ره آورد نور

«پایگاه اطلاع رسانی رسا» به همت جمعی از طلاب و فضلاء حوزه علمیه قم با هدف انعکاس اخبار، رخدادها و فعالیت های حوزویان در رسانه ها از زمستان سال 82 آغاز به کار کرده است. این پایگاه پس از برگزاری دوره آموزش خبرنگاری برای طلاب علاقه مند، از ابتدای سال 83 پایگاه اینترنتی خود را با حضور آیة الله نوری همدانی افتتاح کرد.

اهداف عمده این پایگاه به شرح ذیل است:

• - آشناسازی جامعه با کارکردها و برنامه های علمی، فرهنگی، آموزشی و اجتماعی حوزه های علمیه و روحانیت؛
• - بسترسازی چرخه اطلاعات و اخبار میان حوزه، جامعه و نظام؛
• - طرح دیدگاه ها و مطالبات حوزویان در مسائل جامعه و نظام؛
• - ترویج معارف دینی و دفاع از باورهای مذهبی در برابر شبهات موجود.

مقدمه

بشر در طی چند سال گذشته قدم در دنیای جدیدی گذاشته که بدون شک یکی از مهم ترین دستاوردهای آن، تحول و دگرگونی اساسی در ارتباط با چگونگی نشر اطلاعات است. به کارگیری توانمندی های وب در نشر دانش و اطلاعات ضمن غلبه بر محدودیت های زمانی و مکانی حق انتخاب مخاطب را ارج نهاده و بستری مناسب برای تعاملات اطلاعاتی دوسویه فراهم نموده است. در این میان، وبلاگ (Weblog) یا بلاگ (Blog) یکی از جذاب ترین ابزارهایی است که به افراد امکان می دهد تا نظرات، افکار و اندیشه هایشان و هر آنچه در دل دارند را به جهانیان ارائه دهند. امکان انتشار اندیشه ها و عقاید در گذشته تنها برای بخش خاصی از جامعه همچون نویسندگان، اندیشمندان، دولت مردان و ادیبان فراهم بوده است؛ اما امروزه وبلاگ این امکان را برای اقشار مختلف اعم از زن، مرد، پیر و جوان ایجاد کرده است. فرض کنید ابزاری ارزان قیمت برای انتشار مطالب در اختیار هر صاحب قلمی باشد که بتواند با استفاده از آنْ اخبار، گزارشات، عقاید، دیدگاه ها و نقطه نظرات خود را درباره موضوعات مورد علاقه، بدون محدودیت های مرسوم بیان کند و مهم تر از آن از نظریات مخاطبان نسبت به مطالب منتشر شده نیز آگاه شود. آیا شما علاقه مند به استفاده از چنین ابزاری نخواهید بود؟ آیا به داشتن یک رسانه شخصی تمایل ندارید تا در بتوانید موضوعات مورد علاقه خود را بیان نمایید؟ وبلاگ یک رسانه شخصی برای اعضای جامعه جهانی اینترنت است که حق ارائه نظر را برای آنان بدون هیچ هزینه و امکاناتی فراهم می کند. همچنین در دسترس ترین ابزار اطلاع رسانی است که توان فنی خاصی را نمی طلبد، راه اندازی و اداره آن تقریباً هیچ هزینه ای ندارد و هیچ قید و محدودیت زمانی و مکانی را بر نمی تابد. برای راه اندازی یک وبلاگ که ناب ترین کارکردهای رسانه ای را در خود دارد، تنها به اراده و پشتکار نیاز است و بس!

اشاره

هنگامی که پدیده «وبلاگ» در جامعه رواج یافت، کمتر کسی تصور می کرد که کارکرد آن فراتر از یک دفترچه خاطرات یا روزنوشت عادی رود. اینک بیش از پنجاه هزار وبلاگ فعال فارسی در آمار عنوان می شود و هر روز این پدیده جلوه خاصی از جهات مختلف سیاسی، فرهنگی، علمی و مذهبی به خود می گیرد.

انجمن ها و تشکلات گوناگونی که با محوریت وبلاگ نویسی تشکیل شده اند، در حال حاضر به یک دغدغه جدی برای مسئولان کشور تبدیل شده است که نه می توان با آنها برخورد جدی کرد و نه می توان به آسانی از کنار آن گذشت. در نوشتار پیش رو، زاویه ای از حضور طلاب در این «همهمه مدرن» را بررسی می کنیم و به برخی از آسیب های وبلاگ نویسی طلاب اشاره خواهیم کرد.

چکیده

مقاله حاضر ضمن مروری بر چند پایگاه شیعی، مطالب این پایگاه ها را از زاویه چگونگی تعامل آنها با اهل سنّت و اعتقادات آنان مورد بحث و بررسی قرار می دهد و در نهایت، نتیجه گیری می کند که شیعیان به پیروی از رهبران دینی خود در اینترنت از طریق مشی صحیح و همراه با متانت وارد شده اند و مباحث اعتقادی و مورد اختلاف را با شیوه علمی و مستدل به منظور روشن شدن مطلب طرح نموده، مورد نقد و بررسی قرار داده اند.

چکیده

این مقاله ضمن بررسی و طبقه بندی پایگاه های اسلامی اینترنت و نیز بیان چگونگی عملکرد و ارائه اطلاعات دینی توسط آنان، جایگاه مسئله تبلیغ را با توجه به اصول و ارکان آن در بین این پایگاه ها بررسی می کند و در نهایت، شیوه های مناسب و مفید تبلیغ اینترنتی را پیشنهاد می دهد.

اشاره

دستیابی به انبوه اطلاعات ارائه شده در شاهراه ارتباطی و اطلاعاتی اینترنت، جز از طریق موتورهای جستجو میسر نیست. هم اکنون موتورهای جستجوی گوناگونی با گرایش های عمومی و تخصصی در اینترنت فعالیت می کنند. ضرورت طراحی جستجوگر تخصصی پایگاه های دینی شیعیان به منظور راهنمائی کاربران این گونه پایگاه ها موجب شد تا به تدریج بزرگ ترین جستجوگر تخصصی پایگاه های شیعی بنام Shia Search در اینترنت راه اندازی شود و امکان جستجوی موضوعی همراه با خدمات متنوع را فراهم آورد.

شما با مراجعه به این پایگاه به بانک کاملی از اطلاعات درباره مکتب تشیع که توسط پایگاه های شیعی بر اینترنت نشر داده شده است دسترسی پیدا می کنید. حجم اطلاعات این بانک که به چهار زبان فارسی، عربی، انگلیسی و اردو می باشد روز به روز افزوده می شود و تا پایان سال 1383 بیش از 1500 پایگاه به آن پیوند (Link) شده و از این طریق 27827 کتاب، 21473 مقاله، 66689 صوت و فیلم و 7766 قطعه عکس به کاربران ارائه شده است.

در این گفتگو که به صورت مکاتبه ای با حجة الاسلام درایتی مدیر این پایگاه انجام شده است، به بررسی اهداف، کارکردها و کاستی های پایگاه Shia Search می پردازیم.

اشاره

در باره آسیب های اجتماعی اینترنت، سخنان بسیاری گفته شده و از زوایای مختلفی نسبت به این موضوع نگریسته شده است. گستره وسیعی از آسیب های اقتصادی مانند: تشدید تضاد طبقاتی و رشد شکاف میان فرادستان و فرودستان؛ شکاف نسلی بین بزرگسالان و جوانان؛ امنیت ملی، سیاسی و فرهنگی؛ آزادی و دموکراسی دیجیتالی و فرهنگ مجازی و اینترنتی، در زمره آسیب های جامعه شناختی اینترنت می باشند. در این بخش تنها به بیان آسیب های فرهنگی و پژوهشی اینترنت بسنده می کنیم و تحقیق و تحلیل سایر ابعاد اجتماعی و سیاسی اینترنت را از اندیشمندان علوم اجتماعی و ارتباطات به انتظار می نشینیم.

اشاره

در جهان حاضر، نقش و اهمیت اطلاعات و اطلاع رسانی پیوسته افزون می گردد و در این میان، شبکه جهانی اینترنت از مهم ترین ابزار اطلاع رسانی و غنی ترین گنجینه اطلاعات به حساب می آید که به سرعت به محتوای این منبع عظیم و گسترده افزوده می شود. با افزایش تولید اطلاعات اینترنتی، نشر به موقع و در دسترس بودن آن اهمیت زیادی پیدا می کند؛ چرا که طول عمر اخبار متفاوت بوده، از چند دقیقه تا چندین روز یا بیشتر متغیر است. امروزه پایگاه های اینترنتی، دسترسی به اخبار و اطلاعات جدید و همچنین تسهیل در استفاده از بایگانی اطلاعاتی را به مراتب تسهیل نموده اند و در کنار آن، تولید کتب و جزوات آموزشی الکترونیکی نقش و جایگاه تولیدات الکترونیکی را نشان می دهد.

اما تولید و عرضه محتوای الکترونیکی، یک روی سکه می باشد و روی دیگر آن مدیریت این اطلاعات رو به رشد است. و این دغدغه ای است که ذهن بسیاری از مدیران پایگاه های بزرگ را مشغول کرده است. نوشتار حاضر بر آن است تا رویکردی را که پایگاه های اسلامی می توانند به این سامانه داشته باشند، مورد بررسی قرار دهد. نخست به چیستی سامانه مدیریت محتوا و مزایا و معایب آن می پردازیم و سپس به نقش و جایگاه آن در پایگاه های اسلامی اشاره خواهیم کرد.

اشاره

شاید آنگاه که فردریش نیچه، فیلسوف نامدار آلمانی، با بیانی جهان گیر، مرگ خدا را به جهانیان اعلام کرد، کمتر کسی فکر می کرد که دیگر خبری از خدا، دین و معنویت باقی بماند. به گمان نیچه و هودارانش انسان با دانش و فنّاوری پیشرفته خود به تدریج باید جای خدا را می گرفت و باورهای مذهبی و غیر مادی رخت بر می بست؛ اما گذشت زمان از خیال های خام ایشان پرده برداشت و بر همگان روشن ساخت که نه تنها خدا و دینش نمرده است، بلکه همگام با پیشرفت فنّاوری روز، به ویژه فنّاوری اطلاعات، بازگشت به دین و احیای شعائر و جنبش های دینی نیز به طور چشمگیری فزاینده بوده است؛ چندان که بسیاری از دانشمندان برجسته معاصر بدان اشاره و حتی تأکید داشته اند. ساموئل هانتینگتون از متفکران طراز اول دنیا و صاحب نظریه «برخورد تمدنها» اظهار کرده است که: «نوعی خلأ هویت در جهان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان جنگ سرد شکل گرفت که خودآگاهی تمدنی و تجدید حیات مذهبی به عنوان وسیله ای برای پر کردن آن خلأ شروع به رشد نمود (هانتینگتون، 1372: ص 22)».

افزون بر این، فنّاوری اطلاعات به طور عام و اینترنت به شکل خاص، بستری بی نظیر فراهم کرده که در آن دین پژوهی و معنویت طلبی بسیار آسان تر، بیشتر و مطلوب تر از گذشته شده است. بنا بر گفته جرج بارنا (George Barna) از هر 6 نفر کاربر اینترنت در جهان، حداقل یک نفر به دنبال اطلاعات معنوی و مذهبی بوده است. در این زمینه آمارهایی وجود دارد که میزان دین پژوهی در اینترنت را در حد 25 تا 30 درصد کل کاوش های اینترنتی اعلام کرده اند و این نشانگر بازگشت و اقبال نسل جدید جهان به دین و معنویت، و همچنین بیانگر ضرورت بهره گیری از فنّاوری اطلاعات و اینترنت در این زمینه است. همزیستی قابل توجه دین و فنّاوری اطلاعات تا آنجاست که امروز مذاهب و مکاتب مختلف برای تبلیغ و تسهیل در امور و مناسک مذهبی خویش، امکان عبادت سایبر یا آنلاین (Online Worship) را میسر کرده اند و سخن از ادیان مجازی به میان آمده است ؛ ادیانی که اینترنت در شکل گیری آنها نقش اول را داشته است.

اشاره

دفتر تبلیغات اسلامی قم تا کنون اقدامات شایسته ای را در زمینه اطلاع رسانی علوم دینی به انجام رسانده است. از جمله، چندین پایگاه اطلاع رسانی را در شبکه جهانی اینترنت طراحی کرده که مهم ترین آن، شبکه بلاغ (www.balagh.net) می باشد.

در گفتگوئی که با حضور حجة الاسلام نظامی، معاونت اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیر شبکه بلاغ، داشتیم، ویژگی ها و کمبودهای این شبکه مورد بررسی قرار گرفت که تقدیم خوانندگان می شود.

اشاره

سلام بر رمضان، سلام بر بزرگ ترین ماه خدا و عید عاشقانِ حق، سلام بر آن ماه گرامی که با برکت همراه است و به برکت آن بسیاری از بلاها از ما برداشته می شود.

رمضان می آید و با سرعت می رود و چه کم سعادت اند آنان که از این سفره گسترده الهی بهره نگیرند و خود را از برکات و فضایل آن محروم نمایند. مهم این است که از کنار این روزها و شب ها بی توجه نگذریم و نسبت به وظایف خود غفلت نورزیم. پس علم و آگاهی نسبت به وظایف و تکالیف خود در این ماه، از اولین قدم های پیش روی هر مکلف است.

اگر چه هم اینک در فضای آکنده از معنویت ماه مبارک رمضان قرار نداریم، اما به وسیله برخی از پایگاه های اینترنتی می توان هنوز هم از برکات و آثار این سفره گسترده الهی برخوردار شد و این گونه از فنّاوری نوین در مسیر تعمیق و بهره مندی هرچه بیشتر از احکام متعالی اسلام استفاده برد. این نوشتار شما را با پایگاه هایی که تمام و یا قسمتی از فضای خود را به ارائه اطلاعات مرتبط با ماه رمضان اختصاص داده اند، آشنا می سازد و فضای روحانی و لحظات معنوی این ماه انسان ساز را برای شما ترسیم می کند.

اشاره

در عالم گسترده اینترنت، انسان ها با اهداف گوناگون به ارائه افکار و اندیشه های خود می پردازند. در این میان، عرضه مطالبی چون: مهدویت، امید به ظهور مصلح و رهبری الهی، مسیح گرایی، هزاره گرایی، آینده گرایی و یا منجی گرایی از مهم ترین و پرجنجال ترین مباحث به شمار می آیند. یک جستجوی ساده در اینترنت، انسان را با انبوهی از اطلاعات در این مقوله روبه رو می کند؛ به گونه ای که با هدف اثبات مدعا و اندیشه خود، به طرح و ارائه مباحثی از این قبیل پرداخته اند.

در این بین، تلاش طالبان عدالت و امامت در معرفی و شناسایی ناجی بشریت حضرت مهدی(عج) قابل ستایش است.

از این رو، به معرفی و بررسی برخی از پایگاه های شیعی اینترنت در موضوع مهدویت می پردازیم که به زبان فارسی ارائه شده اند.

بی شک، رشد روزافزون اینترنت فواید و اهمیت غیر قابل انکاری دارد، چندان که در دوران حاضر، نقش محوری اینترنت چنان اساسی است که بدون آن امکان برنامه ریزی، توسعه و بهره وری در زمینه هایی چون: فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی در جهان آینده امکان پذیر نخواهد بود. با وجود این، نباید از پیامدهای ناگوار و مخرب آن به ویژه در زمینه های اجتماعی و فرهنگی غافل ماند.

به دیگر سخن، اینترنت با همه خوبی ها و فوایدش، از کاستی ها و آسیب هایی نیز برخوردار است که همگان به ویژه دولت مردان، سیاست گذاران و اولیا و مربیان و والدین باید بدان واقف باشند. البته سخن گفتن از آسیب های اینترنت به معنای نفی این پدیده و نگاه منفی بدان نیست؛ بلکه واقعیت این است که اینترنت دارای کارکردهای مثبت و منفی می باشد که پاره ای از کارکردهای مثبت را در مقاله پیشین بیان کردیم و اکنون به بیان برخی از آسیب های آن می پردازیم. آسیب شناسی اینترنت، همچنان که از عنوان آن پیداست، عنوانی کلی و وسیع است، چندان که می توان آن را از رویکردها و ابعاد مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار داد؛ برای مثال، در بعد فنی آسیب هایی نظیر: امنیت شبکه ای و نرم افزاری در برابر ویروس ها و نفوذگرها (هکرها)، برنامه نویسی های گوناگون و گاهی غیر استاندارد، همچنین در ابعاد مختلف دیگری چون: ابعاد سیاسی و بررسی مسائلی مانند تاثیر اینترنت بر مرزهای ملی، دموکراسی و آزادی، در بُعد اقتصادی مباحثی از قبیل: اینترنت و بازارهای الکترونیکی و تاثیر آن در جهانی شدن و اقتصاد جهانی و ابعاد گوناگون دیگر را می توان مطرح کرد. اما در این نوشتار فقط به آسیب های روان شناختی اشاره خواهیم کرد.

با پیشرفت رسانه های ارتباط جمعی، به تدریج، گمنامی و فاصله فرهنگ ها و ادیان از همدیگر رخت بر بست و جهانی تازه پدید آمد. دستیابی به اطلاعات مربوط به فرهنگ و عقاید و آراء در همه زمینه ها سهولت یافت و سرعت در انتقال باورها فزونی گرفت. در چنین موقعیتی، انتظار می رود که تفاوت ها و داوری ها آسان و روان گشته و به حقّ و حقیقت نزدیک تر آید و طرفداران هر دین یا فرقه ای با تکیه بر منطق و انصاف به نقد آراء و اندیشه های دیگران بپردازند و با توجه به انبوه مطالب موجود در اینترنت تنها عقایدی را به یک گروه فکری منتسب کنند که اولاً: اسناد آن را در منابع معتبر آنها یافته باشند و ثانیاً: مراد آنها را بر اساس اظهارات مراجع رسمی درک کرده باشند؛ اما متأسفانه در گذری که به پایگاههای برادران اهل سنت داشتیم بسیاری از مطالب مطرح شده را خلاف انصاف و داوری علمی دیدیم که از جمله می توان به نکات ذیل اشاره کرد:

اگر اهل تحقیق و مطالعه باشید، حتماً تاکنون برای پژوهش درباره یک موضوع کلی یا جزئی در جستجوی منابع مورد نیاز خود بوده اید. اطلاع از منابع، شناسایی و در نهایت دسترسی و استفاده از آنها مهم ترین مراحل تحقیق و پژوهش شما به حساب می آیند.

بدیهی است که هر قدر منابع مورد نظر نظامندتر، سامان یافته تر و کارآمدتر باشند، شما را در امر پژوهش بیشتر یاری می دهند. در این مسیر، شیرین ترین لحظه، زمانی است که با خیالی آسوده منابع را دریابید و با بهترین ابزار و امکانات و راحت ترین فهرست ها بتوانید مطالب دلخواه خود را تهیه و تنظیم نمایید. آنچه را که تا کنون به عنوان منابع تحقیق خود دنبال می کردید، غالباً کتاب، مجلاّت و پایانامه ها بودند که برای دسترسی به آنها از راه هایی مانند: انواع فهرستِ کتابخانه ها، نمایه های مطبوعات و مقالات بانک های اطلاعاتی و نرم افزارهای تخصصی، اقدام می نمودید.

خانه پژوهش قم در اقدامی ارزشمند ، سلسله نشست های نقد و بررسی آثار پژوهشی در حوزه دین را بررسی می کند. یکی از این جلسات به نقد و بررسی پایگاه «حوزه نت» اختصاص داشت . در این نشست، حجة الاسلام دکتر شهریاری مدیر عامل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حجة الاسلام محمدحسین بهرامی سرپرست معاونت شبکه اطلاع رسانی نور و مهندس فرجیان معاون فنی شبکه به عنوان پاسخگویان، و آقایان: حجة الاسلام سید مجید نظامی و سید علی شبیری به عنوان ناقدان محتوایی و ساختاری، مهندس سید محمدرضا فخری به عنوان ناقد فنی، دکتر محسن جوادی به عنوان ناقد علمی و محمد سمیعی به عنوان دبیر جلسه حضور داشتند.

آنچه پیش رو دارید خلاصه ای از مشروح مذاکرات این جلسه است.

در عصر موسوم به «عصر اطلاعات(1)» سرعت و میزان تولید اطلاعات به اندازه ای است که گفته می شود فقط در آمریکا روزانه شش تا هفت هزار مقاله علمی چاپ می شود و اطلاعات موجود در جهان در هر پنج سال و نیم به میزان دو برابر افزایش می یابد.(2)

اینترنت به عنوان بزرگ ترین مولود جامعه اطلاعاتی نقش چشمگیری در این روند رو به رشد داشته و دارد. بنابر تحقیقی که در سال 2002م انجام گرفته است، هر روز 3/7 میلیون صفحه وب به این شبکه جهانی افزوده می شود(3) که به یقین امروزه این رقم بیش از ده میلیون می باشد.

در این نوشتار برآنیم تا نیم نگاهی به کارکردهای مختلف، و عمدتاً مثبت اینترنت و جایگاه جامعه ما در این شبکه داشته باشیم تا تصویر روشن تری از اینترنت برای خوانندگان محترم ترسیم شود.

اطلاع رسانی در مقوله دین و معارف اسلامی از اموری است که از دیرباز ذهن متصدیان این امر را به خود مشغول نموده و در این راستا، استفاده از ابزار کارآمد و محتوای خوب و مفید، بیش از هر چیز دیگری مورد توجه قرار گرفته است.

اگرچه حوزه علمیه که از جمله متصدیان تولید علوم اسلامی و اطلاع رسانی در عرصه دین به شمار می آید، در زمان های گذشته با استفاده از ابزارهای ساده و در محدوده خاص به تبیلغ احکام و معارف الهی پرداخته است، اما امروزه وسعت علوم و فنون مختلف و ارتباط نزدیک میان جوامع و ادیان گوناگون، بهره مندی از شیوه های نوین اطلاع رسانی را گوشزد می نماید و عصر حاضر که به «عصر اطلاعات» موسوم گشته، ضرورت همراهی و یا جایگزینی ابزارهای جدید با ابزارهای سنّتی را یادآور می شود.

یکی از ابزارهای اطلاع رسانی در جهان امروز، وبلاگ نویسی در اینترنت می باشد که در میان اقشار مختلف اشاعه یافته و از سوی دیگر، پدیده ای بسیار مفید برای مبلغان دین به شما می رود. در این مقاله ضمن تعریف و تبیین اهمیت این شیوه فراگیر و جدید، به راهکارهایی چند در خصوص ضرورت ترویج این ابزار در حوزه دین می پردازیم.

بسیاری از فیلسوفانی که مطالبی در باره اینترنت نوشته اند، این بحث را به میان کشیده اند که ارتباط افراد از طریق اینترنت به شیوه های مختلف نسبت به انواع ارتباطهای معمول و روزمره که با حضور جسمی افراد همراه است، حالتی تقلیل یافته دارد؛ برای مثال، «هیوبرت دریفوس» در کتابش به نام «در باب اینترنت» استدلال می کند:

هیچ کدام از جستجوگرهای تخصصی، در زمینه دین به طور عام یا یکی از ادیان و مذاهب خاص، تمام اطلاعات و سایت های مربوط به دین را گردآوری و موضوع بندی نکرده است. به طوری که در برخی از موارد، استفاده از موتورهای جستجوی عمومی بزرگ همچون: گوگل و آلتاویستا به ویژه فهرست های راهنمای قابل جستجو، نتایج همسان و حتی بیشتری به جستجوگرهای تخصصی دین ارائه می دهند. از این رو، به چند فهرست راهنمای قابل جستجو در این زمینه اشاره می کنیم: