» لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه ره آورد نور معرفی نمایید.
◊ بسم الله الرحمن الرحیم. بنده فریدون سبحانی هستم. از سال 1362ش وارد حوزه علمیه قم شدم و تحصیلات مقدمات و سطح و خارج را گذراندم و از سال 1375 ش نیز وارد مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی گردیدم و در بخش قرآنِ معاونت پژوهش مشغول به کار شدم که حاصل آن، کارهای قرآنی از قبیل فرمت زنی: روایات تفسیری نور الأنوار2، تفاسیر روایی مثل نورالثقلین، تفسیر عیاشی، تفسیر امام حسن عسگری(ع) و تفسیر قمی بود. بعد از آن نیز در پروژه فرهنگ موضوعی تبیان، فرهنگ موضوعی المیزان و جامع تفاسیر نور دست به کار شدیم که همگی در قالب نرم افزار تولید شده اند. کار بعدی ما فرمت تخصصی تفسیر طبری از اهل سنّت و تفسیر صافی از شیعه بوده که البته هنوز به مرحله تولید نرسیده است.
در سال 1387 ش تغییراتی در تشکیلات معاونت پژوهش صورت گرفت و بنده به عنوان مسئول بخش تألیف و تدوین تعیین شدم که وظیفه اصلی اش، تهیه کتاب شناسی و مؤلف شناسی برای منابعی بود که در نرم افزارها و محصولات نور به کار می رفت. بعد از مدتی، در بخش طرح و برنامه معاونت پژوهش ایفای مسئولیت می کردم؛ تا اینکه در سال 1393 ش در اداره کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار مشغول به کار شدم و با حفظ سِمت، مسئول گروه حدیث معاونت پژوهش نیز می باشم. البته تصمیم بر این است که با ایجاد معاونت جدید تولید، وظایف اداره کنترل و کیفیت و بررسی نرم افزار به آن معاونت انتقال یابد.
» کنترل کیفیت، از چه پیشینه ای در مرکز برخوردار است؟
◊ مرکز نور در سال 1368 به فرمان مقام معظم رهبری تأسیس شد؛ ولی به طور رسمی، از سال 1376 بخش کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار در آن راه اندازی شد. از آن زمان تا سال 1391 حجت الاسلام والمسلمین رحیمی ثابت مسئولیت این بخش را بر عهده داشتند. شروع کار نیز تولید نسخه الکترونیکی بحار الأنوار بود که آن موقع روی دیسکت های مخصوص تایپ شده بود. پس از ایشان، آقایان رمضانیان و همایونی مسئول این بخش شدند و از اواخر سال 1393 مسئولیت آن را بر عهده بنده گذاشتند.
روند کار در بخش کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار به این شکل بود که محصولات را بررسی می نمودند و مجموعه اشکالات توسط مسئول بخش بازبینی می شد و آنگاه بر اساس نوع اشکال محتوایی یا فنی به مسئول مربوطه در مرکز ارسال می شد. زمانی که معاونت الفاظ دایر بود، اشکالات مذکور در اختیار بخش ورود اطلاعات نیز نهاده می شد.
اساساً بخش عمده ای از مرکز، از جمله کنترل کیفیت، در حین کار، به جهت نیازها و کاستی هایی که وجود داشت، تأسیس شده و کم کم روند تکاملی خود را طی کرده است. در هر حال، وقتی اشکالات به قسمت های مختلف فرستاده می شد، همکاران بخش بررسی نرم افزار آن را به طور شفاهی و کتبی پیگیری می کردند. پس از اصلاح و تکمیل کار، دوباره بخش بررسی نرم افزار برنامه را آزمایش می کرد و اگر نواقص کار برطرف شده بود، وارد مرحله تولید می شد؛ وگرنه دوباره به چرخه رفع اِشکال برمی گشت. این شیوه، یک شکل ابتدایی متناسب با همان سال های دهه هفتاد بود؛ تا اینکه از سال 83 روش دست نوشتن و ثبت روی کاغذ برداشته شد و در قالب اتوماسیون به ثبت اشکالات مبادرت می ورزیدند و پس از بازبینی و تأیید نهایی، اشکالات را برای مجریان پروژه ارسال می کردند. در آن سال ها، بخشی به نام کنترل پروژه و مدیریت پروژه نداشتیم و الآن چند سالی است که دفتر مدیریت پروژه تأسیس شده و بخش بررسی نرم افزار دیگر به طور مستقیم با مجریان پروژه سر و کار ندارد؛ بلکه همکاران ما در بررسی نرم افزار، اِشکالات را به دفتر مدیریت پروژه ارسال می کنند و توسط مسئول مربوطه، با اتوماسیون برای مجری مورد نظر که مرتبط با اشکال هستند، فرستاده می شود. این واحدِ کنترل پروژه است که پیگیر قضیه است و پاسخ را به وسیله اتوماسیون به بخش بررسی نرم افزار می رساند و آنها نیز در صورت برطرف شدن اشکال ها، آن را بایگانی و روانه مرحله بعدی می سازند و اگر همچنان اشکالی باقی باشد، در چرخه بررسی و اصلاح قرار می گیرد.
» کنترل کیفیت، به چه معناست؟
◊ کنترل کیفیت (Quality Control) با علامت اختصاری QC شناخته می شود. به طورکلی، کنترل کیفیت به مجموعه عملیات هایی گویند که بر روی محصول و کالایی که می خواهد تولید شود، انجام می گیرد تا مشخص شود که این محصول با مشخصات یا استانداردهای مورد نظر تطبیق دارد تا اجازه تولید به آن داده شود. در واقع، کنترل کیفیت، آزمون هایی است که برای محرز شدن تطبیق محصول بر استانداردهای هر بخش انجام می گیرد. گاهی اوقات، روند کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار، ماشینی است و گاهی نیز دستی است.
به بیان دیگر، کنترل کیفیت، عملیاتی است که می گوید این محصول چند درصد با استانداردهای لازم و مورد نظر تولید کننده و مشتری، مطابقت دارد. به همین جهت، از ابتدای سفارش محصول تا مرحله تولید، باید همراه تولیدکننده باشد؛ حتی در مرحله توزیع و تبلیغ محصول نیز ایفای نقش می کند. از این رو، چون کنترل کیفیت از ابتدا تا تولید محصول حضور دارد، می تواند به محصول امتیاز یا نمره نیز بدهد و یا مهر استاندارد را که نشانه برند تضمین کیفیت محصول است، روی آن درج کند.
به هرحال، مقوله کنترل کیفیت در همه دنیا پذیرفته شده است؛ از جمله در بحث فناوری اطلاعات، تولید نرم افزار، راه اندازی پایگاه های اینترنتی و آماده سازی برنامه های دسکتاپی، نوعی کالا محسوب می شوند و باید از معیارها و استانداردهای لازم برخوردار باشند.
البته باید بگویم که بین کنترل کیفیت نرم افزار و بررسی نرم افزار تفاوت وجود دارد؛ کنترل کیفیت نرم افزار، یعنی سنجش یک نرم افزار بر اساس استانداردهای پذیرفته شده، ولی بررسی نرم افزار، بخشی از این وظیفه را برعهده دارد؛ مثلاً بررسی می کند که در واقع، شرکت تولیدکننده یا درخواست کننده، چه هدفی از این محصول داشته است؟ آیا آن هدف محقق شده یا نه؟ استفاده از این محصول راحت است یا خیر؟ آیا امنیت مورد نظر مشتری تأمین شده است؟
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیز بنا بر ضرورت کاری خود، بخشی را به نام «بررسی نرم افزار» تأسیس کرد. کار بخش مذکور، این بود که وقتی روند تولید نرم افزار تکمیل می شد، پیش از آنکه برای تولید و تکثیر ارسال شود، به این بخش فرستاده می شد و برنامه از نظر محتوایی و فنی بررسی می گردید؛ اما در کنترل کیفیت، بنا بر آن است که از ابتدای پروژه تا تولید باید همراه محصول باشیم و بر آن نظارت داشته باشیم.
در مرحله بررسی نرم افزار، مواردی چند مورد توجه قرار می گیرد؛ از جمله اینکه: آیکن های مختلف درست کار می کند یا نه؛ محتوای برنامه صحیح است یا خیر؛ مثلاً فلان تصویر که برای متن گذاشته شده، درست است یا نه؛ لینکی که در متن زده شده، به خوبی عمل می کند یا خیر؛ توضیحی که در قسمت «درباره» آمده، صحیح است یا نه و نیز توضیحات مختلفی که در شکل های مختلف ذیل هر آیکن می آید (Hint)، مرتبط با آن قسمت هست یا خیر. بنابراین، بررسی نرم افزار، روندی است که پیش از تولید محصول در مرکز انجام می شود.
ممکن است، کسی اشکال کند که چرا مرکز از همان ابتدای طرح و تحلیل و طراحی، به دنبال کنترل کیفیت نبوده است؟ در پاسخ باید بگویم که مرکز به دنبال کنترل کیفیت بوده؛ به بیان دیگر، مرکز در مسیر تهیه نرم افزار، کار کنترل کیفیت را نیز انجام داده و آن را در عمل، به متولیان هر قسمت سپرده است؛ مثلاً وقتی یک مهندس برنامه نویس، برنامه ای را کد می زند، کنترل آن نیز با خود معاونت فنی است. معمولاً فردی که برنامه را می نویسد، او را مأمور کنترل آن نمی کنند و شخص دیگری را به عنوان ناظر انتخاب می نمایند. در بحث فایل سازی، قالب محتوایی، متنی و گرافیکی نیز وضع به همین منوال است؛ به عنوان مثال، در حوزه کنترل کیفیت متن به روش مرکز نور، بازرس تایپ که در گروه تایپ قرار دارد، صحت و دقت تایپ را بررسی می کند.
به طور کلی، گروه های مختلف مرکز همیشه دو ناظر داشته اند: ناظر کیفی و متخصص مربوط به موضوع؛ مثلاً وقتی متنی دو بار تایپ شد، آن را از طریق نرم افزار با هم مقایسه شده، اختلاف دو تایپ، بررسی و اصلاح می گردد. در اینجا ناظر تایپ بررسی می کند که این تایپ، یک، سه یا پنج غلط دارد و به آن رتبه می دهد و بیش از پنج غلط را باز می گرداند تا تصحیح شود. چنانچه متنی کمتر از 3 غلط داشت، به آن امتیاز خوب می دهد.
بنابراین، روند کنترل کیفیت در هر مرحله ای مورد توجه مرکز نور بوده و در واقع، تاکنون بخش های مربوطه این کار را انجام می داده اند. به همین جهت، در تشکیلات مرکز هر گروهی ناظر مخصوص خودش را داشته است؛ اما به طور ویژه، بخش کنترل کیفیت نیز در نظر گرفته شده تا این روند تکمیل شود.
» آیا در این حوزه، از استانداردهای جهانی پیروی می کنید؟
◊ معمولاً کشورهای جهان سوم، استفاده کننده هستند. در بحث نرم افزار هم این گونه است. وقتی سیستم کامپیوتری در سال 1950 از کشور آمریکا نزج گرفت، از همان اوّل سراغ استاندارد کردن کارشان نرفتند و بعد از گذشت سی سال، استانداردهایی را برای کار خود تدوین نمودند که الآن هم در جهان معروف است. بنابراین، ما استاندارد جدیدی را تأسیس نکرده ایم و فقط داده هایی را که در کشورهای پیشرفته وجود داشته، بومی سازی نموده ایم.
به عنوان مثال، مرکز نور در روند تولید نرم افزار نور2 به این مطلب رسید که به یک فونت خاص نیاز دارد تا تمام خواسته هایش را برطرف کند. بنابراین، فونت مخصوصی را برای خودش اختراع کرد و در واقع، آن را بومی سازی اساسی نمود و تا حالا هم دارد و از آن استفاده می کند که بحمدالله مزایای بسیاری برای مرکز داشته است؛ ولی از موقعی که برنامه MS-Word آمد و تکمیل شد، احساس نمودیم که باید از این فضا هم استفاده کنیم. به همین دلیل، رویکرد بخش عمده ای از محصولات مرکز در این چند سال اخیر، ناظر به این موضوع بوده است.
دلیل اینکه باید محصولات ما با استانداردهای جهانی مطابقت داشته باشد، این است که امروزه جهان به صورت یک دهکده درآمده و ارتباطات آن بسیار نزدیک شده است و برنامه ای که ما تولید می کنیم، به دست مخاطبانمان در تمام دنیا می رسد. بدیهی است، اگر تولید ما بر طبق استاندارد جهانی نباشد، قابل استفاده برای همگان نیست.
» وظایف و فعالیت های شما چیست و چه حوزه هایی را در بر می گیرد؟
◊ شرح وظایفی که برای اداره کنترل کیفیت داریم، به طور خلاصه عبارت اند از: بررسی متون موجود در برنامه ها جهت اطمینان از اعمال دقیق کلیه فرمت های تعریف شده، بررسی راهنمای مختصر برنامه، بررسی ارتباط معنایی بین مؤلفه های مختلف برنامه که با ساختار و محتوای برنامه سر و کار دارد، بررسی نصب و راه اندازی محصول در رایانه یا حامل های همراه.
در واقع، تمامی اجزای محصول نور را به دقت بررسی می کنیم تا در مرحله نخست، هرکدام از این اجزاء، مستقلاً کارکرد خودشان را داشته باشند و در مرحله بعد، به بررسی سنجش و تست کارکرد این اجزاء در یک مجموعه مشترک می پردازیم؛ مثلاً ابتداء قابلیت جست وجو را بررسی می نماییم که صحیح کار می کند یا نه. بعد کنترل می کنیم که جستجوی کلمه ای از فلان فهرست، چگونه عمل می نماید. همچنین، جست و جوی کلی برنامه و نیز جست و جو درون یک منبع خاص کنترل می شود و یا دامنه کتب برنامه به موارد دلخواه محدود گردیده، فرایند جست وجو در آن آزمایش می شود.
بدین ترتیب، هم تک تک اجزا تست می شود و هم از این نظر که آن جزء در مجموعه ای هماهنگ قرار دارد، آزمایش خواهد شد که در تعامل با دیگر اجزای مرتبط، درست کار می کند یا نه. مرحله بعد، کنترل فرآیند نصب برنامه است؛ یعنی بررسی می شود که سیستم نصب، صحیح است یا خیر. آیا برنامه در همه ویندوزها کار می کند یا نه. این تست، خیلی مهم است؛ به عنوان مثال، یک شرکت معروف آمریکاییی که بازی های رایانه ای تولید می کند، در کریسمس یکی از سال ها یک نرم افزار بازی را تولید کرد. وقتی محصولش وارد بازار شد، عده ای نتوانستند بازی را نصب و از آن استفاده کنند و این موضوع، جوّ تبلیغی شدیدی را علیه آنها به وجود آورد. بعد از بررسی فهمیدند، شرکت فقط برنامه را روی سیستم های خودش تست کرده؛ بدون اینکه بازی مذکور را روی سیستم های متفاوت نیز اجرا و آزمایش نموده باشد.
پس، مرحله امتحان نصب برنامه خیلی مهم است. به همین جهت، روند نصب و راه اندازی برنامه را نیز به دقت کنترل می کنیم و اشکالات احتمالی را به مسئولان فنی برنامه گزارش می کنیم تا برطرف شود؛ چه برنامه از نوع برخط یا برون خط باشد، چه از نوع حامل های همراه باشد.
» چه مؤلفه ها یا معیارهایی را در مسیر کنترل کیفیت مد نظر قرار می دهید؟
◊ در مسیر کنترل کیفیت محصولات نور، ساختار و محتوا بررسی می شود. البته عمده بررسی ما مربوط به ساختار برنامه و نیز تطبیق آن با محتواست. همچنین، غلط های املایی را که به طور تصادفی در بررسی محتوایی می یابیم، گزارش می کنیم. بحث نصب برنامه و نیز چگونگی اجرای آن در حامل های متفاوت نیز مورد دقت و ملاحظه قرار می گیرد.
ما در زمینه نرم افزارهای دسکتاپی، پایگاه های اینترنتی و حامل های همراه مانند تلفن همراه، یکسری چک لیست یا فهرست های استاندارد در حوزه کاری خودمان داریم. این چک لیست ها، در واقع، برگرفته از معیارهایی است که در خصوص ساختار یا محتوا مورد توجه قرار می دهیم؛ مثل اینکه محصول تولیدی باید ساختار قابل قبولی داشته باشد تا رضایت مشتری را جلب نماید، فرایند جست وجو در آن راحت باشد، رابط کاربری برنامه ارتباط خوبی با مخاطب برقرار کند و مواردی از این دست. به هرحال، بررسی ها و کنترل ما در حوزه های مختلف، بر اساس این چک لیست های مصوب انجام می گردد.
در خصوص نرم افزارهای دسکتاپی دو سطح بررسی داریم؛ سطح اوّلِ بررسی، به محصولات خود نور مربوط می شود و سطح دوم بررسی، به نرم افزارهای سفارشی مربوط است؛ یعنی نرم افزارهایی که بخش خدمات فرهنگی معاونت بازرگانی برای تولیدشان با مشتریان قرارداد می بندد.
از جمله مواردی که طیّ این دو سطح، در برنامه ها بررسی می شوند، عبارت اند از: چگونگی نصب برنامه به هر زبانی که از طرف خدمات فرهنگی اعلام شده؛ اینکه رابط کاربری فارسی، عربی یا انگلیسی باشد یا به هر سه زبان؛ تست ریجستر نرم افزار با سریال مربوطه؛ بررسی عناوین و نام برنامه و گرافیک بر اساس پیغام هایی که برنامه می دهد؛ تست اینکه برنامه بعد از حذف کامل از سیستم آیا در کارتابل نمایش حذف می شود یا نه؛ بررسی ارتباط فهرست با نمایش متن و کتاب شناسی ها؛ بررسی تصادفی حداکثر 5 عنوان از کتاب ها از این لحاظ که عنوان ها با منبع اصلی شان مطابقت دارند یا نه؛ کنترل قسمت کتاب شناسی و تطبیق نسخه شناسی با کتاب جاری که به صورت انتخابی انجام می شود؛ بررسی حالت نوشتاری کلمات به صورت عربی و فارسی؛ آزمایش فرایند چاپ و انتقال به یادداشت و حافظه موقت؛ بررسی لغت نامه های برنامه؛ تست فرایند جست و جوی ساده و ترکیبی؛ کنترل دامنه کتب برنامه از جهت نمایش متن و جستجو؛ بررسی وضعیت ارتباط منبع اصلی با ترجمه یا شرح آن و یا کنترل درست کار کردن لینک های مرتبط با کتاب ها، مثل ارتباط متن با آیات قرآن.
در بخش نگارخانه نیز تصویر، صوت یا فیلم های ارائه شده در برنامه را از نظر صحت و کیفیت بررسی می کنیم و عناوین مرتبط با آنها را نیز کنترل می نماییم.
اگر سفارش دهنده محصول، تکیه خاصی روی برخی موارد داشت، آنها نیز به طور ویژه بررسی و ملاحظه می گردند. البته در محصولات شخصیت محور، بررسی دقیق تری داریم و چک لیست های ما، جدول کاملی است که خیلی از حوزه ها را پوشش می دهد و همه جوانب کار را با دقت زیاد کنترل می کند؛ مثل: صحت معرفی کتاب و مؤلف، درستی تصویر جلدها، فهرست کتب، فهرست درختی و ارتباط آن با متن مربوطه، پیوند پاسخ های جست و جو با نشانی پاسخ ها، کوچک نمایی ها و بزرگ نمایی ها، ابزارهای پژوهشی و به طور کلی، تمام چیزهایی که در نرم افزار برای استفاه کاربر گذاشته شده، تست می شود.
» محصولات اینترنتی خود را چطور بررسی و ارزیابی می کنید؟
◊ در بحث وب، ابتدا ملزومات اولیه یک پایگاه را بررسی می کنیم و از صحت دامین، نشانی وبگاه، نمایش صفحه اوّل و نیز چگونگی کار با مرورگرهای مطرح مانند: اپرا، کروم، موزیلا و اینترنت اکسپلورر، اطمینان پیدا می کنیم. وظایف دیگر ما در این قسمت، عبارت اند از: بررسی بیشترِ لینک های موجود در پایگاه، کنترل نمایش وبگاه با رزولیشن های مختلف، کارکرد جست و جوی پایگاه، قابلیت اجرا و خوانده شدن توسط فونت هایی که به صورت پیش فرض در هر ویندوز وجود دارد، درستی کارکرد فروم های موجود روی پایگاه و از جنبه گرافیکی نیز دارابودن لوگو، هدر و عکس های به کاررفته در پایگاه و نوع فرمت آنها.
در زمان طراحی قالب وبگاه، مؤلفه ها و معیارهای مختلفی مد نظر قرار می گیرد؛ مانند: جست وجو و صحت عملکرد آن، نتایج جست وجو و ابتدا و انتهای آنها، رنگی کردن واژه جست وجو در یک متن، نمایش خوبِ آیات، و همچنین، مقوله سئو نیز بررسی می شود. بنابرین، دقت می کنیم که آیا ایندکس ها خوب است یا نه، تگ های جایگزین چگونه عمل می کنند، میان برها چه وضعیتی دارند، جایگاه وبگاه در موتورهای جست وجو چگونه است، بررسی تعداد نتایج جست وجو، سورس کد نوشتاری و بحث های کد برنامه نویسی، سازگاری وبگاه با سیستم عامل های مختلف، سازگاری با مرورگرهای موبایلی در محصولات مربوط به حامل های همراه، زمان بارگذاری یا قطع آن، تست صفحه پیش فرض، بحث رابط کاربری، بارگذاری و بارگیری فایل ها، تناسب محتوای چندرسانه ای با پایگاه، شاخص های عمومی، وجود تگ ها، عناوین مناسب فرم ها، امکان حرکت آسان در صفحات مختلف، مباحث امنیتی وبگاه، نحوه دسترسی مدیر و کاربران به قسمت های متنوع پایگاه، بحث عضویت در پایگاه، عدم مغایرت محتوا و مطالب موجود با موازین شرعی و قانونی، و به طور کلی، جمیع مسائلی که با پایگاه ارتباط دارد، در طی یک فهرست طولانی مورد بررسی و کنترل قرار خواهد گرفت.
در پایگاه ها علاوه بر چک لیستی که برخی معیارهای آن را برایتان خواندم، پیوسته گزارش هایی را از پایگاه ها در فاصله زمانی یک ماهه، سه ماهه، شش ماهه و سالانه تهیه می کنیم و آن را به مدیر پایگاه و یا مدیران بالادست در مرکز ارائه می دهیم.
» لطفاً به برخی محورهایی که معمولاً در گزارش های ماهانه مربوط به پایگاه های نور به آنها می پردازید، اشاره کنید.
◊ بعضی از این محورهای عبارت اند از: میزان بازدید کاربران، رتبه پایگاه در ایران و جهان، مقایسه رتبه عمومی پایگاه در ایران با سال گذشته همان پایگاه، میزان ورود کاربران به طور مستقیم و غیرمستقیم، کلمات کلیدی استفاده شده برای ورود به پایگاه، تعداد صفحات مشاهده شده توسط کاربران در هر بار مراجعه، متوسط سرعت بارگذاری صفحات، تعداد لینک های ورودی پایگاه در هر ماه، سایت های لینک کننده، میزان استفاده از مرورگرها برای بازدید از پایگاه، بررسی میزان ماندگاری افراد در پایگاه، متوسط تعداد بازدیدکنندگان روزانه، میزان استفاده از سیستم عامل ها برای مراجعه به پایگاه، همراه درصد استفاده از این ابزار.
» در خصوص چک لیست های مربوط به محصولات حامل های همراه، بیشتر توضیح دهید.
◊ همان طور که اشاره کردم، در بررسی محصولات دسکتاپی، وبی و تولیدات اندرویدی، برای هرکدام چک لیست هایی مخصوصی داریم که معیار کار ما در مسیر کنترل کیفیت و بررسی است. در نرم افزارها افزون بر محصولات تولید خودمان، تولیدات سفارشی را هم بررسی می کنیم؛ اما در بحث سایت ها ما فقط پایگاه های خودمان را کنترل می نماییم؛ یعنی برای کنترل و بررسی کیفیت پایگاه ها، سفارش بیرونی نداریم؛ چون در این زمینه تبلیغ نکرده ایم.
در بحث حامل های همراه دو نوع تست داریم؛ یکسری تست ها، مخصوص خود گوشی است؛ مثل اینکه این برنامه روی چه گوشی های نصب می شود، نحوه نصب و اجرا، واکنش برنامه هنگام دریافت پیامک اجرای برنامه، چگونگی عملکرد بخش کتابخانه هنگام شارژ و قطع شارژ، اجرای برنامه هنگام اتصال به رایانه، واکنش برنامه نسبت به ورود و خروج از آن، حالت خواب گوشی، واکنش برنامه هنگام قفل کردن صفحه نمایش، واکنش برنامه هنگام چرخاندن دستگاه، عملکرد کلیدهای سخت افزاری و گردش بین برنامه های بازشده. این ها مربوط به گوشی است. یکسری معیارها نیز به خود برنامه مربوط می شود؛ مثلاً فهرست کتاب ها، جست وجو در فهرست اصلی، جابه جایی در فهرست اصلی، نمایش فهرست، حرکت در شاخه های فهرست ها، نمایش متن جاری، ابزارهای مربوط به تنظیمات کلی برنامه، عملکرد انتخاب ترجمه، فاصله خطوط، نوع قلم، تنظیمات پیش فرض و چگونگی عملکرد برنامه با خاموش و روشن شدن دستگاه، صحت عمل ابزارهای کپی و کلید نگهدارنده، امکان ارسال از طریق پیامک یا قابلیت اشتراک گذاری، درستی عملکرد کلیدهای مختلف مربوط به کار با برنامه، انواع جست وجو و روند کار با آنها، بحث به روزرسانی نرم افزار، قابلیت دانلود، پیغام مناسب در صورت قطع شبکه، امکان قطع دانلود و ادامه مجدد آن، جایگاه مناسب کلیدها، نمایش درست نتایج و عناوین دانلودها و همچنین، ابزار تنظیمات نمایش متن و فهرست. به طور کلی، روی گوشی تست های مختلفی که به حدود هفتاد مورد می رسد، انجام می شود. در حال حاضر، این بررسی ها و آزمون ها در اداره کنترل کیفیت فقط روی محصول تولیدی ما به نام «کتابخوان همراه نور» انجام می گیرد.
بنابراین، معیارها و شیوه های آزمون را به شکل چک لیست در اختیار متخصصان خودمان قرار می دهیم و آنها نیز بعد از انجام این مراحل، اشکالات و نواقص احتمالی را توسط اتوماسیون ثبت کرده، بعد از تأیید نهایی مدیر گروه، برای مدیریت پروژه ارسال می شود و از آن طریق نیز به قسمت مربوطه تحویل داده می شود تا اصلاح گردد و دوباره جهت کنترل نهایی به این اداره برمی گردد.
» روند کنترل کیفیت محصولات نور چقدر زمان می برد؟
◊ این زمان، بستگی به نوع محصول و اشکالاتی دارد که متخصصان ما در برنامه می یابند و هر چه اشکال، ریشه ای و گسترده باشد، زمان بیشتری لازم است تا برنامه نهایی شود. البته گاهی به دلیل عجله ای که در تولید یک برنامه به دلایلی ممکن است وجود داشته باشد، از برخی اشکال های جزئی چشم پوشی می شود و در نسخه های بعدی اصلاح خواهند شد. اگر اشکالات خیلی جدی باشد، ما آنها را تأیید نمی کنیم و طی نامه ای به مسئولان مرکز گزارش می کنیم که خودشان تصمیم نهایی را برای تولید محصول بگیرند.
گاهی بعضی برنامه ها خیلی میان این اداره و کنترل پروژه رفت وبرگشت دارد و گاهی نیز اشکالات در عرض یک یا دو هفته رفع می شود و برنامه برای تولید آماده می گردد. گاهی اوقات نیز با اینکه محصولی را دو ماه قبل بررسی کرده، اشکالاتش را بیان کرده ایم، ولی بعد از آنکه دوباره فایل سازی می کنند و برای ما می فرستند، مجدداً آن را بررسی می نماییم. به طور کلی، محصولاتِ کمی هستند که فقط یک بار آنها را بررسی کنیم. بیشتر محصولات، نیازمند چندین بار بررسی اند که علت آن نیز رفع اشکال های محتوایی و ساختاری و فایل سازی های مجدد است. البته مدت زمانی که برای بررسی های بار دوم یا سوم صرف می شود، کمتر از بررسی های قبلی است. البته مواردی بوده که بین دو مرحله بررسی، یک سال فاصله افتاده است؛ زیرا در مرحله اوّل، اشکالاتی گرفته شده که اصلاح آنها زمان بر بوده است؛ مثل نرم افزار جامع تفاسیر نور که مشتمل بر فایل های چندرسانه ای متنوعی است.
» در مسیر کنترل نرم افزارهای مرکز چه تخصص هایی مورد نیاز است؟
◊ در خصوص کنترل محتوای پژوهشی، معاونت پژوهشی مرکز اقدام به بررسی محصول می کند و در خصوص کنترل فنی نیز معاونت فنی آن را کنترل می نماید. به همین جهت، دیگر نیازی نیست که ما در اداره خودمان افراد متخصص در حوزه پژوهش یا فنی مهندسی را جمع کنیم؛ چون فیلترهای نظارتی خوبی در این دو معاونت وجود دارد. البته همکاران ما در این اداره، آگاهی خوبی نسبت به متون فارسی و عربی دارند و اساساً چون بیشتر متون نرم افزارهای نور به زبان عربی است، لازم است که متخصصان ما با زبان عربی آشنا باشند و دروس حوزه علمیه را تا سطح درس خارج خوانده، با علوم گوناگون آشنایی اجمالی داشته باشند و منابع اوّلیه را بشناسند که بحمدالله در اینجا از این متخصصان علمی برخورداریم. از نظر فنی هم، حدود دو سال است که یکی از مهندسان را به گروه خودمان افزوده ایم تا از منظر فنی مثل کدنویسی و برنامه نویسی نیز بتوانیم کار را ارزیابی نماییم.
باید اضافه کنم که در جمع خودمان آقایان طلبه ای وجود دارند که به جهت ممارست زیاد و کار چندین ساله با نرم افزارهای تولیدی نور، می توانند اشکالات محتوایی و فنی یک برنامه را به راحتی رصد کنند و حتی خطاهای مربوط به کدنویسی را استخراج نمایند و بیشتر اشکالاتی که به محصولات می گیریم، ناظر به ساختار برنامه است؛ تا محتوای آنها. در واقع، به اذعان مسئولان معاونت فنی که عهده دار تولید و کنترل بخش فنی نرم افزارهای نور هستند، همواره خیالشان از این جهت راحت است که اداره کنترل کیفیت مسائل فنی را نیز به خوبی رصد می کند و باگ ها و خطاهای احتمالی را به آنها گزارش می دهد. در مجموع، مرکز خیالش راحت است که کنترل کیفیت، محتوا و ساختار را توأمان بررسی می کند و کاستی های متنی یا فنی را به میزان قابل قبولی کشف و شناسایی می نماید.
» امروزه، بیشتر کارها ماشینی شده است. در حیطه کاری خودتان، چه کارهایی در این زمینه انجام داده اید؟
◊ طبیعت کار مرکز به گونه ای بود که از ابتدا بسیاری از کارهای مربوط به خویش را خودش برنامه نویسی کرد؛ مثل نرم افزار نور 2 محیطی بود که مهندسان ما آن را برنامه ریزی کردند و بیش از بیست سال است که در این محیط کار می کنیم. به تبع، ابزارهای مورد نیازِ این محیط را خودمان نوشته ایم. چند سالی است که به سوی فضای MS-Word پیش می رویم و برنامه ها وبی نور نیز امکانات و ابزارهایی مشابه این فضا دارد. در مجموع، مرکز نور کوشیده است که ابزارهای مورد نیاز خود را بومی سازی کند و در این مسیر، به حق زحمات بسیاری را متحمل شده است؛ از جمله این ابزارها می توان به اِعراب گذاری متون اشاره کرد. در بحث مربوط به بررسی نرم افزار نیز همین طور بود و مرکز ابزارهای مورد نیاز را خودش نوشت و رفته رفته این ابزارها تقویت شد.
از دیگر برنامه های که چند سال است تصمیم گرفته ایم آن را عملی کنیم، ماشینی کردن فرایند تست و کنترل نرم افزارهاست. برای دستیابی به این هدف، ابزارهای مختلف بررسی نرم افزار و کنترل کیفیت را که در دیگر مراکز و مؤسسات دیجیتالی دنیا استفاده می شود، پیدا کرده ایم و فعلاً از نرم افزارهای رایگان در این حوزه استفاده می کنیم.
مثلاً یکی از جاهایی که می توان تست های بررسی و کنترل کیفیت را ماشینی کرد، تست های تکرارپذیر است؛ یعنی وقتی شما یک بار تستی با یک ابزاری انجام دهید، ابزار مربوطه مسیر تست شما را فرا می گیرد و بعد از آن، خودش این تست را در بقیه نرم افزارها به کار می گیرد؛ برای مثال، در پایگاهی مانند نورلایب، بعد از لاگین، صفحه صفر می آید و سپس، اقدام به جست وجو می کنیم. این، یک مسیر ثابت است؛ یعنی یک تست مشترک که در پایگاه های نور انجام می شود. برای این کار، ابزار خاصی وجود دارد که آن را روی سیستم نصب می کنند و خودش این روند را به طور خودکار انجام می دهد و گزارش نیز خواهد داد. پس، دیگر لازم نیست از نیروی انسانی بهره ببریم. طیّ مدت دو سال به این نتیجه رسیده ایم که به وسیله یک یا دو ابزار می توانیم بخشی از کارهای کنترل کیفیت را به شکل ماشینی انجام دهیم.
البته وقتی پای ابزار به میان بیاید، باید از نظر زمان و نیروی انسانی، به صرفه و در مجموع، به نفع مرکز باشد. در این صورت است که به دنبال خرید و بومی سازی آن ابزار خواهیم رفت. هم اکنون در بحث پایگاه های نور از این ابزارها استفاده می کنیم؛ مثلاً در خصوص دانلودها، اگر کاربر بخواهد دو صفحه از کتاب یا مجله ای را بارگیری کند، از ابزار خاصی برای تست این قسمت استفاده می نماییم که به خوبی کار می کند یا خیر. و یا ابزاری وجود دارد که قطع شدن پایگاه را گزارش می دهد؛ یعنی پیش از آنکه بخش بررسی نرم افزار این کارها را انجام دهد، خود برنامه این تست ها را انجام داده، به مدیر پایگاه گزارش می کند.
» در خصوص کنترل نصب نرم افزار، با چه مسائلی مواجه هستید؟
◊ امروزه، نرم افزارها بیشتر روی سیستم عامل ها و حامل های متفاوت نصب می شود. در گذشته، این تنوع وجود نداشت؛ به همین جهت، اکنون حوزه کنترل کیفیت نیز گسترده تر شده است. پیش تر قفل هایی روی نرم افزارها وجود داشت که حجم بسیاری هم اشغال می کرد؛ ولی الآن ساده تر شده است و حتی بعضی نرم افزارهای نور قفل ندارند. در نتیجه، برای تست نصب آنها نیز خیلی با مشکل مواجه نیستیم. قفل هایی که امروزه روی برنامه ها تعبیه شده، فناوری بهتری نسبت به گذشته دارند و مزاحمت چندانی برای نصب ایجاد نمی کنند. قبلاً یکی از مشکلات نصب، کدهای امنیتی بود و باید همیشه تست می شد تا آنکه بالاخره به جایی می رسیدند که قفل در نصب خللی ایجاد نکند؛ ولی الآن خوشبختانه خودبه خود این اشکال مرتفع شده است. پیش تر بالابودن حجم قفل نیز زمان نصب را طولانی می کرد که در تولیدات جدید، دیگر تقریباً این مشکل نیز وجود ندارد.
نمونه دیگر این دست مشکلات، در نرم افزاری مثل کتابخانه ادبیات عرب بروز کرد. در این برنامه، علاوه بر متن تایپی، فایل پی دی اف کتاب ها را نیز ارائه کرده بودیم که حجم بسیاری داشت و در هنگام تست نصب، با مشکل برمی خوردیم؛ یعنی نصب این نرم افزار حدود یک ساعت طول می کشید. بنابراین، حجم فایل های پی دی اف را با ابزاری خاص پایین آوردیم که در نتیجه، زمان نصب نیز بسیار کاهش یافت.
با رشد فناوری، حتی برنامه نویسی به جایی رسیده که وقتی روی دیتایی کدنویسی می کنند، برنامه روی تمام حامل ها به راحتی اجرا می شود؛ یعنی الآن کدنویسی صرفاً برای فضایی مثل ویندوز 98 انجام نمی شود؛ بلکه به گونه ای کدنویسی می شود که با همه ویندوزهای رایج بازار سازگار است و در واقع، باید همگام با تغییر و تحولات روز پیش رفت تا مخاطبانمان را از دست ندهیم.
» آیا در روند کنترل کیفیت، اشکال ها و پیشنهادهای کاربران نیز مورد توجه قرار می گیرد؟
◊ مرکز بخشی دارد به عنوان امور کاربران که قسمتی از فعالیت های آن به پاسخگویی تماس های کاربران بیرونی اختصاص دارد. این تماس ها، شامل قست های مختلفی است؛ از جمله بیان اشکال ها و کاستی های ساختاری یا متنی. امور کاربران نور این نظرها یا پیشنهادها را دریافت می کند. بعضی از این اشکال ها در طی این چند سال توسط همکاران پژوهشی و فنی مرکز پاسخ داده شده اند که همان ها را برای کاربران می فرستند. بخش دیگری از آن نظرات به نرم افزار یا پایگاه خاصی مربوط می شود که امور کاربران توسط رابط خود، اشکالات را به شکل دسته بندی شده به همراه یک تحلیل اجمالی، هر ماه یا سه ماه یکبار برای ما که قبلاً مسئولیت طرح و برنامه معاونت پژوهش را برعهده داشتیم، ارسال می کردند. ما هم از نظر حیطه کاری خودمان آنها را دسته بندی می نمودیم و مواردی را که به معاونت فنی مربوط می شد، به امور کاربران گزارش می کردیم و آنان نیز برای معاونت فنی می فرستادند و اشکال ها یا پیشنهادهایی را که به محتوا و پژوهش مرتبط بود، خودمان به مدیران مختلف پروژه ها تحویل می دادیم و آنان نیز در صورت امکان، ایرادهای کاربران را برطرف می کردند و پیشنهادها را نیز برای نسخه های بعدی نگه می داشتند تا در زمان مقرّر عملیاتی شود.
در حال حاضر، همین مسیر از طریق اداره کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار انجام می شود و بنا بر این شده که امور کاربران نظرات را مستقیم برای این اداره ارسال کند و ما هم یکی از دوستان را مأمور نموده ایم که آنها را بررسی کند و هر هفته اشکالات و پیشنهادات مربوط به هر پروژه را برای مدیر پروژه بفرستد. بعضی موارد نیز به مدیر پروژه ارتباطی نداشت؛ مثل بحث فرمت، تایپ یا چندرسانه ای که به بخش مربوطه ارسال می گردید.
بیشتر پیشنهاد کاربران، به اضافه شدن متون به برنامه مربوط می شد و تا آنجا که مالکیت معنویت اجازه می داد و امکانش فراهم بود، آن را در نسخه های جدید اعمال می کردند. بعضی کاربران هم دوست داشتند که قابلیت پژوهشی جدید به برنامه افزوده شود که همکاران فنی مرکز روی آن کار می کردند.
در گذشته، وضعیت به گونه ای نبود که مثلاً اگر امروز اِشکال فرستاده شود، فردا بررسی و رفع گردد؛ بلکه اشکالات در نسخه های بعدی برطرف می شد؛ اما الآن مرکز در هر بار تکثیر، دیتای خود را اصلاح می کند و آن را روانه بازار می نماید؛ یعنی اگر مثلاً نرم افزاری را به تعداد 1000 عدد تکثیر کرده باشیم و همگی فروش رفته باشد، در تکثیر سری دوم، انتقادات و ایرادات کاربران تا حد امکان برطرف می شوند و در نرم افزار لحاظ می گردند.
در مبحث پایگاه های مرکز نیز اگر اشکالی مربوط به محتوا می شد، در زمانی کوتاه برطرف می گردید؛ اما اگر اشکال کاربران به ساختار سایت مربوط بود، در نسخه جدید اصلاح می شد.
به طور کلی، نسبت به چندین سال قبل، بحث اصلاح و اعمال نظرات کاربران، در حوزه نرم افزارهای دسکتاپی و نیز پایگاه های نور، به روزتر شده و زمان آن بهبود یافته است. در هر صورت، نظرات کاربران همیشه برای ما مورد توجه است و در تحلیل های خودمان از آن استفاده می کنیم؛ البته برخی پیشنهادات به حوزه کاری مرکز مربوط نمی شود و نیاز به سفارش دهنده بیرونی دارد که این کار را انجام دهد. معمولاً بخش خدمات فرهنگی فقط سفارش هایی را که در راستای کارهای مرکز است، می پذیرد؛ مانند نرم افزار «استفتائات تخصصی پلیس» که آن را به سفارش نیروی انتظامی انجام دادیم.
» در بررسی و کنترل نرم افزار کتابخوان همراه نور چه معیارهایی را مدّ نظر قرار می دهید؟
◊ پیش از این، مرکز نور محتوای تولیدات خویش را به صورت حداقلی مثلاً در قالب یک کتاب خاص جهت استفاده در تلفن های همراه ارائه می کرد و تولید جدیدی به شمار نمی رفت؛ ولی الآن کتابخوان همراه نور را داریم که قالبی جدید با امکانات متنوع است و می توان کتاب های بسیاری را به آن افزود؛ به عنوان مثال، بحث خرید و جداسازی فروشگاه از کتابخانه، مجموعه سازی یا دسته بندی موضوعی کتاب ها، امکانات جدیدی است که در کتابخوان همراه نور وجود دارد که در حوزه بررسی ما مورد توجه هستند. همچنین، بحث لاگین برای دادن شماره حساب و نیز ورود از طریق درگاه بانک ها و امکانات جدیدی که ممکن است به برنامه افزوده شود، به حیطه کاری ما اضافه شده و ما همه اینها را تست می کنیم. بنابراین، باید عرض کنم که در نرم افزارهای دسکتاپی یا ویندوزی خودمان خیلی از بحث ها را نداریم و فقط در کتابخوان همراه نور این گونه نکات مطرح است؛ مانند چیدمان صفحه، ارائه متن در یک فضای کوچک، پشت سر هم بودن صفحات به شکل افقی یا عمودی، دسترسی به متن از طرف چپ یا راست صفحه و مباحثی از این نوع. به طور کلی، تقریباً همان تست هایی را که در محصولات دسکتاپی داریم، در اینجا نیز معمولاً اجرا می کنیم؛ به اضافه مواردی که فضای اندروید و حامل های همراه اقتضای آنها را دارند.
» برای ارتقای امر کنترل کیفیت نرم افزارهای نور چه پیشنهادها یا برنامه هایی دارید؟
◊ بعد از اینکه در اداره کنترل کیفیت مشغول شدیم، موضوع استانداردی سازی تست ها را بیش از گذشته مورد توجه قرار دادیم و اینکه تست هایی که انجام می دهیم، به شیوه استاندارد باشد؛ به بیان دیگر، در دو زمینه کار می کنیم: یکی اینکه استاندارد بررسی کیفیت چه تست هایی را طلب می کند و دیگر آنکه تست مورد نظر به شکل استاندارد اجرا شود.
اقدام دیگر ما، مطالعه روی ماشینی کردن تست هاست و اینکه با توجه به محیط های مختلف موجود و یا مرورگرهای فعلی، چه مقدار از این تست ها را می توان ماشینی کرد تا از نیروی انسانی کمتری بهره ببریم. مقداری از این مباحث را همکاران ما از دانش بیرونی بهره برده اند که بخشی از آنها در این ویژه نامه گزارش شده و مشتمل بر نکات ارزشمندی است.
به طور طبیعی، تاکنون در خصوص ماشینی کردن تست ها در پایگاه های اینترنتی خود، به خوبی پیش رفته ایم و الآن می توانیم به طور دسته ای اشکال های گزارش شده توسط این ابزارها را برطرف کنیم و حتی قبل از بارگذاری پایگاه، می توان آن را تست کرد و اشکالات را برطرف نمود و بعداً محتوای لازم را روی آن قرار داد.
بنابراین، هم از جهت مطالعاتی و هم از نظر عملی، در بعضی موارد از ابزارهای ماشینی استفاده می کنیم که امید داریم این روند، سرعت و کیفیت بیشتری به خود بگیرد؛ چون حجم فعالیت های مرکز افزایش یافته است. ازاین رو، طیّ دو سال آینده، برنامه مرکز این است که فعالیت بیشتری را برای ماشینی کردن تست های خود انجام دهد.
مقوله دیگری که در دستور کار ما قرار دارد، ارزیابی محصولات نور است؛ نظرات کاربران، یک طرف ارزیابی است و استفاده و ارتباط با کاربران خاص، طرف دیگر این ارزیابی قرار دارد؛ یعنی متخصصان و مخاطبان هدفِ نرم افزارها یا پایگاه های نور. البته باید به اینها، نظرسنجی هایی را که در رونمایی های مرکز نسبت به یک نرم افزار و محصول خاص انجام می شد، اضافه کرد.
ارزیابی دیگری که البته به شکل مقطعی انجام می شود، از طریق برگزاری نمایشگاه های داخلی و خارجی به دست ما می رسد. همچنین، پژوهش های خاصی نیز در جهت ارزیابی محصولات مرکز صورت گرفته است؛ مثلاً برخی پایان نامه ها با موضوع محصولات مرکز نور تهیه شده اند و در آنها تولیدات نور به شکل علمی ارزیابی شده اند. با این همه، خود همکاران داخلی ما نیز در مرکز بخشی از وقتشان را به بررسی و کنترل و ارزیابی محصولات اختصاص می دهند.
تصمیم ما بر این است که ارزیابی های بیشتر و دقیق تری از محصولات نور داشته باشیم؛ مثلاً کمیته ای تشکیل دهیم که کار را از نظر گرافیکی و برنامه نویسی بررسی نماید. تشکیل کمیته کنترل محتوای برنامه از افرادی که عمدتاً در تولید آن نرم افزار دخیل نبوده اند نیز می تواند به ارزیابی بهتر یک محصول کمک نماید. کمیته سوم نیز می تواند ترکیبی از این دو کمیته باشد و برنامه را از جنبه های دیگر کنترل نماید و بعد اقدام به تولید شود.
البته باید توجه داشت که این ارزیابی ها به امتیازدهی منتهی شود. در ارزیابی مراحل مختلف فنی و ساختاری و محتوایی، امتیازهایی در نظر گرفته ایم تا سطح کیفی محصول را در معرض دید کاربر و متخصصان قرار دهد.
در حال حاضر، از طریق ابزار شیرپوینت در پایگاه «بررسی نرم افزار»، امکان امتیازدهی برای همکاران داخلی مرکز وجود دارد. این فرآیند، فعلاً به شکل آزمایشی اجرا می شود و اگر با آن موافقت شود، عموم کاربران نیز می توانند اقدام به امتیازدهی محصولات نور نمایند.
اضافه بر این امتیازدهی ها، مرکز می تواند برای هرکدام از این فرایندها، کمیته ای را تعیین نماید تا امتیاز لازم را به محصول بدهد و قسمت بررسی نرم افزار نیز می تواند با تأیید این امتیازها، امتیاز نهایی را اعلام نماید و نتیجه کار به کاربران نیز اطلاع رسانی گردد.
روند و مراحل این امتیازها در پرونده مربوط به هر پروژه ثبت می شود و خود مسئولان پروژه نیز می توانند با توجه به امتیازات داده شده، نواقص موجود در پروژه را بهتر پیگیری کنند و از این طریق می توانیم به مخاطبان نیز بفهمانیم که این محصول از جنبه های مختلف تا چه حد مورد قبول خود مرکز می باشد. با توجه به جایگاه مقبول مرکز نور در میان سایر مؤسسات، این امتیازدهی و ارزیابی می تواند ملاک و الگوی خوبی برای دیگر مؤسسات و مراکز قرار گیرد.
» اگر سخنی باقیمانده بیان بفرمایید.
◊ نکته آخر اینکه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، همیشه ساختار ثابتی نداشته و هم اینک نیز تغییراتی را در روند تولید نرم افزارهای خود انجام داده است؛ یعنی روند تولید محصولات خویش را از واحدی محور و بخش محور، به چرخه محور تغییر داده است. طبق این تغییر، بررسی نرم افزار و کنترل کیفیت نیز در ساختارش دچار تغییر خواهد شد؛ چون برخی بررسی ها، در خود چرخه انجام می شود؛ مثلاً در سه چرخه: نورمگز، نورلایب و کتابخوان، هریک از مسئولان مربوطه، روند تولید آن محصول را کنترل و بررسی می کند. گذشته از این، یک هسته سه یا چهار نفری هم در یکی از اداره های مرکز در نظر می گیریم که وظیفه آن، تحقیق و توسعه این بررسی هاست که در چرخه ها به طور جدا انجام می گیرد. ازاین رو، در ساختار جدید، بررسی نرم افزار دو قسمت می شود؛ یک بخش آن، بررسی محصولِ در حال تولید است که تقریباً بر اساس چک لیست ها انجام می گردد و قسمت دیگر آن که ناظر به پژوهش و مطالعه یا تحقیق و توسعه است، در اداره ای دیگر تحقق می یابد و وظیفه آن، پشتیبانی پژوهشی برای این چرخه هاست. بحث ماشینی کردن تست ها و استانداردکردن ارزیابی ها، در این قسمت انجام می پذیرد. از آنجا که کنترل کیفیت و بررسی نرم افزار، نقش مهمی در روند تولیدات نور ایفا می کند، بایسته است که توجه بیشتری به آن داشته باشیم.
در پایان، بنده از شما و همکارانتان در فصلنامه ره آورد نور سپاس گزارم و از همه مسئولان و همکارانمان در مرکز نور که در راستای آماده سازی و تولید محصولات مفید و کارگشا زحمت می کشند، قدردانی می نمایم و امیدوارم که در حوزه کنترل کیفیت، روند روبه رشدی را در این مرکز طی کنیم و تولیدات مطلوب تری را به کاربران و پژوهشگران تقدیم نماییم.