بشریت در طی چند سال گذشته قدم در دنیای جدیدی گذاشته است که بدون شک یکی از مهم ترین دستاوردهای آن تحول و دگرگونی اساسی در مورد چگونگی نشر اطلاعات است. وبلاگ (Weblog) و یا بلاگ (Blog)، نمونه ای در این زمینه بوده که با توجه به ماهیت اینترنت، ویژگی دو طرفه بودن وب و تنوع خواسته استفاده کنندگان، در کانون توجه علاقه مندان قرار گرفته و ما امروزه شاهد رشد و گسترش چشمگیر آن هستیم.
واژه «وبلاگ»، از جمله واژه های جدیدی است که قدم در عرصه ادبیات جهانی اینترنت گذاشته است. وبلاگ، یک صفحه وب و یا صفحه ای که مشابه یک روزنامه شخصی و با قابلیت دستیابی عموم کاربران به آن است که بر اساس یک نظم خاص نشان دهنده شخصیت مؤلف و یا مؤلفان آن می باشد. این صفحه، بر مبنای یک ساختار زمانی شکل می گیرد و خوانندگان آن همواره در ابتدا جدیدترین مطلب و یا مطالب منتشر شده را مشاهده می کنند و در صورت تمایل، آن را مطالعه می نمایند. بیشتر وبلاگ ها دارای یک خط فکری خاص هستند و به نوعی آن را دنبال می کنند. از این رو، در صورتی که یک بلاگر به موضوع فناوری علاقه مند باشد، با جمع آوری مطلب از منابع متفاوتی نظیر: نمایشگاه ها، سمینارها و یا پایگاه های دیگر، آنان را با فرمت مورد نظر در بلاگ خود ثبت و در اختیار مخاطبان خود قرار می دهد، همچنین در صورتی که یک بلاگر علاقه مند به شناخت یک بیماری خاص باشد و مسائل علمی آن را به نوعی دنبال نماید، مقالات و موضوعات جدید منتشر شده در مورد بیماری مورد نظر را بر روی بلاگ خود منتشر می کند و یا یک بلاگر علاقه مند به مسائل اقتصادی، با جستجو و یافتن مقالات جدید در حوزه اقتصاد، آنها را بر روی بلاگ خود ارائه می نماید.
برخی از وبلاگ نویسان نیز از وبلاگ خود به منزله یک آلبوم عکس و یا بریده روزنامه ها استفاده می نمایند. زمانی که بلاگر یک پیوند (Link) مناسب را در این خصوص پیدا می کند و یا اطلاعات خاصی را که قصد به خاطر سپاری آنها را دارد بر روی وبلاگ خود قرار می دهد. وبلاگ یک محیط الکترونیکی قابل جستجو را فراهم می کند که کاربران می توانند با استفاده از یک مرورگر وب در هر نقطه ای از جهان به محتویات آن دسترسی داشته باشند. یکی از ویژگی هایی که در تمامی وبلاگ ها رعایت می شود، تقویم اطلاعاتی یا ماهیت انتشار و استقرار اطلاعات بر روی وبلاگ بر اساس یک نظم زمانی خاص است. وبلاگ، مشابه یک مجله و یا روزنامه برخط (online) می باشد که مؤلف آن می تواند در زمان دلخواه، اطلاعاتی را درخصوص موضوعات گوناگون درج و منتشر نماید. تعداد زیادی از وبلاگ ها دارای مجموعه ای جالب و ارزشمند از پیوندها به پایگاه وبلاگ ها و یا پایگاه هایی می باشند که مؤلف وبلاگ آنان را مثبت و مفید ارزیابی می نماید.
ورود وبلاگ به ایران
پدیده وبلاگ در ایران در سال 1380 ش شکل گرفت که اولین وبلاگ نویس وبلاگ خود را با نام «سلمان» ساخت. وقتی سلمان جریری، 22 ساله ساکن تهران و دانشجوی مهندسی کامپیوتر صنعتی شریف، در 16 شهریور همان سال اولین وبلاگ فارسی را درست کرد، فکر نمی کرد که حدود 2 ماه بعد با انتشار یک راهنما و آماده کردن چند قالب پیش ساخته، توسط یکی دیگر از فعالان اینترنتی این پدیده تا این اندازه در بین کاربران ایرانی گسترش پیدا کند. با ظهور پرشین بلاگ، اولین ابزار وبلاگ نویسی فارسی در سال 1381 ش وبلاگ نویسی به سرعت در میان کاربران اینترنتی به ویژه جوانان رواج پیدا کرد. پس از مدت کمی، زبان فارسی به چهارمین زبان وبلاگ نویسی در دنیا تبدیل شد (1383 ش) و اندکی بعد، ابزارهای دیگری مانند بلاگفا و بلاگ اسکای نیز کار خود را شروع کردند.
وبلاگ های مذهبی
پس از گذشت قریب چهار سال از ورود وبلاگ به ایران و استقبال بی نظیر کاربران اینترنتی از این پدیده جدید، شاهد رشد روزافزون انواع وبلاگ ها در زمینه های مختلف هستیم. بی شک، در جامعه ای با ساختار دینی و باورهای مذهبی هر پدیده ای، هر چند در محیط مجازی، خیلی زود رنگ و بوی مذهبی به خود می گیرد و وبلاگ هم از این امر مستثنا نیست. البته این جریان فقط به ایران مربوط نیست و در سایر کشورها نیز به صورت های متفاوت مشاهده می شود.
جستجوی وبلاگ های مذهبی
یکی از معایب وبلاگ های ایرانی، عدم دسترسی به آنها از نظر موضوعی است. اگر چه این کاستی در سایر نقاط دنیا هم تا حدودی وجود دارد، اما در ایران هنوز هیچ راهنمای اینترنتی برای معرفی وبلاگ های ایرانی به صورت عمومی یا تخصصی وجود ندارد. بیشتر کاربران هم به دلیل عدم آشنایی با راهنماهای جهانی و عدم ثبت وبلاگ خود در این راهنماها یا مواجهه شدن با مشکل شناسایی زبان فارسی در این راهنماها، از ثبت وبلاگ خود در چنین راهنماهایی خودداری می کنند و در نتیجه، اطلاعات مربوط به وبلاگ های فارسی را جز از طریق موتورهای جستجوی عمومی مانند گوگل و یاهو، در هیچ جای دیگر نمی توان پیدا کرد. ابزارهای وبلاگ نویسی فارسی نظیر پرشین بلاگ و بلاگفا تا حدودی این مشکل را حل کرده اند؛ اما دارای نارسایی های زیادی هستند که در این نوشتار مجال پرداختن به آنها وجود ندارد. پرشین بلاگ در بخش مذهب تعداد 2400 وبلاگ و در بخش عرفان 1638 وبلاگ را ثبت کرده است؛ ولی نگاهی اجمالی به این وبلاگ ها روشن می کند که بیش از 80% آنها یا روزآمد نمی شوند یا موضوع آنها در واقع، دین و مذهب نیست. در کنار اینها وبلاگ هایی وجود دارند که در بخش های دیگر مانند: سیاسی، اجتماعی، شخصی، روزنوشت، علمی و حتی طنز ثبت شده اند، اما دارای مطلب دینی و احکام نیز هستند.
همین مشکل، در بلاگفا هم مشاهده می شود. در این سیستم نیز که دارای جستجوی وبلاگ ها می باشد، طبق تحقیق به عمل آمده، با کلیدواژه مذهب 145 وبلاگ بازیابی شد؛ اما این سیستم جستجوی خود را در عنوان، توضیحات، نام نویسنده و نام کاربری وبلاگ ها انجام می دهد. بنابراین، دارای سیستم جستجوی موضوعی صرف نیست. در همین ابزار، با کلیدواژه هایی چون: »دینی» 60 وبلاگ، »شیعه» 14 وبلاگ و »اهل سنت» 5 وبلاگ بازیابی شد. سایر ابزارهای وبلاگ نویسی مانند بلاگ اسکای و میهن بلاگ نیز از امکان جستجو یا معرفی وبلاگ ها برخوردار نیستند. البته گویا پایگاه مجله موعود قصد راه اندازی سیستمی به نام Islamicblog برای وبلاگ نویسان مذهبی دارد که در مورد درستی این خبر تا کنون مطلبی در جایی ثبت نشده است. شاید با راه اندازی چنین سیستمی مشکلات وبلاگ نویسان اسلامی کمتر شود.
(http://mouood.com/index.php)
مسئله دوم، عدم روزآمد شدن وبلاگ هاست؛ به طوری که در دنیا نسبت وبلاگ های ثبت شده به وبلاگ های فعال 60% تا 85% است. این نسبت در ایران به 70% تا 80% می رسد؛ یعنی حدود 80% از وبلاگ های ثبت شده روزآمد نمی شوند. در مورد وبلاگ های مذهبی چیزی حدود 7 تا 8 وبلاگ وجود دارند که پس از گذشت مدت طولانی هنوز روزآمد نشده اند و یا نشانی خود را بدون درج نشانی جدید تغییر داده اند و یا در سیستم بلاگفا، تعداد زیادی وبلاگ مذهبی ثبت شده است؛ ولی مدت هاست که هیچ مطلبی در آنها درج نشده است.
افزون بر این، می توان به ارائه وبلاگ های غیر مذهبی در فهرست وبلاگ های مذهبی یا برعکس اشاره کرد، مانند وبلاگ «مرده شورها را چه کسی می شوید؟»
(http://sampuraziz.persianblog.com)
که یک وبلاگ کاملاً سیاسی است؛ اما در فهرست وبلاگ های مذهبی پرشین بلاگ ثبت شده است. ضمن اینکه تعداد بسیاری از وبلاگ های ضد مذهب به فهرست وبلاگ های مذهبی راه یافته اند. بنابراین، هیچ راه مطمئنی برای یافتن تعداد وبلاگ های مذهبی در حال حاضر وجود ندارد و به نظر می رسد بهترین شیوه مرور پیوندها، در وبلاگ هایی است که تا حدودی در این زمینه شناخته شده هستند مانند وبلاگ «منبرنت» (www.menbar.persianblog.com) که در آن می توانید بسیاری از وبلاگ های مذهبی و دینی روزآمد، پایگاه های علوم اسلامی، پایگاه های مراجع و مجتهدان دینی را ببینید. وبلاگ «جارچی» (http://www.jaarchi.com) نیز برخی از وبلاگ های مذهبی را معرفی کرده است.
دسته بندی وبلاگ های مذهبی
هنوز برای هیچ یک از وبلاگ ها در ایران دسته بندی جامعی وجود ندارد و بسیاری از وبلاگ ها در زمینه های کاملاً متفاوت عرضه می شوند. از نظر نوع محتوا نیز وبلاگ های مذهبی ایرانی در دسته های متفاوتی قرار دارند، مانند: 1. مذهبی؛ 2. فرهنگی-مذهبی؛ 3. سیاسی-مذهبی؛ 4. اجتماعی-مذهبی؛ 5. سیاسی-فرهنگی-مذهبی؛ 6. شخصی-مذهبی؛7. احکام؛ 8. فرقه های مذهبی؛ 9. دینی-مذهبی-علمی.
البته این دسته بندی در جایی به ثبت نرسیده است؛ ولی بیشتر وبلاگ های موجود در حیطه مذهب، در یکی از این گروه ها قرار می گیرند؛ با این توضیح که غالب وبلاگ های مذهبی ایرانی در دسته های سوم و پنجم قرار دارند.
محتوای وبلاگ های مذهبی
بیشترین محتوای وبلاگ های دینی و مذهبی ایرانی را اخبار مذهبی و دینی، احادیث، روایات، نظرات مجتهدان درباره انواع مسائل روز، مناسبت های دینی و مذهبی و همچنین برداشت های شخصی نویسندگان وبلاگ ها تشکیل می دهند و معمولاً این اخبار به گونه ای با اخبار سیاسی و اجتماعی همراه هستند. از مواردی که کمتر دیده شده، می توان به دانلود مداحی و مولودی های مذهبی اشاره کرد، مانند وبلاگ «بار الها عطر گل کی خواهد آمد؟»
(http://atregol.blogfa.com)
برخی از کاستی هایی که در وبلاگ های مذهبی ایرانی دیده می شوند عبارت اند از: انتخاب عنوان های نامناسب برای وبلاگ ها که بیانگر پوشش موضوعی وبلاگ نیستند؛ استفاده از تصاویر با گرافیک بالا و یا موسیقی و صفحات خوش آمد گویی که مدت زمان باز شدن وبلاگ را به شدت افزایش می دهد و مناسب وبلاگ های مذهبی نیست؛ استفاده از زمینه های سیاه و تیره که در اغلب وبلاگ ها مذهبی دیده می شود و بالاخره اینکه حجم بسیار بالایی از این وبلاگ ها را دیدگاه های شخصی آمیخته با وقایع سیاسی تشکیل داده است و بحث و جدل منطقی، معرفی پایگاه های اسلامی-علمی و علوم حوزوی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
البته آنچه در اینجا گفته شد، شامل تمام وبلاگ های مذهبی و دینی نمی شود؛ بلکه بیشتر آنها از این نوع کاستی ها برخوردارند؛ مثلاً در وبلاگ «احکام شیعه»
(http://ahkam-shia.blogfa.com)
نویسنده وبلاگ به بررسی نظرات مجتهدان شناخته شده درباره مسائل روز پرداخته است و یا وبلاگ «صد حدیث»
(http://sadhadis.persianblog.com)
که در زمینه احادیث فعال است.
تعداد وبلاگ ها در میان سایر فرق مذهبی، از جمله اهل تسنن، بسیار کم و انگشت شمار است. در این زمینه، وبلاگ «آنچه از اهل سنت می خواهید بدانید» (http://sonnat.blogfa.com) به تازگی کار خود را شروع کرده است. برخی از وبلاگ ها هم به طور اختصاصی مطالب خود را به یکی از امامان و ائمه اطهار (ع) یا شخصیت های بزرگ اسلامی و دینی همچون امام خمینی (ره) و یا شهداء اختصاص داده اند؛ مانند وبلاگ «هیئت یا حسین (ع)» (http://h-yahosein.persianblog.com) و یا وبلاگ «او خواهد آمد» که درباره شخصیت حضرت مهدی (عج) می باشد.
(http://zohormahdi.persianblog.com)
سخن آخر
همراه با ورود یک پدیده جدید به دنیای اینترنت و اطلاع رسانی، تا مدتی تمام نگاه ها به سمت آن پدیده می باشد؛ اما پس از مدتی با توسعه فناوری و ورود فناوری و ابزارهای جدیدتر کم کم پدیده قبلی فراموش می شود؛ ولی خوشبختانه این اتفاق در مورد وبلاگ هنوز به وقوع نپیوسته است و روزبه روز در میان کاربران اینترنت جذاب تر می شود. آنچه در اینجا حائز اهمیت است، رشد کیفی وبلاگ هاست و نه رشد کمی آنها. عواملی مانند استمرار در وبلاگ نویسی، روزآمد کردن های مرتب، ارائه مطالب موثق و مستند، ارائه پیوند (Link) به مطالب پایگاه های شناخته شده در هر موضوع، احترام به حقوق یکدیگر و رعایت حق مؤلف در دنیای وبلاگستان، از جمله مواردی هستند که به رشد کیفی یک وبلاگ کمک شایانی می کنند.
وبلاگ های دینی و مذهبی با رعایت موارد فوق و افزایش جنبه اطلاع رسانی دینی و اسلامی علاوه بر ثبت خاطرات روزمره و داستان های دینی می توانند ابزار بسیار مناسبی برای آموزش و پرورش استعدادهای دینی و اسلامی جوانان و نوجوانان به شمار روند. افزون بر این، حضور متخصصان مسائل دینی و طلاب حوزه های علمیه می تواند با توجه به سادگی استفاده از ابزارهای وبلاگ نویسی، گام بزرگی در معرفی علوم اسلامی به شمار رود.
نکته آخر اینکه به نظر می رسد برای بیان حقایق و معرفی اسلام واقعی و تفکیک مذاهب و فرق این دین آسمانی، ظهور وبلاگ هایی به زبان های بین المللی از جمله انگلیسی در آینده ای نه چندان دور ضروری باشد. نمونه چنین وبلاگ هایی در کشورهایی مانند مالزی بسیار دیده می شود، همچون وبلاگ
Al-Muhajabah's Islamic Blogs (http://www.muhajabah.com/islamicblog/index.php)
که در واقع شامل سه وبلاگ در زمینه: اسلام و زنان، آیات قرآن و مقالات اسلامی به زبان انگلیسی است که در کشور آمریکا فعالیت می کند و یا وبلاگ
Islamic Blog Adfund (http://adfunk.blogspot.com)
که به همت یک مسلمان مالزیایی نوشته می شود.
پی نوشت: