گسترش نرمافزارهای دینی
توجه به قابلیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه دین و بهره‌گیری سریع از آن از سوی مؤسسات، مراکز پژوهشی و آموزشی علوم دینی که وظیفه خود را نشر معارف اسلامی و تشیّع می‌دانستند، موجب شد که نسخه الکترونیکی تمامی منابع اصیل شیعی در کمتر از دو دهه منتشر گردد و ده‌ها هزار کتاب در قالب نرم‌افزار به علاقه‌مندان عرضه شود.
به گفته حجت الاسلام سجادی: در سال 1382 شمسی تعداد نرمافزارهای اسلامی که مورد شناسایی قرار گرفت، 310 نرم‌افزار در چهار موضوع: اطلاع‌رسانی، متون، صوتی - تصویری و آموزش بود.(1) و در سال 1384 شمسی به 1000 نرم‌افزار افزایش یافت که افزایش چشم‌گیری را نشان می‌دهد.(2) امروزه این تعداد افزایش بسیار خوبی داشته و تعداد نرمافزارها به بیش از هزار نرم‌افزار رسیده است و تعدادی از نرمافزارها مانند: کتابخانه اصول، کتابخانه فقه، کتابخانه حکمت اسلامی، جامع تفاسیر نور و گنجینه روایات نور از تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و یا مانند: نرم‌افزار کتابخانه اهل بیت(ع) و نرم‌افزار باب العلم بالغ بر 10 هزار نسخه کتاب اصیل شیعی را دارند.
تأثیر نشر الکترونیک بر گسترش فرهنگ دینی (3)
اسلام اهمیت و ارزش ویژهاى براى دانش و نشر آن قائل است. از این رو، نوشتار جایگاه ویژهاى در نزد مسلمانان دارد. در بررسىهاى انجام شده از منابع اسلامى چنین بر می‌آید که گسترش مردمی و جغرافیای اسلام و همچنین قدرت و قوت تحقیقات نجومى، پزشکى، پژوهشهاى علمى، تربیتى و دینى در قرون طلایى تمدن اسلام، مرهون شکوفایى و رونق مجموعههاى بزرگ و میلیونى کتابخانه‌ها هستند. (4)
امروزه با گسترش روزافزون علوم جدید و به وجود آمدن نشر الکترونیک، فرهنگ نشر کتاب و تأسیس کتابخانه‌ها نیز رونق یافته است و اندیشمندان، پژوهشگران و مبلغان مسلمان با استفاده از این فناوری جدید توانسته¬اند اندیشه‌های اسلام ناب محمدی(ص) را بدون محدودیت‌هایی که از قرن پانزدهم میلادی ایجاد شده و اجازه داده نمی‌شود کتب اسلامی به‌خصوص تشیع به دانشگاه‌ها، مراکز علمی و پژوهشی آکادمیک راه یابد، در جهان منتشر نمایند.
روزگاری اندیشمندان و پژوهشگران برای دستیابی به یک کتاب می‌بایست بین شهرها و حتی کشورها مسافرت می‌کردند و علاقه‌مندان به معارف اسلامی از دستیابی به کتب به علت محدودیت‌های جغرافیایی، سیاسی و مذهبی محروم بودند؛ در حالی که اکنون اسلام‌شناسان و دین‌پژوهان می‌توانند بدون حضور فیزیکی از طریق فضای مجازی کتب مورد نیاز خود را در هر جایی که باشند، مطالعه نمایند. به گفته ویلیام آرمز «در هر جا یک رایانه شحصی و یک شبکه ارتباطی وجود داشته باشد، کتابخانه نیز وجود دارد». (5)
در عصر حاضر، بسیاری از مخالفان اسلام و به‌خصوص تشیع به جهت آشنا شدن با معارف اصیل اسلامی شیعی که فضای مجازی سهم بسزایی در اطلاع‌رسانی معارف آن داشت، نگاه خود را عوض کرده و نسبت به دین مبین اسلام نگاه مثبتی پیدا کرده‌اند. اعتقادات دینی در عصر اطلاعات همچنان شاداب و زنده است و بر خلاف گفته برخی از غربی¬ها نه تنها دین نمرده است، بلکه ایمان و اقرار به خدا در میان مردم رو به گسترش و همه‌گیری است؛ به گونه‌ای که در جوامع صنعتی و پیشرفته نیز که انسان اسیر زندگی ماشینی است، دین و معنویت در حال اوج‌گیری است. طبق آخرین نظر سنجی‌ها حدود 95 درصد از ثروتمندترین مردم ادعا می‌کنند که معتقد خدایند و ایمان و اعتقاد دینی در همه جنبه‌های زندگی آن‌ها شکوفا است. (6)
برخی از فلاسفه مادی‌گرا در مغرب‌زمین شگفت زده‌اند که چرا اعتقادات دینی به پایان نرسیده و اندیشه‌های دینداری خاموش نشده است؛ بلکه در میان اقشار مختلف مردم حتی متخصصان و نخبگان نیز رو به افزایش است. شاید بتوان بخشی از این شکوفایی دین‌باوری را مرهون فناوری‌های پیشرفته و فضای مجازی دانست که در شناساندن و نشر اعتقادات دینی نقش داشته و به شکل تازه‌ای به انسان‌ها یادآوری کرده که فراتر از دنیای مادی، دنیای بزرگ‌تر، پر محتواتر و ارزشمندتر دیگری وجود دارد؛ واقعیتی که ادیان الهی از بدو ظهورشان پیوسته بر آن تأکید داشته‌اند. (7)
تأثیر نرمافزارها برتقویت روحیه پژوهش‌های دینی
انسان متعلّم روحیه پژوهش‌گری دارد و اطلاعات متنی، صوتی و تصویری خمیرمایه و اساس تحقیقات او است و محققان بر اساس اطلاعات دقیق پردازش و فرآوری شده به پژوهش می‌پردازند. به اعتقاد محمد سریع‌القلم: فناوری اطلاعات در ابعاد زیر به تقویت روحیه پژوهشی می‌پردازد:
- - تقویت توانمندی به کارگیری اطلاعات در افراد؛
- - توانایی انتخاب اطلاعات؛
- - افزایش قدرت شناخت؛
- - حساسیت نسبت به اطلاعات؛
- - شکل‌گیری پژوهش گروهی. (7)
به مطالب فوق می‌توان موارد ذیل را افزود:
- - تقویت مهارت ادراکی؛
- - همگانی شدن علم و شکستن انحصار؛
- - پویایی و تحرک در حوزه‌های پژوهشی؛
- - ایجاد نوآوری و شکوفایی.
در تمامی موارد فوق، فناوری اطلاعاتی به کمک پژوهشگر می‌آید و در واقع، فرایند پژوهش را سرعت می‌بخشد و انسان را به سوی انسان کامل توسعه یافته سوق می‌دهد.
موانع و چالش‌های توسعه نرمافزارهای رایانه ای اسلامی
در عصری که دشمنان دین‌باوران و خداپرستان اصول فکری و مبانی دینی و اخلاقی مردم به‌ویژه مسلمانان را که به آنان روح استقلال‌طلبی و کمال‌جویی می‌بخشد، با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و اطلاعات با دسترسی آسان و ارزان مورد هجمه قرار می‌دهند، لازم است با همین ابزار و امکانات به مقابله برخیزیم و در حوزه فناوری اطلاعات به تلاشی جهاد گونه بپردازیم.
برای مقابله با هجمه صورت گرفته باید بتوانیم در مرحله اول اصول اعتقادی و دینی را به آسان‌ترین راه در اختیار تشنگان معرفت دینی قرار دهیم؛ اما وجود برخی از موانع و چالش‌ها موجب شده است که این تحرک به کندی انجام پذیرد. به نظر می‌رسد با برنامه‌ریزی، سازماندهی و شناخت چالش‌ها و موانع می‌توان راهکارهایی علمی و عملی در زمینه فناوری اطلاعات و تولید نرمافزارهای دینی که در ارائه فرهنگ و تمدن مترقی اسلام نقش مؤثری دارد، ارائه کرد و در سایه آن به گسترش فرهنگ دین‌پژوهی کمک نمود.
عدم توجه به مشکلات در این حوزه می‌تواند آثار سوئی را به دنبال داشته باشد که در بلندمدت فقر اطلاعاتی و رکود جنبش نرم‌افزاری را به ارمغان می‌آورد در این مجال، به برخی از چالش‌های فرا روی توسعه فناوری اطلاعات در حوزه دین اشاره می‌شود:
1. بی‌توجهی به نیاز‌های فرهنگی و پژوهشی جامعه جهانی
بدون شک، فرهنگ دینی شیعه توان و قابلیت مطرح شدن در عرضه جهانی را دارد و ارائه آن در قالب‌های نوین دیجیتال رسالتی است که بر عهده مراکز و مؤسسات تولید کننده نرم‌افزار می‌باشد و برای این‌که یک نرم‌افزار بتواند در سطح جهانی مورد توجه واقع شود، باید از نظر محتوایی غنی بوده و علوم و حیانی و مباحث عقلی و فکری در آن به شکل مناسبی ارائه شده باشد و رابط کاربری لحاظ شده در آن برابر با سلیقه¬ و فرهنگ مخاطبان باشد. تولیداتی که مخاطبان آن کودکان و نوجوانان هستند، باید جذابیت¬های خود را داشته باشد. برای جوانان، نخبگان و دانش‌پژوهان، بانوان و غیر مسلمانان هر کدام لازم است ویژگی‌های خاص مورد نظر قرار داد تا هدف تهیه کنندگان این برنامه‌ها که رساندن پیام دین و انبیا الهی است، تحقق یابد و این مسأله مهمی است که به عنوان مثال در بیشتر نرمافزارهای کودک و نوجوان به آن توجه نشده و جذابیت لازم را برای این گروه ندارد یا اگر جذابیت دارد، دارای هدف عالی نیست. (9)
2. عدم عرضه مناسب در خارج از کشور
بازارها و نمایشگاه‌های بین المللی بهترین مکان برای عرضه نرمافزارها است؛ ولی با بررسی روی دو نمایشگاه کتاب آلمان و Gitex دبی که در سال‌های اخیر برگزار گردید، مشاهده شد که تولیدکنندگان نرمافزارها و کتب الکترونیک دینی در این نمایشگاه‌ها حضور کم‌رنگی داشته و توانسته‌اند جایگاه مناسبی به دست آورند. عدم پشتیبانی لازم مسئولان و دستگاه‌های مربوطه از مؤسسات و مراکز تولیدکننده نرم‌افزار و منابع دیجیتال دینی، اولین دلیل حضور نیافتن مؤسسات و مراکز در نمایشگاه‌های بین المللی است. از سویی، به روز نشدن تولیدات داخلی با فناوری‌های جدید، عدم رعایت قانون کپی رایت، در نظر نگرفتن قدرت خرید و ارائه قیمت‌های کارشناسی نشده و موارد دیگر از این دست را می‌توان از موانع موفقیت عرضه بین المللی نرمافزارهای اسلامی دانست.
پی‌نوشت‌ها: