امروزه با گسترش علم و فناوری و رشد چشمگیر اطلاعات، بحث سازماندهی دانش به‌مثابه امری گریزناپذیر در کتابخانه‌های رقمی، بایگانی‌ها و پایگاه دادگان، مطرح شده است. با تولید روزافزون اطلاعات، نیاز به سامان‌دهی و طبقه‌بندی منطقی آنها، بیش از پیش احساس می‌گردد؛ خاصه آن‌گاه که انبوهی از منابع علمی در فضایی اندک، به شکل رقومی آشکار می‌شوند و برای دسترسی بهینه به این منابع، نظام‌مندی و سامان‌دهی متناسب با هر دانش نیز به طور جدّی ضرورت می‌یابد تا کاربران در میان این حجم بزرگ دادگان، سردرگم نشوند. بدیهی است که این سامان‌مندی‌ها، باید بر پایه نظام‌هایی صورت گیرد که در ادوار گوناگون، شکل‌های گوناگونی به خود گرفته‌اند.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که محتوای علوم اسلامی و انسانی را در بستر وب و برنامه‌های برون‌خط منتشر می‌کند، از چارچوب و نظم مشخصی در این حوزه پیروی می‌نماید که البته بیشتر این سازمان‌دهی‌ها، حاصل کوشش پژوهشگران مرکز به شمار می‌روند. از همین روی، شایسته می‌نمود که کارهای صورت‌گرفته در مرکز، با روش‌هایی که امروزه در مجامع علمی دانش اطلاعات و کتاب‌داری، برای سازماندهی دانش به کار می‌رود، مقایسه شود تا از این رهگذر، نظریه‌ها و نوآوری‌های به‌کاررفته برای ارائه دیجیتالی اطلاعات در تولیدات نور، به‌خوبی تبیین گردد و استانداردها و مباحث جدید در این عرصه معرفی شود و همچنین، ارزش فعالیت‌های پژوهشگران این مرکز در حوزه غنی‌سازی متون، به آگاهی جامعه علمی برسد و مبادی نظری آن شناسانده شود و از سوی دیگر، این الگوها در معرض نقد و ارزیابی کارشناسان و متخصصان این فن قرار گیرد.
در همین راستا، فصلنامه «ره‌آورد نور» در این شماره به طور مستقل به ارائه مقالاتی علمی در این باره پرداخته که بیانگر برخی نظام‌های سازماندهی اطلاعات، ویژگی‌ها و کاربرد آنها است. هدف از انتشار این ویژه‌نامه، آن است که ضمن معرفی فعالیت‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در زمینه سازماندهی اطلاعات، نظام‌های سنتی و نوین سازماندهی دانش که در حوزه مدیریت اطلاعات مطرح است، بررسی و تبیین گردد.
به طور کلی، مقالات این ویژه‌نامه در سه محور ارائه شده‌اند:
1. کلیات سازماندهی دانش و الگوهای سنتی و نوین در آن: در این محور، به مباحث زیر پرداخته شده است:
تبیین اصطلاح‌های مطرح در حوزه سازماندهی دانش و مفاهیم آن؛ معرفی نظام‌های سنتی سازماندهی دانش و کارکردهای آنها؛ معرفی نظام‌های نوین سازماندهی دانش؛ تقویت برچسب‌گذاری اجتماعی با نظام سازماندهی دانش؛ استفاده از اصطلاح‌نامه‌ها برای تقویت جست‌وجو.
2. مبانی نظری در سازماندهی دانش: در این بخش، موضوعات ذیل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است:
نقش هرمنوتیک در ساختن نظام‌های سازماندهی و بازیابی اطلاعات؛ تبیین مبادی معرفت‌شناختی سازماندهی دانش.
3. الگوهای سازماندهی دانش در تولیدات نور: این قسمت نیز عهده‌ار تبیین مباحث زیر می‌باشد:
معرفی نظام‌های سازماندهی دانش در برنامه‌های مرکز (نور)؛ معرفی معاجم موضوعی؛ درختواره، به عنوان ابزاری سلسله‌مراتبی در سازماندهی اطلاعات؛ معجم تخصصی یا حاشیه‌نگاری متون.
گفتنی است که مقالات ویژه‌نامه حاضر، حاصل مطالعات و پژوهش‌های محققان بخشِ طرح و برنامه معاونت پژوهشیِ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال‌های 1389 ـ 1392 می‌باشد.
معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
بخش طرح و برنامه