بعد از گذشت یک سال از تاریخ اولین وبلاگ ایرانی آمار وبلاگ های فارسی زبان از مرز 15000 نیز می گذرد و بعد از مدتی به جایی می رسد که در دنیای وبلاگ بعد از زبان های انگلیسی ، پرتقالی و لهستانی ، زبان فارسی قرار دارد . از کنار رتبه چهارم زبان در وبلاگ نویسی برای ایرانی ها – آن هم با این وضعیت دسترسی به اینترنت - به راحتی نمی توان گذشت .
وبلاگهای فارسی بزرگترین مزیت ایرانیان در فضای مجازی هستند. آمار و ارقام وبلاگهای فارسی در جهان حکایت از 700 هزار وبلاگ ثبت شده و حدود 100 هزار وبلاگ فعال (ضیایی پرور ؛1384)از میان 100میلیون وبلاگ ، در عرصه جهانی دارد . (رایحه ،3 :1384)
وبلاگ و هویت
حال باید به تعریف این پرداخت که وبلاگ چیست و هویتی که به بازنمایی آن می پردازد چیست :
وبلاگ: یک تیتر که بیان گر گوشه ای از ذهن توست ، متن هایی که گاه از روزمرگی ها و گاه دغدغه ها روایت می کند و تعدادی لینک که بیانگر فکرها و ذهن های دیگرانی است که تو می پسندی ، در یک قالب ، البته همه و همه با سلیقه و انتخاب تو؛این یعنی وبلاگ . واژه ی وبلاگ بر گرفته از نئولاگیسم به معنای "حرف جدید" است. در واقع فضای وبلاگ، فضای "حرف و ایده ها و ارزش ها نو و تازه" است.(عاملی ،1385)
هویت: هویت در سطح فردی نقطه آغازین ورود به دنیای اجتماعی و در سطح جمعی نقطه محوری بقا ،تداوم و بالندگی در میان اجتماعات است . هویت بازنمایی ویژگی ها ،امتیازات ،کاستی ها،توانایی ها و وجوه تمایز از دیگران است.(میر محمدی،1383:59)
فضای مجازی را نباید به اعتبار واژه ی "مجاز " دنیایی غیر واقعی و خیالی دانست . "زمان در جامعه شبکه ای در هم می ریزد و به نوعی زمان بی زمانی یا زمان همیشه حاضر منجر می شود . این امر به شکل گیری فرهنگی می انجامد که می توان آن را فرهنگ مجاز واقعی[1][7] نامید ،فرهنگ جاودانه و ناپایدار."(کوثری،1384:179) . پارادایم دو جهانی شدن ها در درجهء اول به تبیین دو جهان موازی و در عین حال مرتبط و در هم آمیخته می پردازد و در درجهء بعدی جهانی شدن های متکثری را درون این دو جهان مورد توجه قرار می دهد.در واقع مهمترین تغییر جهان معاصر،که بنیان تغییرات آیندهء جهان را می سازد ،رقابت جهان واقعی و جهان مجازی است. "(عاملی،41،1383 ) حرف اصلی این است که این دو دنیا مکمل یگدیگرند و بر روی هم اثرگذار هستند .
عوامل موثر بر رشد وبلاگ نویسی در ایران را می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد:
- ویژگی هایی که" فضای وبلاگ "دارد؛
- ویژگی هایی که به خصوصیات مردم ایران و شرایط اجتماعی و فرهنگی باز می گردد.
این دو دسته از همدیگر جدا نیستند بلکه می توان گفت به گونه ای درهم تنیده ، علت و معلول یکدیگر نیز می باشند و در گذر زمان همدیگر را تقویت کرده اند .
اثر های مهم رسانه از شکل آن ناشی می شود نه از محتوای آن ( تانکارد ،1381:394)سخن معروف مک لوهان ؛رسانه همان پیام است ، موید این حرف است. وسیله ارتباطی همچون پلی بین افراد جامعه عمل می کند و انها را از تعلقشان به یک کل آگاه می سازد (ساروخانی،1382:92) وبلاگ با داشتن خصوصیاتی چون رایگان بودن، انتشار سریع ، تعاملی بودن و ... محیطی منحصر به فرد می سازد." فضای وبلاگ بیش از چت فرصت لازم برای اندیشیدن و تعامل فکری را مهیا ساخت. اگر چت روم ها شهاب های آسمان مجازی باشند وبلاگ ها ستاره های نورانی آن هستند. وبلاگ معمولا نسبت به سایت ماهیتی پویاتر دارد. تغییرات در آن سریعتر رخ میدهد."(بوترابی؛1383) از طرف دیگر محتوای رسانه را می توان یکی از پر حجم ترین و دست نیافتنی ترین مجموعه داده هایی دانست که می تواند بسیار درباره جامعه سخن بگوید (مک کوایل،1988:252)
ابتدا این فرضیه مطرح شد که دلیل این تعداد بالای وبلاگ نویسی به دلیل نبودن آزادی بیان است و موضوع به سیاست مرتبط شد ، ولی با انجام تحقیقاتی به مرور زمان روشن شد وبلاگ های ایرانی بیشتر از آن که سیاسی باشند جنبه اجتماعی و بیان خاطرات شخصی و ... دارند . طبق تحقیقی که ضیای پرور (1384) به روش تحلیل محتوا 100 وبلاگ انجام داده است سندی بر این حرف می باشد .
جدول وبلاگ ها بر مبنای زمینه نگارش
شری ترکل(1991) اینترنت را وسیله ای برای ابراز و نمایش روایات خود معرفی می کند که در آن افراد هم کارگردان، هم نویسنده و هم بازیگر این نمایش ها می باشند.ارتباطات اینترنتی بر این اساس، زمینه ی جدیدی برای ابراز و اظهار تمایلات فرد فراهم می آورد . وبلاگ با داشتن ویژگی تعاملی بودن[2][8] ، اینکه فرد هم نویسنده است و هم خواننده ،این امر را پررنگ تر می کند .
نوشتن خاطرات ، دغدغه ها ، تجربیات و...موجب می شود افراد خود را بازگو کنند و یکی از فرصت های " خود – آگاهی " است . با نوشتن انسان از دست عواطف منفی و نامطلوب خلاص می شود و از موفقیت ها و توانایی ها لذت می برد و در کل نوشتن موجب اصلاح و بالا رفتن تراز " مفهوم خود " می شود .( فرهنگی 1374:154 ) وبلاگ نویسی میل به گفت وگو دارد و این ویژگی نهفته فرهنگ ایرانی را که گفت وگویی بودن است و در ادب فارسی، مستتر و در فرهنگ مذهبی و عارفانه ما هم هست، می تواند به گونه ای بازتولید کند. میل به گفت وگو، بخصوص که رسانه های الکترونیک و رسانه های مکتوب، حاوی و حامل فرهنگ منولوگ هستند، اما وبلاگ بیشتر به سمت گفتگویی شدن تمایل پیدا می کند.(خانیکی:1384)
وبلاگ تنها یک دفترچه خاطرات که در نهان خانه ی وجود آدمی باشد نیست .نوشتن عنصر اصلی وبلاگ نویس است اما نوشتنی که تنها خود مخاطب آن نباشی ، بلکه هر کس دیگری در این فضا اجازه یابد بخواند و علاوه بر خواندن اظهار نظر هم کند . یکی از ویژگی های وبلاگ بازخور[3][9] است که با نقد و اظهار نظر از سوی دیگران باعث بالا رفتن آگاهی می شود ، هویت محصول فرآیندی مستمر میان خود و دیگری ، یک دیالکتیک درونی- برونی می باشد.(جنکینز،1381:6). صفحه نظرات این امکان را به وجود می آورد که اندیشه های خود را با دیگری به اشتراک بگذاریم ، تا از زاویه ای دیگر دنیای خود را ببینیم.
شاید یکی از مهم ترین تأثیرات وبلاگ، تأثیر آن بر شخصیت اجتماعی فرهنگی و رها کردن و آشکار ساختن لایه های پنهانی هویت افراد باشد،طبق مدل "مازلو" انسان ها علاوه بر نیاز های جسمانی دارای نیاز های اجتماعی نیز هستند که حد نهایی آن "خود شکوفایی "[4][10] است ، نیاز به راستی رساندن هستی خویش و کشف توانایی های بالقوه و به کار گرفتن آن.
گذشته از خود شکوفایی وبلاگ فضای برای ارتباط برقرار کردن ایجاد می کند ، فرد سعی می کند ارتباطی اثر بخش داشته باشد تا بتواند در نتیجه آن لذت ببرد ویژگی هایی که به طور معنی داری بر اثر بخشی موثر است : گشودگی ، همدلی ، مثبت گرایی و تساوی است (فرهنگی 1374:112).در فضای مجازی که تقریبا برابری و تساوی وجود دارد و تو ، یک وبلاگ نویس هستی و دیگری ای که سر می زند هم یک وبلاگ نویس است با نظر ها و پیام هایی که در مورد متن های که بیان گر گشودگی است ،گذاشته می شود همدلی بالا می رود . وبلاگ محصول رشد درونی ارتباطات در عالم اینترنت است. این محصول، بازتاب تعامل انسان فضای مجازی با دیگری است. فضایی ، برای به نمایش گذاشتن ابعاد فردی با تمامیت ظرفیت خود در یک عرصه عمومی، تبدیل شده است.( بشیر ، 1384)
" خود گشودگی " یکی از عوامل موثر در خود شکوفایی می باشد و وبلاگ فضایی را ایجاد می کند که فرد از این طریق و ارتباط برقرار کردن با دیگران ، خود شکوفایی اش بالاتر می رود. در کشورهای مختلف با توجه به فرهنگ و آداب رسوم و میزان جمع گرایی یا فردگرایی و ... بازنمایی خود در واقعیت فرق می کند .
اینکه فرد نتواند در دنیای واقعی زوایای آشکار و پنهان هویت خود را بیان کند ، عاملی می شود برای روی آوردن به دنیای مجاز و به طور خاص وبلاگ ، ولی باید یادآور شد همیشه هم بریده شدن از دنیای واقعی عامل روی آوردن به این فضا و نوشتن نیست . بلکه می تواند دنیایی در امتداد و موازی دنیای واقعی باشد .
وبلاگ هایی که به بیان احساس ها و عواطف می پردازد شاید بیش از دیگر موضوعات باشند، پسرهایی که وبلاگ هایی با موضوع عشق و شعر و احساسی دارند نیز زیاد هستند ( البته این نکته جای تحقیق و بررسی بیشتر دارد ) ، اما می توان گفت عواطف و احساساتی که در دنیای عقلانی و واقعی مجالی پیدا نمی کند در این دنیا به راحتی بروز پیدا می کنند .
وبلاگ ها اکثرا متن گفتاری هستند که زبان نوشتاری هم دارد ، که خصیصه گفتگویی و تعاملی بودن در آن موج می زند . ویژگی ای که به وضوح در فرهنگ ایرانی نیز نهان است.فرهنگ ایرانی یک فرهنگ شفاهی می باشد . به گونه ای که خود فرد با اینکه در قسمت پایین متن نظر دهید وجود دارد اظهار تمایل می کند که دوست دارد بداند دیگران چه فکر می کنند .و یا مشکلات و دغدغه های خود را عنوان می کند و از دیگران کمک می خواهد.
"این بود کل قضیه ، حالا به نظر تو من باید چی کار کنم "
معمول وبلاگ ها این خصوصیت دفترچه خاطرات که مثل یک راز است که نویسنده مشخص نیست را حفظ کرده و در گمنامی و یا اگر شناخته شده ، شناخته شده ای مجازی ،به راحتی حرف ها و درد و دل های خود ر ابیان می کنند ، حرف هایی که خود عنوان می کند در دنیای واقعی نمی زند ، ولی اینجا به آسودگی بیان می کند .
" مادرم تازگی ها به اینجا شبیخون زده ، نامحرم زیاد شده و دیگه نمی تونم راحت حرف زنم"
در تحقیق ضیایی پرور (1384) از مجموع 100 وبلاگ مورد بررسی تنها 29 درصد ترجیح داده اند با نام اصلی خود وبلاگ بنویسند . بالا رفتن بسامد مستعارنویسی به میزان اطلاعات انباشت شده پنهان در جامعه اشاره دارد.
اخبار و رسانه ها ، رایانه و اینترنت ، هنر و ادبیات ، علم و فن آوری ،سرگرمی و طنز ، جامعه و سیاست و... تقسیم بندی هایی است که به طور کلی هنگام گرفتن فضا از بلاگفا و پرشین بلاگ وجود دارد ، ولی آنچه مسلم است وبلاگ های تخصصی آنچنان در ایران رشد نکرده است و همه این موضوعات را در یک وبلاگ هم می توان یافت و هم نیافت . منکر وجود وبلاگ هایی با محتوا غنی و تخصصی نیستم ولی در نگاه اجمالی بخش خیلی کوچکی را شامل می شوند .
وقتی وجه غالب اکثر وبلاگ ها می شود بیان روزمرگی ها ، آن وقت روزمرگی ها در قالب و سبک های نوشتاری گوناگون دیده می شوند گاه طنز آلود و گاه شعر ، دل نوشته و ...
شاید وبلاگ ها در زمینه اطلاع رسانی خبری و علمی ضعیف عمل کنند و در زمینه های مربوط و نا مربوط اظهار نظر کنند ، یا حتی اگر پختگی زیادی هم داشته باشد یک وبلاگ ، خوانندگان آن معدود باشند ، اما باید یادآور شد وبلاگ ها بهترین فضا برای شنیدن و دیدن تجربیات شخصی است . به تعبیر برخی ،وبلاگ ها موضوعات مهم و حساس را به ابتذال می کشند اما همین وبلاگ ها باعث می شود افکار عمومی ، نگاه های گوناگون را فهمید و از طرف دیگر نکته های کوچک و ریزی را بیان می کنند که مدت هاست فراموش کرده ایم و در این دنیای پرمشغله گم شده اند و می تواند تلنگری باشد و یا راهنمایی به افقی نو .
از محتوا که بگذریم وبلاگ نویس های ایرانی با همه دیر آشنا شدن با این فضا خیلی سریع دستکاری کد ها و ایجاد تغییر را آموختند ، به گونه ای متفاوت بودن در اکثرآنها موج می زند . حال ممکن است این تغییر خیلی جرئی و کوچک باشد . نشان دادن فردیت و سلیقه افراد در قالب وبلاگ ها نمود می یابد .
رای و نظر مخاطبان برای وبلاگ نویسان ایرانی اهمیت زیادی دارد ، به گونه ای می توان آنها را ارتباطاتی دانست ، چرا که خیلی وقت ها می خواهند کسانی که به آنها سر می زنند در مورد تغییرات حاصله قضاوت کنند و به عبارتی مخاطب و علایق آن برایشان مهم است .
" من این آهنگ رو خیلی دوست دارم برا همین گذاشتم رو وبم ، شما می پسندینش ؟ "
و از طرف دیگر نویسنده ها هم وقتی کسی گله ای می کند حاضرند اکثرا تغییرات را انجام دهند.
" تو راست می گفتی نازی رنگ قرمز نوشته ها چشم رو اذیت می کنه . دوباره بهم سر بزن،عوض کردم هم فونت رو هم رنگ رو "
در مجموع می توان گفت انعطاف برای ادامه رابطه و تعامل به وضوح به چشم می خورد .
از سال قبل که بلاگفا به عنوان پشتیبان وبلاگ نویس ها وارد این عرصه شد ، یک خدمت فراتر به وبلاگ نویس های ایرانی داد و آن هم پیوند ها[5][11] بود . شاید در نگاه اول دادن لینک به جاهای مختلف خیلی مهم نباشد ، اما از این نکته نباید غافل شد که همین سروس بلاگفا باعث به موجود آمدن اجتماع های کوچک شد .افرادی که با هم مشترکاتی دارند و مطالب یکدیگر را می خوانند و نظر می دهند و روابط پر رنگ تر می شود تا جایی که جویای حال یکدیگر از هم می شوند .
" مدتی هست که رُزی آپ نمی کنه ، سابقه نداشته آپ کنم و به من سر نزنه . تو ازش خبر نداری . نگرانم ."
قبل از ان افراد مگر از طریق صفحه نظرها و دیدن یک نام به صورت متوالی با دوستان دوست خود آشنا می شدند ولی وقتی پیوند ، یعنی دوستان و کسانی که من به وبلاگ آنها سر می زنم گوشه ای از صفحه نوشته شده باشد ، دسترسی بسیار راحت تر می شود . درست است قبل از بلاگفا نیز برخی وبلاگ ها از طریق بلاگر و برنامه ها ی دیگر لینک می دادند ولی اگر اغراق نباشد می توان گفت که با ورود سرویس پیوند ها انقلابی در وبلاگ نویسی و دوستی های وب نویسان روی دا د و به نوعی اجتماعات کوچک [6][12]بین وبلاگ نویس ها شکل گرفت .
گاهی سلسله ی زنجیرواری از دوستان اینترنتی که به هم لینک داده اند شکل می گیرد که تعاملات آنها به چت روم ها کشیده می شود و در این صورت به دلیل نزدیکی بیشتر و احساس دین، این حس در آن ها است که حتما موقع اپ دیگری به او سر بزند. در اینجا نوعی قواعد نانوشته شکل می گیرد که انتظاراتی را می آفریند؛ همچون سر زدن مداوم و جویا شدن احوال در صورت ناراحتی نویسنده و یا برپایی جشن تولد فرد یا وبلاگ و همچنین تسلیت ها.
وبلاگ ها توجه مسئولان و دانشگاهیان را به خود جلب کردند ، ولی استفاده ای که بعد از آن از این فضا می شود در خور وبلاگ نیست و شاید بتوان گفت استفاده نا به جایی نیز می باشد.
در مسابقات گوناگون وبلاگ نویسی با موضوعاتی چون خلیج فارس ، نماز ، انقلاب ، سینما و... ، درست است که متنی تولید می شود اما خصیصه های وبلاگ را نیز نباید فراموش کرد.ایوان ویلیامز، یکی از خالقین محبوبترین ابزار وبلاگ نویسی یعنی بلاگر تعریف مختصر زیر را ارائه داده است:برای من، مفهوم بلاگ سه چیز است: تداوم، ایجاز و فرد محور بودن.
تداوم عنصر مهمی است که همراه با خود انگیختگی باعث ادامه حرکت یک وبلاگ نویس می شود . وبلاگ نویسی که دغدغه های ذهنی خود را کوتاه و مختصر بدون اینکه مخاطب از خواندن آن خسته شود می نویسد و در جریان این نوشتن ها رابطه ها شکل می گیرد و عمیق و عمیق تر می شود.
که همین دو عامل در اکثر این مسابقات وجود ندارد . البته کسانی هم که مقام هایی را می آورند اغلب از کسانی هستند که خود قبل از مسابقه هم وبلاگ نویس بوده اند. البته با دیدی خوش بین می توان گفت شاید این مسابقات ایجاد انگیزه ای باشد برای دیگرانی که وبلاگ نویس نبوده اند و پس از مسابقه ادامه می دهند.
در پایان باید گفت درست است که وبلاگ فضایی در دنیای مجازی می باشد ولی به بازنمایی آنچه در دنیای واقعی هست ، هم می پردازد . وبلاگ ایرانی نشانگر فرهنگ و آداب و ... می باشد . فضایی که در آن همه صدا ها ( خرده فرهنگ ها ) به طور بالقوه امکان ابراز خود را دارند . وبلاگ و وبلاگ نویسان ایرانی بیش از اینها پیچیدگی دارند و اگر این جزء های کوچک را اگر کنار هم بگذاریم نماد و آینه ای از جامعه و ارتباطات پنهان آن می باشند و که بیش از این جای بررسی های علمی و آکادمیک دارد.
پی نوشت ها:
منابع:
3. تانکارد، س ( 1381) نظریه های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان،انتشارات دانشگاه تهران.
4. جنکینز، ر (1381 )، هویت اجتماعی، ترجمه تورج یار احمدی ، چاپ اول تهران:نشر شیرازه.
5. خانیکی، ه (1384 )، وبلاگی شدن فرهنگ:
6. خلیلی، پ (1384 )، وبلاگ نویسی در ایران، به راهنمایی دکتر کوثری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
7. رایحه،( 1384)، دو هفته نامه خبری خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، ویژه نامه نخستین جشنواره بین المللی وبلاگ نوسی قرآنی.
8. ساروخانی، ب (1382)، جامعه شناسی ارتباطات، تهران: انتشارات اطلاعات.
9. فرهنگی، ع (1374)، ارتباطات انسانی، جلد اول، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
10. ضیائی پرور، ح (1384)، خبرنگار:
12. عاملی، س(1383)، دوجهانی شدن ها و آیندۀ هویت های همزمان، هویت ملی و جهانی شدن، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
13. عاملی، س(1385)، جزوه کلاسی ارتباطات و فضای مجازی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
14. کوثری، م (1384)، آنومی اجتماعی در اجتماعات مجازی، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره پیاپی 2 و 3 ، تهران.
15. مک کوایل، د (1988)، در آمدی بر نظریه های ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها
16. میر محمدی، د (1383)، گفتار هایی در باره هویت ملی در ایران، تهران: موسسه مطالعات ملی.