسخ داده شده است. در پاسخ به تمامی شبهات سعی شده که پاسخ‌ها از منابع معتبر ذکر شده و منبع تمامی احادیث نیز ارائه گردد.
3.قرآن‌شناسی: این گزینه به ارائه بحث‌های علمی درباره قرآن کریم پرداخته است. این بحث ها به صورت شناختی مطرح شده و به مواردی همچون: وحی، نزول قرآن، جمع و تألیف قرآن، قراء و قرائات سبع، نسخ در قرآن و مبحث محکم و متشابه پرداخته است.
4.پرسش و پاسخ: در این بخش پرسش‌های مطرح شده با موضوع اهل‌بیت (ع) به همراه پاسخ آن‌ها گردآوری شده است. همچنین در کنار این گزینه، بخشی نیز تحت عنوان پرسش های بی‌پاسخ تعبیه گردیده که در آن پرسش های یکی از طلاب اهل سنت که از استاد خود پرسیده و بی‌جواب مانده، مطرح شده است.
5.آرشیو احادیث: در این بخش صدها حدیث که به صورت موضوعی عنوان‌بندی شده‌اند، به همراه ترجمه فارسی و منبع آن‌ها گردآوری شده است. این روایات از میان احادیث کوتاه انتخاب شده‌اند تا به خاطرسپاری آن‌ها برای کاربران به‌راحتی صورت پذیرد.
6.مسابقات: در بخش مسابقات، فهرست مسابقاتی که تاکنون در مؤسسه برگزار شده، فهرست شده است. مهم‌ترین مسابقاتی که تا به حال از سوی مؤسسه برگزار شده، مسابقاتی با عناوین «ضریح نور» و «خطبه غدیر» است که محتوا و اخبار مربوط به این مسابقات در این بخش پوشش داده شده است.
7.معرفی مؤسسه: این گزینه به معرفی مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) اختصاص دارد و مطالب تفصیلی در مورد معرفی این مرکز با گزینه‌های: اهداف، اهداف اجرایی، وقف‌نامه، ضرورت تأسیس، تاریخچه، واقف و بنیانگذار، فناوری های پیشرفته، بخش های مؤسسه، سالن آمفی تئاتر، تصاویر، نمای نزدیک، نظرات بازدید کنندگان، دعوت به همکاری و تماس با ما در اختیار کاربران قرار داده شده است.
در معرفی مؤسسه در مورد اهداف و ضرورت های راه‌اندازی این مؤسسه، چشم‌انداز فعالیت های آینده، شرح زندگی بنیانگذار و سند وقف‌نامه او، معرفی قسمت‌های مختلف ساختمان همراه با تصاویر سخن گفته شده است. کاربران می‌توانند برای آشنایی با برخی از قسمت‌های مؤسسه با قراردادن نشانگر ماوس بر روی تصویر و حرکت آن به چپ و راست در یک چرخش کامل 360 درجه، نمای کاملی از فضای این بخش ها را مشاهده نمایند.
8.اخبار: بخش اخبار شامل چهار گزینه: اخبار مذهبی، فرهنگی، علمی و اخبار مؤسسه است. در صفحه اصلی بخش اخبار، خبرهای عمومی مرتبط با فرهنگ و بیشتر در حوزه استان اصفهان ارائه شده است. در سایر گزینه ها آخرین خبرهای فرهنگی مذهبی از جمله: موضوعات مربوط به کنگره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های کتاب، تازه‌های نشر و نیز خبرهای دریافتی از ناحیه دوستداران اهل بیت (ع) قابل دسترسی است. همچنین رخدادهای مربوط به مؤسسه مانند: سمینارها، سخنرانی‌ها، پژوهش‌های جدید، بازدیدهای انجام شده از این مکان، نرم‌افزارهای مؤسسه و سایر اخبار حائز اهمیت در این زمینه، از جمله اخباری است که در این بخش به آن‌ها پرداخته می شود. همچنین در این بخش از آر. اس. اس خبرگزاری ها به تناسب بهره گرفته شده است.
9.خدمات: در صفحه اصلی بخش خدمات امکاناتی همچون: تقویم، اوقات شرعی و وضعیت آب و هوای شهرهای مختلف در اختیار کاربران قرارداده شده است. سایر گزینه های بخش خدمات عبارت‌اند از:
- - پیوندهای اسلامی: در این گزینه نشانی اینترنتی حدود 1000 پایگاه از پایگاه های اسلامی با دسته‌بندی در 15 گروه قرار داده شده است. مهم‌ترین دسته‌بندی ها عبارت‌اند از: ائمه اطهار، علما، نشریات مذهبی، اماکن مذهبی، هیئات، وبلاگ های مذهبی، حسینیه و مساجد، وب‌سایت های اسلامی و دانشگاه ها و حوزه های مجازی.
- - کلاس های مجازی: این سیستم بستری برای برپایی نشست های مجازی، بدون نیاز به حضور فیزیکی کاربران را فراهم می‌آورد. این سیستم بر مبنای ارتباط بر روی شبکه جهانی اینترنت پایه‌گذاری شده است. مدیر جلسه، استاد کلاس و یا دیگر کاربران، با مجموعه کاملی از ابزار ارتباطی موجود در این سیستم، با دیگر حاضران تعامل دارند و ارتباط برقرار می‌کنند. از مزایای استفاده از چنین سیستمی می توان به کاهش سفرهای کوتاه و بلند و اقامت‌های غیر‌بومی و در نتیجه کاهش هزینه‌های مادی و جانبی شرکت در نشست‌های گوناگون آموزشی اشاره نمود. البته استفاده از این سیستم فقط برای کسانی که در این پایگاه عضو شده باشند، مقدور است و مرورگر کاربران برای استفاده از این سیستم باید به فلش پلیر مجهز شده باشد.
- - پست الکترونیکی: استفاده از پست الکترونیکی ارائه شده توسط این پایگاه صرفا برای کاربران امکان پذیر می باشد.
10.مناسبت‌ها: در بخش مناسبت ها، ویژه‌نامه‌هایی برای مناسبت های مذهبی تهیه شده و در دسترس کاربران قرار داده شده است. عمده این ویژه‌نامه ها مربوط به اعیاد اسلامی، میلاد و شهادت اهل‌بیت (ع)، روزهای خاص مذهبی و ماه های پرفضیلت می باشد.
ب- جستجو در پایگاه های اسلامی
این بخش که یکی از مهم‌ترین خدمات ارائه شده توسط این پایگاه است، طبق گفته مسئولان این پایگاه توانایی جستجو در بیش از 4000 پایگاه اسلامی را فراهم می آورد. همچنین در بخش جستجوی پیشرفته فیلدهایی جهت فیلتر کردن و جستجوی دقیق تر در نظر گرفته شده است؛ البته نمی توان توقع داشت که این موتور جستجو نتایجی همچون ابر موتورهای جستجوی متداول را ارائه نماید، اما با بهینه‌سازی این موتور جستجو و بالا بردن سرعت آن و ارائه دسته‌بندی های بهتر برای دقیق تر شدن نمایش نتایج جستجو بر توانایی های این موتور جستجو افزوده خواهد شد.
لازم به یادآوری است که هم اکنون نسخه‌ای بهینه‌سازی شده از این جستجوگر در موتور جستجوی ریسمون(2) نصب شده و نتایج جستجو برای بیش از 2،000،000 صفحه نمایه‌سازی شده در آن، در مدت زمان کوتاهی نمایش داده می‌شود.
قابلیت‌های این موتور جستجو عبارت‌اند از:
- ـ نمایه‌سازی اسناد و پرونده‌های با قالب‌های: Open Office, Text RTF, Microsoft Office, PDF, HTML با پشتیبانی کامل از زبان فارسی؛
- ـ نمایه‌سازی محتویات فارسی به صورت جامع؛ به طوری که صفحاتی که با کاف و یای عربی تولید شده‌اند نیز به صورت فارسی نمایه‌سازی می‌شوند و در خروجی جستجو ظاهر می‌گردند؛
- ـ پشتیبانی از بانک‌های اطلاعاتی: Oracle, MySQL, PostgreSQL, IBM DB 2 , Microsoft SQL, برای نگهداری نمایه‌های تولید شده؛
- ـ نمایه‌سازی وب سایت‌هایی که با پروتکل SSL امن شده‌اند؛
- ـ نمایه‌سازی اسناد و پرونده‌هایی که در FTP پایگاه قرار دارند؛
- ـ بهره‌مندی از Caching برای نگهداری اسناد و صفحات نمایه‌سازی شده؛
- ـ زمان‌بندی نمایه‌سازی مجدد پرتال و وب سایت‌های تابعه؛
- ـ دسته‌بندی وب سایت‌هایی که نمایه‌سازی می‌شوند و امکان ارائه خدمات جستجو به صورت یک وب سرویس به وب‌سایت‌های تابعه از طرف پرتال؛
- ـ قابلیت اعتبارسنجی برای ورود به بخش‌های اینترانتی که برای دسترسی به آن‌ها به گذرواژه نیاز است؛
- ـ پشتیبانی از stop words برای مشخص کردن کلمات و یا عباراتی که لازم نیست در نتیجه جستجو ظاهر شوند، مانند حروف اضافه«و»، «از» و «به».
- ـ بهره‌مندی از جستجوی پیشرفته با قابلیت‌هایی نظیر محدود کردن جستجو به یک یا چند وب‌سایت از وب‌سایت‌های زیر مجموعه پرتال؛
- ـ مشخص کردن کلمات یافت شده در نتیجه جستجو؛
- ـ نمایش خلاصه صفحه و یا سند یافت شده در نتیجه جستجو؛
- ـ اجرای چند نسخه از برنامه نمایه‌سازی و عملکرد همزمان آن‌ها برای تسریع در امر نمایه‌سازی؛
- ـ بهره‌مندی از روال رتبه‌بندی نتایج جستجو؛ به طوری که صفحات و اسناد با ارتباط بیشتر، رتبه بالاتری در خروجی جستجو دارند؛
- ـ دسته‌بندی نتایج یافت شده بر حسب وب‌سایت‌های تابعه پرتال؛
- ـ نمایش تعداد کل نتایج یافت شده؛
- ـ محاسبه و نمایش زمانی که صرف جستجو شده است.
ج- کتابخانه دیجیتال پروان
کتابخانه دیجیتال پروان(3) مهم ترین خدمتی است که از سوی پایگاه مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) ارائه می‌شود. بخش هایی که در این کتابخانه ارائه می گردد، عبارت‌اند از: فهرست مجموعه ها، جستجوی ساده، جستجوی پیشرفته، کتابخانه من و راهنما.
- ـ فهرست مجموعه ها: در این بخش فهرست منابعی که توسط کتابخانه دیجیتال پروان ارائه می شود، به صورت دسته‌بندی زیر ارائه گردیده است:
- ـ مجموعه کتاب‌های خطی: در این مجموعه 1063 عنوان نسخه خطی نفیس به صورت اسکن شده با کیفیت بالا عرضه شده است. امکان دریافت این مجموعه‌ها نیز در کنار امکانات پژوهشی فراهم شده است؛
- ـ مجموعه منابع صوتی و تصویری: در این مجموعه 486 عنوان منبع صوتی یا تصویری از مداحی های مذهبی، سخنرانی، سرودهای انقلابی، ادعیه مذهبی و ... به همراه امکان دریافت این منابع فراهم آمده است؛
- ـ مجموعه مقالات عربی: در این مجموعه 2077 مقاله عربی به صورت تمام‌متن به همراه ارائه فهرست مطالب و امکانات پژوهشی و امکان دریافت، در اختیار محققان قرار داده شده است؛
- ـ مجموعه مقالات فارسی: این مجموعه شامل 10264 عنوان مقاله به زبان فارسی به صورت تمام‌متن به همراه ارائه فهرست مطالب به همراه امکانات پژوهشی مناسب و امکان دریافت، در اختیار کاربران گذاشته شده است؛
- ـ مجموعه کتاب‌های عربی: در این مجموعه تعداد 4037 عنوان کتاب عربی به صورت تمام‌متن به همراه امکانات پژوهشی و امکان دریافت و ارائه فهرست از مطالب این کتاب‌ها بر روی پایگاه قرار گرفته است؛
- ـ مجموعه کتاب‌های فارسی: تعداد کتاب های این مجموعه به 1660 عنوان کتاب فارسی رسیده است. امکانات خوب پژوهشی و امکان دریافت و فهرست مطالب به همراه امکان جستجو و پژوهش بر روی این منابع، از خدمات ارزنده‌ای است که برای پژوهش بر روی این کتاب ها فراهم شده است؛
- ـ شرح حال علما و دانشمندان: در این بخش بیوگرافی 1765 تن از علما و دانشمندان شیعه گردآوری شده و به همراه امکان دریافت در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است؛
- ـ مجموعه منابع انگلیسی: در این مجموعه 4897 عنوان کتاب یا مقاله به زبان انگلیسی به همراه امکانات پژوهشی مناسب و امکان دریافت و ارائه فهرست از مطالب موجود و نام پدیدآورنده در اختیار کاربران قرار داده شده است؛
- ـ معرفی کتاب: در این بخش معرفی 1715 کتاب جهت استفاده دانشجویان و محققان در اختیار کاربران قرار گرفته است.
در تمامی این مجموعه‌های ارائه شده فهرست منابع به صورت نمایش فهرستی و نمایش به صورت گالری، فهرست بر اساس عنوان، نام پدیدآورنده، ناشر، سال انتشار و موضوع ها در اختیار کاربران قرار گرفته است. همچنین در صفحات اختصاص پیدا کرده به هر منبع علاوه بر ارائه مشخصات منبع، امکاناتی همچون: فهرست محتوای دیجیتالی، فهرست مطالب، فهرست یادداشت های من، و فهرست نقدهای صورت پذیرفته بر روی آن منبع در دسترس کاربران گذاشته شده است.
کتابخانه دیجیتالی از قابلیت‌های برجسته و مهمی برخوردار است. با یک نگاه کلی می توان قابلیت های این کتابخانه را این گونه دسته‌بندی نمود:
- - واسط کاربری فارسی و انگلیسی؛
- - جستجوی ساده و پیشرفته، فارسی و انگلیسی؛
- - نمایش نتیجه جستجو به‌صورت خطی و گالری؛
- - شاخص گذاری فارسی و انگلیسی؛
- - ریشه‌یابی لغات فارسی و انگلیسی در زمان شاخص گذاری و جستجو؛
- - یادداشت گذاری بر روی منابع؛
- - مدیریت کاربران کتابخانه و کنترل دسترسی؛
- - دفتر ثبت منابع غیر دیجیتالی؛
- - فهرست‌نویسی منابع و مدیریت اطلاعات منابع؛
- - امکان ایجاد پایگاه به تعداد دلخواه؛
- - فهرست‌نویسی بر اساس مارک21؛
- - تبدیل اطلاعات فهرست‌نویسی؛
- - مستند مشاهیر و سرعنوآن‌های موضوعی؛
- - گروه‌بندی منابع یک مجموعه در قالب گروه‌های تو در تو؛
- - قابلیت نمایش یک محتوا به شکل های مختلف؛
- - میز امانت؛
- - کتابخانه من.
در صفحه جستجوی ساده امکان جستجو در منابع موجود در کتابخانه با امکان جستجو در: عنوان، پدیدآورنده، موضوع، ناشر، سال نشر، شابک و محتوا فراهم آمده است. همچنین در این جستجو امکان اعمال محدودیت در جستجو بر مبنای زبان و مجموعه‌ها نیز امکان‌پذیر است.
اما در صفحه جستجوی پیشرفته جستجو با ارائه سه فیلد قابل فیلتر کردن با دو منوی کشویی و سه گزینه: «و»، «یا» و «بجز» به همراه اعمال محدودیت زبانی و مجموعه‌ای در اختیار کاربران گذاشته شده است.
آنچه گذشت، مروری بر مهم‌ترین بخش‌ها و گزینه‌های پایگاه مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع) بود. البته پایگاه بخش‌های دیگری هم دارد که خوانندگان محترم خود با مراجعه به پایگاه از آن‌ها بهره‌مند خواهند شد.
پی نوشت ها: