ره آورد نور

اشاره

ضریب نفوذ فنّاوری اطّلاعات در ایران، افزایش چشمگیری داشته است؛ به طوری که به متغیّر مستقلّی برای بیان برخی تغییرات سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است. هدف از این مقاله، بررسی اجمالی تأثیر اینترنت و تلفن همراه، به عنوان دو نماد اصلی در عصر فنّاوری اطّلاعات بر امنیت ملّی است.

بررسی یادشده با بهره‌گیری از نظریه آشوب جیمز روزنا، در قالب سه پارامتر: خُرد، کلان و تلفیق (خرد ـ کلان) انجام می‌شود. فرضیه اصلی پژوهش پیش رو، این است که اگرچه تأثیر تحوّلات مربوط به این فنّاوری‌ها، تهدید جدّی را دربرنداشته، ولی آسیب‌پذیری کشور در برابر موجی از تغییرات را نشان می‌دهد.

چکیده

در عصر کنونی، اطّلاعات، به نماد عصری مبدل گردیده که ما در آن زندگی می کنیم. امروزه بارها سخن از انفجار اطّلاعاتی، انقلاب، تکنولوژی اطّلاعاتی و حتّی جامعه اطّلاعاتی به میان می‌آید. اصطلاح جامعه اطّلاعاتی، بازگوکننده توسعه تکنولوژی‌های نوین اطّلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطّلاعات است. امروزه اطّلاعات در تمام صوَر خود به کمک شبکه‌های انفورماتیک، با سرعتی بیش از پیش در دسترس است. این روند با توجّه به کاربرد روزافزون بزرگراه های اطّلاعاتی، در حال سرعت گرفتن بوده و اطّلاعات به عنوان یک کالای قیمتی، در عرصه تمدّن کنونی جهان ظاهر می‌شود. استقرار این جامعه، سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می‌گردد؛ واقعیتی که زمینه‌های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می‌کند.

زیرساخت‌های جامعه اطّلاعاتی را می‌توانیم درسه دسته زیر قرار دهیم:

• الف. زیرساختهای ارتباطات از راه دور؛
• ب. زیرساختهای مرتبط با دانش‌ها؛
• ج. زیرساختهای تکنولوژیک مرتبط‌کننده اطّلاعات.

در واقع، جامعه اطّلاعاتی قبل از هر چیز، مولود پیوندهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری متعدّدی است که ریشه در ساختار فنّی اجتماعی آن دارد. در اینجا می‌توان به مواردی از آنها اشاره کرد: دیجیتال، پیدایش زبان‌های نوین کامپیوتری همچون Gmail، توسعه تمامی اجزاء شبکه‌های مخابراتی مثل: کابل نوری، ماهواره و تلفی‌ها، و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت که شبکه را عملاً از دیوارهای قبلی (سازمانی، محلّی و ملّی) رها می‌سازد. جامعه اطّلاعاتی، در بر دارنده صوَر نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصّی مثل اینترنت می‌باشد که می‌توان به دوستیابی، کنفرانس، مناظره الکترونیک و... اشاره کرد. این پدیده، سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الکترونیک گشته است. به این اعتبار، می‌توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یافته‌های این مقاله همانگونه که در ادامه خواهیم دید، حاکی از این موضوع است که ظهور جامعه اطلاعاتی، مقارن با چند پدیده می‌باشد؛ مواردی همچون: الف. جهانی شدن اقتصاد؛ ب. ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛ ج. توسعه و کاربرد عمیق شبکه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال.

چیستی و اهمیت

اینترنت اشیاء (Internet of Things) که در اصطلاح «IOT» نامیده می‌شود، مفهومی انتزاعی برای فرآیندی است که اشیاء فیزیکی به وسیله برچسبهای الکترونیکی و از طریق امواج به اینترنت متصل و سپس با انسان، یا اشیاء دیگر در ارتباط قرار می‌گیرند. در واقع شبکه جهانی اینترنت، پس از سه دهه تجربۀ انباشت، پردازش و انتشار اطّلاعات توسط انسان، اکنون به شبکه‌ای تبدیل می شود که اشیاء و یا به عبارت کاملتر، همه موجودات در جهان هستی نیز می توانند به مدد فنّاوری‌های نوین، از جمله RFID(1) به آن متصل شده و هویت خود را در آن ثبت و به محتوای اینترنت اضافه کنند. تشخیص اشیاء معمولاً به وسیله فرکانس رادیویی پیش‌شرطی برای اینترنت اشیاء تلقّی می شود. اگر همه اشیاء مردم که در زندگی روزمره خود از آن استفاده می کنند، به ابزارهای شناسایی مجهز شوند، می توان آنها را با کمک رایانه‌ها مدیریت و کنترل کرد.

البته با برخی فنّاوری های دیگر هم مثل: بارکدها، کدهای (2)«QR) «Quick Response Code) ، سیستم (3)«NFC) «Near Field Communication) و digital watermarking (4) می توان اشیاء را برچسبگذاری نمود.

اشاره

به دنبال تولید سه نرم افزار: دانشنامه فضایل اهلبیت (ع)، تاریخ تشیع و نور الولایة نسخه 2، آیین رونمایی از این محصولات، روز پنجشنبه 12 مهرماه 1397 شمسی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار شد و محتوای علمی و قابلیتهای فنّی و پژوهشی این تولیدات ارزشمند، در منظر علاقه‌مندان و محقّقان علوم اسلامی قرار گرفت.

در این مراسم، حضرت آیت الله اراکی، دبیر کلّ مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و نیز شخصیتهای علمی و فرهنگی، اساتید، طلاب، پژوهشگران و دوستداران معارف اهلبیت عصمت و طهارت (ع) حضور داشتند. بعد از بیانات حضرت آیت الله اراکی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمید شهریاری، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به سخنرانی پرداخت و مطالب خویش را در موضوع چیستی و کارکردهای اینترنت اشیاء در حوزه حاکمیت ارائه نمود. نظر به اهمّیّت مباحث و موضوعات مطرح شده در این سخنرانی، در صدد برآمدیم آن را در فصلنامه ره آورد نور عرضه نماییم تا در معرض استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

چکیده

آیا فضاهای ارتباطی و اجتماعی اینترنت فرهنگ دارند؟ ویژگی‌های آنها چیست؟ آیا نظام‌های ارزشی فرهنگی ملّی یا قومی بر فضای مجازی حاکم‌اند؟ هدف مقاله حاضر معرّفی و بررسی رویکردهای نظری اخیر در خصوص توصیف و یافتن خاستگاه‌های یک فرهنگ مجازی است. همچنین، این مقاله، به بررسی تأثیر فرهنگ‌های (دینی، قومی، ملّی و غیره) بر فرهنگ‌های فضای مجازی پرداخته و چارچوب‌های نظری مربوط را برای تفکّر در مورد فرهنگ در اینترنت ارائه می‌دهد. حرف این مقاله اساساً‌ آن است که نظر به افزایش تعامل انسان با کامپیوتر و شبکه، دیگر صرف پرداختن به رابطه و تعامل انسان و ماشین کافی نیست. فنّاوری‌های دیجیتالی و کامپیوترها می‌توانند گسترش فرهنگهای ارتباطی در فضای مجازی را تسهیل کرده و حتّی مانع آن شوند و این فرهنگهای رو به رشد را می‌توان در هر پژوهش جامعی که درخصوص ارتباطات شبکه‌ای صورت می‌گیرد مورد توجّه و بررسی قرارداد.

برای کسانی که با کامپیوتر و اینترنت سر و کار دارند، درک دنیای مجازی که در آینده ای نه چندان دور به آن واقعیت مجازی خواهیم گفت؛ کار چندان دشواری نیست. به ویژه آن که اگر از معتادان به اینترنت باشید و روزی به دلیلی ارتباط اینترنتی شما با مشکلی رو به رو شود یا به طور کلی قطع شود، این واقعیت را بهتر درک خواهید کرد! در حقیقت دنیای مجازی در این گونه افراد (به مرور زمان و به علّت تکرار) به بخش جدایی ناپذیری از ذهن ناخودآگاه آنان مبدّل شده و درک آنان از خودشان را تنها در پرتوی شناسایی دشوار مرز دنیای فیزیکی از جهان مجازی امکان پذیر ساخته است. اگر واقعیت مجازی را در مقام یک فنّاوری در نظر بگیریم، آنگاه دنیایی کاملاً‌ جدید فرا روی ما قرار خواهد گرفت که شناسایی تمامی ابعاد آن شاید تا پایان عمر نیز میسر نباشد. تنها با کاوش در روندهای کنونی و سیگنال‎های ضعیفی که در حال حاضر دریافت می کنیم می توانیم چشم انداز کلّی دنیای کامپیوتر را در آینده ترسیم نماییم، دورنمایی که در آن تعامل ذهن انتزاعی با واقعیت مجازی از میان آینده های بدیل به عنوان محتمل ترین آینده به نظر می رسد.

درآمد

در این مقاله، برخی مسائل پیرامون علم اطّلاعات (IS) یا کتابداری و علم اطّلاع رسانی (LIS)، به عنوان یک رشته دانشگاهی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. هدف اصلی این است که تعدادی از أبعاد یا سطوح به هم وابسته را بررسی کنیم. شاید این مباحث، بدیهی به نظر برسند؛ ولی ما درصدد هستیم این مباحث را مطرح کنیم تا ضرورتشان را برای ملاحظات سیستماتیک مورد بحث قرار بدهیم. هر سطحی از بحث، در یک بخش جداگانه بررسی می شود:

1.  آیا LIS یک رشته دانشگاهی است؟
2. نام های مختلفی که به این رشته اطلاق شده، چه چیزهایی هستند و چگونه آنها مفاهیم اساسی رشته را منعکس می کنند؟
3. هدف LIS چیست؟ ما در تلاش هستیم به چه چیزی برسیم؟
4. مفاهیم هسته و کلیدی IS چه هستند؟
5. مهم ترین فرانظریه ها و سنّت های پژوهشی در LIS چه چیزهایی هستند؟

از جمله مسائلی که امروزه در جامعه ما بسیار مورد بحث و نظر است، موضوع استفاده از تلگرام است. تلگرام، یک پیام رسان خارجی است که از آن سوی مرزهای کشور، هدایت و سامان دهی می شود. بدیهی است، کنترل و نظارت کامل بر آن نیز از حیطه اختیار ما خارج است و در عمل، مشکلات خُرد و کلان بسیاری را برای کشور ایران پدید آورده و به همین جهت، مسئولان و دلسوزان نظام جمهوری اسلامی، ناگریز از تصمیم گیری جدی در این باره شدند. بهترین تشبیهی که درباره این پیام رسان می توان بیان نمود، «گوساله سامری» است.

درآمد

اصول و مبانی تربیتی انسان ساز اسلام، اکنون با گذشت بیش از چهارده قرن، به عنوان اصولی مترقی و تعالی بخش شناخته شده و گرایش به اسلام در جوامع پیشرفته در قرن حاضر، نشان می دهد که انسان های بسیاری برای فراگرفتن احکام و معارف اسلامی و تشرف به این دین مبین، به دنبال اطلاعات و راهنما در این زمینه می گردند. رسانه های جهانی، پیوسته گزارش هایی از تشرف و گرایش به اسلام در جهان منتشر می کنند.

شبکه سی ان ان، تلویزیون دولتی آمریکا، درباره گرایش به اسلام در جهان اعلام می دارد: «بنا بر آمارها، جمعیت مسلمانان روز به روز در حال افزایش است؛ تا جایی که بنا بر پیش بینی ها، در دو دهه آینده، جمعیّت آنها به دو برابر افزایش خواهد یافت و این، به آن معناست که در سال 2030، مسلمانان یک چهارم جمعیّت دنیا را تشکیل خواهند داد.»(1)

اشاره

تحقیقات اخیر نشان داده اند که ایجاد، شدت و میزان حملات اسلام هراسانه در کوتاه مدت، با وقوع یک یا مجموعه ای از حوادث در ارتباط هستند. محققان، به طور ویژه حوادث تروریستی را به عنوان یکی از مهم ترین عوامل ایجاد شکل گیری احساسات اسلام هراسانه و وقوع تنش و ایجاد فضای مناسب برای گسترش عقاید خصومت آمیز و شکل گیری سلسله ای از اقدامات خشونت بار قلمداد می کنند. این اقدام ها، نسبت به گروه هایی صورت می گیرند که در ظاهر عقاید مشابهی با تروریست ها دارند. با وجود آنکه نشانه هایی از اسلام هراسی از همان آغازین روزهای تولّد اینترنت دیده شده، اما این موضوع به تازگی به عنوان یک مشکل اجتماعی که نیاز به بررسی دارد، شناخته شده است.

پرداختن به یکی از پدیده های عصر پست مدرن، یعنی مرزهای مجازی و سایبرنتیک است که با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مفهوم پیدا کرده است. این مقاله، رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به مسأله فوق توجه کرده و به این نتیجه رسیده است که فناوری اطلاعات و ارتباطات، به خصوص در عرصه مجازی، در پیشبرد اهداف اسلام هراسانه بسیار موفق بوده است. به نظر می رسد که صیانت از هویت ها، مهم ترین بُعد کارکردی مرز در عصر جهانی شدن است.

پس از حملات تروریستی در فرانسه، رهبر معظم انقلاب در نخستین نامه خود به جوانان غربی، بر لزوم شناخت مستقیم و بی واسطه از دین اسلام تأکید کرد و از آنان خواست که اجازه ندهند مقامات کشورهای غربی، تروریست های تحت استخدام خود را به عنوان نمایندگان اسلام به آنان معرفی کرده، به این بهانه، بر آتش اسلام هراسی بدمند. در این مقاله، قصد داریم با بررسی دو حادثه تروریستی صورت گرفته در اروپا و آمریکا، نشان دهیم همان طور که رهبر حکیم انقلاب بیان نموده، میان این گونه حملات و ایجاد اسلام هراسی، نوعی همبستگی وجود دارد. تمرکز اصلی مقاله حاضر، بر نشان دادن همبستگی میان وقوع حملات تروریستی و ایجاد اسلام هراسی در فضای مجازی است.