برنامه ریزی به عنوان یکی از وظایف اصلی مدیریت، دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای می باشد. مدیران بدون داشتن برنامه ریزی امکان تخصیص بهینه منابع مادی و غیر مادی، بهره گیری مناسب از امکانات و سرمایه ها و افزایش کارایی (Efficiency)، اثربخشی )Effectiveness) و بهره وری (Productivity) را ندارند.
با توجه به پیچیدگی های روزافزون محیطی، ضرورت شناخت محیط و پیش بینی آینده لازمه حرکتی صحیح، مفید و مؤثر می باشد.
عموماً مجموعه ها جهت برنامه ریزی از دو نوع برنامه برخوردارند: نخست، برنامه های راهبردی planning Scretigic که به وسیله مدیران عالی و مدیران میانی سازمان طرح ریزی می شوند تا هدف های کلی سازمان تأمین گردد (1) و دوم، برنامه های عملیاتی که با شیوه های برنامه های راهبردی می پردازند. در برنامه ریزی راهبردی، برنامه ها دارای افق زمانی بلندمدت می باشند که دامنه وسیعی از موضوعات داخلی و خارجی سازمان را در برگرفته و سیر اصلی را که باید مجموعه آن را طی نماید، معین می کند. راهبرد (Srtategy) حاصل می تواند نشانگر و هدایتگر حرکت آتی سازمان به سوی آینده باشد. یکی از افق های زمانی که می تواند در برنامه ریزی مورد توجه قرار گیرد، افق زمانی بیست ساله است که معمولاً به افق های میان مدت پنج ساله و کوتاه مدت یک ساله تقسیم می گردد. برنامه ها نیز در قالب های پنج ساله و یک ساله طراحی و اجراء می شود.
چشم انداز بیست ساله در حوزه دین
با توجه به ضرورت انجام برنامه ریزی راهبردی در حوزه های مختلف، ضرورت دارد که در فعالیت های فرهنگی و دینی نیز چنین برنامه هایی مورد اهتمام و توجه جدّی واقع شود. یکی از روش های مورد استفاده تدوین چشم انداز بیست ساله در حوزه دین می باشد. در تدوین چشم انداز بیست ساله حوزه دین باید به عناصر و عوامل گوناگونی پرداخته شود تا بتواند جامعیت لازم را متناسب با ماهیت و هویت دین، رسالت دین، افق زمانی بیست ساله، شرایط پیرامونی آن در سطوح محلی، ملّی، منطقه ای و جهانی و همچنین شرایط و توانمندی های درونی آن دارا باشد. در راستای ایفاء نقش ممتاز و برجسته و یگانه علماء دین در ایجاد و احیاء تمدن اسلامی و حضوری فعال در عرصه نهضت نرم افزاری در ابعاد مختلف فکری، علمی و اندیشه ای در سطوح مختلف ملّی، منطقه ای و بین المللی ضرورت دارد که مجموعه فعال در حوزه دین اهتمامی ویژه به امر برنامه ریزی و مدیریت راهبردی و تدوین چشم انداز بیست ساله حوزه دین داشته باشند.
فنّاوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) در محیط پیرامونی
امروزه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه های مختلف داخلی و خارجی حضوری بارز و فعال دارد. آشنایی و شناخت ابعاد و زوایای گوناگون آن و همچنین کاربردهای متفاوت آن، از ضروریات بررسی محیط پیرامون حوزه دین می باشد. توجه به فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در چشم انداز بیست ساله حوزه دین سبب ورودی صحیح، قوی و مدبرانه در این عرصه شده و می تواند باعث ایجاد و به کارگیری زمینه هایی جدید در فعالیت های مربوط به حوزه دین گردد. غفلت از این امر نیز می تواند دست کم باعث از دست دادن و واگذاری عرصه های بالقوه و بالفعل زیادی به رقبا گردد. در یک نگاه کلی شاید بتوان رابطه حوزه دین را با حوزه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات رابطه ای دوجانبه دانست که نسبت به یکدیگر اثربخش می باشند. چنین تأثیراتی در بعد نرم افزاری بیشتر جلوه می کند.
در شناخت فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان محیط پیرامونی، شناخت شرایط فعلی این فنّاوری و پیش بینی شرایط آتی آن، شناخت ظرفیت های نرم افزاری (Software)و سخت افزاری (Hardware) موجود و نیز شناخت زمینه ها و زیرساخت های حاضر و پیش بینی آنها در آینده در سطوح مختلف می تواند هدایتگر ما به سوی فرصت ها و تهدیداتی شود که از این ناحیه متوجه حوزه دین می باشد؛ فرصت هایی که در حال حاضر وجود داشته و جهت بهره گیری بهینه از آنها نیاز به برنامه ریزی و اقدام می باشد و همچنین تهدیداتی که با برنامه ریزی و اقدامات آگاهانه و هوشمندانه مانع تأثیرات منفی و یا حتی مخرب آنها بر حوزه دین می گردد.
البته چنین برخوردی با فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان محیط پیرامونی، حداکثر می تواند برخوردی منفعلانه، هر چند موفق باشد. جهت داشتن مواجهه ای فعّال و تأثیرگذار، طراحی و تولید فرصت های مطلوب و ممانعت از تولید و ایجاد تهدیدات نامطلوب و مخرب در آینده می تواند مد نظر و مورد برنامه ریزی قرار گیرد. وجود عناصر انسانی متخصص و متعهد به عنوان نقطه قوت در این زمینه خواهد بود. طبیعی است که بسیاری از ضروریات طراحی و اجراء چنین برنامه هایی، در خارج از مجموعه فعّال در حوزه دین می باشد، نظیر دولت، وزارتخانه ها و دستگاه های فعال در این امر؛ امّا با برنامه ریزی و تعامل پویا با مراکز و عناصر مربوطه می توان زمینه های لازم جهت ایجاد شرایط مطلوب را فراهم نمود.
به عنوان مثال، در صورت برنامه ریزی و ضرورت داشتن ماهواره ای اختصاصی جهت بهره گیری در فعالیت های حوزه دین در بیست سال آینده، از هم اکنون باید به فکر مهارت های لازم، محتوای لازم، نرم افزارهای لازم و سخت افزارهای مربوطه بود. ارائه برنامه های مختلف اطلاعاتی، ارتباطی و رسانه ای جهت مخاطبان گوناگون و متنوع در سطح جهان در ابعاد مختلف آموزشی، پژوهشی، تبلیغی، تهذیبی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می تواند به عنوان گوشه ای از چشم انداز بیست ساله حوزه دین در بُعد فنّاوری مطرح گردد. تعامل پویا و تأثیرگذار با جوامع مختلف بشری، مراکز علمی و پژوهشی، مراکز دینی و معارفی و سایر بخش ها، از نیازهای حضور فعّال و ممتاز در احیاء تمدن اسلامی و به کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات به شمار می آید.
فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در محیط داخلی
در محیط داخلی نیز فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه های گوناگون می تواند مورد بهره برداری مفید و مؤثر واقع شود:
1. عرصه آموزش
فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش آموزش های دین دارای کاربردی متنوع و زیادی است. بهره گیری مفید و مؤثر از این فنّاوری نیازمند داشتن نیروهایی متخصص و توانمند در این عرصه، محتوای آموزشی، امکانات و تجهیزات آموزشی، کادر آموزشی مجرّب در استفاده از این فنّاوری و سیستم های آموزشی و مدیریت آموزشی مناسب است. تهیه و تدارک محتوا و نرم افزارهای لازم در بیست سال آینده جهت ارائه آموزش های مورد نیاز مخاطبان گوناگون و متفاوت در سراسر جهان، از ضروریاتی است که نیازمند برنامه ریزی، سرمایه گذاری و تولید است که از هم اکنون باید در اندیشه آن بود. صرفاً تبدیل متن های چاپی به متن های دیجیتالی برای حضور موفق در این عرصه کفایت نمی کند. با توجه به قابلیت های بالا و متنوع بهره گیری از این فنّاوری، ضرورت دارد که محتوای آموزشی به صورت متن، صوت و تصاویر توأمان طراحی و ارائه شود.
توجه و تسلط به ابزارهای ارتباطی نظیر زبان های رایج در دنیا نیز به طور جدی موضوعیت خواهد یافت. همچنین لازم است اساتید و ارائه دهندگان آموزش های تخصصی نیز به این فنّاوری مجهز و مسلط شوند.
2. عرصه پژوهش
در عرصه پژوهش نیز با توجه به قابلیت های فنّاوری اطلاعات و ارتباطات می توان با سرعت و دقت بیشتری پژوهش ها را دنبال نمود و با ایجاد ظرفیت های جدید در پژوهش وارد عرصه های نو و روزآمد گردید تا بتوان متناسب با خواسته های جوامع در داخل و خارج از کشور و همچنین مخاطبان گوناگون، انواع پژوهش های بنیادی، کاربردی و توسعه ای را در این عرصه ارائه نمود.
پژوهشگران در دهه آتی می توانند با امکانات و روش هایی متفاوت از آنچه امروز مورد استفاده است، تحقیق نموده و به عمق و وسعت پژوهش ها بیفزایند. نتیجه چنین حرکتی، حضور فعّال و پرشور در مجامع و محافل علمی دنیا جهت ارائه راهکارهای مبتنی بر دین برای جنبه ها و عرصه های مختلف زندگی بشر خواهد بود. عنصر اساسی در این حرکت، تربیت پژوهشگرانی توانمند برای بیست سال آینده می باشد که باید از هم اکنون مورد اهتمام و برنامه ریزی قرار گیرد.
3. عرصه تبلیغ
در عرصه تبلیغ، به کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات دارای اشکال ملموس تری است. محتوای تبلیغی، مبلّغان کارآمد و عرصه های جدید تبلیغی، از مشخصه های به کارگیری این فنّاوری خواهد بود. تربیت قشرهای مختلف جامعه دینی با آموزه های گوناگون تبلیغی دینی، باعث اشاعه و گسترش فرهنگ دینی در عرصه های مختلف زندگی مؤمنان در سطوح مختلف فردی، گروهی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی می گردد. ضمن اینکه حضور فعال و اندیشمندانه در عرصه تبلیغ با توجه به در دست داشتن خمیرمایه قوی معنوی، باعث نفوذ و بسط اندیشه و تفکر اسلامی در گستره جهان خواهد شد.
4. عرصه تهذیب
با بهره گیری از این فنّاوری در عرصه تهذیب می توان دسترسی به آموزه های اخلاقی و معنوی و همچنین ارتباط با مراکز و اشخاص ارائه کننده چنین زمینه هایی را بیشتر نمود و از نشر مطالب انحرافی و یا غلوآمیز در خصوص حقایق دینی و معنوی جلوگیری کرد.
5. سایر عرصه ها
فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه هایی چون: مدیریت در بخش ها و مراکز فعال در حوزه دین نیز می تواند دارای کاربردهای متنوعی باشد. این فنّاوری همچنین در عرصه هایی مانند: استفتاء، محاسبه و پرداخت خمس یا زکات نیز می تواند فعالیت در قالب هایی چون: پایگاه اینترنتی، وبلاگ و چت را فراهم آورد.
پی نوشت ها: