» ضمن تشکر از جنابعالی، لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی کنید.
◊ بنده احمد ربیعی زاده هستم. در سال 88 بعد از فارغ التحصیل شدن از دانشگاه در رشته مهندسی فناوری اطلاعات، برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم آمدم و الآن هم مشغول تحصیل در سطح دو حوزه می باشم. از سال 88 یا اوایل 89 بود که با مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی آشنا شدم. در آن زمان، در بخش تحقیق و توسعه معاونت فنی که آقای مهندس جعفری مسؤولیت آن را بر عهده داشتند، شروع به کار نمودم. حدود دو سال بعد، یعنی اواخر سال 90، پس از تشکیل بخش متن کاوی و مسؤولیت آقای مهندس جوزی در این بخش، مسؤول گروه پردازش هوشمند شدم و بعد از کناره گیری ایشان از مسؤولیت خود، در سال 91 به عنوان مسؤول بخش متن کاوی فعالیت داشتم. از اوایل سال 95 نیز با اعتماد آقای مهندس نعمت الهی و رئیس محترم مرکز، به عنوان معاون فنی منصوب شدم و با همین سمت، تاکنون در مرکز مشغول به خدمت می باشم.
» معاونت فنی از چه بخش ها یا گروه هایی تشکیل شده است؟
◊ اگر بخواهیم بخش های معاونت فنی را تقسیم بندی کنیم، باید بگویم که ساختار کلّی این معاونت، به سه دسته اصلی قابل تقسیم است: دسته اوّل، شامل دو اداره است: «اداره توسعه نرم افزارهای تولید محتوا و پردازش اطلاعات» و «اداره پردازش هوشمند». دسته دوم شامل اداراتی است که به عرضه نهایی محصولات مرکز می پردازند و سه اداره را در بر می گیرد: «اداره توسعه نرم افزارهای تحت وب»، «اداره توسعه نرم افزارهای رومیزی» و اداره توسعه نرم افزارهای موبایل». دسته سوم نیز شامل دو اداره است: «اداره شبکه» که در آن، مباحث زیرساختی و ارائه سرویس های متنوع به کاربران داخلی و خارجی مرکز انجام می شود و در نهایت، «اداره ترجمه» که در زمینه برگرداندن متون به زبان های عربی، انگلیسی و فارسی مشغول به فعالیت است.
» لطفاً درباره عملکرد و خروجی اداره های فعال در معاونت فنی توضیح دهید.
◊ در اداره توسعه نرم افزارهای، تولید محتوا و پردازش اطلاعات، موضوع طراحی و پیاده سازی و پشتیبانی از ابزارهای محتوایی مطرح است که در معاونت پژوهش و معاونت تولید مورد استفاده محققان قرار می گیرد؛ چه در زمینه ورود و تولید اطلاعات یا در زمینه فناوری و غنی سازی اطلاعات؛ مثلاً نرم افزار نور نگار، ابزار اتوماسیون، معاجم موضوعی، ابزار تولید درختواره، ابزار فرآوری حدیث، ابزار مدیریت تصاویر و ابزار تصویر به متن (OCR). همچنین است، ابزار مدیریت اطلاعات کتب و مجلات. اینها ابزارهای پایه ای است که به سفارش معاونت پژوهش و یا تولید، در این اداره پیاده سازی می شود و توسعه پیدا می کند. در کنار آماده سازی ابزارها و پشتیبانی از آنها، مباحثی مثل نظام جامع اطلاعات و ساماندهی ساختار اطلاعات کتب و فرمت هایی که در این کتب به کار می رود، وجود دارد که در اداره پردازش داده صورت می گیرد.
یکی از نرم افزارهای اصلی که در این اداره انجام می شود، «نورنگار» است که به عنوان ابزار اصلی برای محققان مرکز نور جهت فرآوری اطلاعات کتب و به اصطلاح خودمان، فرمت زنی و غنی سازی و برچسب زنی روی متن ها به شمار می رود؛ مانند برچسب های شرح و ترجمه و یا شناسایی آیات. امیدواریم به زودی بتوانیم به صورت کامل با توسعه این نرم افزار و آماده سازی بسترهای لازم، از ابزارهای قدیمی که در مرکز بر اساس کدگذاری نورِ2 و FED است، به سوی ابزارهای جدید حرکت کنیم که این کار، به کاهش هزینه های مرکز و ساخت مند کردن اطلاعات، کمک بسیاری می کند.
» این ابزارها صرفاً جهت استفاده محققان داخلی مرکز فراهم سازی شده است؟
◊ بله، مطالبی که در اداره توسعه نرم افزارهای تولید محتوا و پردازش اطلاعات مطرح کردم، مخاطبان و استفاده کنندگان این نرم افزارها، همکاران و پژوهشگران مرکز نور هستند و غالباً استفاده داخلی دارد؛ به خلاف نرم افزارهای رومیزی و دسکتاپ که مخاطبانش، محققان بیرونی و خارج از مرکز هستند و در قالب سی دی یا دی وی دی عرضه می شود.
» از فعالیت های اصلی در اداره پردازش هوشمند معاونت فنی صحبت کنید.
◊ از جمله فعالیت ها و وظایف اصلی اداره پردازش هوشمند، هوشمندسازی فرایندهای تولید، غنی سازی و بازیابی و حتّی ارائه محتوای علوم اسلامی با بهره گیری از فناوری های نوینی مثل: متن کاوی، پردازش زبان طبیعی، داده کاوی و امثال اینهاست.
نمونه دیگر، بحث استخراج متن از تصویر است. شکل گیری و راه اندازی این سیستم، در بخش پردازش هوشمند اجرا می شود که با استفاده از تکنیک های روز، می توانیم از پی دی اف کتب، متن قابل جستجو را استخراج کنیم. گام های اوّلیه این کار در این بخش برداشته شد و ادامه برنامه، در اختیار بخش تولید و توسعه نرم افزارهای محتوایی قرار گرفت و همکارانمان این قابلیت را در قالب ابزارهایی برای کاربران و پژوهشگران داخلی ما مهیا کردند تا به تصحیح و ارتقاء کیفیت متون بپردازند.
بدیهی است که با این سیستم، جهشی در ورود اطلاعات مرکز صورت می گیرد که نمونه بارز آن، در پایگاه نورمگز است و این امکان باعث می شود که حجم عمده ای از متون، به بانک فعلی مقالات نورمگز افزوده شود. این متون به نظر بنده، چیزی حدود چهار میلیون صفحه خواهد بود. این سیستم، فعلاً در کتابخانه نورلایب استفاده نشده است؛ ولی به هر حال، این قابلیت در پایگاه هایی مثل نورلایب و سمیم نور هم قابل استفاده هست و با استفاده از آن می توانیم فرایند تایپ و تصحیح را به مراتب سرعت ببخشیم.
کارهای دیگری که در بخش پردازش هوشمند انجام شده، اِعراب گذاری خودکار و ماشینی است. در شیوه سنّتی، کاربر می بایست حرف به حرف متن را حرکت گذاری می کرد که خیلی زمان می بُرد؛ اما از زمانی که آقای سقایی معاون فنی مرکز بودند، سیستمی برای کمک به پژوهشگران اِعراب گذارمان در مرکز تهیه شد و در بخش متن کاوی سابق، کم کم از نظر کیفیت و سرعت توسعه پیدا کرد و در بخش پردازش هوشمند فعلی نیز توسط همکارانمان وسعت بیشتری یافت و کیفیت آن به شکل چشمگیری ارتقاء پیدا کرد.
مشابه یابی متون، از دیگر کارهای بخش پردازش هوشمند است که برای مرحله نخست، مشابه یابی احادیث مطرح شد. به کمک این سیستم، کاربر و پژوهشگر قادر خواهد بود احادیثی را که ذیل حدیث مورد نظرش در کتب دیگر حدیثی مطرح هستند و یا شباهت لفظی بالایی با حدیث انتخابی کاربر دارند، با یک کلیک، مشاهده و استفاده کند. در گذشته، محققان در استفاده از کتاب های حدیثی مثل وسایل الشیعه، وقت بسیاری را صرف می کردند و خیلی باید زحمت می کشیدند تا احادیث مرتبط یا مشابه با حدیث مورد نظرشان را در کتب روایی دیگر بیابند و به طور یکجا در اختیار داشته باشند تا بتوانند دایره تحقیق خود را توسعه بدهند؛ اما امروزه با استفاده از فناوری مشابه یابی متون و به کارگیری آن در حیطه محتوای علوم اسلامی، توانسته ایم به قابلیت های ارزشمندی دست پیدا کنیم و کار محققان را آسان نماییم.
از دیگر فعالیت های بخش پردازش هوشمند، تهیه پیکره های متنی و دادگان استاندارد در زمینه هایی مثل صرف و نحو بود. با همکاری بخش متن کاوی معاونت پژوهش، در چند سال گذشته این کار انجام شد. در پرتو همکاری با بخش لغت در معاونت پژوهش، توانستیم بحث آماده سازی پیکره صرفی قرآن و بعد از آن، پیکره نحوی را به کمک موتور صرف دنبال کنیم. با همیاری این دو بخش از دو معاونت، پیکره صرفی قرآن آماده شد که گوشه ای از آن، در پایگاه اینترنتی متن کاوی منتشر شده است.
» آیا محققان بیرونی هم می توانند از این ابزارها و امکانات استفاده کنند؟
◊ در حال حاضر، ما این ابزارها را فقط برای استفاده محققان داخلی خودمان تهیه و عرضه نموده ایم. البته برخی از این قابلیت ها امکان سرویس دهی بیرونی هم دارند. شرکت «نشان» که از سوی مرکز به تازگی تأسیس شده، متولی انجام کارهایی از این دست است تا این نوع سرویس ها را که مشتری بیرونی دارد، پیگیری کنند. به هر حال، بعضی از سرویس هایی که در متن کاوی به آن دست یافته ایم، قابلیت استفاده برای پژوهشگران بیرون از مرکز را دارد که اجرایی شدن آن، به تصمیم گیری و نظر مسؤولان مرکز نیازمند است.
» کارهای دیگری که در اداره پردازش هوشمند مرکز در دست انجام یا تکمیل است، چیست؟
◊ یکی از کارهای ما در بحث مشابه یابی احادیث، ارتقای این قابلیت ارزشمند است تا از نظر مفهومی نیز این سیستم بتواند به امر مشابهت یابی اقدام کند؛ یعنی علاوه بر یافتن مشابهت لفظی، روایاتی را که از نظر معنایی نیز مشابه حدیث مورد جستجوست، شناسایی نماید. کارهای اوّلیه این امر انجام شده است و امیدواریم که طبق برنامه ریزی بتوانیم این موضوع را در پایگاه جامع الأحادیث پیاده سازی و منتشر کنیم. باید بگویم که این کار، در نوع خود یک جهش به شمار می رود و محقق می تواند طی چند ثانیه تمام احادیثی را که با موضع مورد نظرش مرتبط است، در اختیار داشته باشد و زمان پژوهش خود را بیشتر، صرفِ مباحث پیشرفته تر و محتوایی کند و از اتلاف وقت در مسیر جست و جوهای خسته کننده جلوگیری کند. در واقع، ما می خواهیم مشابه یابی فعلی را به مشابهت یابی فرالفظی ارتقاء دهیم که این امکان جدید، فعلاً در زمینه حدیث انجام شده و إن شاء الله به زودی شاهد رونمایی این قابلیت کارآمد در پایگاه جامع الأحادیث خواهیم بود و پس از آن، در نسخه بعدی نرم افزار رومیزی جامع الأحادیث نیز این امکان را می گنجانیم.
» آیا در زمینه هوشمندسازی برنامه های چندرسانه ای هم اقداماتی انجام داده اید؟
◊ بله، بحث دیگری که در اداره پردازش هوشمند مشغول آن هستیم، پردازش صوت است. یکی از دلایلی که اداره «متن کاوی» به اداره «پردازش هوشمند» تغییر نام پیدا کرد، این است که گاهی در برنامه هایی مثل OCR، تصاویر را نیز پردازش می کردیم. به تازگی نیز به سمت پردازش صوت رفته ایم تا بتوانیم قابلیت هایی را در زمینه جست و جو های صوتی کشف کنیم و امکانات جدیدی را در زمینه فایل های چندرسانه ای به مخاطبان ارائه دهیم. با این قابلیت، شاهد تحول چشمگیری در نرم افزارهای مرکز نور خواهیم بود که هیچ گونه سابقه ای نداشته است؛ از جمله اینکه با وجود این قابلیت، کاربر قادر خواهد بود تا در یک فایل صوتی، به جستجوی مطلب مورد نظر خود اقدام نماید.
» در اداره توسعه نرم افزارهای تحت وب چه کارهایی صورت می گیرد؟
◊ همان طورکه از اسم این اداره پیداست، همکاران ما در این قسمت مشغول به طراحی، تحلیل و پیاده سازی پایگاه های وبی هستند. پایگاهای کتابخانه ای، نشریات و اطلاع رسانی نور در این اداره از معاونت فنی در حال توسعه و پیاده سازی است که در دو سطح فعالیت دارند؛ یکی برنامه نویسی سمت کاربری این پایگاه ها و دیگری قابلیت های محتوایی و امنیتی.
برخی از پایگاه ها، سرویس هایی مستقل جهت عرضه یک محصول نیستند؛ بلکه سیستم هایی هستند که پایگاه های متعدد ما را خدمات دهی می کنند؛ مثل سرویس آی.نور که پایگاه یکپارچه کاربران نور به شمار می رود. نمونه دیگر، سرویس فروش ماست که به پایگاه هایی مثل نورمگز یا نورلایب سرویس دهی می نماید و مباحث تراکنش های مالی را ساماندهی می کند.
در کنار این پایگاها، علاوه بر اینکه قالب هایی مشابه پایگاه های خودمان را تولید کرده و در اختیار مشتریان بیرونی قرار می دهیم، گاهی نیز خودمان از این سی ام.اس ها استفاده می بریم و آن را توسعه می دهیم؛ مثل قالب ویکی که برای پایگاه ویکی نور سفارش داده شده و توسعه پیدا کرده است. هسته اصلی همه اینها، متون نور است که توسط خود مرکز به کار گرفته شده است.
در خصوص پایگاه های اصلی نور، مانند: پایگاه نورمگز (مجلات تخصصی نور)، نورلایب (کتابخانه دیجیتال نور)، پایگاه جامع الأحادیث و حوزه نت باید عرض کنم که این پایگاه ها در سالیان گذشته توسعه پیدا کردند؛ اما بحث ارتقای آنها، افزودن قابلیت های جدید و پشتیبانی از آنها، فعالیتی است که به صورت مستمر مشغول آن هستیم.
» به تازگی چه پایگاه های جدیدی را ساماندهی کرده اید؟
◊ از پایگاه ها جدیدی که سال گذشته در بخش وب ساماندهی و راه اندازی شد، پایگاه ویکی نور یا دانشنامه تخصصی کتاب شناسی و زندگی نامه است. پایگاه ویکی نور، به معرفی کتب و مؤلفان آنها می پردازد؛ به طوری که محققان بیرونی هم می توانند به ویرایش و توسعه این اطلاعات بپردازند.
همچنین، می توان به پایگاه نسخ خطی اشاره کرد که شروعی است برای ورود مرکز در ارائه محتوای نسخ خطی. این پایگاه، در دست آماده سازی است و با طرح هایی که معاونت پژوهش برای توسعه قابلیت ها و محتواهای این پایگاه دارد، شاهد ارتقای امکانات این پایگاه خواهیم بود.
نمونه دیگر، پایگاه جامع قرآنی است که فرآیند پیاده سازی آن، در دست انجام است و ان شاء الله اگر شرایط درست پیش برود، طبق برنامه ریزی می توانیم نسخه ای از فاز یک این پایگاه را تا انتهای سال جاری منتشر کنیم. شاید این سؤال به ذهن بیاید که ما سایت های قرآنی بسیاری در اینترنت داریم؛ ویژگی این پایگاه چیست؟ باید عرض کنم درست است که پایگاه های مشابهی در زمینه قرآن در فضای وب منتشر شده، اما کار تحلیل محتوایی در زمینه قرآن کریم که در مرکز بر روی مباحث مربوط به علوم قرآنی، ترجمه ها و یا شروح و تفسیر آیات انجام شده، در جای دیگر انجام نشده است. اگر بتوانیم اینها را به طور یکجا به همراه قابلیت های لازم به کاربر عرضه کنیم، قطعاً پژوهشگران قرآنی را از کارهای مشابهی که گاهی به شکل مختصر در قالب وب عرضه می شود، مستقل و بی نیاز می سازیم. البته باید توضیحات لازم و دقیق تر مربوط به این پایگاه قرآنی را از دست اندرکاران این پایگاه بخواهید که خود مجالی دیگر می طلبد.
در خصوص پایگاه نورلایب هم باید اضافه کنم که در حال حاضر، مشغول توسعه قابلیت هایی جدید برای پایگاه نورلایب هستیم که با کلید خوردن آن، امکانات تازه و متفاوتی را در زمینه ارائه محتوای کتب به کاربران خواهیم داشت. همچنین، بحث ارتقاء و به روزرسانی پایگاه جامع الأحادیث را در دست داریم. از دیگر کارهایی که در دستور کار بخش وب قرار دارد، بحث راه اندازی سایت مستقل کتابخوان نور است؛ یعنی درگاهی برای عرضه نسخ الکترونیکی کتب نور، جهت ارائه در نرم افزارهای رومیزی و موبایل. هم اکنون، نسخه کتابخوان همراه نور فعال است و کاربران از آن بهره می برند. امید است که کتابخوان رومیزی را هم آماده سازی و عرضه کنیم.
» در زمینه تولید محصولات رومیزی چه فعالیت هایی دارید؟
◊ در اداره توسعه نرم افزارهای رومیزی یا دسکتاپ، به تولید نرم افزارهای رومیزی برای سیستم عامل ویندوز در ابتداء، و در گام های بعدی برای سیستم عامل لینوکس اشتغال داریم. یکی از اینها، نرم افزارهای کتابخانه ای است که قالب مشخص و واحدی دارند. در این قالب، مجموعه ای از کتب عرضه می شوند به همراه امکانات کلی مانند جست و جو. نرم افزارهای متعددی در مرکز نور تولید شده اند که در این قالب عرضه شده اند؛ مانند کتابخانه احادیث تفسیری.
دسته دیگر نرم افزارها، معاجم موضوعی هستند که به تازگی نیز معجم موضوعی آثار فلسفی ملا صدرا را تولید کرده ایم و ان شاء الله به زودی منتشر خواهد شد. همچنین، نرم افزارهای دانشنامه ای را داریم که در این قالب نیز به زودی برنامه هایی را در زمینه دانش نامه علوم قرآنی و دانش نامه تاریخ تشیع تولید خواهیم کرد.
از دیگر کارهای ما در اداره توسعه نرم افزارهای رومیزی، به روزرسانی و ارتقای نسخه نرم افزارهایی همچون جامع الأحادیث و جامع تفاسیر نور بود که در آینده نیز نسخ های جدیدتر اینها را عرضه خواهیم کرد.
از دیگر اقدامات ما در اداره توسعه برنامه نویسی نرم افزارهای رومیزی، فراهم سازی بستر لازم برای استفاده این نرم افزارها در قالب نرم افزارهای تحت شبکه ای است که قاعدتاً این کار، ملاحظات خودش را داراست. سیاست مرکز نور بر این است که نرم افزارهای تحت شبکه خود را بر اساس مجوزهای مشخصی برای تعداد کاربران معیّنی منتشر کند و کاربرانی که از این سیستم استفاده می کنند، باید ارزیابی و کنترل شوند. اینها مباحثی است که به امنیت محتوای محصولات مرکز مربوط می شود و در جای خود، از حساسیت ویژه ای برخوردار است.
کار ارزشمند دیگر که در سال گذشته محلی شکل گرفت، این بود که در بستر نرم افزاری، یک جهش خوبی شکل گرفت و به موجب آن، علاوه بر اینکه کاربران ما محدودیتی برای استفاد از سیستم عامل ویندوز نخواهند داشت، همین طور محدودیتی در خصوص ابعاد صفحه نمایش دستگاه نخواهند داشت. در حقیقت، با این اقدام، مهاجرتی از بستر قبلی کتابخانه نور، به کتابخانه استاندارد نور رخ داده و خیلی از محدودیت های قالب پیشین برداشته شده است. ما قادر خواهیم بود که نرم افزارهای آتی نور را با صرف زمان خیلی کم در قالب های از پیش آماده شده جدید منتشر کنیم.
ضمن اینکه کتابخانه استاندارد نور، قابلیت های تازه و مفیدی را به کاربر و همین طور به مجموعه همکاران ما می بخشد؛ از جمله می توان به امکان به روزرسانی مستقیم نرم افزار از طرف کاربران، امکان ثبت میزان استفاده کاربر از قابلیت های نرم افزار، در نظر گفتن میز پژوهشی برای محقق و نیز ارسال نظرات و پیشنهادات کاربران اشاره کرد. به این ترتیب، در طراحی های بعدی، با تحلیل میزان اقبال کاربران به این قابلیت ها، خواهیم توانست اصلاحاتی را در جهت سلایق و علایق کاربرانمان اِعمال نماییم.
» در خصوص قابلیت «ارسال نظر کاربران» در نرم افزارهای نور بیشتر توضیح دهید.
◊ بحث گزارش خطأ یا ارسال نظر کاربران، نیازمند فراهم بودن بستر اینترنت برای کاربر است. در این صورت، سیستم به صورت خودکار، مشکلاتی را که کاربر با آنها بر می خورد، به ما گزارش خواهد داد. همچنین، این قابلیت فراهم شده که همه این نظرها و گزارش ها در سیستم کاربر ذخیره شوند و هنگامی که کاربر به اینترنت متصل شد، خود سیستم این اطلاعات را به ما گزارش دهد؛ البته می توان در این قابلیت توسعه داد تا کاربران بتوانند در هر کجای برنامه که باشند، با دسترسی آسان، نظر خود را برای ما ارسال نمایند. بدیهی است که نظرات و اشکالات کاربران، در ارتقاء و کیفیت نسخه های بعدی برنامه های نور، نقش مهمی خواهد داشت.
» محصولات موبایلی در مرکز نور چه وضعیتی دارند؟
◊ از جمله فعالیت های معاونت فنی در خصوص عرضه نهایی محصولات نور، ارائه نرم افزارهایی برای اجراء در موبایل یا حامل های همراه است. در این بخش از معاونت، نرم افزارهایی در قالب اندروید و آی او اس، به عنوان دو بستر نرم افزاری پُرمخاطب، تحلیل، طراحی و پیاده سازی می شوند.
از مهم ترین نرم افزارهایی که در بخش موبایل آماده شده اند، کتابخوان همراه نور است که روز به روز بر قابلیت های آن نیز اضافه می شود. در کنار نرم افزار کتابخوان همراه، کار دیگری که دوستان ما انجام دادند، نسخه موبایلی پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز) است؛ یعنی کاربران از طریق تلفن همراه خود قادر خواهند بود که بدون نیاز به مرورگر و پایگاه وبی نورمگز، خیلی سریع به جست و جو و مطالعه مجلات مورد نظر خود بپردازند. همچنین، بعد از دریافت مقاله انتخابی خود، می توانند مجلات را به صورت آفلاین مطالعه کنند و برای مطالعه مجلات یا مقالاتی که از قبل دریافت کرده اند، نیازی به اتصال اینترنت نخواهند داشت.
در همین راستا، می کوشیم نسخه ای موبایلی و سبُک از نرم افزارهای اصلی مرکز را تهیه کنیم که می توان به نسخه موبایلی «جامع الاحادیث» و «جامع تفاسیر نور» اشاره کرد. اگرچه موبایل به جهت ویژگی های خاصی که دارد، فضای مناسبی برای پژوهش های مفصل و گسترده نیست، ولی به هر حال، نباید این عرصه را خالی نمود؛ زیرا امروزه موبایل، استفاده کنندگان بسیاری دارد و کاربرانی وجود دارند که علاقه مند به داشتن چنین قابلیت هایی هستند. بدیهی است، عرضه محصولات نور در این فضاء، نیازهای آنی و موردی آنان را به شکلی مفید و کارگشا پاسخ می گوید. امیدواریم بتوانیم در کنار عرضه نرم افزارهای رومیزی و تحت وب، در این عرصه هم به ارائه خدمات لازم بپردازیم.
» آیا قابلیتی وجود دارد که کاربر یا محقق بتوانند از طریق آن به راحتی در محتوای تمامی نرم افزارهای نور به جست و جو بپردازد؟
◊ بله، پروژه ای تحت وب در این زمینه در حال انجام است به نام «نوریاب» که البته در آینده می توان نسخه موبایلی آن را هم فراهم کرد. به هر حال، این قابلیت، درگاهی خواهد بود برای پژوهش های مختلف اسلامی و انسانی کاربران.
پروژه نوریاب، سالیان پیش به عنوان «پرتابل جامع علوم اسلامی و انسانی» مطرح شده بود که فکر می کنم از سال 88، بحث آن کلید خورد. طرح ما این بود که پایگاهی داشته باشیم به عنوان درگاه مقالات مختلفی که در پایگاه های متعدد ارائه می شود؛ یعنی این درگاه، نقطه آغاز پژوهش کاربر باشد و از این طریق، در همه پایگاه های مربوطه جست و جو کند. متأسفانه، این طرح بناء به دلایلی، مثل پرداختن به اولویت های کاری همچون پایگاه نورمگز، ادامه پیدا نکرد و عملیاتی نشد.
در حال حاضر، در صدد هستیم همان طرح را با نگاهی جدید در قالب پایگاه نوریاب منتشر کنیم. کارهای اوّلیه آن انجام شده و به زودی این سایت عرضه خواهد شد. در این سایت، کاربران و پژوهشگر قادر خواهند بود به تمامی پایگاه های مرجع در زمینه ارائه مقالات علوم انسانی و علوم اسلامی دسترسی داشته باشند و از امکانات جانبی آن نیز بهره ببرند؛ امکاناتی مثل: جست و جوی پیشرفته، دسته بندی موضوعی مطالب، تحلیل مقالات مشابه و ارائه مقالات مرتبط. شاید نام دیگر نوریاب را باید درگاه یا جست جوگر تخصصی مقالات علوم اسلامی و انسانی دانست. إن شاء الله یکی دو ماه آینده، نسخه قابل عرضه این پایگاه راه اندازی خواهد شد. در گام اوّل، نسخه ویندوزی پایگاه عرضه می شود و در گام های بعدی، آن را در قالب هایی همچون تلفن همراه نیز در دسترس قرار خواهیم داد.
باید اضافه کنم که در کنار پروژه نوریاب، بحث دیگری مطرح است و آن، سامانه جامع محتواست. این سامانه، چند سال است که جوانب آن بررسی می شود. باید سامانه متمرکزی داشته باشیم تا پژوهشگر و متخصص علوم اسلامی از طریق درگاه واحد و سامانه جامع در زمینه: قرآن، حدیث، اخلاق، فقه، تاریخ و دیگر علوم و معارف اسلامی، به تمام این محتواها دسترسی داشته باشد. هم اینک، در مرحله تحلیل و طراحی این سامانه جامع قرار داریم. امیدوارم با جلسات مشترکی که با معاونت پژوهش و نیز اشراف قائم مقام محتوا داریم، بتوانیم در این باره به جمع بندی مناسبی برسیم و در ماه های آتی، کارهای اجرایی آن را کلید بزنیم.
با وجود این سامانه، گام بزرگی برداشته می شود و از کارهای جزیره ای که در سامانه ها و پایگاه های مختلف پیش می آید، جلوگیری خواهد شد. البته این مطلب، با ارائه تخصصی و مستقل سایت ها در زمینه خاص منافاتی ندارد؛ برای مثال، ما به ارائه محتوای تخصصی در زمینه حدیث یا قرآن نیازمند هستیم و این کار، در جای خود، مزایا و فوایدی هم دارد؛ ولی در عین حال، کاربر باید بتواند از یک درگاه و سامانه واحد، به همه این علوم و معارف نیز به طور اجمالی دسترسی داشته باشد تا بتواند دامنه پژوهش خود را دقیق تر و گسترده تر سازد.
» امروزه، بیشتر کاربران به فضای مجازی و استفاده از شبکه های اجتماعی روی آورده اند. مرکز نور در این زمینه چه تدبیری اندیشیده است؟
◊ در یک تعریف کلی تر، فضای مجازی، فقط ناظر به مقوله وب و موبایل نیست؛ بلکه سی دی های تولیدی ما را نیز به نوعی شامل می شود. فرمایش شما نیز درست است و بستر وب، و به طور خاص، استفاده از شبکه های اجتماعی، امروزه بسیار رواج یافته است. ارائه محصولات نور در عرصه نرم افزارهای موبایلی، بستری اجتناب ناپذیر است و با توجه به همه گیرشدن این نوع ابزار ارتباطی و فضای مناسبی که برای این گونه حامل های همراه به وجود آمده، باید بیشتر به این سو پیش برویم و به عرضه محتوا در این فضا نیز اهتمام داشته باشیم. در سالیان اخیر، ضریب نفوذ اینترنت افزایش چشمگیری پیدا کرده و از سوی دیگر نیز در آینده نزدیک شاهد محقق شدن شبکه ملّی اطلاعات نیز هستیم؛ همه اینها ما را به این سمت سوق می دهد که در این حوزه نیز خیلی فعال تر به عرضه محتوا بپردازیم.
» آیا کاربرانی که دوست دارند نسخه الکترونیکی کتاب یا منابع مشخصی را داشته باشند، می توانند از خدمات نور بهره بگیرند؟
◊ در زمینه عرضه کتب و مقالات الکترونیکی در فضای علوم اسلامی، پایگاه کتابخانه دیجیتال نور را ساماندهی کرده ایم و تلاش می کنیم همچنان کارمان را توسعه دهیم. پیش از این، محقق در قالب های از پیش تعیین شده چون نرم افزارهای رومیزی، به تعداد بسیاری از کتاب ها دسترسی داشت؛ ولی کوشیده ایم امکاناتی را فراهم سازیم تا کاربر بسته به نیازی که دارد، فقط به کتاب یا منابعی که مدّ نظرش است، دسترسی داشته باشد؛ نه اینکه حجم بسیاری از کتب را به او عرضه کنیم و شمار فراوانی از آنها نیز اصلاً مورد استفاده او قرار نگیرد.
در همین راستا، کتابخوان همراه نور را عرضه نموده ایم و قصد داریم در این نرم افزار، کتاب محور باشیم و منابعی را که کاربر احتیاج دارد، در اختیارش قرار دهیم. در رویکرد جدید مرکز، این قابلیت را توسعه می دهیم تا کاربران بتوانند در بستر ویندوز نیز به نسخه الکترونیکی کتاب های مورد نظر خودشان دسترسی داشته باشند. نسخه کتابخوان رومیزی نور، در مرحله طراحی است که امید است به روزی شاهد عرضه آن باشیم. افزون بر این، طراحی و راه اندازی پایگاه کتابخوان نور نیز کمک شایانی به کاربران و محققان در خصوص تهیه منابع مورد نیازشان خواهد نمود.
» یکی از بسترهایی که دسترسی اینترنتی کاربران را به محصولات نور فراهم کرده، پایگاه سداد است. در این باره چه توضیحی دارید؟
◊ پایگاه سداد نور (سامانه دسترسی از دور)، این امکان را برای کاربران فراهم می سازد که بتوانند به نرم افزارهایی که تاکنون در قالب سی دی عرضه نموده ایم، از طریق بستر اینترنت و بدون نیاز به تهیه سی دی و نصب نرم افزار بر روی سیسیتم خودشان، دسترسی داشته باشند. این موضوع، امکان خیلی فوق العاده ای بود که در پایگاه سداد نور فراهم شد و به نوبه خود، دستاورد راهگشا و مفیدی است که مقدمات و زیرساخت های اوّلیه آن، در بخش شبکه معاونت فنی آماده شد و در حال حاضر، در قالب پایگاه سداد نور برای پژوهشگران قابل استفاده است. در خصوص این پایگاه، بازخوردهای بسیار خوب و مثبتی از بیرون مرکز داشته ایم و حتی از خارج کشور نیز کاربران تماس گرفته اند و از وجود چنین سامانه ای ابراز رضایت کرده اند.
» در خصوص راه اندازی و بهره برداری از مرکز خدمات داده نور یا دیتاسنتر نور چه فعالیت های صورت گرفته است؟
◊ در سال جاری ما از دیتاسنتر و مرکز خدمات دادهِ نور با حضور وزیر محترم ارتباطات و مسؤولان مرکز بهره برداری کردیم. بحمد الله، فاز نخست این مرکزِ داده، با موفقیت راه اندازی شد و از این به بعد، بنا داریم در صورتی که بودجه و تجهیزات سخت افزاری لازم تأمین شود، در مرکز داده، گام اوّل را برداریم و هاست خودمان را که پیش تر از مراکز بیرونی می گرفتیم، از همین جا بگیریم. با این کار، در هزینه های مرکز صرفه جویی خوبی هم خواهد شد. در گام بعدی نیز باید شرایطی را مهیا نماییم تا بتوانیم خدمات مفیدی را به مؤسسات فعال در حوزه علوم اسلامی ارائه دهیم؛ مانند: تجهیز سِرورهای آنها، استقرار دادگان حجیم و پشتیبان گیری از آنها، ارائه سرویس های خاص در بستر دیتاسنتر، ارائه خدمات مربوط به هاستینگ پایگاه ها و خدماتی از این دست. یکی از وظایفی که بر عهده مرکز نهاده شده، این است که به مجموعه های مرتبط با دفتر رهبری که در حوزه علوم و معارف اسلامی فعالیت می کنند، سرویس دهی کند. در ادامه، اگر ظرفیت مازاد بر این داشتیم، آن وقت نوبت به نهادها و مراکز دولتی یا خصوصی دیگر می رسد.
به هر حال، با استفاده از این مرکزِ داده، زیرساخت فضای ابری را فراهم می کنیم و اگر تأمین بودجه لازم و کافی در این باره صورت بگیرد، حتی می توانیم این خدمت را به پژوهشگران نیز ارائه کنیم تا دادگان خاص خودشان را در این فضا ذخیره سازی کنند و بتوانند به آسانی به آن دسترسی داشته باشند و استفاده نمایند.
» مرکز در زمینه پردازش هوشمند فایل های چندرسانه ای در محصولات خود، چه برنامه هایی دارد؟
◊ در زمینه پردازش صوت، تاکنون گام هایی را برداشته ایم. بعد از آنکه تجربه های خوبی را در زمینه پردازش هوشمند محتوای متنی و تصویری کسب نمودیم، هم اینک به سمت پردازش هوشمند فایل های چندرسانه ای یا صوتی ـ تصویری پیش می رویم و فازهای تحقیقاتی خوبی را نیز پشت سر گذاشته ایم. با این قابلیت، کاربران محصولات نور، به محتوای متنی و تصویری محدود نخواهند بود و خواهند توانست به جست و جو و پژوهش در محتوای صوت و فیلم نیز بپردازند؛ یعنی فناوری های پژوهشی را روی محتوای چندرسانه ای نیز اِعمال می کنیم و امکانات ویژه ای، از قبیل: جستجو در محتوای فایل های صوتی و صوتی ـ تصویری، برچسب گذاری موضوعی و دسته بندی محتوایی فایل های چندرسانه ای را برای مخاطبان و پژوهشگران فراهم می نماییم.
همان طورکه عرض کردم، این کار در مراحل اوّلیه است و کارهای بررسی و امکان سنجی آن انجام شده و امیدواریم در سال پیش رو، بتوانیم محصولاتی را در این زمینه عرضه کنیم. قاعدتاً مخاطبان ما در این خصوص دو دسته خواهند بود؛ یکی، پژوهشگران داخلی مرکز که قادر خواهند بود با استفاده از این سیستم، هزینه فرآوری فایل های صوتی و تصویری را به حداقل برسانند و سرعت و کیفیت کارشان را نیز ارتقاء بدهند. دوم، مخاطبان و پژوهشگران خارج از مرکز که با استفاده از این بستر می توانند تحقیقات خود را توسعه بدهند و به محتوای متنی محدود نشوند. افزون بر این، وجود این قابلیت، فضای خیلی مناسبی را برای جامعه نابینا و کم بینا فراهم خواهد کرد تا بتوانند در بستر پژوهش های علوم و معارف اسلامی حرکت کنند و از برکات این فضاء بهره کافی ببرند.
در مجموع، باید عرض کنم که با توجه به نتایج خوبی که در مرکز نور در زمینه تولید محصولات به دست آمده و نیز چشم اندازهای روشنی که در پیش رو داریم، بنده فکر می کنم تاکنون پیشرفت های کارآمد و ارزشمندی داشته ایم و امیدوارم در محصولات آینده مرکز نیز شاهد افق های بسیار روشنی باشیم که بحمد الله، با وجود تعامل سازنده مسؤولان شایسته و همکاران پُرتلاش و با انگیزه ما در مرکز نور، به ویژه در معاونت فنی و پژوهش، می توانیم خدمات بهتری را در بهره مندی علاقه مندان و پژوهشگران از محتوای علوم و معارف اسلامی و انسانی ارائه دهیم. البته لازمه این مهم، آن است که خیلی در فضاهای دربسته به برنامه ریزی و هدف گذاری برای پروژه های خودمان نپردازیم؛ بلکه شایسته است، دفتر طرح و برنامه متمرکزی را شکل دهیم و به صورت فعال، ایده ها و نظرات را در آن مطرح، بررسی و برنامه ریزی نماییم.
» بعد از تولید محصول، آیا نیازها و نظرهای کاربران را رصد می کنید؟
◊ اگر یک نرم افزار خیلی خوب و کارآمد با جدیدترین امکانات فنی و غنی ترین محتوای پژوهشی داشته باشیم، اما تا وقتی که این محصول را به دست مخاطبان هدف خودمان نرسانیم، نمی توانیم ادعا کنیم که این پروژه را با موفقیت پشت سر گذاشته ایم؛ چرا که هنوز مخاطب پژوهشگر ما از این محصول فاخر استفاده نکرده است. بالأخره، یکی از حلقه هایی که در این چرخه باید بیش از پیش به آن بهاء داده شود، بحث عرضه و رساندن آن به دست مشتری است که در جای خود، بسیار مهم است.
حالا که به موضوع رصد نیازهای کاربران اشاره کردید، باید عرض کنم مرحله ای که پیش از شروع یک طرح نرم افزاری در زمینه علوم اسلامی لازم است به آن توجه شود، بحث نیازسنجی و استخراج علایق و سلایق کاربران هدف است. احساس می شود که باید در این زمینه بیشتر کار کنیم و تعامل نزدیک تری با مخاطبان و پژوهشگران در خارج از مرکز داشته باشیم تا بتوانیم نظرات و ایده های آنها را جمع آوری کنیم و آنگاه مطابق با نیازهایی که در بدنه محققان علوم اسلامی خارج از مرکز وجود دارد، گام به گام به سوی جلو حرکت نماییم؛ در این صورت است که می توانیم ادعا کنیم که در کارمان موفق عمل کرده ایم.
ایجاد سامانه های ارتباط با پژوهشگران و مشتریان، تعامل نزدیک و ارتباط مستمر با آنان و ارائه کارگاه ها و اتاق های فکر در خارج از مرکز در سطح پژوهشگران اسلامی، کمک می کند که بتوانیم برنامه مناسب تری را به شکل کوتاه مدت یا بلندمدت برای آینده طرح ریزی کنیم.
» در پایان، اگر نکته ای باقی مانده، بیان بفرمایید.
◊ در اینجا لازم است این نکته را یادآوری کنم که بسیاری از این دستاوردها و قابلیت هایی که بنده عرض نمودم، در واقع، نتیجه زحماتی است که سال ها قبل، جناب آقای نعمت اللهی، پیش از بنده با مدیریت خودشان در معاونت فنی مرکز، آنها را برنامه ریزی و طراحی کرده اند و امروزه، به نتیجه رسیده است که جا دارد از همه مسؤولان و همکارانمان در این معاونت تشکر کنم. همچنین، همه این محصولات و موفقیت هایی که به مهم ترین آنها اشاره نمودم، در واقع، حاصل زحمات همه معاونت های مرکز است و زنجیره ای است که با در کنار هم قرار گرفتن حلقه های آن، این محصولات و دستاوردها به نتیجه رسیده است.
همچنین، از همه دست اندرکاران فصلنامه ره آورد نور تشکر می کنم که این فرصت را در اختیار ما قرار دادند تا بتوانیم دستاوردهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی را که در جای خود بسیار ارزشمند هستند، معرفی کنیم. امیدوارم که در پرتو همدلی و همکاری همه معاونت های مرکز، بهترین خدمات را به کاربران و پژوهشگران علوم و معارف اسلامی ارائه دهیم.