حجة الاسلام سجادی: 310 نرم افزار و بیش از 400 پایگاه اسلامی را شناسایی کردیم.
در ابتدای مراسم، حجة الاسلام سجادی، عضو هیئت مدیره شرکت تعاونی مراکز اطلاع رسانی علوم اسلامی، با راهگشا و مثبت خواندن برپایی چنین جشنواره هایی در بالندگی داده پردازی اسلامی به روند برگزاری جشنواره اشاره کرد و گفت: تصمیم اولیه جهت برپایی این جشنواره پیرو پیشنهاد وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1382 شکل گرفت و جهت انجام امور اجرایی جشنواره کمیته کاری تشکیل شد. این کمیته، تصمیمات کلی خود را در دو زمینه: تدوین مراحل داوری، عناوین کلی و مهم محصولات نرم افزاری و میزان امتیازات لازم در هر گروه تنظیم کرد.
دبیرخانه در نخستین گام، اقدامات گسترده ای را جهت شناسایی آثار انجام داد و موفق شد 310 عنوان نرم افزار و بیش از 400 پایگاه اسلامی را شناسایی کند که از این میان، 42 اثر پس از دو مرحله بررسی برای داوری نهایی برگزیده شدند. این آثار در چهار رده موضوعی: اطلاع رسانی، متون، صوتی و تصویری و آموزش جهت داوری نهایی تقسیم بندی شدند. سرانجام، نتیجه نهایی داوری در فهرست ها و نمودارهای مختلف به مسئولان مربوطه ارائه گردید.
در ادامه، آیة الله کورانی، مسئول مرکز معجم فقهی آیة الله گلپایگانی، به ایراد سخنرانی پرداخت و با تأکید بر اهمیت علم در اسلام و تشویق قرآن و روایات به دانش اندوزی گفت، انقلاب اسلامی ایران مقدمه ای برای انقلاب جهانی حضرت مهدی(ع) است. بنا بر روایات، قبل از ظهور امام زمان(عج) یک نهضت علمی بزرگ از قم شروع شده، سراسر جهان را فرا می گیرد که امروز شاهد به بار نشستن جوانه های این نهضت علمی هستیم. امروز بحمدالله قم در هر زمینه ای از علوم اسلامی سرآمد است و اکنون شاهدیم که سربازان امام زمان(عج) با به کارگیری فنّاوری جدید، گام های مؤثری در گسترش علوم اهل بیت(ع) برداشته اند و از این جهت نیز قم منشا تولید و انتشار علم در جهان شده است. امیدواریم با گسترش این نهضت علمی زمینه ساز ظهور آقا امام زمان(عج) باشیم.
طالب پور: حوزه های علمیه به فکر تولید محتوای دینی باشند نه تولید ابزار.
در ادامه مراسم، آقای طالب پور، مدیر مؤسسه تبیان، به بیان گوشه ای از نخستین فعالیت های رایانه ای علوم اسلامی پرداختند. وی شروع این فعالیت ها را به سال های 65 و 66 نسبت دادند و افزودند: در سال 66 با همکاری مرکز تحقیقات مخابرات، رایانه ای در اختیار ما قرار گرفت و ما به گردآوری اطلاعات و مطالب جهت سهول الوصول کردن آنها از طریق رایانه اقدام کردیم. در سال اول فعالیت، سرعت کار بسیار پایین بود؛ ولی می توان گفت که مقدمه خیلی از کارها در آن سال فراهم شد.
در سال 67 طی جلسه ای در خدمت آقای خاتمی که وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودند، قراردادی در زمینه ده جلد اول بحارالانوار منعقد کردیم. در آن سال به محضر حضرت آیةالله العظمی زنجانی رسیدیم و نظر شرعی ایشان را در مورد استفاده از سهم مبارک امام در پیشبرد این گونه فعالیت ها جویا شدیم. ایشان استفاده از سهم مبارک امام را در این زمینه، از مصادیق بارز مصرف سهم امام خواندند.
وی همچنین به جلسه ای که با مقام معظّم رهبری داشتند، اشاره کردند و افزودند: بعد از طرح این مسئله از طرف ما، رهبر معظّم انقلاب از این موضوع به گرمی استقبال کردند و این دیدار مقدمه ای شد تا فعالیت ها را به صورت منسجم تر و صحیح تر پیش ببریم.
وی در ادامه با اشاره به اینکه از بزرگ ترین مخاطرات این عرصه، بسنده کردن به مسئله سهل الوصول کردن منابع است، خواستار آن شدند تا اندیشمندان و متخصصان به جای این کار به تولید محتوا بپردازد و به گونه ای نشود که ابزار از طرف حوزه فراهم شود و دیگران تولید محتوا کنند؛ بلکه جایگاه محتوا و تولید فکر را در حوزه و مراکز دینی حفظ کنند و ارتقاء دهند.
سمیعی: حوزه های علمیه با تولید نرم افزار سطح بین المللی خود را بالا بردند.
سپس محمد سمیعی، رئیس پژوهشکده فرهنگ، ارتباطات و هنر نیز سخنانی ایراد کردند. وی در این سخنان با اشاره به فراز و فرودهای دو دهه فعالیت در زمینه نرم افزارهای علوم اسلامی در حوزه علمیه قم ، به تحلیل این فعالیت پرداختند.
سمیعی، ارتباط بین حوزویان و دانشگاهیان و تربیت حوزویانی که به دانشگاه گرایش دارند و نیز دانشگاهیانی که به حوزه روی آورده اند را از برکات انقلاب اسلامی برشمرد و در ادامه گفت: از طریق ارتباط بین حوزه و دانشگاه، افق های تازه ای هم در دانشگاه ها و هم در حوزه های علمیه پدیدار شد. یکی از این افق ها، تحقیقات بین رشته ای بود که باعث بروز نوآوری های فراوانی شده است. در دنیای امروز، نوآوری در کنار قبول حقیقت و فناوری سه عامل پیشرفت و توسعه جوامع بشری اند.
وی از عوامل ارتقاء در تولید نرم افزارهای علوم اسلامی را فعالیت های بین رشته ای افرادی در این زمینه دانست. و پرورش افرادی را که نیاز حوزه را به ابزاری چون رایانه درک کرده اند و علم رایانه را هم به خوبی می دانند، زمینه ساز بروز نوآوری در عرصه تولیدات رایانه ای علوم اسلامی خواند.
سمیعی، فعالیت ها و برنامه ها را در زمینه نرم افزار علوم اسلامی به دو حوزه تقسیم کرد:
- حوزه اطلاع رسانی (مدیریت اطلاعات پژوهشی)؛
- حوزه ای که رایانه را به عنوان رسانه در جهت ترویج و تبلیغ علوم معرفتی در خود جای داده است.
وی در ادامه گفت: برنامه های حوزه اطلاع رسانی به دو دسته اند: نخست، برنامه هایی که منابع اصلی را سامان می دهند، مثل معجم الفاظ احادیث شریفه، و دوم برنامه هایی که منابع تحقیقاتی را حمایت می کنند و دسترسی به منابع پژوهشی را آسان می کنند و برای مخاطبان عام طراحی می شوند.
اما در حوزه دوم، برنامه هایی که دارای مخاطب عام بودند، برنامه هایی بودند که به اینترنت و نرم افزارها به عنوان یک رسانه توجه می کردند. تصور بنده این است که در حوزه علمیه کار از دسته اول شروع شد و هرچه گذشت به دسته دوم نزدیک تر شد؛ اما هیچ کدام از این دو دسته هنوز در نهایت شکوفایی ارائه نشده اند.
وی مشکل موجود در مورد دسته اول را مشکل اقتصادی برشمرد و گفت: در مورد این نرم افزارها مخاطبی که بتواند از جهت اقتصادی سیستم را تأمین کند، وجود ندارد و تولید نرم افزارهای علوم اسلامی نیازمند پشتیبانی و تخصیص یارانه است، هرچند که مدیریت سیستم های یارانه ای در کشور ما مشکلات خاص خود را دارد.
سمیعی همچنین مشکل موجود در مورد دسته دوم را نبود فرهنگ لازم در زمینه مالکیت معنوی و فکری برشمرد و افزود: در کشور ما به علل مختلف تاریخی و فرهنگی، بحث اقدام به مالکیت فکری و کالای معنوی چندان جدی گرفته نشده است. به همین جهت، کپی های غیر مجاز باعث اُفت وضعیت مالی شرکت های تولیدکننده می شود که این افت از جهتی قابل بررسی است و آن اینکه اگر کپی رایت را در داخل کشور بپذیریم، ولی کپی رایت نرم افزارهای خارجی را از این امر استثنا بدانیم، قیمت نرم افزار را پایین آورده ایم؛ یعنی پیش زمینه ذهنی مردم ما قیمت پایین در مورد نرم افزارهاست.
بهترین راه برای رفع این مشکل، فرهنگ سازی است استفاده کنندگان از نرم افزارهای اسلامی اگر بدانند که کپی رایت از نظر شرعی مجاز نیست، به سوی این عمل نمی روند.
وی در ادامه سخنان خود نرم افزارهای اسلامی را در ایران از موفق ترین نرم افزارها دانست و با اشاره به حضور گسترده مراکز اسلامی در نمایشگاه ها و استقبال چشمگیر مردم از بخش نرم افزارهای اسلامی نمایشگاه ها، خواستار توجه ویژه به این نرم افزارها به عنوان یکی از مهم ترین اقلام صادرات فرهنگی کشور شد.
آقای سمیعی در پایان سخنان خود، پنج مورد از تأثیرات تولید دیجیتالی اطلاعات در حوزه علوم دینی را به شرح ذیل برشمردند:
- تأسیس شرکت تعاونی مؤسسات اطلاع رسانی اسلامی بعنوان تشکلی منسجم؛
- توان مراکز اسلامی در برقراری رابطه بین اقتصاد و تولید دیجیتالی محصولات دینی؛
- پیشگامی حوزه در استفاده از نرم افزار و اینترنت که در نهایت باعث ورود و عرضه سالم تر و بهتر این دو مقوله در ایران شد؛
- بین المللی کردن حوزه به گونه ای که حوزه علمیه توانست با تولید نرم افزار و فعالیت در فضای دیجیتال، سطح بین المللی خود را بالا ببرد و خود را به عنوان یکی از مراکز فعال و تأثیرگذار در این عرصه معرفی کند؛
- رشد سریع در مقاله نویسی تخصصی و تولید علم با تکیه بر فناوری اطلاعات.
وزیر ارشاد: این جشنواره یک خیز عظیم در زمینه فناوری اطلاعات در عرصه علوم اسلامی است.
در این جشنواره، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی، آقای مسجد جامعی نیز حضور داشتند که در ادامه به ایراد سخن پرداختند.
ایشان با بررسی نخستین نمایشگاهی که مجموعه مراکز فرهنگی در حوزه فناوری اطلاعات دینی در سال گذشته برگزار کرده بودند، برگزاری نخستین جشنواره نرم افزاری علوم اسلامی را به عنوان یک خیز عظیم فناوری اطلاعات در عرصه علوم اسلامی برشمردند. ایشان همچنین با اشاره به اینکه در حوزه تفکرات اسلامی چند قطب عمده در سطح جهان، مانند ایران، مصر و عربستان شناخته شده اند، نگاهی را که در سطح رسانه ای جهانی به ایران شده است، بسیار متمایز و ویژه دانستند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین افزودند: در باب تولیدات، حوزه دین در جاهای مختلف دنیا مورد توجه خاص است و این مقوله روزبه روز در حال گسترش است؛ به عنوان نمونه، در معرفی کتاب سال در حوزه دین با انبوه کتب ارائه شده مواجه شدیم که این مورد، هر سال رشدی چشمگیر به خود می گیرد. امسال، حجم مطالعات به حدی بود که جهان را از نظر جغرافیایی به 5 قسمت تقسیم کردیم و در هر قسمت به معرفی پنج اثر برگزیده پرداختیم. آقای مسجد جامعی در ادامه با مقایسه آمار منتشره از سوی مخابرات مبنی بر وجود سه میلیون کاربر اینترنتی و آمار موجود از شمار (تیراژ) دو میلیونی مطبوعات و یک میلیونی چاپ کتب در کشور، برابری آمار کاربران اینترنتی و آمار ارائه شده در زمینه نوشتارهای مکتوب را جالب توجه خواندند و گفتند: با توجه به گسترش روزانه استفاده از اینترنت برای حضور در جمع شبکه های اینترنتی در سطح ملی و بین المللی، نیازمند سازماندهی مناسب اطلاعات هستیم.
ایشان در پایان سخنان خود به مواردی از برنامه چهارم اشاراتی داشتند و افزودند: در برنامه چهارم توسعه در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، بر تولید محتوا تأکید خاص شده است و در نمایشگاه نرم افزارهای قرآنی که در سال گذشته برگزار شد، تولید محتوا از جانب تولیدکنندگان به صورت جدّی مدنظر قرار گرفته بود. اما یکی از چالش های موجود که توسط تدوین کنندگان برنامه چهارم مدنظر واقع شده، در معرض خطر قرار گرفتن زبان فارسی است و در این برنامه به حضور وسیع تر و مؤثرتر زبان فارسی در محیطهای مجازی اشاره شده است که در این زمینه تجربه مراکز اسلامی در سطح ملی می تواند کارگشا واقع شود و بالاخره چالش اساسی دیگر در این عرصه، تهاجم فرهنگی است که برنامه نویسان برای مقابله با این مسئله پیش بینی کرده اند که مراکزی طراحی شود تا امکان استفاده از آن برای عموم فراهم شود و این از مواردی است که حوزه دین می تواند با فعالیت در این عرصه و تولید محتوای فرهنگی، در جهت تقویت ارزش های فرهنگی و دینی گام بردارد.
در پایان این مراسم، پس از قرائت بیانیه هیئت داوران، لوح تقدیر به پدیدآورندگان آثار برتر اهداء شد.
پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به نخستین جشنواره نرم افزاری علوم اسلامی: برای ادامه حیات در جامعه جهانی، حمایت از محتوای فرهنگی و دینی در فضای دیجیتال، یک ضرورت است
اندیشه، یک مفهوم فردی است؛ ولی هنگامی ارزشمند می شود که برای استفاده دیگران، به جامعه ارائه شود؛ یعنی ارزش اندیشه در گرو ایجاد ارتباط است. اما فرهنگ، یک مفهوم کاملاً اجتماعی است و اصولاً در بستر ارتباطات اجتماعی شکل می گیرد. بنابراین، هیچ کدام از این دو مفهوم بدون استفاده از ابزار ارتباطی، جایگاه خود را پیدا نمی کنند و برای بسط و تکامل و هدایت خود، به رسانه ها نیازمند هستند. از این رو، می توان رسانه ها را شاهراه فرهنگ و اندیشه دانست. بر این اساس، در دنیای امروز که اندیشه و فرهنگ، بهای روزافزونی یافته اند، به رسانه ها بیش از پیش توجه می شود. کتاب، مطبوعات، سینما، تئاتر، رادیو و تلویزیون، رسانه هایی هستند که در تاریخ بشر، نقش خود را به خوبی ایفا کرده اند و هر دستاوردی که بشر کسب کرده، به نحوی مرهون این رسانه هاست. هر قدر جریان اطلاعات در رسانه ها فعال تر و با نشاطتر باشد، اندیشه، بیشتر رشد می کند و فرهنگ، استوارتر، بالنده تر و پویاتر خواهد بود.
اما فناوری نوین اطلاعات، با به ارمغان آوردن نرم افزارهای چندرسانه ای و رسانه اینترنت، باب جدیدی را گشوده است. این رسانه ها علاوه بر امکانات جانبی فراوانی که در اختیار قرار می دهند، سریع تر، ارزان تر و با گستره مخاطبان جهانی به مدد اندیشه و فرهنگ آمده اند تا بستر رشد و توسعه بی سابقه ای را مهیا سازند.
بدون اغراق، مهم ترین بستر جهانی شدن را باید فنّاوری نوین ارتباطات و اطلاعات دانست؛ زیرا اینترنت با میلیاردها صفحه وب و صدها میلیون کاربر فعال، مانند یک میز کنفرانس جهانی، جامعه بشری را در اطراف خود جای داده است. در کنار این میز، هر کس که حرفی برای گفتن داشته باشد، می تواند سخن گوید. از این رو، هر یک از هویت های مختلف قومی و مذهبی و ملی، تلاش دارند خود را مطرح کنند تا به هر نحو ممکن در جمع بندی نهایی، تأثیرگذار باشند و اگر نتوانند موجودیت خود را در فضای دیجیتال حفظ کنند، بیم آن می رود که دیگر قادر به ادامه حیات نباشند و به تاریخ بپیوندند.
از اینجاست که اهمیت حمایت از محتوای فرهنگی و دینی در فضای دیجیتال مشخص می شود. از این رو، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مهم عنایت داشته و لزوم حمایت از محتوای دیجیتال فرهنگی را در برنامه چهارم توسعه گنجانده است.
بدون شک، فرهنگ ملی و دینی ما توان و قابلیت مطرح شدن در عرصه جهانی را داراست و ارائه آن در قالب های نوین دیجیتال، رسالتی است که بر عهده نسل جوان ماست که البته به خوبی هم از عهده این مهم بر می آید و تولید صدها نرم افزار چندرسانه ای اسلامی در دهه گذشته، نشانگر توان ستودنی این نسل است. ارائه ده ها پایگاه و نرم افزار قرآن، حدیث، فقه و فلسفه در حوزه علمیه قم و دیگر مراکز دینی کشور، در کنار نرم افزارهای چندرسانه ای برای اقشار مختلف جامعه اعم از کودکان و نوجوانان، دانش آموزان و دانشجویان، مردان و زنان، همراه با پیام های متعالی دینی، دستاورد جوانان مخلصی است که در این راه گام برداشته اند. البته لازم است با حمایت های بیشتر، شاهد رشد و تعالی آن باشیم و با کمک یکدیگر، مشکلات موجود بر سر این راه را هموار کنیم تا علاوه بر موفقیت در عرصه های ملی، در میدان های جهانی نیز پیشگام باشیم.
از جمله مسائل مهم در این عرصه، احترام به مالکیت دیگران و به تعبیر دیگر، ایجاد نظام حقوقی حمایت از مالکیت فکری در دنیای دیجیتال است. امروزه، توجه دنیا به سمت ارزشگذاری روزافزون بر فکر و محصولات فکری است. در دنیای کنونی، اندیشه بیش از هر کالای دیگری کارآیی دارد و می تواند مولّد باشد. مهم ترین عاملی که برای رونق بازار اندیشه و محصولات فکری باید مورد توجه قرار گیرد، ایجاد نظام حقوقی و حمایتی از آن است.
طرح بحث «نهضت نرم افزاری» از سوی مقام معظّم رهبری، راهبردی کلیدی با این جهت گیری است و بخشی از این نهضت متکی بر تثبیت حقوق پدیدآورندگان آثار فکری است. برنامه چهارم توسعه هم به صورت جدی، ایجاد نظام مالکیت فکری در کشور را مورد توجه قرار داده است.
در پایان، لازم است تأکید کنم، بر خلاف بسیاری که فرهنگ ایرانی و اسلامی را در مواجهه با دنیای دیجیتال، ناتوان می پندارند، معتقدم که با برنامه ریزی جامع و بهره گیری از توان های موجود، می توان مانند چند هزاره گذشته، همچنان این فرهنگ اصیل را به عنوان برگ زرینی از تمدن بشری حفظ کرد و در اختیار نسل های آینده این مرز و بوم قرار داد.