نظر به محتوای ارزشمند و قابلیت‌های مفید نرم‌افزار کتابخانه‌ای جغرافیای جهان اسلام، به حضور جناب آقای جعفر سلطان‌پور، مدیر اجرایی معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی رسیدیم و در گفتگویی صمیمانه، نظر ایشان را در خصوص محتوای علمی و امکانات فنی و پژوهشی این برنامه جویا شدیم. امید است پرسش‌ها و پاسخ‌های ارائه شده در این مصاحبه، مورد توجه و استفاده خوانندگان گرامی قرار گیرد.
♦ هدف از تولید نرم‌افزار جغرافیای جهان اسلام چه بوده است؟
◊ با تشکر از جنابعالی که این فرصت را فراهم کردید، در پاسخ به پرسش شما ذکر یک مقدمه لازم است و آن این‌که جغرافیا نزد دانشمندان مسلمان با عناوینی چون «صورة الأرض» و «قطع الأرض» شناخته می‌شد و با گرایش‌هایی مانند: تعیین موقعیت مکان‌ها، شناخت راه‌ها، اندازه‌گیری زمین و نقشه‌کشی، ارتباط نزدیک و عمیقی داشت. ظهور اسلام و گسترش سریع آن، نقطه عطفی در تحول دانش جغرافیا بود؛ خاصه این‌که دین مبین اسلام انگیزه فراوانی برای توجه به این دانش و رشد آن را فراهم ساخت. قرآن کریم با بیان مطالبی در باره آفرینش جهان، حرکات خورشید و ماه و کواکب و یا شب و روز، مسلمانان را با زیرساخت‌های دانش جغرافیا آشنا نمود و ضمن اشاره به اقوام گذشته و آثار باقی‌مانده از آنان، امت اسلامی را به سیر و سفر و کسب اطلاع در خصوص تمدن‌های گذشته ترغیب کرد. از جمله می‌توان به سفر حج اشاره نمود که بزرگ‌ترین انگیزه را در شناسایی مسالک (راه‌ها) و ممالک (شهرها و آبادی‌ها) به وجود آورد. فتوحات صدر اسلام نیز موجب آشنایی مسلمانان با راه‌ها، شهرها و کشورهای بسیاری گردید و اداره و نگاهبانی از سرزمین‌های اسلامی، گردآوری اطلاعات لازم در باره جمعیت‌ها و منابع ثروت و راه‌های ارتباطی، کمک شایانی به گسترش علم جغرافیای اسلامی کرد. البته تجار و بازرگانان مسلمان نیز در تقویت این علم بی‌تأثیر نبودند و بازرگانی و کسب معاش، از جمله عوامل ترویج دانش جغرافیا بود. و این گونه، مسلمانان افزون بر تجربه‌های خود، با ضمیمه کردن علوم و اطلاعات جغرافیای تمدن‌ها و ملل دیگر، بر کمال و غنای این دانش افزودند و مایه ارتقای آن را فراهم ساختند.
با توجه به این مقدمه اهمیت تهیه و تولید کتابخانه‌ای الکترونیکی که جامع بخشی از منابع حوزه جغرافیای اسلامی باشد، امری ضروری و مهم می‌نمود. از این رو، مهم‌ترین هدف مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از تولید این برنامه، اطلاع‌رسانی و ایجاد بستر مناسب برای محققانی است که به مطالعه در زمینه ظهور و گسترش اسلام در نقاط مختلف دنیا و شناخت وضعیت جغرافیایی اسلام از زمان آغاز تا کنون علاقه‌مند می‌باشند. کتابخانه جغرافیای جهان اسلام می‌کوشد تا اطلاعات مفیدی را در خصوص موقعیت مکان‌ها و راه‌ها، وضعیت شهرها و اماکن و اندازه‌گیری زمین و نقشه‌کشی به دست دهد و فرایند کاوش و پژوهش در این حوزه را تسهیل نماید. ضمن این‌که جغرافیا ظرف تحقق تاریخ است و به همین جهت، شناخت و اطلاع از موقعیت‌های جغرافیایی، به درک صحیح از رویدادهای تاریخی، تحلیل کلان و فراگیر حوادث و یا نقد و بررسی گزارش‌های تاریخی کمک شایانی می‌کند.
♦ اطلاعات مربوط به تعداد، زبان و نویسندگان کتب برنامه چگونه است؟
◊ در این کتابخانه بزرگ، متن کامل 79 عنوان کتاب عربی و فارسی در 169 جلد از منابع مهم جغرافیا در موضوعات مختلف ارائه شده است. از جمله کتاب‌های معتبر و مهمی که در برنامه گنجانده شده، عبارت‌اند از: معجم البلدان یاقوت حموی، معجم ما استعجم، الروض المعطار حمیری، آثار البلاد و اخبار العباد، المسالک و الممالک، البلدان یعقوبی، تاریخ سیستان، تحقیق ما للهند، حدود العالم من المشرق و المغرب، الخراج و صناعة الکتابة، سفرنامه ناصر خسرو، عجایب الأقالیم السبعة، فتوح البلدان، معجم البلدان، صورة الأرض و احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم.
همان طور که اشاره کردم، متون عرضه شده در برنامه، به دو زبان عربی و فارسی است و ترجمه برخی کتب نیز در دسترس محققان قرار دارد که می‌توان به ترجمه کتاب‌هایی چون: احسن التقاسیم، البلدان یعقوبی، البلدان ابن فقیه، الخراج، رحلة ابن بطوطة، فتوح البلدان، المسالک و الممالک، المعالم الأثیرة و معجم البلدان اشاره کرد.
در خصوص مؤلفان نیز باید عرض کنم که در برنامه حاضر از کتب بیش از 60 نویسنده از آثار مؤلفان بنام و بزرگی همچون: ابن خرداذبه، قدامة بن جعفر، ابن واضح یعقوبی، ابن رسته، اصطخری، بلاذری، حاکم نیشابوری، یاقوت حموی بغدادی، ابن حوقل، مقدسی، ابن بطوطه، ابو ریحان بیرونی و ناصر خسرو استفاده شده است.
گفتنی است که به منظور استفاده راحت‌تر کاربران مختلف از بخش‌های گوناگون این کتابخانه، رابط کاربری برنامه (Enter Faec) به سه زبان: فارسی، عربی و انگلیسی قابل تنظیم است. باید توجه داشت که تغییر زبان، موجب تغییر در همه قسمت‌های برنامه به جز متن کتب می‌شود.
♦ کتب این کتابخانه دیجیتالی شامل چه موضوعاتی می‌شود؟
◊ نرم‌افزار جغرافیای جهان اسلام شامل موضوعات گوناگونی چون: جغرافیای عمومی، معجم جغرافیا، شرح حال، تاریخ و جغرافیای شهرها، سفرنامه، مزارات، مسالك و جغرافیای فلك می‌گردد. تنوع موضوعی متون برنامه، باعث شده تا این کتابخانه به گونه‌ای مطلوب پژوهش‌های جغرافیایی کاربران را سامان بخشد و با ارائه مطالب ارزنده در حوزه‌های مختلف جغرافیایی، برای محققان به‌خوبی قابل استفاده باشد.
♦ در خصوص دو مکتب مطرح در حوزه مطالعاتی جغرافیای جهان اسلام، یعنی مکتب عراقی و مکتب بلخی، چه منابعی ارائه شده است؟ در مورد مشخصات هر مکتب و آثار آن‌ها نیز توضیح دهید.
◊ همان طور که مستحضر هستید، آثار دانشمندان اسلامی در مورد جغرافیا بر دو نوع است: گروهی به طور کلی به مباحث جغرافیای جهان اسلام پرداختهاند و در واقع، جغرافیای عمومی را به نگارش درآورده‌اند که از آن‌ها به «مکتب عراقی» یاد می‌شود. ویژگی پیروان مکتب عراقی آن است که بعضی از آن‌ها بغداد و برخی دیگر هم مکه را مرکز جهان اسلام به شمار آورده‌اند و به نوعی دنباله‌رو تقسیمات ایرانی بوده‌اند و به همین جهت، مطالب خود را بر مبنای تقسیم جهان به چهار بخش: شمال، مشرق، جنوب و مغرب تقسیم کرده‌اند. این گروه که عراق مرکز تعلیمات جغرافیای آنان به شمار می‌رود و به آن‌جا تعلق دارند، به پیروان مکتب عراقی شهرت دارند. در این گروه به پایتخت عباسیان، یعنی بغداد، توجه بیشتری نشان داده شده و آثار این شهر به‌تفصیل مورد بحث قرار گرفته است که از آن جمله می‌توان به این نویسندگان اشاره کرد:
- ابن خرداذبه (متوفای 300 ق) نویسنده کتاب «المسالک و الممالک». وی اوّلین نگارنده‌‌ای است که در باره جغرافیا کتاب نوشته و در واقع، جغرافیانگاری را او مرسوم نموده است.
- ابن واضح یعقوبی صاحب «البلدان» که با تألیف این اثر، اطلاعاتی را که در سفرهای شخصی خود کسب کرده بود، جمع‌آوری نمود.
- ابن فقیه مؤلف «البلدان» که در موضوع جغرافیای عمومی است، آن را حدود سال 290ق به نگارش درآورده است. گروهی از محققان این کتاب را جزء متون اصلی و مهم جغرافیا دانسته‌اند.
- قدامة بن جعفر مؤلف کتاب «الخراج و صناعة الکتاب» که در آن به توصیف قرارگاه‌های برید (پست) و طرق (راه‌ها) در حکومت عباسی پرداخته است.
- ابن رسته صاحب کتاب «الأعلاق النفیسة» که آن را در سال 290ق تألیف نموده است. وی در این اثر موضوعات جغرافیای ریاضی را به‌تفصیل بیان کرده است.
اما گروه دوم، فقط به شهرها و مناطق اسلام پرداختهاند و بر خلاف گروه نخست، به نواحی خارج از محدوده نفوذ اسلام توجه چندانی نشان نداده‌اند. پیروان مکتب بلخ، رنگ اسلامی بیشتری به جغرافیای مسلمانان بخشیده‌اند؛ زیرا افزون بر تمرکزشان بر شهرهای جهان اسلام، بر مفاهیمی در این علم تکیه کرده‌اند که با داده‌های قرآن کریم و روایات اسلامی و گفته‌های اصحاب پیامبر اکرم(ص) مطابقت داشته است. ویژگی این دسته آن است که به مکه و مدینه توجه بیشتری نشان داده و این دو سرزمین را مقدس‌ترین مکان‌ها می‌دانستند و مکه را مرکز جهان اسلام می‌شناختند و آثار خود را با وصف مکه آغاز می‌کردند. این گروه که بلخ مرکز تعلیمات جغرافیای آنان محسوب می‌گردد و به آن‌جا متعلق‌اند، به عنوان پیروان مکتب بلخ مشهورند. از نویسندگان این گروه می‌توان به مواردی چند اشاره کرد که عبارت‌اند از:
- اصطخری که سفرهای بسیاری داشته و مشاهدات سفرهای خود را حدود سال 340ق با تألیف کتاب «المسالک و الممالک» مکتوب نمود.
- ابن حوقل که در حدود سال 367ق کتاب «صورة الأرض» را به رشته تحریر درآورد و اثر خویش را با نقشه‌های متعدد و نفیس آراست. این کتاب مشتمل بر تمام مطالب و مفاهیم جغرافیای اسلامی است.
- مقدسی صاحب کتاب «أحسن التقاسیم» که با نگارش این اثر، جغرافیای اسلامی را بر اساس جدیدی بنیان نهاد و در وصف اقالیم به بیان اوضاع طبیعی، جمعیت، نژاد، زبان، آداب و رسوم، مذهب، نوع معیشت، اوزان و مقادیر، بازرگانی و حمل و نقل همت گماشت.
♦ آیا معاجم جغرافیا نیز در برنامه ارائه شده‌اند؟ این نوع آثار چه ویژگی‌هایی دارند؟
◊ بخش مهمی از متون برنامه نوشته‌هایی است که در قالب معجم و بر اساس حروف الفبا به معرفی شهرها پرداختهاند. مهم‌ترین کتاب این گروه از منابع، «معجم البلدان» هفت جلدی تألیف یاقوت حموی (متوفای 626 ق) است. این کتاب، شامل تمامی نام‌های جغرافیایی و اطلاعاتی است که در آثار آن زمان به کار رفته و به روشی علمی تدوین و ارائه شده است. «معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع» چهار جلدی نوشته بکری اندلسی (متوفای 487 ق) و «الروض المعطار فی خبر الأقطار» یک جلدی تألیف حمیری (متوفای 900 ق)، از دیگر منابعی است که به شیوه معاجم و به صورت الفبایی به عرضه اطلاعات جغرافیایی مبادرت نموده‌اند. کتاب «معجم ما استعجم» شامل 784 باب است و در آن حدیث‌ها و اخبار، تاریخ‌ها و اشعار، منازل و سرزمین‌ها، قریه‌ها و شهرها، کوه‌ها و آثار، چاه‌ها و شنزارها به صورت الفبایی مرتب و معرفی شده‌اند. کتاب «الروض المعطار» نیز مانند معجم البلدان مجموعه مطالب در باره شهرها، جاها، کوه‌ها، رودها و منطقه‌ها را به ترتیب الفبا ذکر کرده است.
♦ بخش‌های اصلی این نرم‌افزار کدام‌اند؟
◊ کتابخانه دیجیتالی جغرافیای جهان اسلام در چهار بخش اصلی: نمایش، جستجو، جایها و قرآن طراحی شده است که بخش «جستجو» و «جایها» را باید از مهم‌ترین این بخش‌ها دانست.
♦ لطفاً درباره بخش «نمایش» و «جستجو» و نیز امکانات و توانمندی‌های هر یک توضیح دهید.
◊ در بخش نمایش، متن کامل کتب برنامه به همراه قابلیت‌های متنوع پژوهشی جهت استفاده و مطالعه کاربران در دسترس قرار دارد. نمایه‌زنی، حاشیه‌نویسی، رنگی کردن و علامت گذاری، از جمله امکانات تحقیقاتی بخش نمایش است. البته در قسمت نمایش قابلیت‌های بسیاری وجود دارد که در این مجال نمی‌توانم به همه آن‌ها بپردازم و فقط به طور کلی عرض می‌کنم که وجود امکانات مفیدی چون: فهرست گزینشی و درختی، قابلیت دسترسی به سایر بخش‌ها برنامه، امکان مقایسه دو قسمت از یک کتاب یا دو کتاب مختلف با یکدیگر جهت مطالعات تطبیقی میان متون، استفاده از ترجمه کتب ترجمه‌شده و نیز قابلیت اطلاع از وضعیت چاپی کتاب جاری (کتابنامه) و دانستنی‌های مفید در خصوص نسخه موجود در برنامه، باعث گردیده تا این بخش به گونه‌ای مطلوب فرایند تحقیق را برای کاربران تسهیل نماید.
اما در بخش جستجو که بیشترین کاربرد را برای کاربران دارد، قابلیت‌های متنوعی جهت جستجوی الفاظ و عبارات به روش‌های مختلف گنجانده شده است. در این بخش، قسمت «جستجو در متن» امکان کاوش در متن کتب و قسمت «جستجو در فهرست» امکان پژوهش در عناوین فصل‌ها و ابواب کتاب‌های برنامه را برای محقق فراهم می‌سازد. همچنین پژوهشگر در این بخش می‌تواند با استفاده از قابلیت «دامنه» حوزه جستجوی خود را به کتاب یا کتاب‌های دلخواه محدود نماید و به کاوش در دامنه انتخابی مبادرت ورزد. در خصوص دامنه زمانی کتب نیز باید عرض کنم که منابع موجود در این کتابخانه رایانه‌ای از قرن سوم تا قرن یازدهم را شامل می‌شود و محقق می‌تواند حوزه پژوهش خود را به کتاب‌های قرن یا قرون خاصی محدود نماید.
از دیگر امکانات ارزشمند قسمت جستجو، «گروه‌های فهرست‌‌سازی» است که به منظور ایجاد فهرست‌های پویا و متنوع از کلمات به شکل‌های مختلف و انجام جستجوهای گوناگون، در برنامه ارائه شده است. در این قسمت امکان ترکیب هر گروه با گروه و یا با کلمات و عبارات دیگر نیز فراهم آمده است.
♦ به نظر می‌رسد که بخش «جایها» تحقیقات کاربران را در حوزه جغرافیا به شکل کاربردی سامان می‌بخشد. در مورد این بخش چه توضیحی دارید؟
◊ بخش «جایها» از مهم‌ترین بخش‌های برنامه به شمار می‌رود. دسترسی به بیش از 20 هزار اسم مكانِ به كار رفته در منابع برنامه از طریق گزینه «جستجو در متن» و نیز امكان ارتباط بیش از 3500 واژه مكان با نقشه‌های مربوط به آن‌ها در قسمت «جستجو در نقشه»، از ویژگی‌های بخش «جایها» به شمار می‌رود.
بنابراین، این بخش شامل دو قسمت اصلی است: در یک قسمت، واژه‌های مکان موجود در متون برنامه به کتب مرتبط شده‌اند و در قسمت دیگر، واژگانِ مکان با نقشه‌های مربوط به آن‌ها ارتباط یافته‌اند. از این رو، محقق از طریق اسم مکان‌های موجود در متن کتب می‌تواند به متن مرتبط به آن منتقل شود و چنانچه آن اسم مکان دارای نقشه نیز باشد، از نقشه مربوط به آن اسم مکان نیز بهره‌مند گردد، مانند غدیر خم که نقشه آن نیز در برنامه ارائه شده است.
♦ نقشه‌های ارائه شده در برنامه از چه کتاب‌هایی گرفته شده است؟
◊ نقشه‌های برنامه از چهار کتاب: «اطلس تاریخ اسلام» و «اطلس تاریخ ایران» تهیه شده توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، «موسوعة امام علی(ع)» تألیف حجت الاسلام ری شهری و «جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی» اثر لسترنج، تصویربرداری شده است.
♦ با توجه به این‌که قرآن کریم با ذکر مطالبی در مورد خلقت کائنات، شب و روز، آب‌ها و خشکی‌ها، و اقوام و آثار گذشتگان، مسلمانان را با مبانی دانش جغرافیا آشنا ساخته است، آیا ارتباطی میان متون کتب برنامه با آیات قرآن ایجاد شده است؟
◊ چنان‌که پیش‌تر گفته شد، یکی از بخش‌های اصلی برنامه، «قرآن» است. این بخش که در دو قسمت «نمایش» و «جستجو» ارائه شده، ضمن عرضه متن کامل سوره‌های قرآن کریم، امکانات خوبی را نیز به منظور کاوش در کلمات آیات و ریشه آن‌ها در دسترس محققان قرار داده است. در بخش قرآن همچنین امکان ترجمه فارسی و انگلیسی آیات نیز جهت استفاده بهتر کاربران قابل دستیابی است.
اما در پاسخ به سؤال شما باید عرض کنم که در این برنامه قابلیتی به نام «پژوهش فعال» در نظر گرفته شده است. چنانچه بر روی متن نمایشی راست‌کلیک کنید، پنجره کوچکی باز می‌شود که در آن پنج گزینه: «جستجو در متن جاری»، «جستجو در کتابها»، «جستجو در قرآن»، «جستجو در لغت‌نامه» و «کتابنامه» وجود دارد. اگر در متن نمایشی علامت مکان‌نما را روی کلمه‌ای خاص قرار دهید و بعد از راست‌کلیک کردن، گزینه «جستجو در قرآن» را انتخاب نمایید، کلمه مورد نظر به خط جستجوی ترکیبی بخش «قرآن» منتقل می‌شود و در آن‌جا می‌توانید به جستجوی کلمه مزبور در متن قرآن بپردازید. با استفاده از این روش می‌توانید سایر کلمات متن را نیز در قرآن جستجو کنید.
♦ آیا در این نرم‌افزار لغت‌نامه یا فرهنگ‌نامه نیز گنجانده شده است؟
◊ سعی نموده‌ایم که در تمامی نرم‌افزارهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی لغت‌نامه‌ها و یا فرهنگ‌نامه‌های متناسب با موضوع نرم‌افزار را ارائه کنیم. در «جغرافیای جهان اسلام» نیز 10 دوره لغت‌نامه عربی و فارسی در 62 جلد با قابلیت جستجو از طریق ریشه و مشتق کلمات گنجانده شده است. این لغت‌نامه‌ها عبارت‌اند از:
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (14 جلد)، قاموس قرآن (7 جلد)، المفردات فی غریب القرآن (1 جلد)، کتاب العین (8 جلد)، لسان العرب (15 جلد)، مجمع البحرین (6 جلد)، فرهنگ ابجدی (1 جلد)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن (4 جلد)، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (1 جلد) و النهایة فی غریب الحدیث و الأثر (5 جلد).
♦ متون مربوط به سفرنامه‌ها، تاریخ جغرافیا، اماکن، مزارات علما و مسالک و ممالک، از جمله منابع مهم جغرافیا به شمار می‌‌روند. در این خصوص چه آثاری در برنامه وجود دارد؟
◊ سفرنامه‌ها، از منابع مهم جغرافیا است که در این کتابخانه تعدادی از آن‌ها گرد آمده است. سفرنامه‌های مربوط به حج و توسعه نفوذ سیاسی و مذهبی اسلام فرصت‌های تازه‌ای را برای مسلمانان پدید آورد. نویسندگان این گونه کتابها حوادث و رخدادهایی را که در زمان خویش مشاهده نموده‌اند، در نوشته‌های خود درج کرده‌اند. از جمله مهم‌ترین این آثار، «سفرنامه ناصر خسرو»، «رحلة السیرافی» تألیف ابو زید سیرافی، «رحلة ابن بطوطه» با ترجمه فارسی و نیز کتاب «سلسلة التواریخ یا أخبار الصین و الهند» نوشته تاجر سیرافی است که در این کتابخانه قابل دسترسی است.
بخش دیگر کتاب‌های این مجموعه، نگارش‌هایی است که در خصوص: اقوام، اماکن معروف بلاد، حوادث و رویدادها، تاریخ و چگونگی آداب و رسوم شهری خاص مانند: نیشابور، مصر و یا حلب تدوین شده است. ویژگی این کتب در ارائه اطلاعات تفصیلی و جزئی در مورد اماکن و حوادث شهر مورد بحث می‌باشد. در این دست آثار، تاریخ فرهنگی و علمای آن شهر نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این خصوص می‌توان به کتاب‌های: «نهر الذهب فی تاریخ حلب»، «مدینه‌شناسی»، «فتوح مصر و المغرب»، «تحقیق ما للهند»، «تاریخ‌نامه هرات»، «تاریخ قم»، «تاریخ بخارا»، «تاریخ سیستان»، «تاریخ المدینة المنورة» و « اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار» اشاره کرد.
مزار علما و دانشمندان نیز جزء موضوعات مورد توجه جغرافیانویسان بوده است که در این زمینه کتاب «الاشارات إلی معرفة الزیارات» و «مرشد الزوار الی قبور الأبرار» در برنامه ارائه شده است. درخصوص مسالک و ممالک نیز آثار نویسندگان بنام همچون: بکری، اصطخری و ابن خرداذبه در این کتابخانه جغرافیایی قابل دسترسی است.
♦ در پایان اگر مطلب خاصی باقی مانده است، بیان بفرمایید.
◊ مطلب پایانی بنده در خصوص قابلیت «کتابنامه» است. محققان و کاربران عزیز به وسیله این امکان می‌توانند از مشخصات چاپی کتاب جاری آگاه شوند و همچنین به اطلاعات مفید و ارزشمندی در باره نسخه ارائه‌شده در برنامه و مؤلف آن دست یابند.
در آخر عرایضم از تلاش‌ها و زحمات تمامی دست‌اندرکاران تهیه و تولید این برنامه تشکر می‌نمایم و امیدوارم که اساتید و پژوهشگران دانش جغرافیا و نیز علاقه‌مندان مباحث جغرافیای جهان اسلام، از این کتابخانه دیجیتالی نهایت استفاده را ببرند و ما را نیز از پیشنهادات و انتقادات سازنده خود بهره‌مند سازند.
♦ از جنابعالی که قبول زحمت نمودید و در این گفتگو شرکت کردید، صمیمانه سپاس‌گزارم.
◊ بنده هم از شما و همکارانتان در فصلنامه وزین و مفید ره‌آورد نور تشکر و قدردانی می‌کنم و برایتان آرزوی موفقیت دارم.