• از چه زمانی به فکر طراحی پایگاه ناجح افتادید و چه هدفی را دنبال می کنید؟
» مطالعات اوّلیه پایگاه ناجح از نیمه نخست سال 1379، و فعالیت های عملی آن از فروردین 1380 آغاز گشت. ابتدا هیئت علمی سایت ناجح متشکل از جمعی از صاحب نظران فقه در حوزه، و اساتید حقوق در دانشگاه ها، اهداف و اصول کلّی حاکم بر سایت، منابع اصلی و فرعی، قابلیّت های سایت و نیز طریق نیل به اهداف مورد نظر را طی جلساتی مورد تصویب قرار دادند. در مرحله بعد نسبت به ورود اطلاعات مصوّب با بخش حقوقی قراردادهای متعددی منعقد و محقق گشت، به طوری که در حال حاضر بیش از 80% از کتب و منابع مورد تأیید هیئت علمی از مرحله ورود اطلاعات گذر کرده و حدود 40% آماده بارگذاری روی سایت می باشد.
همچنین، پس از انجام استعلام های لازم، فرآیند تولید سایت به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی واگذار گردید که پس از برگزاری جلسات متعدد تحلیل و طراحی، کار تولید سایت آغاز گردیده و در دست انجام می باشد.
هدف اساسی از این پایگاه، ارائه منابع معتبر و اصلی فقه و حقوق جهت دستیابی آسان تر، سریع تر و دقیق تر محققان، و تبیین استوار بودن قوانین بر مبنای فقه اسلامی می باشد.
• چه منابع و اطلاعاتی قرار است در این پایگاه گذاشته شود؟
» منابع اصلی پایگاه شامل کتب معتبر فقه، تفسیر و حدیث و نیز متون حقوق به زبان های: فارسی، عربی و انگلیسی و فرانسه می باشد.
اطّلاعات جانبی پایگاه که به عنوان ضمائم ارائه می گردد، مشتمل بر اطلاعات مختلفی است که نیازهای فرعی علاقه مندان را برآورده می سازد.
• پایان نامه هایی که در حوزه و دانشگاه به وسیله دانشجویان دفاع می شود، می تواند منابع تحقیقی ارزشمندی برای پژوهشگران باشد و حال آنکه دسترسی به پایان نامه ها بسیار دشوار است. در این مورد چه تمهیداتی اندیشیده شده تا حداقل، عناوین و چکیده پایان نامه ها در پایگاه ناجح قرار گیرد؟
» در بخش اطلاعات جانبی، اطّلاعاتی که برای پژوهشگر کارگشا و مفید است، قرار داده می شود. یکی از مواردی که در این قسمت عرضه شده، عناوین و خلاصه پایان نامه هاست. همچنین، مطالبی در باره مراکز حقوقی ایران و دنیا و دانشکده های حقوقی و نیز مراکز تدوین قانون، مانند: مجلس مؤسسان و شورای ملّی در رژیم گذشته، و مجلس خبرگان و شورای اسلامی در جمهوری اسلامی در این بخش ارائه شده است. البته تلاش ما در طراحی نرم افزاری این برنامه ها آن است که مطالب مفید در اختیار کاربران قرار گیرد. از این رو، در پایگاه ناجح اسامی پایان نامه ها و چکیده و خلاصه ای را که خود نویسندگان پایان نامه تهیه کرده اند، قرار خواهیم داد.
• با توجه به اینکه فقه اهل سنّت به اقتضای شرایط اجتماعی - سیاسی بیشتر از فقه شیعی با مسائل حکومتی و اجتماعی درگیر بوده و در این عصر نیز در کشورهای عربی حرکت های نوینی در امر قانون نویسی به روش جدید و بر مبنای فقه اهل سنّت صورت گرفته و استفاده از تجربیات آنها در این زمینه می تواند بسیار مطلوب باشد، آیا در این سایت به منابع اهل سنت هم توجه شده است؟
» منابع اهل سنّت چند دسته است: کتاب های تفسیری، روایی، فقهی و حقوقی، که در این میان، مباحث حقوقی آنها از فقه شان سرچشمه گرفته است. در این پایگاه، از هر دسته یک کتاب مهمّ را قرار می دهیم.
• علاوه بر کتب فقهی پیشینیان که بسیاری از آنها اکنون در CD ها و سایت ها موجود است، آیا امکان دسترسی به متن کتب حقوقی جدید در این پایگاه وجود دارد؟ در صورت وجود چنین قابلیتی، آیا از مؤلفان آنها جهت انتشار الکترونیکی اجازه گرفته شده است؟
» در مورد کتاب های منبع و مرجع حقوقی جدید، تلاش نموده ایم تا آنها را در پایگاه قرار دهیم. در این باره با مؤلفان آنها برای کسب اجازه صحبت هایی کردیم؛ برخی از آنان ابراز رضایت نمودند و اجازه دادند. امّا برخی دیگر، ضمن استقبال از این کار، بیان داشتند که از طریق چاپ آثارشان امرار معاش می کنند. از این رو، قرار شد مذاکرات بیشتری انجام شود. البته شما می دانید نشر الکترونیکی در ایران منع قانونی ندارد و هنوز حقوق معنوی به صورت یک قانون مُدوّن به تصویب نرسیده و شکل قانونی پیدا نکرده است. ولی از آنجایی که خودم به این باور رسیده ام که بالاخره آنان وقت صرف کرده اند و حقوقی نسبت به کتاب ها و تحقیقات خود دارند، شرعاً و اخلاقاً خود را ملزم دیدم که از ایشان کسب اجازه نمایم، اگر چه مستلزم هزینه هایی هم باشد.
• آیا پایگاه ناجح به صورت یک سایت پورتال است و فقط به سایت های دیگر لینک می دهد، یا اینکه متن قوانین را نیز در خودش دارد؟
» پایگاه ناجح، فقط یک پایگاه پورتال نیست؛ بلکه متون قوانین را نیز ارائه نموده است. البته ما به دنبال این بودیم که حجم اطّلاعات خود را افزایش دهیم و در جهت اطّلاع رسانی و دسترسی آسان کاربران به اطّلاعات حقوقی و قوانین مورد نیازشان امکانات بیشتری را در پایگاه فراهم آوریم. از این رو، با مجلس وارد مذاکره شدیم تا CD قوانین را در پایگاه داشته باشیم. البته چون برنامه مذکور خالی از اشکال نیست، در پی آن هستیم تا نسخه کامل و مصحّح آن را تهیه نماییم و منابع لازم را خودمان به آن اضافه کنیم.
یک پایگاه قوانین نیز در ایران وجود دارد که با آنها نیز وارد مذاکره خواهیم شد. در حال حاضر، این دو سایت که محصول شرکت داده پردازی است، از سوی مجلس تأمین می شود.
محقّقان، نیازمند پایگاه هایی می باشند که آنها را در همه زمینه ها پیشتیبانی کند و امکانات مورد نیازشان را برآورده سازد. یکی از روش های تحقق این مهمّ، استفاده از «لینک» است. این نوع ایجاد ارتباط موجب می شود تا پژوهشگر بتواند میان قوانین عادی و حقوقی با قوانین اساسی ارتباط ایجاد کند؛ به عنوان مثال وقتی قانون مطبوعات مطرح است، محقّق آیین نامه آن را نیز نیاز دارد. ما در پایگاه می کوشیم تا چنین امکانی برای محقّقان فراهم آید؛ زیرا هر قانونی که در مجلس و دولت تصویب می شود، ناظر به یک اصل قانون اساسی است. بنابراین، نیاز است که ارتباط میان این دو دسته از حقوق؛ یعنی قوانین عادی و اساسی را کشف و ارائه کنیم تا پژوهش در قوانین به شکل مطلوبی مفید واقع شود.
مطلب دیگر آنکه ما در حال حاضر در حدّ قوانین کشورهای دیگر لینک می دهیم، ولی هنوز تصمیمی در باره لینک حقوق گرفته نشده است؛ زیرا منابع حقوقی موجود به زبان های مختلفی چون: انگلیسی، عربی، فارسی و فرانسه است و فعلاً در این زمینه مشغول بررسی هستیم و تصمیمی اتخاذ نشده است.
• آیا بین قوانین و مستندات با منابع فقهی و حقوقی آنها ارتباطی ایجاد شده است، به طوری که محقق بتواند به سهولت از طریق یک قانون یا یک مادّه قانونی به این مستندات و منابع دسترسی پیدا کند؟
» نظامی که ما پی ریزی کرده ایم، یک نظام تواناست و میان قوانین از یک سو، و مستندات و منابع فقهی از سوی دیگر، ارتباط ایجاد می کند. در این طراحی کوشش شد تا نوعی ارتباط میان مباحث فقهی و حقوقی برقرار گردد. ساختار این طرح، درختی است، به طوری که اگر کاربر روی درخت و یا شاخه هایش کلیک کند، همه مطالبی که در منابع حقوقی و فقهی وجود دارد، در دسترس او قرار می گیرد و حتی کاربرانی که آشنایی با مباحث حوزوی نداشته و فقط با مطالب حقوقی سر و کار دارند نیز می توانند بهره لازم را از این برنامه ببرند. گفتنی است که در این ساختار، مباحث حقوقی مبنای تقسیم قرارداد شده نه مباحث فقهی.
ارتباط میان قوانین و حقوق با فقه مسئله مهمّی است. در این زمینه با شورای نگهبان وارد مذاکره شدیم تا مشروح مذاکراتی را که درباره یک قانون در آنجا صورت گرفته، در اختیار داشته باشیم؛ زیرا بحث هایی که در آنجا می شود، ناظر به مباحث فقهی است و شورا میان قوانین و فقه ارتباط ایجاد می کند. این ارتباط موجب می شود تا فقه صورت کاربردی به خود بگیرد. وقتی کسی به این مباحث دسترسی داشته باشد، می تواند در مسیر پژوهش بسیار موفق باشد و در واقع، یک تحوّل شگرف در نحوه ارتباط حقوق و فقه پدید می آید. ولی این مذاکرات تا کنون به نتیجه ای نرسیده است. البته شورای نگهبان حقّ این را دارد که اجازه ندهد مطالب مذکور در جایی درج شود؛ چون ممکن است در ردّ یک قانون و یا اثبات آن، مطالبی مطرح شده باشد که صلاح نیست منتشر گردد. با این همه، ما تلاش داریم تا چنین امکانی را کاربران و پژوهشگران عزیز از این مباحث بیشتر بهره مند شوند.
• آیا در این پایگاه، مقالات نیز ارائه شده یا اینکه فقط به کتب فقهی و حقوقی اکتفاء شده است؟
» در بخش ضمائم سایت، اطّلاعات جامعی وجود دارد که بسیار مورد استفاده پژوهشگران خواهد بود. از جمله مجلات حقوقی و مقالات برگزیده به همراه عناوین پایان نامه ها و چکیده هر یک از آنها در این پایگاه ارائه گردیده است. ضمن اینکه اگر مؤلف یک اثر، سایتی هم داشته، به آن ارجاع داده ایم تا امر پژوهش به شکل مطلوبی سامان یابد.
• در خصوص امکان جستجوهای مختلف در متون موجود و در پایگاه و نیز بارگیری و ذخیره کردن آنها برای استفاده شخصی کاربر چه تمهیداتی در نظر گرفته اید؟
» کسانی که مخاطب سایت هستند، بدون آنکه مشکلی داشته باشند، می توانند از امکانات و مطالب آن بهره مند شوند. این پایگاه چیزی ندارد که بتوان از آن استفاده تجاری کرد؛ زیرا مطالب پایگاه به صورت CD نیز در اختیار محقّقان قرار می گیرد. البته طبیعی است اگر مطالب به هارد دیسک منتقل شود، امکان جستجو در پایگاه از محقّق سلب می شود.
امّا در مورد قابلیّت جستجو باید گفت که جستجوی پیشرفته ای را ارائه کرده ایم. ضمن اینکه وجود کلیدهای ارتباطی میان فقه و حقوق از امکانات جدیدی است که برای ساماندهی خاصّ طراحی شده است. امکان جستجو در این برنامه، مانند برنامه های مرکز معجم فقهی گلپایگانی نیست؛ بلکه ما متناسب با هر یک از شاخه ها، قابلیت ترکیب را معرفی کرده ایم؛ چنان که وقتی کاربر گزینه ترکیب را انتخاب کند، جواب مورد نظر در اختیارش قرار می گیرد.
• به نظر شما خود کاربر می تواند این ترکیب ها را ایجاد کند؟
» بله، امکان جستجوی درختی به صورت موضوعی در طراحی پایگاه فراهم شده و کاربر می تواند خود اقدام به ایجاد ترکیب های دلخواه نماید.
• آیا در پایگاه ناجح کاربر می تواند پرسش ها و مشکلاتش را مطرح کند و کارشناسان پاسخ بدهند؟
» این امکان نیز در پایگاه طراحی شده است. در این سایت همه آنچه در این گونه سایت ها می تواند برای کاربر مفید باشد، لحاظ گردیده است و صفحه ای برای این منظور در نظر گرفته شده تا مراجعه کنندگان به راحتی سؤالات و یا مشکلات خود را مطرح کنند.
• پایگاه ها بر دو گونه اند: برخی به صورت ایستا می باشند و برخی به صورت پویا و روزآمد هستند، سایت ناجح چه وضعیتی خواهد داشت؟
» صفحه جدیدی به پایگاه اضافه شده تا اگر منبع یا بحث تازه ای در زمینه های مختلف حقوقی و ضمائم داشتیم، بتوانیم در آنجا بیاوریم. در صفحه «تازه ها» جدیدترین مطالب سایت با علامتی مشخص می شود و تلاش ما بر این است که این صفحه به روز باشد و یا دست کم هر هفته گزارش جدیدترین مطالب در آن ارائه شود.
• چه زمانی پایگاه ناجح - حداقل به صورت آزمایشی - در اینترنت راه اندازی می شود و در اختیار عموم علاقه مندان قرار می گیرد؟
» براساس برآورد دست اندرکاران تهیه نرم افزار، امیدواریم که پایگاه ناجح را در 22 بهمن ماه سال جاری یا حداکثر در اوایل سال 83 روی اینترنت ارائه کنیم تا مورد استفاده مراکز و مؤسسات مختلف و نیز پژوهشگران علوم اسلامی واقع شود، که البته به تدریج، کامل تر خواهد شد.
در پایان لازم می دانم از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که تلاش وافری جهت اجرای این پروژه عظیم نموده است، تقدیر و تشکر می نمایم.