- استفاده از بخش خصوصی به جای دولت؛
- رقابت مؤسسات گوناگون خصوصی با یکدیگر که با آزاد گذاشتن نرخ ها ایجاد می شود؛
- ایجاد نهادهایی برای نظام دهی ارتباطات در تمامی کشورها که دولت ها به طور مستقیم در آن دخالت نداشته و بتوانند مطابق مصالح مملکت تصمیم گیری کنند؛
- نظارت دولت بر بخش های خصوصی به طور غیر مستقیم؛
- آماده سازی برای استفاده عمومی از اطلاعات که سرویس همگانی نامیده می شود.
نظر به اهمیت فنّاوری اطلاعات در فرهنگ، اقتصاد و دیگر جوانب ملل و کشورها به پاره ای از دلایل عدم رشد این صنعت در کشور اشاره می شود.
الف) فردگرایی در جامعه
در دو قرن اخیر کار گروهی در کشور هند نهادینه شده، ولی هنوز ما از فردگرایی منفی رنج می بریم. این مشکل که ریشه فرهنگی دارد، از بحث IT خارج بوده و در سایر حوزه ها نیز وجود دارد. در این زمینه، جامعه شناسان و دانشمندان متخصص در امر توسعه باید ریشه و راه حل این امر را بیابند، هرچند نباید انتظار داشت که به سرعت بر این مشکل فرهنگی فایق شویم.
اگر چه نمی توان منکر وجود ضعف های فرهنگی شد، ولی در مجموع باید ضعف ها و قدرت ها را با هم ببینیم؛ به عنوان مثال، جوان بودن جمعیت کشور ما یکی از نقطه های قوّت ماست؛ چون صنعت IT یک صنعت جوان گراست.
براساس آمار، 99% از دست اندرکاران حوزه IT در هند زیر 20 سال سن دارند. از سوی دیگر، متوسط بهره هوشی جوانان ایرانی که وارد دانشگاه می شوند، بالاتر از میانگین بهره هوشی جوانان کشورهای پیشرفته است.
بنابراین، باید به جای توجه تنها به ضعف ها به مجموعه قوت ها و ضعف ها بپردازیم. در این صورت، خواهیم دید که می توانیم به خوبی جایگاه مناسبی را در بازارهای جهانی این صنعت کسب کنیم.
ب) شناخت نادرست از اینترنت
در کشور ما بسیاری از توانمندی ها و ابعاد واقعی فنّاوری اطلاعات در کل و اینترنت به عنوان نماد مشخصی از آن، به درستی شناخته نشده است.
طبق آمار، بیش از 82% سایت های اینترنتی تجاری، 7% آموزشی، 1/2% ضدّ اخلاقی، 8/.% مذهبی و کمتر از این مقدار مربوط به نشریات و خبر و باقی آن به قسمت های دولتی، سایت های شخصی و غیره مربوط است. اما همه توجه ما در کشور به بخش های غیر اقتصادی اینترنت معطوف شده است. این در حالی است که یکی از مشکلات اساسی کشور، مشکل بیکاری است و از راه توسعه اقتصاد اینترنتی می توان آن را حل کرد.
البته وجود دغدغه های امنیتی و فرهنگی در مدیریت عالی کشور قابل درک است و سایر کشورها نیز دارای چنین دغدغه هایی هستند. با اطمینان می توان گفت که چنین نگرانی هایی، در کشورهای توسعه یافته نیز کمتر از کشور ما نیست. ایران نخستین و یا تنها کشوری نیست که در این زمینه نگرانی دارد، ولی در سایر کشورها هرگز وجود چنین نگرانی هایی باعث کند شدن روند توسعه اینترنت نشده و در کشور ما نیز نباید وجود این دغدغه ها منجر به تصمیماتی شود که از حرکت و رشد اینترنت که لازمه توسعه کشور است، بکاهد.
راه حل های عملی کشورهای پیشرفته این است که با حفظ مصالح امنیتی و فرهنگی کشور خود، کاربرد اینترنت را نیز به سرعت رشد و توسعه می دهند.
ج) مشخص نبودن مرجعی مستقل
از آنجا که IT مقوله ای فرابخشی است، هیچ یک از نهادهای موجود به تنهایی صلاحیت تصمیم گیری و تکفل این امور را ندارند. برای هدایت اصولی IT در کشور باید وزارتخانه IT تشکیل شود. اما متأسفانه در کشور ما نبود یک دستگاه مشخص که عهده دار برنامه ریزی برای توسعه IT در کشور باشد، موجب شده کار تصمیم گیری در مورد رشد این صنعت به صورت موازی در چند نهاد و شورا انجام شود. این روش باعث دوباره کاری شده و از همه جهات زیان آور است.
به عنوان مثال، هند در اواخر دهه قبل با توجه به مشکلات ارزی خود به این نتیجه رسید که باید در صنایع ارزآور و اشتغال زای IT سرمایه گذاری کند. در این راستا، وزارتخانه IT تأسیس شد و به سیاست گذاری در زمینه توسعه IT پرداخت و فعالیت در این حوزه را به بخش خصوصی واگذار کرد و ضمن ایجاد پیاپی پارک های ITشرکت های مستقر در این پارک ها را تا سال 2008م از مالیات معاف کرده و حتی به بازاریابی رایگان در جهت قدرتمند شدن این شرکت های خصوصی پرداخته است.
دولت هند با ایجاد پارک های IT زمینه ای را فراهم کرد تا مردم عادی و کم درآمد نیز بتوانند به راحتی و با صرف هزینه کم به کسب و کار در این زمینه بپردازند. در عین حال، مؤسسه غیر دولتی اتحادیه ملی شرکت های نرم افزاری هند با همکاری یک شرکت مشاور آمریکایی طرح توسعه IT در افق زمانی ده ساله را تهیه کرد. در این برنامه، دستیابی به 85 میلیارد دلار تولید و 50 میلیارد دلار صادرات نرم افزار تا سال 2008م به عنوان یک هدف اصلی پیش بینی شده است. دسترسی به این هدف عملاً در چهار سال اوّل برنامه موفق بوده و به عنوان نمونه، در سال 2001م درآمد هندی ها از این نوع صادرات به 10 میلیارد دلار رسیده که با رقم پیش بینی شده در برنامه تطابق داشته و انتظار دستیابی به 85 میلیارد دلار در پایان برنامه، منطقی به نظر می رسد.
د) واقف نبودن به اهمیت
اگرچه این روزها اقدامات مثبت و قابل تقدیری در زمینه IT صورت گرفته، اما باید توجه داشته باشیم که تمام این اقدامات در مقابل آنچه باید انجام شود، بسیار اندک است؛ به عنوان مثال، هزینه انجام پروژه شهر اینترنتی دبی که فقط مجموعه ای از چهار ساختمان بزرگ و تجهیزات پیشرفته است، چهار برابر بودجه پیشنهادی برای طرح «تکفا» است که قرار است مشکل فنّاوری اطلاعات کشور 65 میلیونی را حل کند! به بیان رساتر، با احتساب 125 میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شده برای طرح تکفا، سرانه ای نزدیک به دو هزار تومان به ازای هر نفر ایرانی در طرح تکفا در نظر گرفته شده است.
در واقع بزرگ ترین مانع توسعه IT در کشور ما و در حال حاضر، مانع ذهنی است. حتی تحریم های آمریکا مانع اصلی توسعه IT در کشور ما نیست. اگر تصمیم گیرندگان با مزایا و توانمندی های این صنعت و تأثیرات آن بر اشتغال و صادرات آشنا شوند، به طور مسلم در امر توسعه آن تلاش خواهند کرد. در آمریکا برای توسعه فرهنگی IT در میان مسئولان به هر نماینده مجلس، یک کامپیوتر «نوت بوک» داده شده تا از سودمندی آن کاملاً آگاهی یابند. در حالی که مسئولان ما هنوز به اهمیت این صنعت واقف نیستند و ارزش واقعی این صنعت کارآمد را نمی دانند.
مأخذ: