معادلیابی آیات در ترجمههای قرآن کریم؛ فواید و چالشها
اشاره
به مناسبت هفته پژوهش، نشست علمی «معادلیابی آیات در ترجمههای قرآن کریم؛ فواید و چالشها» در تاریخ 21 آذر 1402 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید.
در این جلسه، ابتداء جناب حجّتالاسلاموالمسلمین مسیح توحیدی، رئیس پژوهشکده متنکاوی نصوص دینی مرکز نور، ضمن اشاره به اینکه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در آستانه تولید نسخه چهارمِ نرمافزار جامع تفاسیر نور است، به بیان قابلیت جدیدی در این برنامه اشاره کرد که با یاری تیم فنّی و استفاده از ابزارهای متنکاوی و با کمک ماشین، معادلهایی از واژگان قرآنی ترجمههای موجود را در اختیار کاربر قرار میدهد و کاربر با انتخاب هر واژه قرآنی، معادل آن را در ترجمهها مشاهده میکند.
در ادامه این نشست، جناب آقای مهندس لسانی، کارشناس آزمایشگاه هوش مصنوعی نور، به بیان شیوه کار و فرآیند استخراج معادلها اشاره کرد و در بخش پایانی جلسه نیز جناب حجّتالاسلاموالمسلمین دکتر رضا مختاری، استاد حوزه علمیه، مؤلّف آثار متعدّد و رئیس مؤسّسه کتابشناسی شیعه، بهعنوان میهمان این نشست، ضمن اشاره به فواید این کار، به بیان اهمّیّت کار ترجمه، بهویژه ترجمه قرآن کریم پرداخت و با بیان نمونههایی از ترجمههای نادرست و غیردقیقِ برخی از مترجمان، کار ترجمه متون دینی را کاملاً تخصّصی و نیازمند تسلّط بر دانشهای دینی، علاوه بر آشنایی با زبان مبدأ و مقصد دانست.
آنچه در ادامه میآید، مهمّترین مباحث مطرحشده در این نشست علمی است که برای استفاده راحتتر خوانندگان گرامی، از صورت گفتاری به نوشتاری روان تبدیل شده است.
فلسفه شکل گیری و اهداف برنامه های نور الأنوار و جامع تفاسیر
اشاره
با ورود برنامه جامع تفاسیر در ساحت پژوهشهای قرآنی و استقبال چشمگیر محقّقان، اکنون و پس از گذشت چهار سال از تولید آخرین نسخه آن، ترسیم چشماندازی روشن، نویدبخشِ کاربران و مخاطبان این دانشنامه بزرگ قرآنی است. مقاله پیش رو، در صدد گزارش فلسفه شکلگیری برنامه جامع تفاسیر، سیر تکاملی، اهداف و چشمانداز آن است.
معرفی پایگاه جامع قرآنی؛ بزرگ ترین پایگاه قرآنی در جهان اسلام (quran.inoor.ir)
» لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی بفرمایید.
◊ عزتالله مرتضایی هستم، مدیر گروه علمی «تفسیر و علوم قرآن» در معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. بنده به نوبه خودم، تشکر میکنم از فصلنامه رهآورد نور و همین طور، جنابعالی و همکارانتان که این وقت را در اختیار ما قرار دادید تا بتوانیم پایگاه جامع قرآنی نور را که یکی از دستاوردهای خوب مرکز است، برای خوانندگان محترم معرّفی کنیم.
گروه قرآن در آینه زمان و چشم انداز طرح های نوین قرآنی
چکیده
گروه قرآن در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برنامههای رومیزی محصولات فرهنگی و نامداری مانند: نورالأنوار و جامع تفاسیر نور را تولید کرده است. همچنین، در شیوههای: کتابخانه، دانشنامه، درختواره و فرهنگ موضوعی نیز آثار فاخری به جامعه قرآنی تقدیم نموده است. پیادهسازی این شیوهها در دانش تفسیر و علوم قرآن، نیاز به تخصّص ویژهای داشت که با ممارست و تلاش بسیار پژوهشگران این گروه، جامه عمل به خود پوشید و در ادامه، با ارائه پایگاه جامع قرآن، فعّالیّت پژوهشی خود در خطّ حامل وب را به نمایش گذاشت. این گروه، به پشتوانه سی سال پژوهش در این عرصه، به طرحهای نوینی رسیده است که تحقّق، آنها حمایت همهجانبه مرکز از گروه قرآن را میطلبد.
پیشینه فعالیت های حدیثی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
چکیده
بنیان فعّالیّت های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طیّ سی سال که از راهاندازی آن میگذرد، بر ارائه متون دیجیتالی و پژوهش و فراوری منابع و متون اسلامی، با محوریت قرآن کریم و احادیث پیامبر و ائمه معصومان (علیهم السلام) شکل گرفته است. این فعّالیتها، همپای رشد فنّاوری اطّلاعات، در قالب دیجیتال و در سکوهای برخط و برونخط، به مخاطبان عرضه شده است. با توجّه به جایگاه و اهمّیّت حدیث در میان علوم اسلامی، بخش مهمی از فعّالیّتها و در نتیجه محصولات این مرکز، در زمینه حدیث و خدمت به حدیث اهلبیت (علیهم السلام) بوده است. در این نوشتار، ضمن بیان سیر تکاملی فعّالیتهای حدیثی مرکز نور، محصولات حدیثی آن معرّفی میگردد.
فرهنگ نامه واژگان قرآن کریم
اشاره
احیای فرهنگ فهم قرآن و زمینه سازی برای آسان سازی پژوهش درباره قرآن کریم، از جایگاه خاصی برخوردار است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) تاکنون برنامه های برخط و برون خط ارزشمندی را در زمینه قرآن پژوهی به محققان این عرصه، ارایه نموده است. با وجود همه فعالیت های قرآنی مرکز، برای تکمیل فرآیند پژوهش لازم است که برنامه ای جامع و کاملی در زمینه مفردات قرآن به پژوهشگران قرآنی ارایه شود. فرهنگ نامه واژگان قرآن، یکی از پژوهش های قرآنی جدید گروه قرآن و تفسیر در مرکز نور است که در خصوص مفردات قرآن سامان دهی شده است.
مطالب این نوشتار، در سه بخش ارایه می گردد؛ بخش نخست، به معرفی دانش مفردات و زیر شاخه های آن اختصاص دارد. در بخش دوم، پژوهش های قرآنی گروه قرآن این مرکز در زمینه مفردات ارایه می گردد و در بخش سوم، فرهنگ نامه واژگان قرآنی معرفی خواهد شد.
پیشرفت های کارآمد و ارزشمندی داشته ایم
اشاره
مباحث فنی و پژوهشی در پروژه های تولید نرم افزار، دو بال پرواز برای رشد و پویایی مراکز و مؤسسات علمی و فرهنگی به شمار می روند و همسویی این دو مؤلفه کلیدی، چشم اندازهای روشنی را فراسوی متولیان امر ترسیم می کند. نظر به اهمیت فعالیت های فنی در تهیه و عرضه محصولات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، گفت و گویی را با معاون فنی این مرکز ترتیب دادیم که امیدواریم برای خوانندگان و علاقه مندان این گونه مباحث مفید باشد. در این مصاحبه، ضمن معرفی بخش های اصلی معاونت فنی مرکز نور، به بیان تولیدات و دستاوردهای کاربردی و ارزنده این معاونت پرداخته ایم.
نرم افزارهای تفسیری، قابلیت هاو چالش ها
قرآن کریم کتابی پر ارزش، بسیار ژرف و اثرگذار در دل های انسان های خدا پرست است و با گذشت زمان نیز هیچ گاه کهنه نشده، همیشه تازه و به روز می باشد؛ چرا که تنها برای یک زمان و یا یک نسل خاص نازل نشده؛ بلکه کتاب هدایت بشر در همه اعصار به شمار می آید.
از آنجا که قرآن مشتمل بر مفاهیم بلند و اسرار و رموز فراوان است، برای همیشه نیازمند تفسیر و تاویل خواهد بود و دست یابی به ژرفای مفاهیم آن برای همگان به آسانی میسّر نمی گردد.
جامع تفاسیر نور؛ رهیافتی به پژوهش های قرآنی
اشاره
نرم افزار جامع تفاسیر نور، از محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) است که در سیزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان نرم افزار برتر قرآنی شناخته شد و آقای دکتر احمد مینائی به جهت طراحی و تولید این برنامه ارزشمند، به عنوان « خادم القرآن» دست یافت.
این برنامه که در واقع نسخه جدید نور الانوار را در خود جای داده است، به دلیل برخورداری از ترجمه ها و تفاسیر متعدد به صورت نرم افزاری مستقل با عنوان «جامع تفاسیر نور» در معرض استفاده محقّقان علوم اسلامی خاصه پژوهشگران قرآنی قرار گرفته است. این لوح فشرده شامل محتوای علمی و امکانات عدیده ای است که در سامان دهی امر تحقیق بسیار مفید و راهگشاست و به موجب بهره مندی از متون انبوه مربوط به قرآن و قابلیت های متنوع پژوهشی و کاربردی، در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم عنوان برتر را به خود اختصاص داد.
نوشتار حاضر، شما را به محتوا و امکانات ارزشمند این برنامه آشنا می سازد.
جامع التفاسیر نور، از نگاهی دیگر
مقدمه
نرمافزار جامع التفاسیر نور، جدیدترین محصول قرآنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است. این نرمافزار، پس از عرضه به سرعت جای خود را در میان قرآنپژوهان و محققان علوم اسلامی باز کرده و از رقبای خود در عرصه نرمافزارهای قرآنی پیشی گرفته است.
این برنامه به دلیل برخورداری از ترجمهها و تفاسیر متعدد و امکانات متنوع پژوهشی و کاربردهای ویژهای که برای هم علاقهمندان به معارف قرآن دارد، در سیزدهمین نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم عنوان نرمافزار برتر را از آنِ خود کرد.
برنامه جامع التفاسیر نور، از ابتدا به منظور ارائه کتابخانه جامع ترجمه و تفسیر قرآن و پاسخگویی به نیازهای قرآنپژوهان طراحی و تولید شد و گرچه در کنار انبوه ترجمهها و تفاسیر قرآن بخشهای قرائت، تلاوتهای مجلسی و نگارخانه نیز در نظر گرفته شده بود، اما هیچیک از این امور جنبه پژوهشی آن را تحتالشعاع قرار نداد.