ره آورد نور

حدیث به عنوان یکی از منابع اصلی استنباط گزاره های دینی، همیشه مورد توجه مسلمانان بوده است. اهتمام اندیشمندان اسلامی به حدیث به تدریج، علمی به نام «علم الحدیث» را با شاخه های مختلف آن همچون: رجال الحدیث، درایة الحدیث و فقه الحدیث به وجود آورد. پایگاه اینترنتی حوزه نت (hawzah.net) با درک اهمیت ویژه این علم، بخش حدیث خود را به ارائه مقالاتی در زمینه علم الحدیث اختصاص داده است و از این جهت، جزء معدود پایگاه های شیعی است که به این امر توجه خاصی را مبذول داشته است.

جایگاه ویژه حدیث و ضرورت تکمیل و روز آمدی پایگاه حوزه نت ما را بر آن داشت تا با کنکاش در محتوا و ساختار این پایگاه کاستی ها و بایسته های آن را به مسئولان یادآور شویم. از این رو، به حضور حجة الاسلام امین زارع مدیر سایت حوزه نت رسیدیم و طی گفتگویی صمیمانه به بررسی جنبه های مختلف بخش حدیث این پایگاه پرداختیم.

امروزه با گسترش روزافزون شبکه های اطلاع رسانی در سراسر جهان، فرصت دیگری در اختیار اندیشمندان و محققان اسلامی و مبلّغان شریعت الهی قرار گرفته تا با استفاده مطلوب از این فرصت در نشر احادیث و معارف دین کوشا باشند.

آنچه در این مسیر اهمیت زیادی دارد، شناسایی و بررسی فعالیت های انجام شده در این باره می باشد.

کاوش در اینترنت

(پژوهش در حوزه های علوم اسلامی)

تهیه و تنظیم: شبکه اطلاع رسانی نور

ناشر: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

نوبت چاپ: اول / اردیبهشت 1383

اشاره

هر کس برای جستجوی مقالات و مطالب مورد نیاز خود در اقیانوس اطلاعات اینترنت، به موتورهای جستجو نیازمند است. این موتورها به دو گروه عمومی و تخصصی تقسیم می شوند. بیشتر ما جستجوگرهای عمومی را می شناسیم که مشهورترین آنها «گوگل» و «آلتاویستا» است. اما جستجوگرهای تخصصی، موتورهایی هستند که در حیطه یک موضوع خاص جستجو می کنند. آنها پایگاه های مربوط به موضوع خود را در وب شناسایی و به پایگاه داده خویش اضافه می کنند. فرآیند تحقیق در این گونه موتورها مانند جستجوگرهای عمومی و معروف با وارد کردن واژه در کادر جستجو انجام می گیرد. در برخی از آنها علاوه بر جستجوی کلید واژه، جستجو از طریق فهرست راهنما و دسته بندی موضوعی اطلاعات نیز امکان پذیر است. البته گروهی، جستجو در یک موضوع خاص را تنها از طریق دسته بندی موضوعی و فهرست راهنما انجام می دهند.

اشاره

روایات اسلامی که بعد از قرآن کریم دومین منبع اصلی دین به شمار می رود، از اهمیت زیادی در فهم احکام الهی و نیز ترویج اخلاق اسلامی در جامعه برخوردار است. از این رو، ایجاد و گسترش پایگاه های حدیثی به منظور نشر حدیث و معارف اهل بیت علیهم السلام ضروری به نظر می رسد و توجّه خاصّ مراکز و مؤسسه هایی را که در این زمینه فعالیت می کنند، می طلبد.

پایگاه حدیثی مؤسسه تحقیقاتی دارالحدیث با نشانی www.al-hadith.net که تنها پایگاه تخصصی حدیثی شیعه محسوب می گردد، اگرچه بنا بر اظهار نظر مسئول این پایگاه، هدف اصلی از تأسیس آن، معرفی مؤسسه فرهنگی دارالحدیث است، اما کاربران و محققان علوم حدیث از این پایگاه انتظارات زیادی دارند و خواستار ارائه هرچه بهتر و مطلوب تر مباحث حدیثی می باشند.

اشاره

شبکه جهانی اینترنت بستری مناسب برای تبادل اطلاعات و ابزاری کارآمد جهت معرفی فکر و اندیشه، آیین و مذهب، اقتصاد و تجارت، هنر و زیبایی می باشد که انسان قرن بیست و یکم را با فراوانی اطلاعات و سهولت دستیابی به آنها مواجه نموده است.

در حال حاضر، بیش از هزار پایگاه بزرگ و کوچک شیعی به اطلاع رسانی در باره مکتب تشیع و معارف اهل بیت علیهم السلام پرداخته و مطالب فراوان و متنوعی را به زبان های مختلف در اختیار کاربران خود قرار داده اند. آنچه در این نوشتار عرضه می شود، گزیده ای از برنامه ها و مطالب حدیثی پایگاه های شیعه و سنی در شبکه اینترنت است که براساس تفحص نگارنده، مهم ترین و بهترین مطالب عرضه شده در این جهت می باشند.

برای اطلاع از چگونگی اطلاعات حدیثی در اینترنت، ابتدا مروری اجمالی بر رئوس مطالب پایگاه های شیعه و سپس نگاهی گذرا بر اهمّ مطالب پایگاه های اهل سنت داشته، در پایان به یک بررسی مقایسه ای بین آنها می پردازیم.

اشاره

با وجود پیشرفت سریع در حوزه تولید علم، یکی از خلأهای عمده در عصر موسوم به «عصر انفجار اطلاعات»، مدیریت اطلاعات است؛ بدین معنا که بدون طبقه بندی صحیح منابع علمی، نمی توان از این همه اطلاعات عرضه شده، استفاده بهینه کرد. بی تردید، یکی از کارهای ارزشمند در جهان امروز این است که افرادی با استفاده از فنّاوری اطلاعات، زمینه بهره برداری کارآمد از محصولات علمی را فراهم کنند. طبقه بندی درست منابع علمی و اطلاعاتی و عرضه آنها از طریق اینترنت، نمونه ای از این کار با ارزشمند است. اهمّیّت این گونه فعالیت ها در برخی از کشورها از جمله ایران، چندان شناخته شده نیست. به همین دلیل، مؤسسات و مراکز علمی به ندرت حاضرند بخشی از فعالیت های خودشان را به وسیله اینترنت گسترش دهند. با این حال، در چند سال اخیر از سوی برخی مراکز از جمله مراکز علوم اسلامی، فعّالیّت های چشمگیری صورت گرفته است. از کارهای لازم در این زمینه، معرفی روشمند تحقیقات انجام شده است. این مقاله سعی دارد نخست به معرفی تعدادی از پایگاه های مربوط به فقه و اصول پرداخته و در ادامه، از کارهای انجام شده یک ارزیابی کلّی داشته باشد.

اشاره

امروزه پیشرفت علوم و تکنولوژی با سرعت هر چه بیشتر به پیش می تازد و با روند رو به رشد خود، زندگی و روابط انسان ها را در همه ابعاد اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی متحوّل می گرداند و به دلخواه و تمنّای کسی آثار و مسیر خود را تغییر نمی دهد. علوم و فنّاوری ارتباطات، فاصله ها را از میان برداشته و دیگر دور دستی سرزمینی ها مانع دستیابی به فرهنگ ها نمی گردد و در این بین، اینترنت و پایگاه های جهانی اطّلاع رسانی و امکانات جانبی آن همچون پست الکترونیکی تأثیر بسزایی در گسترش روابط انسانی و فراهم آوری زمینه تعامل فرهنگ ها و اندیشه ها دارد. یکی از آثار این ابزار نوین ارتباطی، تأثیراتی است که در فرآیند پاسخگویی به سؤالات شرعی از خود به جا می گذارد. این نوشتار به بررسی تأثیر پست الکترونیکی در مورد استفتائات مقلّدان می پردازد و ضرورت ایجاد تغییرات مناسب در نحوه پاسخگویی را یادآور می شود.

اشاره

مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی قوه قضائیه به منظور ارائه منابع معتبر و اصلی فقهی و حقوقی در حال طراحی یک پایگاه اطلاعاتی در شبکه اینترنت است. با راه اندازی این سایت، امکان مطالعه مباحث حقوقی، قوانین کشوری و مستندات فقهی آنان فراهم می آید. چنین اقدامی که برای نخستین بار در کشور صورت می گیرد، بستر مناسبی را برای گسترش مطالعات فقهی و حقوقی به وجود می آورد. لازم به ذکر است که عملیات تحلیل و طراحی و پیاده سازی این پایگاه با پیشرفته ترین روشهای موجود توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی صورت گرفته است.

در این شماره، با مدیر پایگاه ناجح، حجة الاسلام و المسلمین محمد هادی مفتح گفتگویی را ترتیب داده ایم تا اطلاعات بیشتری از امکانات، محتوا و ساختار این سایت دریابیم. با هم این گفتگو را می خوانیم.

اشاره

در اواخر دهه 1980م تعامل بین سه قلمرو: مخابرات، کامپیوتر و اطّلاعات این قدرت را پدید آورد که انسان در هر نقطه از جهان، اطّلاعات مورد نیاز خویش را بی هیچ حدّ و مرزی جمع آوری کند و مورد استفاده مطلوب قراردهد. آنچه از این توانایی تعبیر می شود به «فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات» معروف است.

در این مقاله، سخن از چگونگی برخورد با انبوه اطّلاعات خوب و بد یا سیاه و سفیدی است که در شبکه جهانی اینترنت در حال گردش است. اگر چه دانشگاه ها، حوزه های علمیه، مراکز و مؤسسات علمی و فرهنگی و نیز کاربران و محققان از این ابزار کارآمد بهره فراوانی برده و می برند، امّا در میان کارشناسان، این بحث مطرح است که آیا می توان به طور مطلق به جریان آزاد اطّلاعات معتقد گردید؟ و یا اینکه انسداد برخی پایگاه های اینترنتی و پالایش دریای مواج اطلاعات جهانی لازم و ضروری می نماید؟

با شکل گیری شبکه های رایانه ای و افزایش حجم اطّلاعات، پدیده «انقلاب اطّلاعات» به وقوع پیوست و اینترنت بهترین وسیله برای صدور این مجموعه عظیم اطّلاعاتی شناخته شد. گرچه در این میان، اطلاعات عرضه شده متفاوت بوده و تشخیص اطّلاعات درست از نادرست کار چندان ساده ای نیست، ولی باید گفت که اکنون اینترنت با شکوه ترین دوران خود را سپری می کند و هرچند میزان استفاده از اطّلاعات در مقایسه با رشد تولید روزافزون آن بسیار کمتر است، امّا مراجعاتی که به اینترنت می شود و نیز سرعت روزافزون آن، بسیار زیاد است.

پایگاه های اسلامی در عین تنوع و گستردگی و تفاوت هایی که در اهداف و فعالیت های خود دارند، همگی بخشی از پایگاه خود را به قرآن و علوم قرآنی اختصاص داده اند. در این نوشتار بر آنیم که ابتداء به طور خلاصه به معرّفی مهم ترین پایگاه ها و صفحات قرآنی شیعه در اینترنت پرداخته و در پایان به جمع بندی و نتیجه گیری بپردازیم.

پایگاه های شیعی در اینترنت

نام کتاب: پایگاه های شیعی در اینترنت
تهیه و تنظیم: پایگاه اطلاع رسانی Shiasearch
نوبت چاپ: اوّل
تیراژ: 1000 نسخه
تعداد صفحات: 483 صفحه
بهاء: 25000 ریال
ناشر: انتشارات دلیل ما (قم)

از نخستین لحظاتی که مسلمانان دنیا، راهی برای حضور در شاهراه بزرگ اطلاعاتی یافتند، ارائه نسخه های الکترونیکی از قرآن بسرعت از یک آرزو به واقعیتی گسترده تبدیل شد. سایت های اسلامی با همه تنوع ها و تفاوت هایی که در اهداف و محتوای خود دارند، همگی در یک چیز مشترکند و آن «بخش قرآن» است.

پایگاه اینترنتی حوزه نت که وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است، از نخستین سایت های اسلامی فارسی زبان می باشد که در این طریق گام برداشته است. بخش قرآنِ این پایگاه، از محتوایی غنی و متنوع برخوردار است که نشان از جامعنگری طراحان آن دارد. با نگاهی اجمالی به عناوین و سرفصل های گزینش شده آشکار می شود که بخش قرآنِ سایت از پشتیبانی پژوهشی مناسبی برخوردار بوده و برای سامان بخشی اطلاعات آن، مطالعات گسترده ای صورت پذیرفته است.

عباراتی مانند: آموزش الکترونیک(1)، آموزش از راه دور، آموزش مَجازی و دانشگاه مَجازی در سال های اخیر رواج بسیاری یافته است. اگر چه در حال حاضر در کشورهای جهان و از جمله در ایران، مدارک دانشگاهی فقط با شرکت در جلسات درس اعطاء می شود، امّا با شروع فنّاوری های جدید ارتباطات و رشد و گسترش آن، مفهوم آموزش الکترونیکی به عنوان روشی برای تحصیل در کنار و یا در برابر سیستم سنّتی و کلاسیک، در حال مطرح شدن است.

از این رو، با توجه به گسترش بهره مندی از رایانه و اینترنت در جامعه، خاصّه در حوزه های علوم دینی، و نیز مزایای استفاده از روش های نوین برای آموزش علاقه مندان علوم و معارف اسلامی که حضور در کلاس های سنّتی حوزه های علمیه برایشان میسر نمی باشد، بر آن شدیم تا مفاهیمی را که در بالا بدان اشاره شد، توضیح دهیم و به پیشینه آموزش از راه دور و انواع آن، مزایا و معایب، دورنما و چالش هایی که روبروی این نوع آموزش یا دانشگاه مجازی قرار دارد، بپردازیم و افزون بر این، به آموزش علوم اسلامی در بسترهای الکترونیکی نیز به صورت مختصر اشاره کنیم.

شبکه جهانی اینترنت، پنجره ای به جهانی جدید گشوده که انجام بیشتر فعالیت های روزمره را در این فضا امکان پذیر ساخته است. امور تجاری، مکاتبات و ارتباطات، مسابقات و سرگرمی، گفت و گو و رایزنی و نهایتاً تعلیم و تعلّم، همگی در این شبکه به هم تنیده امکان وقوع یافته است. هر کدام از این فعالیت ها نیز با واژه « مجازی » توصیف می شود.

اما این که توصیف مذکور از کجا پیدا شده لازم است، در این باره به بحث بپردازیم. زمانی که شبکه های کامپیوتری در زندگی روزمره مردم پا گذاشت، عموماً تصور روشنی از این ابزار در ذهن کاربران وجود نداشت. از این رو، برای آن که تعریفی از این نوآوری داشته باشند، به واژه هایی پناه می بردند که به صورتی مبهم نشانگر کاربرد و توانایی این ابزار باشد.