ره آورد نور

آینده پژوهی و پیش بینی فناوری

آینده پژوهی، علم پیش بینی پارادیم های آینده است، در این علم، سعی بر این است که پیش از وقوع حوادث و شرایط آینده، آنها را پیش بینی کرد و از هم اکنون، خود را برای رویارویی با آن آماده ساخت.

برخی کاربردهای این علم عبارت است از:

• - پیش بینی وضعیت آب و هوا در آینده.
• - پیش بینی وضعیت اقتصادی شرکت ها و سازمان ها در آینده.
• - پیش بینی تغییرات نیازمندی های بازار و مشتری ها در آینده.
• - پیش بینی وضعیت یک فناوری خاص یا وضعیت فناوری در آینده.
• - پیش بینی اوضاع نظامی و تهدیدات نظامی در آینده.

هدف این مقاله، آینده پژوهی در حوزه پیش بینی وضعیت آینده فناوری، به خصوص فناوری اطلاعات است.

پیش بینی فناوری

رصد مستمر پیشرفت های فناورانه است و به شناسایی به موقع (زودتر) کاربردهای نویدبخش در آینده، و ارزیابی و اعتبار سنجی پتانسیل های آن منتهی می شود. پیش بینی فناوری، بر حوزه های خاصی از فناوری متمرکز است و هدف آن، شناسایی زمینه هایی است که از پتانسیل بالایی برخوردارند.

از این رو، فرصت های تولید محصولات جدید، در دنباله اکتشافات علمی، همانند شرایط ظهور، توسعه، و اشاعه نوآوری های فناورانه، اهمیتی کلیدی دارد.

پیش بینی فناوری، به سمت جزئیات فنی هدف گیری می کند. اگر فهرستی از نیازها را به ترتیب اولویت، در زمینه های وسیعی، همچون فناوری ارتباطات و اطلاعات داشته باشیم، رویکرد بالا به پایین پیش بینی فناوری می تواند، به عنوان ابزاری منتخب برای شناسایی پیبشرفت های فناورانه مناسب باشد.

علاوه بر این، نتایج تلاش های گروه کاری ایرما درباره این موضوع، نشان داده که پیش بینی فناوری، به عنوان ابزاری در خود صنعت، کاملاً رشد یافته و به همین دلیل، برای تسهیل مباحث بین بخش دانشگاهی و فناوری صنعتی، کاملاً مناسب است. بدین ترتیب، می توان رویکردی شبکه ای ایجاد کرد که دیدگاه های پیش بینی فناوری را در بخش های دولتی و صنعتی به هم پیوند داده و موجب همکاری و تشریک مساعی بیشتر شود.

با توجه به افق زمانی پیش بینی فناوری، نمی توانیم به دیدگاه مشترکی دست یابیم. به طور کلی می توان گفت، گستره زمانی برای مشتریان دولتی، حدوداً بین 10 تا 20 سال آینده است. اما وزارت اقتصاد، دارایی و صنعت فرانسه نشان داد که این میزان را می توان در بخش دولتی به 5 سال هم کاهش داد.

درباره آینده فناوری اطلاعات و ارتباطات، قطعاً هیچ گونه کمبود اطلاعاتی وجود ندارد. تایپ چند واژه کلیدی در جست وجوگرهای اینترنتی، میلیون ها منبع اطلاعاتی مرتبط با این مقوله را در اختیار ما می گذارد؛ منابعی چون پروژه های سناریوپردازی جهانی، مطالعات آینده نگاری ملی در بیشتر کشورهای صنعتی، امور سناریویی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات، کارراهه های فناوری در زمینه یک فناوری یا کاربرد خاص، در کنار انبوهی مقالات دانشگاهی، گزارش های مشاوره ای و مقالات نشریات، بسیاری سناریوهای جهانی در بافت های متنوع و متفاوتی چون، برنامه ریزی های نظامی، استراتژی های تجاری یا سیاست های بهداشتی تدوین شده است. اگر چه این مطالب، بسیاری پیشران های کلیدی این تغییرات (همچون تغییرات جمعیتی و پایداری محیط زیست) را معرفی کنند، اما کاملاً مشهود است که علوم و فناوری (به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات)، یکی از پیشران های اساسی تغییرات آینده محسوب می شود.

بررسی جامع و مناسب این سناریوهای جهانی، در گزارشی با عنوان نگرشی استراتژیک به آینده، تحلیلی جامع از اطلاعات منتشر شده درباره پیشران ها و روندها، توسط سازمان ارزیابی و تحقیقات دفاعی وزارت دفاع انگلستان (برای واحد عملکرد و نوآوری که امروز جزء واحد استراتژی دفتر نخست وزیری است)، تهیه شده است. این گزارش، شامل یازده پیشران علوم و فناوری است که از مطالعه سیزده برنامه تحقیقاتی استخراج شده اند.

در میان این یازده پیشران، فناوری اطلاعات و ارتباطات، به مثابه برترین محرک شناخته شده است.

جدول 1) مهم ترین پیشران های علوم و فناوری

در ادامه، الگویی از پیشرفت کلی فناوری های اطلاعات و ارتباطات که ابعاد سه گانه بزرگ تر آن (قدرت، دسترسی، هوشمندی)، در ابعاد نه گانه کوچک تر تقسیم بندی شده اند، آمده است. این الگو فضایی را ترسیم می کند که در آن، تمام پیشرفت های واقعی فناوری اطلاعات مشاهده می شود.

پیشرفت در حوزه قدرت

این مسئله، یا منجر به انجام تراکنش های بیشتری (بر مبنای هزینه سخت افزاری مشخص) می شود یا منجر به تجربه بهتری برای کاربر می گردد؛ همچون زمان سریع تر گردش میان کارها.

پیشرفت در حوزه هوشمندی

به یک سخت افزار مشخص، این امکان را می دهد تا عملکرد بهتری از طریق الگوریتم ها یا نرم افزارها داشته باشد و در نتیجه یا تراکنش ها را سریع تر یا «کارکردهای پیچیده تر و تخصصی تری» (همانند آموختن سلیقه ها و ترجیحات کاربری) انجام دهد، یا مکان های بیشتری برای دسترسی کاربران ایجاد می شود (مانند به کارگیری تلفن های همراه و رایانه های شخصی)، یا اینکه کاربران دسترسی دوستانه تری (راحت و ساده تری) خواهند داشت؛ (مانند دسترسی به سیستم، از طریق مکالمه به زبان انگلیسی).

هر پیشرفتی که در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات روی دهد، در یکی (یا بیشتر) از این طبقه بندی ها قرار می گیرد و به صورت تخصصی تر، هر پیشرفت در یکی از نه طبقه بندی شکل شماره 2 جای می گیرد.

شکل 2) ابعاد نه گانه پیشرفت فناوری اطلاعات

پیشران های غیر فنی پیشرفت های فناوری اطلاعات

در کنار نه نیروی فنی یاد شده، شکل شماره 3، نیروهای پیشران غیر فنی پیشرفت های اطلاعاتی و فناوری های ارتباطی را نشان می دهد.

این پیشران ها را می توان با اغماض، در دو گروه محیط اجتماعی و محیط مالی قرار داد. پیشران های اجتماعی، شامل پذیرش عمده فناوری های جدید توسط بازار، سطوح کلی آموزش و سواد فناوری اطلاعات، و مقرون به صرفه بودن فناوری است. افزایش هر یک از این نیروها، موجب ایجاد حلقه بازخورد کارآمدتری برای محصول شدن فناوری می شود.

پیچیدگی و پیشرفت بازارهای مالی (یعنی حضور نهادهای مالی فهیم نسبت به فناوری، همچون «سرمایه گذاران مخاطره پذیر» و بانک ها) پیشرفت فناوری اطلاعات را از طریق تحریک شدید شرکت های نوپا (به کمک الگوهای کسب و کاری سختی از سرمایه گذاری) و سرمایه گذاری روی فناوری های دارای پتانسیل های بالا (حتی در صورت بازگشت دراز مدت درآمدها)، شتاب می بخشد.

بحران غیر قابل تحمل دات کام ها در همین گروه دوم قرار می گیرد. آمریکای شمالی، همواره از نظر فناوری اطلاعات، بسیار بالاتر از دیگر بخش های جهان قرار می گیرد؛ چرا که درک پیشرفته تری از فناوری اطلاعات، در نهادهای مالی آنان وجود دارد و نیز خدمات پشتیبانی تخصصی تری (مالی و غیر مالی)، برای شرکت های فناوری اطلاعات ارائه می دهند.

شکل 3. پیشران های غیر فنی پیشرفت فناوری اطلاعات

با بررسی عمیق تر این مطالعات، به این نظر کلی می رسیم که فناوری اطلاعات و ارتباطات، از طریق اعتماد سازی هر چه بیشتر نسبت به خود فناوری، در حال شکل بخشی به دنیای آینده، در تمامی ابعاد زندگی و بخش های مختلف (در کار، خانه، پزشکی، امور نظامی، حمل و نقل و...) است. اینترنت به منزله رکن اساسی، هدایت گر دنیایی بسیار پیوسته تر از گذشته است. با این مسئله، نگرانی بر سر این مسئله ایجاد شده است که میزان دسترسی به این فناوری، هر روز محدود و محدودتر به کسانی شود که قدرت مالی بیشتری دارند؛ یعنی همان ثروتمندان اطلاعاتی و فقرای اطلاعاتی.

البته این مسئله، شگفتی چندانی ندارد، چون امروزه بسیاری یافته ها و دغدغه های مربوطه شناخته شده اند. به علاوه، این گونه مطالعات جهانی، بیشتر متمایل به تحلیل های کلان هستند و درباره الزامات آنان در سطوح جزئی تر، کار کمتری صورت گرفته است؛ اما بعضی سناریوهای تولید شده در این گونه پژوهش ها، به کار ما ارتباط می یابند، به خصوص از این جهت که می توان واکنش های احتمالی مردم نسبت به فناوری های جدید را شناخت.

سیر زمانی تکامل فناوری های تجارت الکترونیکی

در حالی که اقتصاد کشورهای مختلف را جهان در تلاش برای خروج از رکود فعلی هستند،ادعای اینکه اینترنت، به زودی دوباره رونق خواهد یافت، متهورانه به نظر می رسد. به هر حال، همین توهم غیر واقع گرایانه از رشد نامحدود دات کام ها (حباب دات کام ها) بود که موجب رنج اقتصادی امروز شده است؛ اما پیش بینی های پروژه تک کست دانشگاه جرج واشنگتن بیانگر آن است که در خلال نیمه دوم این دهه، برای جوان سازی مجدد اقتصادها، باید 20 جنبه تجاری استفاده اینترنت به سطح جهشی 30 درصد برسند.

سیستم تِک کست که قبلاً پیش بینی جی. دابلیو نام داشت، یک وب سایت مبتنی بر پایگاه داده است که در آن هیئت خبرگان (به صورت بر خط)، برآوردهایی را در پاسخ به سؤالات دقیق پژوهشی مطرح می کنند. برآوردها به طور خودکار با هم ترکیب می شوند، تا بهترین پیش بینی ممکن، از اینکه هر فناوری چه زمانی احتمال جهش دارد، سطح اطمینان، و اندازه بازار بالقوه را به صورت بی درنگ تولید کنند.

در ادامه، نتایج این مطالعات، در نمودار زمانبندی سیر تکامل فناوری های تجارت الکترونیکی، برای 20 کاربرد تجارت الکترونیکی، نشان داده شده است. این نتایج سناریوی برجسته ای را به تصویر می کشند که در آن قالب تجارت الکترونیکی را خطوط پر ظرفیت، رابطه بین کسب و کارها، امور مالی بر خط، سر گرمی های تقاضا محور، بی سیم، آموزش الکترونیکی، دانش تقاضا محور، خدمات دولت الکترونیکی، نشر بر خط، فروش الکترونیکی، از سطح قابل قبول کنونی 5 تا 20 درصد تا 30 درصد، بین سال های 2004 و 2010 رشد می کند.

1. خطوط پر ظرفیت: استفاده از کانال های پر سرعت DSL، (اینترنت و ماهواره) در 30 درصد (سال 2004).
2. رابطه الکترونیکی: 30 درصد تراکنش های تجاری به صورت بر خط انجام می پذیرد (2006).
3. بهداشت الکترونیکی: سیستم های بر خط، 30 درصد زمان را برای تجویز دارو، سفارش آزمایش، معاینه بیمار و... صرف می کنند (2015).
4. سرگرمی های تقاضا محور: 30 درصد از موسیقی ها، فیلم ها، بازی ها و دیگر سرگرمی ها، به صورت بر خط فروخته می شوند (2007).
5. دسترسی برابر: اغلب (90 درصد) افراد محروم به اینترنت دسترسی دارند (2017).
6. فروش الکترونیکی: 30 درصد از کالاها و خدمات، به صورت بر خط فروخته می شوند (2010).
7. آموزش الکترونیکی: یادگیری از راه دور (اینترنت، ویدیو، ای میل) روشی اصلی است که در 30 درصد برنامه های آموزشی استفاده می شود(2008).
8. شبکه جهانی: نصف جمعیت جهان به کامپیوترهای شخصی، اینترنت و... دسترسی دارند (2017).
9. مالیات اینترنتی: برای فروش اینترنتی در اکثر کشورها مالیات مقرر می شود (2007).
10. دانش تقاضا محور: برنامه های آموزشی مورد نظر، به صورت بر خط، برای پاسخ گویی به 30 درصد از نیازهای خاص استفاده می شوند (2008).
11. تحقیقات پزشکی: 30 درصد تحقیقات بیمارستانی، با استفاده از سیستم های رایانه ای شده انجام می شوند (2010).
12. امور مالی بر خط: 30 درصد امور بانکی، سرمایه گذاری ها و خدمات مالی دیگر، به صورت بر خط انجام می شود (2007).
13. نشر الکترونیکی: 30 درصد روزنامه ها، مجلات، ژورنال ها و کتاب ها، به صورت بر خط فروخته می شوند (2010).
14. رأی گیری الکترونیکی: دستگاه های خودپرداز (ATM) یا کامپیوترهای شخصی متصل به اینترنت، در 30 درصد انتخابات ها مورد استفاده قرار می گیرند (2012).
15. محرمانگی و امنیت: قسمت اعظمی از دولت در مورد محرمانگی و امنیت اطلاعاتشان، احساس اطمینان می کنند (2009).
16. خدمات دولتی: 30 درصد خدمات دولتی (نام نویسی خودکار، مجوزها، صورت حساب ها و...) به صورت بر خط انجام می شوند (2010).
17. جراحی از راه دور: رویه ها و اعمال جراحی از موقعیت های دور انجام می پذیرد (2012).
18. سیستم های واقعیت مجازی: سیستم های واقعیت مجازی، برای تجربه محیطهای بیگانه (مریخ)، سرگرمی (بازی ها، رابطه جنسی مجازی)، تحصیل، طرح های آزمایشی و... توسط 30 درصد عموم مردم، مورد استفاده قرار می گیرند (2016).
19. دانشگاه مجازی: یادگیری از راه دور (اینترنت، ویدیو، ایمیل)، روش اصلی ای است که برای 30 درصد دروس استفاده می شود (2014).
20. بی سیم: تلفن های وبی، دستگاه های دستی و... توسط 30 درصد مردم برای اینترنت، ویدیو و... مورد استفاده قرار می گیرند (2009).

کلان روندهای فناوری اطلاعات درباره 5 تا 10 سال آینده

در این بخش، به تشریح پیش بینی هایی درباره روندهای اصلی فناوری اطلاعات، درباره پنج تا ده سال آینده می پردازیم. تمام پیش بینی های ارائه شده در این بخش، بر مبنای روش های پیش بینی و آینده پژوهی مطرح بوده و مبتنی بر نظرات خبرگان مختلف (دارای تخصص های بین رشته ای) به دست آمده اند.

1. سریع تر، نیرومندتر و ارزان تر

در چند سال آینده، سخت افزارها، شبکه ها و نرم افزارها سریع تر، نیرومندتر و ارزان تر خواهند شد. اساسا این پیش بینی می تواند، بر مبنای استنتاج حاصل شود؛ برای نمونه، سخت افزار توان روز افزونی را در کاهش قیمت ها از خود نشان می دهد. این پیش بینی نسبتاً دقیق، توسط گوردون مور از شرکت اینتل انجام شد که نشان داد، میزان مقرون به صرفگی فناوری ریز تراشه، هر 18 ماه دوبرابر می شود. در خلال بازه 5 تا 10 ساله پیش بینی ما، اگر چه توسعه، اندکی کند خواهد شد؛ اما قانون مور همچنان برقرار خواهد بود. بر اساس این استنتاج انتظار می رود، شاهد ریز پردازنده هایی با همان قدرت  ابرکامپیوتر کری- 2(2-cray)، در سال 2006 باشیم. شبکه ها نیز پیشرفتی مشابه نرم افزار، از خود نشان می دهند؛ امروزه پهنای باند موجود تقریبا هر 1/5 سال چهار برابر می شود.

اگر چه کمی سازی بهبود نرم افزار نسبتا دشوار است؛ اما بی توجه به نوع نرم افزار که مد نظر شما است، می توانید شاهد پیشرفت عمده ای در دهه گذشته باشیم.

برای نمونه، سیر تکامل پایگاه های داده را در نظر بگیرید که با پایگاه های داده سلسله مراتبی و شبکه محور آغاز گردید و به پایگاه های داده شی گرا و رابطه ای ختم شده است. با توسعه بسته های نرم افزاری آفیس که با ویرایش گر متنی ساده ای آغاز گردید و به ویرایش گرهای چند کاربره پیچیده برای متن، ارائه ها، پایگاه های داده، محاسبات و... ختم گردیده است.

2. کوچک تر و تحرک پذیرتر

بررسی دنیای غرب، نقش تحرک پذیری را در تاریخ تشریح می کند. امروزه اکتشافات سیاره ای، همراه با فضاپیماهایی (به عنوان ابزارهای شناسایی و اکتشاف اولیه) است که در ارتفاع کم پرواز کرده، می چرخند و سیاره ها را کاوش می کنند. در بعضی نمونه ها، تحرک پذیری محدودی را بر سطح مریخ یا ماه، توسط خودرو یا پای پیاده تجربه کرده است. برای افزایش تحرک پذیری انسان، باید تمامی سیستم های مورد استفاده انسان، کوچک تر و متحرک تر شوند (به ویژه سیستم های کامپیوتر محور). روند کوچک سازی و متحرک سازی، غالباً ماهیتی تقاضا محور دارد.

سخت افزارها باید کوچک تر و کوچک تر شوند و شبکه ها و نرم افزارها نیز باید این تحرک پذیری سخت افزارها را پشتیبانی کنند. امروز، مینیاتورسازی (ریز سازی) یکی از مورد تقاضاترین روندهای سخت افزار است که موجب توانمندی کاربردهای نوینی چون کارهای رایانه ای همراه، تجارت الکترونیکی و کاربردهای پزشکی پیشرفته می شود. یکی از این مصادیق، کارت های هوشمند هستند که انتظار می رود تا پنج سال آینده، یک صفحه کلید نیز داشته باشد؛ به طوری که معادل کامپیوترهای شخصی میانه دهه 1980 باشد. از جمله نمونه های دیگر می توان، به فیلم های تلویزیونی که بر مبنای تقاضا پخش می شوند، تلفن های همراهی که به منظور برگزاری همایش های تصویری متحرک و به اشتراک گذاری اطلاعات (موقع پرواز) با دستیارهای دیجیتال شخصی (PDA) ترکیب می شوند، اشاره کرد.

امروزه، فناوری های مورد نیازی چون خطوط ارتباطی دیجیتال (DSL) یا پروتکل اینترنتی همراه  IP Mobile نیز در حال ظهور است که البته استانداردهایی نیز برای تضمین سازگاری آنان در سطح جهانی در حال تنظیم و تعیین است. این پیش بینی، بر مبنای روش های پیش بینی تقاضا محور و تلفیقی (ترکیب فناوری های موجود) به دست آمده است.

3. سازگاری، یکپارچگی و استانداردسازی هر چه بیشتر

در سال هایی نه چندان دور، یک روش مشترک به فناوری های جدید متفاوتی (خاص شرکت های جداگانه ای) منتج می شد. هر شرکتی که می توانست راه حل خود را بهتر مستقر سازد، سهم بیشتری از بازار را به دست می آورد و می کوشید تا شاید روزی، به صورت تک محصول (محصولی فراگیر، اما نه الزاماً کامل و مناسب)، بازار را تصرف کند؛ برای مثال، می توان به انجام این رویه در حوزه تأمین کنندگان راه حل های شبکه اشاره کرد که پس از رقابت های سخت و قراردادهای شبکه ای مختلف، سرانجام قرارداد اینترنتی PI/PCT پیروز گردید؛ از نمونه های دیگر، اختراع دستگاه های ضبط و پخش تصویری (VCR) است. فناوری شرکت سونی که بتا نام داشت، در مقابل فناوری VHS که هم اکنون استانداردی فراگیر (اما نه الزاماً کامل و مناسب) در کل جهان (یا حداقل بخش هایی که تلویزیون تماشا می کنند) است، شکست خورد.

این روزها همه می دانند که استانداردها، به شرکت هایشان کمک می کنند تا از سرمایه ها حفاظت کنند و کیفیت را افزایش دهند؛ اما در مقابل، راه حل های اختصاصی وابستگی به یک تامین کننده خاص را تشدید می کنند، حتی «بازیگران جهانی» در یک تلاش هماهنگ، در جست وجوی راه حل های استاندارد، برای فناوری های موجود یا جدید با هم مشارکت کنند. تأثیر قوی استانداردها بر افزایش سازگاری است که این فعالیت ها را به پیش می راند. هر چه فرآیندهای کسب و کاری بیشتر و بیشتری بر پایه راه حل های نرم افزاری بنا می شوند، بخش های بیشتر و بیشتری از یک سازمان، با رایانه کار می کنند و هماهنگی هر چه نزدیک تر، در سرتاسر زنجیره تامین، اهمیت افزون تری می یابد. در نتیجه، سازگاری پاسخی به این شرایط است و استانداردها بخشی از راه حل.

مشاهده مصادیق مختلف حاکی از آن است که این روند، در سال های پیش رو ادامه خواهد داشت (استنتاج). کاهش اندازه و هزینه در میکروالکترونیک از مدارات تخصصی خاص، به سمت سیستم های عمومی، برنامه پذیر و توکار منتهی می شود. پس از گروه های تاریخی که استانداردها را ایجاد می کردند (ایزو، انسی، و...)، تعاونی های بزرگی چون گروه مدیریت شی گرا (تپ) شکل گرفت که به صورت مشترک و موفق، بر روی فناوری های استاندارد شده کار می کنند (همچون زبان مدل سازی واحد: )LMU.

4. هوشمندتر و کاربردی تر

نسبت در حال کاهش قیمت به ارزش سیستم های ذخیره داده و سیستم های پردازش داده،به تداوم عادت نگهداری اطلاعات در درون سیستم ها یا ذخیره آن، در دستگاه های پشتیبان منتهی شود. به علاوه، توام با افزایش بخش هایی از زندگی روزمره که اطلاعات آنها، مورد مدل سازی، جمع آوری، پردازش و ذخیره قرار می گیرند، تنوع اطلاعات نیز مستمراً در حال افزایش است. این روند، روندی نسبتاً جوان، به سمت استخراج اطلاعات با ارزش از این دریای داده (اغلب بی نهایت عظیم) است (که داده کاوی نیز نامیده می شود).

به هر حال، سیستم های پیشرفته به واسطه توان پردازشی عظیم خود، می توانند در بردارنده مقدار و تنوع بسیار زیادی از اطلاعات باشند و در نتیجه، سطوح در حال رشدی از «هوشمندی» را ارائه دهند. جالب است بدانیم که این روش جبری، رویکردهای دیگری را که بر آموزش هوش حقیقی به کامپیوترها تمرکز دارند، از صحنه رقابت خارج می سازد. از آنجا که رایانه ها در حال ورود به زمینه های کاربردی جدیدی هستند، نیاز به واسطهای رایانه - انسان پیشرفته افزایش یافته است (به صورت تقاضا محور). برای کاهش زمان تحصیل و افزایش پذیرش آن در مجموعه کاربران ممکن، تعامل آسانی مورد نیاز است؛ برای نمونه می توان به بهبود مستمر در حوزه تجهیزات واقعیت مجازی اشاره کرد که موجب ارتقای نگاه و احساس ما نسبت به دنیاهای تولید شده به کمک رایانه شده است.

به هر تقدیر، هنوز هم تعامل از طریق صفحه های نمایش کلاه خودی (چسبیده به سر) و دستکش های داده، دشوار است و نیازمند ارزش های جدیدی برای تعمیق حس غوطه وری در دنیای مجازی است. واسطهای لمسی یا تولید و تشخیص صحبت، نمونه هایی از پیشرفت های فعلی در این زمینه هستند. رویکرد جامع «رایانه ای سازی فراگیر» نامیده می شود که به واسطهای تقریباً نامرئی و یکپارچه منتهی می شود؛ نمونه آن قلمی است که ضربان قلب نویسنده را ثبت کرده و داده ها را به منظور پردازش بیشتر، برای رایانه ارسال می کند.

فناوری های مخاطره آمیز

فناوری های مخاطره پذیر، فناوری هایی است که در آزمایشگاه های تحقیقاتی و اغلب در محیطهای آکادمیک (در مقابل محیط تجاری)، همچنان بدون تغییر هستند. واژه مخاطره پذیر به خطری که ذاتاً در تجاری کردن خیلی زود هنگام آنها وجود دارد، اشاره می کند. در ادامه از چند فناوری در حال ظهور و مخاطره پذیر نام می بریم که اگر به استعداد بالقوه خودشان پی ببرند، حدوداً در 5 تا 10 سال آینده، تأثیر شگرفی در یک یا بیش از یکی از ابعاد خواهند داشت. تهیه لیست جامع فناوری های مخاطره پذیری که امروزه در حال توسعه هستند، غیر ممکن است؛ اما چند مورد جذاب آن در ادامه آمده است:

تعیین هویت با استفاده از فرکانس های رادیویی: یک روش جدید نوآورانه برای تعیین هویت و ضبط داده ها، تعیین هویت با استفاده از فرکانس های رادیویی، به عنوان جایگزینی برای بارکدها، با یک تراشه که در شی ء یا بسته آن قرار گرفته، به همراه یک دستگاه خواننده اطلاعات که برای ردیابی آن شی ء به کار می رود، سر و کار دارد. مزایای این سیستم، حذف نیاز به تماس های در راستای خط دید، توانایی بررسی همزمان تعداد زیادی اشیا، و توانایی بررسی اشیا بی هیچ تلاش جدی است. کاربردها از انبارداری و تدارکات تا انتقال، برچسب زدن و پرداخت تغییر می کنند. اگر چه این سیستم ها امروزه مورد استفاده اند، اما پیش از اینکه به شکل گسترده به سیستم ها نفود کنند، لازم است که هزینه تراشه تعیین هویت، یا استفاده از فرکانس های رادیویی از سطح حدود 1 دلار کنونی، به میزان قابل توجهی کاهش یابد.

محاسبات بیولوژیکی: استفاده از دی ان ای، برای انجام محاسبات، به عنوان گزینه ای برای پردازنده های الکترو مغناطیسی که به دلیل امکان استفاده از آنها، برای انجام محاسبات موازی حجیم، مهیج هستند. محاسبات بیولوژیکی، در محیطهای آزمایشگاهی و در مورد مسائل محدودی انجام شده است که معروف ترین آنها مسئله فروشنده دوره گرد است که یک مسئله بهینه سازی به شدت محاسباتی است. گمان می رود که این فناوری حداقل 10 سال از استفاده تجاری فاصله دارد.

محاسبات کوانتومی: کاربرد اصول فیزیک کوانتومی که انجام محاسبات مختلف و زیادی را در فضای فیزیکی واحد میسر می سازد و چگالی بالقوه پردازنده ها را افزایش می دهد. محاسبات کوانتومی هم، موفقیت هایی در تجربه های آکادمیک کنترل شده داشته است؛ اما فاصله زیادی از کاربردهای تجاری دارد.

رمز نگاری کوانتومی: اصل عدم قطعیت هاینرنبرگ را به گونه ای در رمزنگاری به کار می گیرد که تجسس مخفیانه غیر قابل کشف، غیر ممکن می شود. این برنامه هم در مرحله آزمایشگاهی است.

ورودی خروجی صورت حقیقی: توانایی کنترل کامپیوترتان با صدا، دریافت خروجی به شکل صحبت، پیاده سازی های فعلی ورودی و خروجی صوتی مربوط به شرکت هایی همچون آی بی ام، فیلیپس.

سیستم های دراگون و Lernout & Hauspie: ونرانس توجهی به این امر ندارند که برای عملیات عام منظوره، یک رایانه به اندازه کافی خوب کار کند. الگوریتم های هوشمندانه و توان بیشتر، به تدریج این فرایند را یاری می کنند. بر خلاف سه فناوری قبلی، به نظر می رسد که این زمینه، بهبود کند در طول زمان را تجربه می کند که با یک اورکای ناگهانی متضاد است.

واقعیت مجازی: نام گروهی برای تکنیک هایی که احساس می کنند، تعامل با رایانه را در دنیای واقعی نسبت به دنیال رایانه ای، بیشتر دوست دارند. مثال های این فناوری گوشی های دنیای مجازی است که تصور جهان مجازی را ایجاد می کنند، یا پوشش مجازی بر روی دنیای حقیقی، شامل می شود. امروزه با توجه به تقاضای بسیار زیاد توان پردازشی برای ارائه یک تجربه کاربری واقع گرایانه، بیشتر سیستم های واقعیت مجازی، در کاربردهای نظامی استفاده می شوند؛ اما وقتی فناوری بیشتر در حد توان مالی اشخاص باشد، آینده بزرگی برای بسیاری زمینه ها، از جمله بازی هایی چون شبیه سازهای پرواز دارد.

کامپیوترهای قابل پوشیدن: به فناوری ای اشاره دارد که می تواند، به طریق غیر قابل رویت، با شخص حمل شود. این شامل نمایشگرهایی می شود که بر روی عینک به گونه ای تصویر می شوند که کاربر تجربه یک «واقعیت بزرگ شده» را داشته باشد، به گونه ای که اطلاعات دیجیتال روی دید او از دنیای واقعی قرار گرفته باشند. اگرچه بسیاری فناوری های اساسی این فناوری، امروزه موجودند؛ اما احتمالاً اندازه، طول عمر باطری، و پیچیدگی های پژوهشی، مانع رشد قابل توجه آن در طول چند سال آینده خواهند شد.

آموزش بی قید و شرط: توانایی رایانه ها برای یادگیری چیزهایی که برنامه نویس مد نظر نداشته است. این رستگاری هوش مصنوعی و سیستم های تطبیق پذیر، مستلزم دید واقعیت گرایانه و مفهوم گرایانه از جهان است. احتمالاً مشهورترین مدل جهانی واقع گرایانه حال حاضر، متعلق به سیکروپ است که شرکتی است که از دل یک کنسرسیوم تحقیق و توسعه آمریکایی متولد شده است. »پایگاه دانشی حس مشترک» که سیکروپ صاحب آن است، شامل یک میلیون قانون دستی وارد شده درباره جهان است؛ برای مثال یک گزاره از وب سایت آنها بیان می کند که حشره می داند که درختان معمولاً در هوای آزاد هستند، یا اینکه هنگامی که افراد می میرند، دیگر چیزی نمی خرند، یا اینکه شیشه های حاوی مایعات را باید به صورت راست بالا برد. وقتی پایگاه های قوانین شبیه پایگاه سکیروپ، به حد کمال برسند، خیلی کاربردها از جمله ترجمه و فهم زبان طبیعی، رفتار روبوت ها، و کنترل تطبیق پذیر و سیستم های امنیت در محیطهای صنعتی، به میزان زیادی بهبود خواهند یافت.

اتصال فراگیر: قابلیت کاربران برای اتصال به خدمات شخصی، شرکتی و عمومی، هر جا که هستند، از هر وسیله ای که استفاده می کنند، با امکان گشت زنی بین کانال های بی سیم یا باسیم، هر کدام که ارزان ترین، قابل اطمینان ترین یا امن ترین (بسته به ترجیح کاربران) هستند. این رستگاری و تکامل اتصال، مستلزم تغییرات و هماهنگ سازی های زیادی در فناوری های بی سیم و باسیم است که شبکه های خانه ای، اداری، کارخانه ای، سلولی، و شهری، با خدمات شبکه ای و کشف خود به خود پیچیده و مکانیزم های استاندارد پذیرفته شدن اقتصادی برای نرخ توافقی را شامل می شود. بسیاری قطعات این پازل وجود دارد که همه به صورت نسبتاً سریعی در حال حرکت اند و ما به آرامی در طول 5 تا 10 سال آینده، به این هدف نزدیک خواهیم شد.

تجارت فرد با فرد: معادل تجاری برای اتصال فراگیر، تجارت فرد با فرد مستلزم قابلیت داد و ستد سریع و امن (مثلاً توانایی خرید یا فروش پیشنهادات مملوس یا غیر مملوس)، بین هر دو موجود، خواه کاربران منحصر به فرد با دستگاه های اطلاعاتی بی سیم یا شرکت های چند ملیتی، است. این امر مدهای B2C،  B2Bو  P2Pرا در بر می گیرد.

همچنین مستلزم توانایی مدیریت الکترونیکی هر گونه وضعیت داد و ستد شامل خرید در یک قیمت ثابت، توافق یک به یک، یا یک حراجی است. تجارت فرد با فرد، با گام های جدید، همچون کیف پول های الکترونیکی همراه مطمئن، ظهور و هر فصل استانداردتر شدن، به سمت هدف غایی پیش می رود.

نسل بعدی فناوری اطلاعات

فاصله عظیم میان صنعت رکود زده فناوری اطلاعات امروز و روندهای پر لرزش مذکور در بالا، به این نکته اشاره دارد که ما اکنون در آستانه یک گذار عظیم فناوری قرار داریم؛ عظیم تر از آنچه در دهه 1980، کامپیوتر شخصی و در دهه 1990، اینترنت را پدید آورد. بحران اقتصادی که به دنبال انفجار دات کام بر جای ماند، ممکن است کمی تأخیر داشته باشد؛ اما همه انقلاب های فناوری به درون یک چرخه انفجار مشابه می رود. ظهور خطوط راه آهن، تلفن ها، رادیوها، مانند حباب دات کام، آینده نگری قوی طلب می کرد؛ اما چند سال پس از سقوط اجتناب ناپذیر، رشد اقتصادی تجدید شده و فعالیت های کاری محتاطتر موجب شد که این صنایع نوزاد، دوباره سر و صدای زیادی به پا کنند.

از سرگیری رشد مشابه، برای دات کام ها محتمل است. از دیدگاه اقتصادی به نظر می رسد که فعالیت های اقتصادی امروز مشترک است و باید به توسعه ادامه دهد. هنگامی که بحران اقتصادی دوره خود را طی می کند، سرمایه مخاطره پذیر هم برای حمایت از شرکت های نوپای جدید ظاهر می شود و خطوط پر ظرفیت به سطح جهش بحرانی 30 درصد می رسند که به زودی بازارهای بزرگی برای برانگیختن کاربردهای جدیدی که نیازها به پهنای باند زیادی دارند، تولید خواهد کرد. بنابراین، همراهان پروژه تک کست، موانع جدی بر سر راه نخستین موج خدمات تجارت الکترونیکی نسبتاً رو به جلو و مورد توجه قرار گرفته را پیش بینی می کنند که این احتمال رسیدن به سطح قابل قبول 30 درصد در خلال بازه زمانی جهش که تقریباً از سال 2005 تا سال 2010 طول می کشد، است.

علاوه بر این، در ضمن پایش های فناورانه، پروژه به این نتیجه رسیده است که پیشرفت در تشخیص صحبت، هوش مصنوعی، رایانه های پر قدرت، محیطهای مجازی و نمایشگرهای با دیواره مسطح (تخت)، در حال تولید یک واسط محاوره ای انسان - رایانه هستند. این روندهای پر قدرت، نسل آینده فناوری اطلاعات را تا حدود سال 2010 به سمت یک مسیر اصلی پیش خواهد راند. به هر حال، در این زمان، کلید وادار ساختن فناوری اطلاعات مورد استفاده امروزی به فعالیت های اجرایی، در دست واسط هوشمند است. نمونه های بسیار بیشتری از آنچه که بدان اشاره گردید، به وسیله کار آفرینان وبی(اینترنتی) در حال تولید و توسعه هستند، و به دلیل تقاضای مشتریان برای این منافع جدید جذاب، رقابت می تواند بیشتر شود. اینترنت هوشمند، باید به افراد این امکان را بدهد که به جای اینکه روی صفحه کلید خم شوند، هنگام خرید، کار، آموزش، و انجام اغلب امور اجتماعی، با یک فرد مجازی در اندازه واقعی، به راحتی و به طور طبیعی صحبت کنند.

اولین «نسل سیمی» دانشجویان دانشگاهی، در حال وارد شدن به بازار کار هستند که انتظار پهنای باند نامحدود و ویژگی های اینترنت پیشرفته ای را دارند که در کمپ ها با آن رشد و به آن عادت کرده اند. احتمال دارد مشکل آزار دهنده فروش بر خط سرگرمی ها- چالش مدیریت حقوق دیجیتال هم به زودی رفع شود که می تواند بازار بزرگی برای موسیقی، ویدئو، فیلم، و دارایی های ذهنی دیگر آزاد کند.

این بازارهای در حال ظهور برای زندگی مجازی (سیستم های چند رسانه ای تعاملی) کامل است و نسلی جدید از فناوری اطلاعات را ایجاد می سازد که بی نهایت جذاب است. چنان که روندهای بالا اشاره می کنند، مزایای عظیم این نسل آینده فناوری اطلاعات می تواند، تقاضا برای اینترنت هوشمند را افزایش داده؛ به گونه ای که حدود سال 2010 نتیجه دهد. ویژه نامه بیزینس و یک با عنوان «شگفت انگیزی کسب و کار الکترونیکی» در سال 2003 بیان می کند که «وب در همان سنی که تلویزیون رنگی به سود آوری رسید، سودآور خواهد شد».

پی نوشت:

* مقاله حاضر بر گرفته از نهمین شماره ماهنامه عصر فناوری اطلاعات می باشد که در فردودرین و اردیبهشت 85 منتشر شده است.

منابع:

1. روندهای موجود در فناوری اطلاعات و ارتباطات، اندیشگاه شریف.
2. توکلی کاشی، امیر؛ «آینده پژوهی؛ حلقه مفقوده در برنامه ریزی دراز مدت»، شرکت مهندسی هوافضای رها، سومین کنفرانس بین المللی مدیریت، دی ماه 1384.
3. پیش بینی فناوری چیست؟ (با نگاه به تجربه اروپا) نویسنده: آکسل زوئک
4. حرکت به سمت اینترنت هوشمند؛ تحقق کامل آرزوی کامپیوترهای هوشمند و تجارت الکترونیکی تا سال 2015، اندیشگاه شریف.
5. موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی
6. فناوری های اطلاعاتی در حال ظهور، اندیشگاه شریف، موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی.

7. Performance and Innovation Unit, Strategic Futures Team "A Futurist's Toolbox, Methodologies in Futures Work" September 2001.
8. www. number-10. gov.uk/su/meta.pdf.
9. www. number-10.gov.uk/output/page77.asp.
10. Dave Aron, Jeffery Sampler, Understanding IT(A Manager's Guide), Chapter 7 "The Future of IT", Prentice, 2003.
11. EMCC, Sector Futures )sec 1), The Future of IT-Now it's getting personal, European Foundation, 2004.
12. NGP, Information Technology Trends, 2002.