واژگان کلیدی: حضرت معصومه(س)، آستانه، ویژگی ها، کاستی ها
الف - معرفی نرم افزار کریمه اهل بیت(س)
پیش از اشاره به بخش های مختلف کریمه، بجا است که نخست از امکانات عمومی و قابلیت های کارامد آن سخنی به میان آید. چاپ متون قسمت های مختلف برنامه، نمایش تصاویر زیبا و مرتبط با متن و یا صوت جاری، پخش صوتی متون برنامه، نمایش مدت زمان صوت متن جاری، و راهنمای کلی مربوط به هر بخش و قسمت، از جمله ویژگی های این نرم افزار به شمار می رود. همچنین می توان در صفحه نخست برنامه، اطلاعات خوبی را در باره نرم افزار کریمه و مؤسسه فرهنگی یاسین به دست آورد.
حال که مختصراً با امکانات عمومی کریمه آشنا شدیم، پیش از آن که به بیان کاستی های برنامه مبادرت ورزیم، لازم است در وهله اوّل به معرفی بخش های مختلف این نرم افزار و بیان ویژگی های آن بپردازیم و پس از آشنایی با محتوا و امکانات این لوح نفیس، از کاستی ها و بایسته های آن سخن خواهیم راند.
به طور کلی، برنامه کریمه اهل بیت(ع) شامل قابلیت های ذیل است:
1. زندگی نامه
در این بخش، مطالب مفیدی به صورت متن و صوت در باره زندگی نامه حضرت فاطمه معصومه(س) ارائه شده است. عناوین این بخش عبارت اند از: خاندان، ولادت، شخصیت، مدرسه کریمه، اوضاع سیاسی، هجرت و وفات.
از جمله ویژگی های این بخش، وجود قسمت «مدرسه کریمه» است. در این قسمت، 10 عنوان درس در خصوص آشنایی با اوصاف و فضایل حضرت معصومه(س) و نیز شرح حال آن بانوی گرامی و زیارت ایشان ارائه گردیده که به صورت دروس جداگانه قابل استفاده است. آنچه به جذابیت این قسمت افزوده این است که در هر درس می توانید از نغمه و فیلم مرتبط با درس انتخابی نیز بهره مند شوید.
شایان ذکر است که گزینه «چکیده» شما را با خلاصه ای از زندگانی آن حضرت آشنا می سازد.
2. زیارت
بخش زیارت، شامل شماری از زیارات معروف، از جمله زیارت های مرتبط با حضرت معصومه(س) است. این زیارات عبارت اند از: زیارت امام کاظم(ع)، زیارت امین الله، زیارت عاشورا، زیارت حضرت معصومه(س)، زیارت وارث، زیارت جامعه و زیارت امام رضا(ع).
از ویژگی های خوب این بخش، عرضه متن زیارات به همراه پخش صوت و نمایش تصاویر زیبا و مرتبط با فراز در حال پخش است. از دیگر محسنات بخش زیارات، ارائه امکانات متنوع در قسمت زیارت حضرت معصومه(س) است. در این قسمت، کاربر به قابلیت هایی چون: زیارت، شرح زیارت، فضیلت، توسل و آداب زیارت دسترسی دارد.
در قسمت زیارت، کاربر می تواند از متن و صوت زیارت آن حضرت از سه طریق مختلف: متن، ترجمه و «متن و ترجمه» بهره مند شود و در قسمت شرح زیارت نیز از سخنرانی حجة الاسلام گنجی در باره شرح زیارت حضرت معصومه(س) استفاده نماید. همچنین در قسمت فضیلت نیز سخنرانی حجة الاسلام فرحزاد در مورد فضیلت زیارت آن حضرت قابل شنودن است.
در قسمت توسل نیز مطالبی چند در باره موضوع توسل ارائه شده و در نهایت، در قسمت آداب، کاربران عزیز می توانند با آداب زیارت بانوی کرامت، حضرت فاطمه معصومه(س)، آشنا شوند.
3. کرامت
بخش کرامت، شامل 145 نمونه از کرامات مربوط به حضرت معصومه(س) است که برای بزرگان، عالمان فرهیخته و شیفتگان خاندان اهل بیت(ع) رخ داده است. آب معطر، الطاف کریمه، اوّلین تکبیر، پناه بی پناهان، خواب شیرین، دل شکسته، شفای دیدگان، صور برزخی، طی الأرض، مأموران عذاب، مقیم کوی دوست، نهری در کویر، نور امید و ولادت در حرم، از جمله کرامت های ارائه شده در این بخش است که به صورت صوت و متن قابل استفاده می باشد.
4. حکایت
این بخش، شامل 20 حکایت دلنشین و آموزنده در باره امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) است که به صورت چند رسانه ای، یعنی در قالب متن، صوت و تصویر ارائه شده است.
5. دیوان اشعار
«اشعار» و «کتیبه های حرم»، در بخش دیوان اشعار قابل دستیابی هستند. در قسمت نخست، 214 عنوان شعر از شعرای مختلف در قالب هایی چون: غزل، قصیده و مثنوی قابل دستیابی است. غزل «آستان عفت» از فتحعلی خان کاشانی متخلص به صبا، قصیده «آیت رحمت» از امام خمینی(س)، قصیده «بارگاه فیض» از فیض کاشانی، غزل «بقعه خیر النساء» از محمدنصیر اصفهانی متخلص به طرب، قصیده «بیت معمور» از سروش اصفهانی، «حبل المتین» از آیت الله شیخ محمدصالح مازندرانی، رباعی «درگه کبریا» از فتحعلی شاه قاجار، غزل «دم مسیحایی» از حیدر معجزه تهرانی، قصیده «زاده خیر الوری» از قاآنی شیرازی، ترکیب بند «کعبه امید» از محمد علی مجاهد متخلص به پروانه، و مثنوی «نگین قم» از حجة الاسلام محدثی، از جمله اشعار نغز و دلنشین این قسمت هستند.
در قسمت دوم نیز 65 نمونه از اشعار مکتوب بر کتابه های حرم شریف با ذکر محل آنها در حرم مطهر ارائه شده اند که نام سراینده برخی از اشعار نامعلوم است. برخی از این کتیبه های چشم نواز عبارت اند از: کتیبه «بارگاه قدس» واقع در گچبری رواق بالا سر مرقد مطهر از سید محمد علی ریاضی یزدی، کتیبه «جام جم» واقع در ایوان های مدرسه فیضیه از فتحعلی خان صبا ملک الشعراء، کتیبه «در رحمت» واقع در درب ورودی ایوان طلا از مرحوم دانش، کتیبه «رواق فاطمه» از محمد ابراهیم طهرانی واقع در درب دوم که به ایوان آیینه باز می شود و نیز کتیبه «گوهر صدف» واقع در دو طرف سر در قبلی صحن اتابکی از زکی باغبان.
در هر دو قسمت (اشعار یا کتابه های حرم)، کاربر می تواند از طریق گزینه «نمایش» به متن شعر انتخابی دست یابد و به وسیله درج عنوان شعر مورد نظر، عنوان دلخواه را از میان فهرست مزبور جستجو نماید.
6. نغمه
مولودی، مدیحه و مرثیه، از قسمت های قابل دستیابی در این بخش است که در هر قسمت امکان جستجوی عنوان مورد نظر از میان فهرست ارائه شده و نیز نمایش ویژه عنوان انتخابی برای کاربر وجود دارد.
قسمت مولودی، فهرستی از مولودی های مربوط به حضرت فاطمه معصومه(س) را ارائه نموده است که شامل 32 مولودی است. «بانگ بهشت»، «چلچراغ عصمت»، «سرچشمه فیض»، «عطر معصومه»، «کوثر دوم» و «میلاد شفیعه»، برخی از مولودی های موجود در این قسمت هستند.
قسمت مدیحه نیز دربردارنده 35 نمونه از مدایح سرایی های دلنشین است که شماری از آن ها عبارت اند از: «کعبه عشق»، «گوهر توحید»، «بانوی ایمان»، «حریم عفاف»، «جلوه زهرا»، «روضه رضوان» و «معصومه دین».
اما قسمت مرثیه شامل 39 عنوان از مراثی موجود در باره فاطمه معصومه(س) می باشد که: «اشک لاله گون»، «در سوگ پروانه»، «روایت غم»، «غربت کریمه»، «غم جدایی» و «ماتم نور»، از جمله این مراثی می باشند.
7. آستانه
با استفاه از بخش «آستانه» می توانید به امکاناتی مفیدی دست یابید و از اطلاعات ارزشمندی در مورد مطالب مرتبط با حضرت معصومه(س) و حرم شریف بهره مند گردید. به نظر می رسد که محققانه ترین بخش نرم افزار کریمه، «آستانه» است که مطالب ارزنده ای را به صورت چند رسانه ای به کاربران و پژوهشگران علاقه مند عرضه نموده است.
آستانه که از جمله مفصل ترین بخش های این نرم افزار به شمار می رود، شامل عناوین ذیل است:
7 – 1. مرقد مطهر
در این قسمت، مطالب ارزشمندی در باره: سرداب مطهر، بقعه و بارگاه، قبر مطهر، کتیبه های مرقد و ضریح مطهر عرضه شده است.
7 – 2. مقبره ها
علما (شامل شرح حال مختصر 98 تن از عالمان بزرگی که در قم به خاک سپرده شده اند)، امامزاده ها (معرفی 20 امامزاده قم و 8 تن از زنان پرهیزکاری که در جوار قبر مطهر فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شده اند)، مشاهیر (معرفی 26 نفر از مشاهیر اسلامی که آرامگاه آنان در شهر مقدس قم است) و سلاطین (شامل معرفی 27 نفر از سلاطین ایرانی که در حرم و صحن آن به خاک سپرده شده اند)، از گزینه های قابل دستیابی در این قسمت هستند.
7 – 3. آیین های ویژه
نماز در حرم، تلاوت قرآن در حرم، دعا در حرم، رمضان در حرم، غبار روبی، شمع گردانی، میلاد کریمه، رحلت کریمه، عزاداری ها در حرم، جشن ها در حرم، تحصیل در حرم، نظافت حرم، ورود کریمه، تجمعات، خطبه های صبحگاهی، نوروز در حرم و نگارخانه، گزینه های عرضه شده در این بخش هستند که مطالبی مفیدی را در باره موضوعات مزبور ارائه نموده اند.
7 – 4. موزه
در این قسمت نیز اطلاعاتی ارزنده به صورت چند رسانه ای در مورد: قرآن های خطی مُذهّب، تابلوهای خط و تذهیب، نگارگری، پارچه های دستباف، قالیچه های دستباف، خاتم کاری، منبت کاری، کاشی کاری، فلز کاری، مسکوکات، ظروف سفالینه، حجاری، جواهرات و سنگ های تزیینی، ظروف شیشه ای و چینی، قابل دستیابی است.
از ویژگی های قسمت موزه، امکان دسترسی به دانستنی های چند در مورد: موزه، تاریخچه موزه در ایران و نیز موزه آستانه حضرت معصومه(س) می باشد.
7 – 5. کتابخانه
قسمت کتابخانه شامل دو بخش: کتاب های خطی و معرفی کتابخانه است. در بخش نخست، تعداد 1225 نمونه از کتاب های خطی موجود در کتابخانه آستانه با درج مشخصاتی چون: نام مؤلف، زبان و موضوع کتاب فهرست شده اند.
بخش معرفی نیز شامل: تاریخچه کتابخانه آستانه، خانه مطبوعات، فعالیت های کتابخانه، منابع کتب و ویژگی های کتابخانه آستانه است که شناخت مفیدی را در خصوص محتوای علمی و قابلیت های پژوهشی این کتابخانه بزرگ در دسترس قرار می دهد.
7 – 6. اداره تولیت
در این قسمت دانستنی هایی چند در باره: مؤسسه فرهنگی – اقتصادی زائر، مدیریت امور فرهنگی، مدیریت حرم مطهر، دایره املاک و موقوفات و نیز مقام تولیت درج شده است.
7 – 7. موقوفات
«سنت وقف» و «فهرست موقوفات» در این بخش قابل دسترسی است. در قسمت اوّل، مطالبی در خصوص آشنایی با وقف، تاریخچه وقف، فضایل و شرایط وقف، و نیز احکام مربوط به وقف گنجانده شده است.
همچنین در این بخش می توانید 33 نمونه از موقوفات را به همراه نام واقف و نیز مورد مصرف هر یک مشاهده کنید.
7 – 8. اماکن متبرکه
رواق ها(معرفی 3 رواق از 6 رواق)، ایوان ها (معرفی 8 ایوان)، گنبد و گلدسته (معرفی 5 گلدسته و گنبد)، صحن ها (معرفی صحن اتابکی و صحن عتیق) و مساجد (معرفی مسجد بالا سر و مسجد طباطبایی) از گزینه های ارائه شده در این بخش است که در هر قسمت، اطلاعات ارزنده ای به صورت متن، صوت و تصویر عرضه شده است و مطالب مفیدی را در خصوص رواق ها، ایوان ها و یا صحن های حرم مطهر در اختیار کاربران و محققان قرار داده است.
8. گوناگون
این بخش که بیشتر جنبه سرگرمی دارد، جهت آشنایی راحت و جذاب با مطالب تاریخی، دینی و دانستنی های مفید در خصوص قم و حضرت معصومه(س) و بارگاه ملکوتی ایشان، عناوین ذیل را عرضه نموده است:
مشاهیر، فیلم، آزمون، کلمات متقاطع، جدول کلماتِ به هم ریخته، کلمات مزدوج، جورچین، معما و خانه عکس.
در این میان، خانه عکس با ارائه بیش از 1000 تصویر در موضوعاتی چون: آیین های ویژه، اداره تولیت، اماکن متبرکه، امامزاده ها، بارگاه، مرقد مطهر و مشاهیر بر زیبایی برنامه افزوده و از قسمت های دیدنی و جذاب نرم افزار به شمار می رود. ویژگی خانه عکس این است که ضمن ارائه فهرست عناوین مربوط به تصاویر انتخابی و نیز شنیدن صدای زمینه، می توان به طور خودکار نیز به مشاهده عکس های مورد نظر پرداخت.
9. کتاب شناسی
کتاب شناسی مشتمل بر فهرست 70 عنوان کتاب منثور و منظوم در خصوص معرفی شخصیت و شرح حال حضرت معصومه(س) و نیز تاریخ شهر قم می باشد. فهرست مزبور را می توان بر اساس: عنوان کتب، نام نویسنده و موضوعات آن ها مرتب کرد. گفتنی است که گزینه «نمایش» این امکان را برای کاربر فراهم می سازد تا به طور اجمال اطلاعاتی را در باره کتاب انتخابی مشاهده نماید.
نرم افزار کریمه در یک نگاه
زندگی نامه: زندگی حضرت معصومه(س) از ولادت تا وفات به ضمیمه تاریخ قم
مدرسه کریمه: بررسی ابعاد شخصیتی حضرت معصومه(س) با موضوعات مختلف
کرامت: 145 کرامت معتبر نقل شده از علما، خدام و زوار
زیارت: شامل چندین زیارت مهم از جمله زیارت حضرت فاطمه معصومه(س)
آستانه: معرفی کامل بخش های مختلف آستانه مقدسه
حکایت: 20 حکایت مربوط به زندگی حضرت معصومه(س) و بارگاه ملکوتی ایشان
کتاب شناسی: معرفی کتاب های مربوط به زندگانی حضرت معصومه(س) و تاریخ قم به همراه ذکر شناسنامه کتاب
نغمه ها: بیش از 100 قطعه مولودی، مدیحه و مرثیه از مداحان اهل بیت(ع) در مدح یا رثای حضرت معصومه(س)
گوناگون: سرگرمی های متنوع و جذاب به همراه خانه عکس، مشاهیر و چند قطعه فیلم از حرم مطهر
ب - کاستی های برنامه
تا این جا با امکانات و ویژگی های درخور توجه کریمه آشنا شدیم. حال مناسب است که در ادامه سخن، زبان به نقدی سازنده بگشاییم و به مهم ترین کاستی های برنامه اشاره کنیم؛ به دیگر بیان، این نرم افزار کاستی هایی نیز دارد که شایسته است تولید کنندگان آن در نسخه های بعدی به آن توجه داشته باشند.
1. ترجمه برخی از زیارت ها در برنامه نیامده است؛ مثلاً: زیارت امام کاظم(ع)، زیارت عاشورا، زیارت وارث و زیارت امام رضا(ع). بدیهی است که عدم هماهنگی در میان قسمت های مختلف برنامه، از کارایی مطلوب آن می کاهد.
2. کاستی دیگر آن که صوت برنامه از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست و بایسته است که در نسخه های بعدی در این خصوص نیز چاره ای اندیشیده شود. همچنین در بخش مربوط به اشعار امکان پخش شعر انتخابی وجود ندارد؛ در حالی که پخش صوتی اشعارِ ارائه شده به جذابیت و زیبایی برنامه کمک شایانی می کند.
3. در بخش کرامت، امکان مشاهده آسان فهرست کرامات وجود ندارد؛ چون حرکت نوار رنگی در فهرست مزبور، به پخش صوتی کرامت انتخابی می انجامد و کاربر به راحتی امکان مرور و مشاهده فهرست را ندارد.
4. امکان جستجو در تمام مطالب در برنامه پیش بینی نشده است. برخی از قسمت های برنامه نیازمند قابلیت جستجو است تا کاربر به راحتی بتواند به مطلب دلخواه خویش دست یابد؛ اما عدم ارائه این قابلیت کارآمد در بعضی بخش ها کار محققان و کاربران برنامه را دشوار نموده است. پر واضح است که ارائه امکان جستجوی ساده و یا پیشرفته در قسمت هایی که از محتوا و امکانات در خور توجهی برخوردار است، همچون بخش آستانه، بر میزان بهره مندی کاربران از اطلاعات ارزشمند برنامه می افزاید.
5. اطلاعات ارائه شده در نرم افزار نه تنها در برخی قسمت ها کافی نیست، بلکه در برخی موارد ناقص نیز می نماید؛ به عنوان مثال، در بخش آستانه / اماکن متبرکه / رواق ها، در متن توضیح مربوط به عنوان «رواق ها» تعداد شش رواق برای حرم شریف شمرده شده است؛ در حالی که فقط 3 رواق در فهرست قسمت مربوطه، ارائه و معرفی شده اند.
و یا در قسمت مربوط به مساجد، تنها به معرفی دو مسجد بسنده گردیده و از معرفی مسجد مهمی چون مسجد اعظم که در جوار مرقد مطهر حضرت معصومه(س) قرار دارد، غفلت شده است.
6. در بخش کتاب شناسی مناسب است علاو بر این که عناوین بیشتری از کتاب های مرتبط با حضرت معصومه(س) و شهر مقدس قم معرفی گردند، مقالات و یا پایان نامه های مربوط به موضوع برنامه را نیز به این بخش بیفزایند تا محتوای علمی برنامه نیز افزایش یاید. ضمن این که آنچه به بهره مندی بهتر و بیشتر پژوهشگران از برنامه کمک می کند، عرضه متن الکترونیکی این آثار به همراه امکانات متنوع پژوهشی و قابلیت انواع جستجو در آن ها است.
7. گنجاندن یک عنوان لغت نامه معتبر و متناسب با متون برنامه جهت آشنایی کاربران با مفهوم لغات دشوار، بسیار لازم و ضروری می نماید.
8. برنامه همچنین از نبود برخی امکانات پژوهشی همچون صفحه یادداشت برداری به همراه قابلیت های عدیده تحقیقاتی مانند ذخیره و ویرایش متن به منظور ثبت تحقیقات شخصی رنج می برد.
9. بخش های اصلی کریمه در یک صفحه قابل دسترسی نیستند و خاصه در بخش «آستانه» وقتی تا آخرین مرحله جلو می رویم، برای بازگشت به صفحه نخست برنامه و استفاده از مثلاً بخش «کرامت» باید چندین مرحله به عقب بازگشت تا به بخش مورد نظر رسید. بدیهی است که دسترسی و انتقال آسان و سریع به بخش های اصلی برنامه در تمامی صفحات و قسمت های مختلف، استفاده از برنامه را به شکل چشمگیری تسهیل می نماید و روند پژوهش آنان را سرعت می بخشد.
10. یکی دیگر از موضوعاتی که در نسخه های آتی برنامه وجود آن در برنامه لازم به نظر می رسد، عرضه متن آثار کنگره بزرگداشت حضرت معصومه(س) و مکانت فرهنگی شهر مقدس قم است که در سال 1384ش برگزار گردید. مقالات و کتب بسیار نفیس و گرانمایه ای را که این همایش ارائه نموده است، می توان به بخش «کتاب شناسی» افزود. البته در افزودن این آثار به نرم افزار کریمه اهل بیت(ع) باید ارتباط و هماهنگی آن با بخش های مختلف برنامه را نیز در نظر گرفت و با عرضه قابلیت های عدیده پژوهشی به برنامه همچون: امکان مقایسه متون با یکدیگر، دسترسی هم زمان به متن و ترجمه، یادداشت برداری، و یا حاشیه نویسی بر متن، کاربران را در استفاده مطلوب تر از اطلاعات علمی کنگره مزبور یاری رساند.
11. نرم افزار کریمه اهل بیت(ع) با سیستم عامل ویندوز XP سازگاری ندارد و پس از نصب، در این محیط قابل اجرا نیست. از این رو، بایسته است که متولیان امر تولید این برنامه، نسبت به رفع این مشکل نیز چاره ای بیندیشند.
امید است که دست اندرکاران محترم نرم افزار کریمه اهل بیت(س) که زحمات بسیاری را در امر آماده سازی اطلاعات و تولید این برنامه متحمل شده اند، ضمن رفع کاستی ها و نواقص موجود در برنامه که در این مجال فقط به برخی از آن ها اشاره شد، هر چه بیشتر بر غنای آن بیفزایند و در نسخه های آینده، آن را از نظر محتوا و امکانات متنوع پژوهشی غنی تر سازند.