تهیه برنامه از منابع و متون در موضوعات علوم انسانی نیز مدتی است که در دستور کار قرار گرفته و برخی از برنامههای پیش روی مرکز، در این خصوص می‌باشد. اکنون این مرکز بیش از ده‌ها برنامه در موضوعات مختلف علوم اسلامی و انسانی تولید کرده است.
پس از گذشت یک دهه از ورود رایانه به عرصه منابع و متون دینی، پدیده اینترنت نیز در این میدان ظاهر شد و بستر گسترده‌‌تری را پیش روی این مرکز نهاد. از ابتدای ورود اینترنت به قم، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با حضور در این شبکه، اقدام به راه‌اندازی پایگاه حوزه نمود. این در حالی بود که در آن زمان تعداد پایگاههای فارسی‌زبان اسلامی از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کرد.
اکنون که دهه دوم حضور اینترنت در عرصه فعالیتهای آموزشی و پژوهشی مرتبط با علوم دینی را می‌گذارنیم، این مرکز افتخار دارد که در بیستمین سال تأسیس خود، پایگاههای متعددی را در زمینه‌های مختلف اطلاع‌رسانی، آموزشی، پژوهشی و خدمات تحت وب را در عرصه شبکه جهانی تولید و راه‌اندازی نماید.
البته فرهنگ‌سازی و آموزش استفاده از اینترنت و قابلیت‌های پژوهشی آن، آشنا نمودن اقشار مختلف به‌ویژه طلاب و مراکز علمی و آموزشی، راه‌اندازی کافی‌نت تخصصی نور، اشتراک بانک‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی برای دسترسی پژوهشگران به منابع دیجيتال، مشاوره به مراکز آموزشی و پژوهشی حوزه و طراحی و راه‌اندازی ده‌ها پایگاه برای مراکز دیگر نیز از اقدامات درخشان دیگر این مرکز به شمار می‌آید.
پایگاههای مرکز هر یک برای اهداف خاص یا در شرایط معینی طراحی و تولید شده‌اند. در این گزارش، پایگاههای مرکز را اجمالا معرفی نموده و از جهات مختلف به بیان برخی ویژگی‌ها، کاربردها، کاستی‌ها و محاسن آنها می‌پردازیم.
پایگاههای مرکز در یک نگاه
1.پایگاه حوزه (www.hawzah.net)
در این پایگاه، مجموعه وسیعی از مقالات، كتاب‌ها، مجلات، اطلاعات مراكز اسلامی و اخبار و اطلاعات مربوط به پژوهشهای حوزوی ارائه شده است. پایه اصلی مطالب علمی پایگاه حوزه بر نظریات بزرگانی چون: علامه طباطبایی(ره)، استاد شهید مطهری(ره) و دیگر علمای برجسته حوزه و دانشگاه استوار است.
ارائه بیش از 48000 مقاله و گزیده کتاب در قالب دانشنامه با موضوعات گوناگون، متن حدود 2500 شماره از ده‌ها عنوان مجله در زمینه علوم اسلامی، معرفی هزاران پایان‌نامه علوم اسلامی، ارائه بیش از 4000 پرسش و پاسخ و چندین بخش متنوع دیگر، از امکانات و اطلاعات این پایگاه است.
2.پایگاه امام علی علیه السلام (www.imamalinet.net)
این پایگاه در سال امام علی علیه السلام (سال 1379) با هدف معرفی شخصیت و اندیشه‌های آن حضرت راه‌اندازی شده است. ارائه مقالات و کتاب‌ها در بخش‌هایی چون: اندیشه، سیره و فضایل، از قسمت‌های مهم آن است. در این پایگاه، علاوه بر عرضه نزدیک به دویست جلد کتاب، دو بخش مهم به «نهج البلاغه» و «الغدیر» اختصاص داده شده است.
3.پایگاه رسول نور صلی الله علیه و آله (www.rasoolnoor.com)
این پایگاه در سال پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله (سال 1385) راه‌اندازی شده است. مطالب عرضه شده در این پایگاه، به دو صورت طبقه‌بندی شده‌اند:
- الف) طبقه‌بندی بر اساس موضوع، شامل: تاریخ پیامبر، نبوت و مباحث کلامی، در آینه قرآن و اهل بیت، اهل بیت پیامبر.
- ب) طبقه‌بندی بر اساس منابع. کاربر در این طبقه‌بندی می‌تواند با انتخاب نوع منبع، به مطالب موجود در پایگاه دسترسی پیدا کند.
4.پایگاه مجلات تخصصی (www.noormags.com)
این پایگاه یکی از بزرگ‌ترین پایگاه ارائه مجلات فارسی با قابلیت‌های پژوهشی در موضوعات علوم اسلامی و انسانی است. موضوعاتی چون: قرآن و حدیث، فلسفه، كلام و عرفان، فقه و اصول، حقوق، اقتصاد، مدیریت، تاریخ، و هنر و ادبیات به همراه آرشیو كامل و قابلیت‌های مختلف جستجو و طبقه‌بندی، از امکانات و اطلاعات این پایگاه به شمار می‌رود. در حال حاضر، 28000 شماره مجله در این پایگاه عرضه شده است.
5.پایگاه کتابخانه دیجیتال نور (www.noorlib.com)
کتاب‌های ارزشمند علوم اسلامی با موضوعاتی مانند: قرآن و تفسیر، حدیث، نهج البلاغه، تاریخ و سیره، رجال و درایه، فقه و اصول با امکانات ویژه‌ای در این پایگاه عرضه شده است. فاز اول این پایگاه، به عرضه متون موجود در نرم‌افزارهای مرکز اختصاص دارد. در طراحی این پایگاه، از قابلیت‌های مفید و منحصر به فرد موجود در نرم‌افزارها و نیز قابلیت‌های مفید موجود در شبکه که حتی در نرم‌افزارها قابل دستیابی نبوده، استفاده شده است.
6.پایگاه اندیشوران (www.andishvaran.com)
«اندیشوران» به منظور معرفی محققان و اندیشوران حوزه علمیه و برقراری ارتباط بین مخاطبان پایگاه با اساتید و محققان حوزه، راه‌اندازی شده است.
شناسایی و معرفی محققان و آثار ایشان، ایجاد زمینه ارتباط مستقیم ایشان با علاقه‌مندان از طریق اینترنت، اطلاع‌رسانی به مراکز و مؤسسات در مورد محققان و کارشناسان حوزه‌های مختلف علوم دینی، از اهداف اولیه این پایگاه است.
7.پایگاه فاضلین نراقی (www.naraqi.com)
این پایگاه به دنبال اندیشه برگزاری كنگره بزرگداشت فاضلین نراقی ـ ملا محمد مهدی و ملا احمد نراقی ـ در اینترنت راه‌اندازی شد. در حال حاضر، این پایگاه در دو بخش فارسی و عربی فعال است و كاربران می‌توانند با مراجعه به این پایگاه، با زندگی، اندیشه و آثار این دو عالم بزرگ شیعی آشنا شوند.
8.راهنمای پایگاه های اسلامی (www.noordir.com)
محتوای برخی پایگاههای اسلامی در این پایگاه، به صورت موضوعی و طبقه‌بندی شده در قالب فهرست راهنما (دایرکتوری) معرفی شده است. مهم‌ترین گزینه‌ها و موضوعات اصلی این پایگاه عبارت‌اند از: علوم قرآن، پیامبر و اهلبیت، فقه و احکام، عقاید، حدیث، اخلاق، علما و شخصیت ها، فلسفه و منطق، ادیان، مجلات، کتاب و کتابخانه، حقوق، مناسبت‌های اسلامی، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و روزنامه‌ها.
9.راهنمای پایگاههای نبی اعظم صلی الله علیه و آله (www.nabiaazam.com)
در پایگاه نبی اعظم، اطلاعات و مطالب درباره پیامبر اکرم(ص) در اینترنت، شناسایی و به صورت موضوعی طبقه‌بندی شده است. این پایگاه به صورت یک دایرکتوری است و مشخصات پایگاه‌ها از طریق درخت موضوعات و ریزموضوعات قابل دستیابی است.
10.راهنمای پایگاههای امام مهدی علیه السلام (www.mahdisearch.com)
این پایگاه با همكاری مسجد مقدس جمكران و با هدف شناسایی و معرفی پایگاههای تخصصی مربوط به حضرت صاحب الامر(عج) راه‌اندازی شده است. این پایگاه نیز به صورت یک دایرکتوری است و در حال حاضر، 1500 نشانی با موضوع حضرت مهدیع شناسایی و معرفی شده است.
11.پایگاه شبکه اجتماعی حامیان ولایت (www.velayatmadaran.ir)
شبکه اجتماعی حامیان ولایت در سال 1388 و در پی حضور گسترده مردمی در حماسه نهم دی‌ماه و با هدف دفاع از ساحت ولایت فقیه، توسط چند تن از جوانان دوستدار ولایت و علاقه‌مند به انقلاب راه‌اندازی شد. ایجاد یک فضای صمیمی جهت دوستی، تبادل نظر، هماهنگی و گفتگو میان دوستداران به انقلاب و ولایت، از مهم‌ترین اهداف این پایگاه است. اکنون این شبکه با مشارکت کاربران و نظارت و مدیریت مرکز اداره می‌شود.
12.پایگاه فصلنامه ره آورد نور (www.rahavardnoor.com)
ره آورد نور، نخستین فصلنامه تخصصى مطالعات رایانهاى علوم اسلامى است که به منظور اطلاعرسانى، آموزش و انعكاس پژوهشهاى رایانهاى در زمینه علوم اسلامى در سال 1377 آغاز به كاركرده است. پایگاه ره آورد نور به ارائه متن کامل مقالات و مطالب شماره‌های مختلف این نشریه با امکانات متعدد می‌پردازد.
13.پایگاه خبرگان رهبری (www.khobreganrahbari.com)
این پایگاه به منظور اطلاع‌رسانی درباره مجلس خبرگان رهبری، راه‌اندازی شده است.
14.پایگاه معرفی خدمات و محصولات مرکز (نورسافت) (www.noorsoft.org)
این پایگاه در جهت اطلاع‌رسانی اخبار مرکز و معرفی فعالیت‌ها، محصولات و نرم‌افزارهای آن فعالیت می‌کند. ارتباط مرکز با کاربران خود و برخی مراکز علمی و تحقیقاتی نیز از طریق همین پایگاه صورت می‌گيرد.
15.پایگاه معرفی خدمات اینترنتی مرکز (نورنت) (www.noornet.net)
در این پایگاه، خدمات اينترنتی فنی چون: ثبت دامنه، میزبانی وب، پست الكترونیكی، دسترسی به اینترنت، اخبار، گزارش كاربران و پرسش و پاسخ مربوط به این زمينه‌ها ارائه شده است.
16.پایگاه سازمان آموزش کامپیوتر نور (www.noororg.com)
این پایگاه به معرفی سازمان آموزش نور، اساتید و دوره‌های آموزشی رايانه ای آن می‌پردازد. معرفی کانون زبان، مقالات، اخبار، تقویم آموزشی، جزوات آموزشی و نرم‌افزارهای مرتبط از مهم ترین بخش‌های آن به شمار می‌آیند.
17.پایگاه فروشگاه اینترنتی مرکز (www.noorshop.com)
معرفی، ارائه و فروش نرم‌افزارهای علوم اسلامی و انسانی، عمومی و آموزشی، ارائه فهرست و مشخصات نمایندگی‌های مركز در داخل كشور، دسترسی به فهرست برنامههای نور به همراه معرفی مختصر و قیمت برنامه‌ها و امكان خرید اینترنتی محصولات، از جمله خدمات و قابلیت‌های این پایگاه است.
18.پرتال علوم انسانی و اسلامی (www.humanitiesportal.ir)
با اينکه حجم وسیعی از اطلاعات علوم اسلامی و انسانی در رشته‌های مختلف و دسته‌های شکلی متفاوت توسط پایگاههای متعددی در اینترنت تولید و عرضه شده است، اما یکی از مهم‌ترین مشکلات کاربران نیاز به جستجو در پایگاههای اطلاعاتی متعدد است.
پورتال علوم اسلامی و انسانی تلاش خواهد نمود تا با ایجاد تمرکز در انواع اطلاعات رشته‌های گوناگون به عنوان یک موتور جستجو و معرفی علمی نیاز جامعه علمی را در این باره پوشش دهد. کاربران پس از یافتن مطالب مورد نظر خود در این پورتال به پایگاه ارائه دهنده محتوا لینک شده و اطلاعات را در پایگاه اصلی مشاهده خواهند نمود.
این طرح برای دوازده نوع اطلاعات مختلف از قبیل: کتاب، مقاله، پایان نامه، شخصیت‌ها، نشست‌های علمی، رشته‌های تحصیلی، مراکز آموزشی و پژوهشی، و اخبار، در بیش از بیست رشته علوم اسلامی و انسانی طراحی شده است.
19.پایگاه نور بنر (www.noorbanner.com)
بنرهای تبليغی و مناسبتی پايگاه‌های مرکز به صورت يکپارچه در اين پایگاه تهيه و مديريت می‌شود. همچنين تبادل بنر با ساير پايگاه‌ها نيز از جمله خدمات آن به شمار می‌آيد.
20.پایگاه طوبی گرافیک (www.tubagraphics.com)
در این پایگاه، برخی آثار هنری و گرافیکی تهیه شده در مرکز خاصه اینترفیس برنامههای نور و مناسبت‌های مذهبی به نمایش در آمده است.
سال تأسيس پایگاههای مرکز
پایگاههای مرکز بر اساس نوع خدمات و فعالیت‌ها
هر یک از پایگاههای مرکز برای اهداف خاصی راه‌اندازی شده‌اند. از این منظر، می‌توان خدمات و فعالیتهای آنها را به چند دسته تقسیم کرد:
کتابخانه‌ای: مراد پایگاه‌هایی است که منابع اصلی مانند کتاب و مجله را در خود جای داده و محور فعالیت آنان محتواهايی مانند: کتاب، مقاله، مجله و پایان‌نامه است. پایگاههای ذیل از این قبیل‌اند: 1. مجلات تخصصی؛ 2. کتابخانه دیجیتال نور؛ 3. فاضلین نراقی؛ 4. فصلنامه ره‌آورد نور.
اطلاع‌رسانی مذهبی و فرهنگی: این دسته از پایگاه‌ها بر محور فعالیتهای تبلیغی و اطلاع‌رسانی دینی و مذهبی بنا شده‌اند. گرچه محتواهای این گونه پایگاه‌ها برگرفته از منابع اصلی مانند: کتاب، مجله و مقالات است، اما شیوه ارائه آنها با دسته اول متفاوت است. پایگاههای ذیل از اين قبيل‌اند: 1. حوزه؛ 2. امام علی؛ 3. رسول نور؛ 4. خبرگان رهبری؛ 5. پرتال علوم انسانی و اسلامی.
اطلاع‌رسانی خدمات و محصولات مرکز: دسته‌ای از پایگاههای مرکز، صرفا در راستای معرفی مرکز و خدمات آن است. ارتباط با کاربران و سرویس‌دهی به آنان، در رأس فعالیتهای این پایگاه‌ها است. این پایگاه‌ها عبارت‌اند از: 1. نورسافت؛ 2. نورنت؛ 3. فروشگاه اینترنتی؛ 4. سازمان آموزش.
دایرکتوری: گروهی از پایگاههای مرکز به جهت فراهم‌آوری زمینه دسترسی آسان و راحت کاربران به برخی محتواهای دینی و اسلامی اینترنت راه‌اندازی شده‌اند. این پایگاه‌ها در قالب طبقه‌بندی موضوعیِ محتوای پایگاههای اسلامی بنا شده‌اند که عبارت‌اند از: 1. راهنمای پایگاههای اسلامی؛ 2. راهنمای پایگاههای نبی اعظم؛ 3. راهنمای پایگاههای امام مهدی(ع).
اطلاع‌رسانی فرهنگی با مشارکت کاربران: با ظهور وب2 برخی از فعالیتهای تحت وب مرکز، به این مقوله، سوق داده شده است. پایگاههای زیر با هدف مشارکت کاربران و استفاده از توانایی و علاقه‌مندی آنان در جهت فعالیتهای فرهنگی و اطلاع‌رسانی راه‌اندازی شده است: 1. اندیشوران؛ 2. ولایتمداران.
دیگر: 1. نوربنر؛ 2. طوبی گرافیک.
وضعیت محتوای پایگاه‌ها بر اساس سطح مخاطبان
مخاطبان برنامه‌ها و پایگاه‌ها، از مهم‌ترین ارکان هر فعالیت برخط و برون‌خط به شمار می‌آیند که سهم مهمی در ترسیم خطوط اصلی تولید هر برنامه دارند. بدیهی است که مرکز در تولید پایگاه‌ها نیز به عنصر مخاطبان توجه بنماید.
در یک نگاه دقیق، مخاطبان را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد. در این تقسیم سعی شده تا به انواع مخاطبان از جهت تحصیلات و سن توجه گردد:
گروه الف: کودکان از 5 تا 12 سالگی و از نظر تحصیلات در حد ابتدایی؛
گروه ب: نوجوانان سنین 12 تا 16 سالگی و از نظر تحصیلات در حد راهنمایی؛
گروه ج: جوانان؛ سنین 16 تا 20 سالگی و از نظر تحصیلات در حد دبیرستان و دیپلم؛
گروه د: عمومی (عامه فهیم) از نظر تحصیلات در حد دیپلم و از نظر نیازمندی در حد نیازهای عمومی همه اعضای یک خانواده؛
گروه ه: حوزه عمومی، شامل: طلاب پایه 1 تا 6 (مقدمات و سطح یک) و دانشجویان کارشناسی؛
گروه و: حوزه تخصصی، شامل طلاب پایه‌های 7 تا 10 (سطح دو و سه)، طلاب رشته های تخصصی حوزه و دانشجویان کارشناسی ارشد؛
گروه ز: گروه ویژه شامل پژوهشگران و محققان، طلاب سطح چهار حوزه، دانشجویان دوره دکترا، اساتید برجسته حوزه و دانشگاه، صاحب‌نظران و فرهیختگان در هر یک از حوزه های علمی.
گروه ح: شامل مدیران پایگاه‌ها یا خدماتی که برخی پایگاه‌ها از آن استفاده می‌کنند. در اين گروه، سن مطرح نيست.
مخاطبان هر يک از پايگاه‌ها را نيز می‌توان به تفکيک ملاحظه کرد. البته پيش از بررسی مخاطبان، یادآوری دو نکته لازم است:
اول: برای هر یک از پایگاه‌ها، مخاطبان اصلی معین شده‌اند. ممکن است افراد ديگری هم از آنها استفاده کنند که در شمار مخاطبان اصلی محسوب نگردند؛ اما به دلیلی محتوای پایگاه برای آنها هم قابل استفاده است.
دوم: با توجه به نوع مطالب و محتواهای پایگاههای اینترنتی مرکز، ملاک اصلی در تقسيم تحصیلات، به‌ویژه در مقاطع کارشناسی به بالا، همان ارتباط با علوم اسلامی و در نهایت علوم انسانی است. بنابراین، ممکن است کسی در يکی از رشته‌های فنی دارای تحصیلات عالی باشد، اما به لحاظ اطلاعات و دانش دینی و علوم اسلامی، هم‌ردیف دانشجویان کارشناسی يا يک ديپلم قرار گیرد.
جدول زير، وضعيت محتواهای هر يک از پايگاه‌ها را به تفکيک مخاطبان نمايش می‌دهد:
وضعیت پایگاههای مرکز از نظر زبان محتوا
در مجموع، پايگاه‌های مرکز شامل: يازده پايگاه تک زبانه، دو پايگاه دو زبانه، پنج پايگاه سه زبانه و دو پايگاه پنج زبانه می‌باشند.
وضعیت پایگاههای مرکز از جهت بستر ارائه
در حال حاضر، همه پايگاه‌های مرکز تنها برای نمايش در رايانه آماده شده‌اند و هيچ يک نسخه موبايلی ندارند. اميد است در آينده نزديک، برای برخی از پايگاه‌ها نسخه موبايلی نيز آماده گردد.
وضعیت پایگاههای مرکز از نظر گستره نوع اطلاعات
پايگاه‌های مرکز را می‌توان از جهت نوع اطلاعات به دسته‌های زير تقسيم کرد:
- منابع متنی، شامل: کتاب، مجله، مقاله، پایان‌نامه، معرفی کتاب، گزیده کتاب یا مقاله و پرسش و پاسخ؛
- منابع چند رسانه‌ای، شامل: فیلم، صوت، تصویر، فلش و نقشه؛
- اطلاعات الکترونیکی، شامل: لینک، آر اس اس و ... .
وضعیت پایگاه‌ها از نظر میزان مشارکت کاربران
با ظهور وب دو، مشارکت کاربران نه تنها در تکميل و روزآمدی اطلاعات، بلکه در جهت‌گيری و گرايش‌های يک پايگاه نيز مؤثر است. پايگاه‌های مرکز را می‌توان از جهت ميزان مشارکت کاربران به دسته‌های زير تقسيم نمود:
گستره و شمول محتوای پایگاه مجلات در موضوعات علوم انسانی و اسلامی
پایگاه مجلات تخصصی از آن جهت که به ارائه مجلات در حیطه علوم انسانی می‌پردازد، قابل بررسی است. در حال حاضر، بیش از 28000 شماره مجله از حدود 700 عنوان مجله تخصصی و علمی پژوهشی در آن ارائه شده است.
آمار محتوای این پایگاه، قابل توجه است:
تعداد کل مجلات: 666 عنوان مجله؛
تعداد کل شماره‌ها: 28400 شماره؛
تعداد کل پدید آورندگان: 110110 نفر؛
تعداد مقالات دارای متن و تصویر همه صفحات: 120336 مقاله؛
تعداد مقالات دارای تصویر همه صفحات: 348610 مقاله؛
تعداد کل صفحات مقالات: 3501024 صفحه؛
تعداد کل مقالات: 468946 مقاله، شامل: 66465 معرفی و نقد، 48079 خبر و گزارش، 13109 گفتگو و مصاحبه، 29100 سخنرانی، 3732 پرسش و پاسخ و ... .
در نمودار زير، تعداد عناوين مجلات در هر يک از موضوعات ملاحظه می‌شود:
گستره و شمول موضوعات در دانشنامه پایگاه حوزه
پايگاه حوزه به عنوان پايگاه اصلی مرکز در زمينه اطلاع‌رسانی دينی و فرهنگی محسوب می‌شود. بخش مهم اين پايگاه را دانشنامه آن تشکيل می‌دهد که اینک بیش از 48000 مقاله و گزیده کتاب را در خود جای داده است. تعداد مقالات در هر يک از دسته‌ها، در نمودار زير ملاحظه می‌شود.
