چکیده

شناخت وضعیت جغرافیایی جهان، به‌ویژه جهان اسلام و آگاهی از اوضاع و احوال سرزمین‌ها، نقشه‌های آنها، راه‌ها و اماکن کشورهای اسلامی، نقش بسزایی در فهم بهتر و دقیق‌تر تاریخ و چگونگی برداشت پژوهشگران از متون علمی، تاریخی و اسلامی دارد.

ازاین‌رو، دیجیتالی کردن منابع و متون معتبر در زمینه جغرافیای جهان اسلام، گامی بلند و مؤثّر در سامان‌دهی تحقیقات علمی و تسهیل دستیابی به مطالب مورد نظر این حوزه به شمار می‌رود و مسیر پژوهشگران این حوزه را به گونه‌ای شایسته هموار می‌سازد.

نرم‌افزار «جغرافیای جهان اسلام 2»، دومین نسخه از این برنامه است که به همّت پژوهشگران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به مرحله تولید و عرضه به جامعه علمی کشور رسیده است.

در این برنامه، سعی بر آن بوده است تا مجموعه‌ای از منابع کهن و جدید مربوط به رشته‌های تاریخ و جغرافیا، شامل موضوعاتی از قبیل: مسالک، ممالک، مزارات دانشمندان، سفرنامه‌ها، معاجم جغرافیایی و نقشه‌ها گردآوری شود که در نهایت، با تلاش‌های فراوان مسئولان و همکاران پژوهشی و فنی، در قالب کتابخانه‌ای دیجیتالی تولید و عرضه شده است.

مقدّمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال 1368ش، با عنایت رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدّ ظلّه العالی)، با هدف به‌کارگیری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در نشر و اشاعه فرهنگ غنی اسلامی تأسیس گردید و با به‌کارگیری کادری مجرب و متخصّص در زمینه علوم اسلامی و دانش رایانه، در عرضه منابع اسلامی دیجیتالی در جهت تبلیغ علوم و معارف حقّه اهل‌بیت (علیهم السلام) تلاشی مستمرّ دارد. این معارف ارزشمند، توسط محقّقان مرکز با استفاده از ده‌ها ابزار رایانه‌ایِ ثبت، استخراج و آماده‌سازی متون، دیجیتالی شده و در قالب نرم‌افزارهای رومیزی، پایگاه و نرم‌افزارهای ویژه تلفن همراه عرضه می‌گردند. علاوه بر آن، مجموعه مرکز تلاش‌هایی برای توسعه فرآیند آماده‌سازی متون (دیجیتالی‌شدن) و به‌کارگیری نوآوری‌هایی مانند متن‌کاوی و هوشمندسازی استخراج محتوا می‌کند که تاکنون به موفقیت‌های متعدّدی نیز دست یافته است.

در زمینه پژوهش‌های تخصّصی نیز با ورود اطّلاعات و نشانه‌گذاری هزاران جلد کتاب و تحلیل محتوای شماری از آنها، شامل: اِعراب‌گذاری، تهیه فهارس فنی و تخصّصی، ریشه‌یابی کلمات و استانداردسازی فهارس، منابع گران‌سنگی را به فرمت‌های دیجیتالی تبدیل نموده و با استخراج موضوعات و نمایه‌ها و تهیه فرهنگ موضوعیِ صدها جلد از این منابع در زمینه‌های: حدیث، قرآن، فقه، اصول، تاریخ، کلام، فلسفه و منطق، توانسته است این اطّلاعات را به‌گونه‌ای شایسته فرآوری کرده و برای عرضه رایانه‌ای آماده سازد.

به همین جهت، ضروری است در ابتداء پس از معرّفی محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و برخی از قابلیت‌های آنها، اشاره‌ای به تلاش‌ها و نوآوری‌هایی صورت‌گرفته در هر محصول شود.

اشاره

اهتمام به مقوله تاریخ یا دانشِ شناخت وقایع مهم گذشته انسانی و تبیین و بررسی آن، برای تمام اقوامی که به لزوم حفظ و ثبت و نقل تاریخ خود باور دارند، امری بدیهی می‌نماید. مسلمانان، به‌ویژه ایرانیان، به‌عنوان بخش مهمی از جهان اسلام که تأثیر بسزایی در شکوفایی و رشد فرهنگ و تاریخ و تمدّن اسلام داشته‌اند، در توجّه به تاریخ، از انگیزه‌های بسیاری چون: پیشینه بلند تاریخ‌نگاری، اهتمام قرآن کریم و بزرگان دین به عبرت‌آموزی از اخبار گذشتگان، ضرورت ثبت سیره و روش زندگی پیامبر خاتم (ص) که از ناحیه قرآن مجید «اسوه حسنه» خوانده شده، به‌عنوان انگیزه شروع تاریخ‌نگاری در جهان اسلام و توجّه به آن، برخوردار بودند.

در همین راستا، گروه تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) با توجّه به اهمّیّت برنامه‌های کتابخانه‌ای و دانشنامه‌ای، با اولویت منابع و متون اصلی علوم انسانی و اسلامی، تولید دانشنامه «جامع منابع تاریخ» را پیشنهاد داد که مشتمل بر منابع اصلی و پژوهشی تاریخ اسلام و علوم مرتبط به آن است و از جامعیت نسبی نیز بهره‌مند می‌باشد.

این نرم‌افزار، گستره وسیع عرصه تاریخ‌پژوهی را شامل می‌شود و فقدان جامعیت را در نرم‌افزارهایی که تنها بخشی از شاخه‌های این دانش را پوشش می‌دهد، رفع می‌نماید و جز آن، نیاز پژوهشگران گرایش‌های مختلف تاریخی و نیز محقّقان علوم بین‌رشته‌ای را تأمین می‌کند. علاوه بر این، پژوهشگران را از مراجعه به نرم‌افزارهای مختلفِ تولیدشده در زمینه تاریخ که گاه موجب سردرگمی و اتلاف وقت آنان می‌شود، بی‌نیاز می‌گرداند. به‌علاوه، این توانایی را به کاربر می‌بخشد که از دامنه جست‌وجوی خود و شمول آن، اطمینان حاصل کند.

با توجّه به جایگاه نسخه سوم نرم‌افزار نورالسیره، تحت عنوان «جامع منابع تاریخ» در پژوهش‌های تاریخی، بر آن شدیم که یکی از نوشتارهای ویژه‌نامه حاضر را به معرّفی محتوای علمی و امکانات پژوهشی این برنامه ارزشمند اختصاص دهیم.

اشاره

در پنجمین روز از هفته پژوهش، ششمین نشست از «سلسله نشست‌های علمی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال» با حضور ناقدان و کارشناسان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با عنوان «نقد و بررسی تجمیع و ارائه دیجیتال آثار مفاخر علمی با رویکرد نرم‌افزارهای شخصیت‌محور» در سالن اجتماعات مرکز نور برگزار گردید.

در ابتداء جلسه، کارشناسان و ارائه‌دهندگان برنامه، حجت‌الاسلام والمسلمین سید مصطفی طباطبایی و حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا رضایی اسفریزی، ضمن اشاره به فعالیت‌های صورت‌گرفته جهت معرفی مفاخر اهل‌تسنن در سایر کشورها و مغفول واقع شدن شخصیت‌ها و مفاخر شیعی در این عرصه، و همچنین لزوم پاسخگویی به شبهات مطرح‌شده از جانب برخی مغرضان در خصوص کم‌رنگ جلوه دادن نقش دانشمندان و علمای شیعه در ترویج علم و دین، به ضرورت ارائه مجموعه آثار دیجیتالی مفاخر و اندیشمندان شیعی اشاره کردند و بر اهمیت تولید نرم‌افزارهای شخصیت‌محور که به ارائه آثار هریک از این بزرگان اختصاص دارد، تأکید ورزیدند.

گفتنی است، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با حدود 200 عنوان نرم‌افزار رومیزی و بیش از 50 عنوان نرم‌افزار نسخه اندروید، گام بلندی در جهت احیای تراث و فرهنگ اسلامی و نیز تراجم و شرح حال بزرگان اسلامی، اعم از شیعی و سنّی، برداشته است.

در ادامه این نشست، ناقدان مدعو، حجت‌الاسلام والمسلمین رضا مختاری، پژوهشگر و مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، و نیز حجت‌الاسلام والمسلمین علی صدرایی خوئی، مصصح، فهرست‌نگار و کتاب‌شناس برجسته، به بیان دیدگاه کارشناسی خود در این باره پرداختند.

آنچه در این نوشتار از نظر شما خوانندگان گرامی می‌گذرد، سخنان نسبتاً تفصیلی کارشناسان و ناقدان محترم است که هرکدام به نکاتی مفید و کاربردی در موضوع نشست اشاره نمودند.

اشاره

در این مقاله، به معرفی برنامه موبایلی قرآن نور پرداخته شده است. این نرم‌افزار، اوّلین محصول قرآنی مرکز نور در حوزه موبایل می‌باشد. صفحه قرآن کریم، ترجمه و تفسیر، فهرست موضوعی، اعلام و اسماء، آیات مرتبط و اِعراب قرآن، از جمله مهم‌ترین بخش‌های این برنامه است. تلاوت‌های مختلف از قرّای مشهور ایران و جهان و نیز جست‌وجو، از قابلیت‌های مهم این برنامه به شمار می‌رود.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طیّ بیش از سی سال فعّالیّت در حوزه داده‌پردازی علوم اسلامی و تولید محصولات نرم‌افزاری در بسترهای مختلف، آن طور که مخاطبان و کاربران نور اذعان داشته‌اند، مسیر تولید دانش و عرصه پژوهش‌های اسلامی و معرفتی را هموار نموده و بحمدالله، دستاوردهای بزرگی را در این سال‌ها به دست آورده است.

در این نوشتار، خوانندگان محترم را با تازه‌های تولیدات نور در زمینه نرم‌افزارهای ویندوزی آشنا می‌سازیم و نگاهی اجمالی به محتوای و قابلیت‌های این محصولات داریم. مقاله حاضر، در دو بخش کلّی «محصولات اختصاصی نور» و «نرم‌افزارهای مشارکتی نور» سامان یافته است. گفتنی است که نوشته حاضر، از معرّفی نرم‌افزارهای تولیدی مرکز نور که بعد از نگارش این مقاله، عرضه خواهند شد، خالی است.

چکیده

امروزه باوجود گسترش روزافزون فنّاوری‌ و ظهور ابزارهای متنوّع دیجیتال، همچنان رایانه‌های شخصی و سیستم‌عامل‌های به‌کاررفته در آنها، سهم گسترده‌ای از بازار فنّاوری را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان، سیستم‌عامل ویندوز که یکی از ده‌ها سیستم‌عامل موجود در جهان می‌باشد، به دلیل ابتکار عملی که شرکت مایکروسافت در طراحی، اجراء و عرضه این سیستم‌عامل در سال‌های ابتدائی فراگیرشدن رایانه‌های شخصی انجام داده است، توانسته سهم عمده‌ای از بازار کاربران سیستم‌عامل‌های گوناگون را به خود اختصاص دهد. در این مقاله، با توجّه به کارکرد خاصّ و ویژه استفاده از رایانه‌های شخصی، در مقایسه با سایر ابزارهای دیجیتال و همچنین محبوبیت و رواج گسترده سیستم‌عامل ویندوز، در مقایسه با سایر برندهای رقیب و با هدف تبیین ضرورت تداوم تولید محصولات فرهنگی مبتنی بر این سیستم‌عامل، وضعیت تولید محصولات فرهنگی عمومیِ مبتنی بر سیستم‌عامل ویندوز، مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته و برخی از شاخص‌ترین شرکت‌های فعّال در این حوزه و محصولات تولیدی آنها معرّفی‌شده است.

اشاره

محصولات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در موضوعات گوناگون علوم و معارف اسلامی سامان یافته است و همه حوزه‌های مربوط به: عقاید، کلام، قرآن، حدیث، ادعیه، فقه، احکام و مناسک، فلسفه، منطق، عرفان، اخلاق، تربیت، ادبیات، طب، فرهنگ، اجتماع، تاریخ و سیره، جغرافیا، نجوم، سیاست، انسان‌شناسی، شخصیت‌شناسی و آثار بزرگان را پوشش می‌دهد.

یکی از این موضوعات، اخلاق است. تولیدات نور در حوزه اخلاق، به دو دسته کلّی قابل تقسیم است: الف. محصولاتی که تنها به همّت محقّقان و متخصّصان مرکز تهیه و تولید شده و همه یا بخش بسیاری از آن، به موضوعات و مباحث اخلاقی مرتبط است. ب. نرم‌افزارهایی که با مشارکت مرکز نور سامان یافته و تمام یا قسمتی از آن، به ارائه متون و مطالب اخلاقی اختصاص دارد. در این نوشتار، به معرّفی اجمالی مهم‌ترین این محصولات به‌ ترتیب الفبایی می‌پردازیم.

اشاره

آنچه در این گزارش می‌خوانید، مروری است بر نشست‌های خبری و رونمایی‌های برگزارشده در ماه پایانی سال 1399 و اوایل سال جاری که در آنها، از برخی محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی پرده‌برداری شده است. نسخه جدید حدیث ولایت، مجموعه آثار سید هادی خسروشاهی ـ نسخه 3، دانشنامه تفسیر صافی، دانشنامه تفسیر طبری، و نهج‌البلاغه اندرویدی ویژه حامل‌های همراه، از جمله محصولات تازه‌ای است که در طی مراسمی چند، از آنها رونمایی شد و به محقّقان و علاقه‌مندان علوم و معارف اسلامی معرّفی گردید.

چکیده

نهج‌البلاغه و غررالحکم، مهم‌ّترین آثاری هستند که سخنان گهربار امام علی(ع) را گردآوری کرده‌اند. نهج‌البلاغه در میان دانشمندان اسلامی (شیعه و سنّی)، جایگاه ویژه‌ای یافته است. به لحاظ موضوعی، این اثر یکی از متون مهم دینی، اخلاقی، عقیدتی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حکومتی است که در این دانش‌ها، کاربرد بسزایی دارد. براین‌اساس، شروح و ترجمه‌های بسیاری بر آن نگاشته شده است. نیز فهرست‌های موضوعی متعدّدی دانشمندان بنام برای آنها ترتیب داده‌اند. ازاین‌رو، ضرورت تولید دانشنامه علوی توسط مرکز نور روشن است. به همین دلیل، گروه حدیث معاونت پژوهش وظیفه خود دانست که دانشنامه علوی1 را ـ که سال‌ها از تولید آن می‌گذشت ـ در دستور کار قرار دهد و آن را از لحاظ منابع کتابخانه و پژوهش‌های متناسب با نهج‌البلاغه و غررالحکم غنی نماید و به همراه آخرین دستاوردهای فنّاوری اطّلاعات مرکز نور ارتقاء دهد و نسخه دوم آن را به عموم علاقه‌مندان، پژوهشگران، حدیث‌پژوهان و استادان رشته حدیث و علوم حدیث حوزه و دانشگاه تقدیم کند. ما ثواب و پاداش این کار سترگ را به روح حجّت‌الإسلام و المسلمین دکتر حاج سید جواد مظلومی(ره)، مدیر سابق گروه حدیث و مدیر پژوهشی دانشنامه علوی، تقدیم می‌نماییم.

نگارش این مقاله، متأسّفانه مصادف با رحلت ایشان در دهم بهمن‌ماه سال جاری گردید. خداوند رحمان، روح ایشان را غریق رحمت خویش سازد.